विष्णुपदादिस्वरुपंचदीपिकायामुक्तम् हर्यंघ्रिर्वृषसिंहवृश्चिकघटेष्वर्कस्ययः संक्रमः कन्यामीनधनुर्नृयुक्षुषडशीत्याख्यंतुलामेषयोः प्रोक्तंतद्विषुवंझषेयनमुदक्कर्काटकेदक्षिणमिति हर्यंघ्रिर्विष्णुपदम् नृयुकमिथुनं अत्रचपिंडरहितंश्राद्धंकुर्यात् तथाचापरार्केमात्स्ये अयनद्वितयेश्राद्धंविषुवद्वितयेतथा संक्रांतिषुचसर्वासु पिंडनिर्वपनादृत इति श्राद्धशूलपाणिस्त्वस्यनिर्मूलत्वात् समूलत्वेपि ततःप्रभृतिसंक्रांतावुपरागादिपर्वसु त्रिपिंडमाचरेच्छ्राद्धमेकोद्दिष्टंमृताहनीतिमात्स्योक्तेर्ग्रहणाग्रहणवद्विकल्पएवेत्याह तन्न अस्यपार्वणानुवादकत्वेनपिंडाविधायकत्वात् पिंडोव्यक्तिः अन्यथैकपदेपिंडानुवादेत्रित्वविधौवषटर्तुः प्रथमभक्षवद्वैरुप्यापत्तेः तथाचोभयसमूलत्वेपिंडरहितंपार्वणंकर्तव्यमित्युभयवचनयोरर्थः त्रिपिंडशब्देनैकोद्दिष्टव्यावर्तनमात्रम् ।
विष्णुपदादिकांचें स्वरुप सांगतो - दीपिका - वृषभ , सिंह , वृश्चिक , कुंभ , ह्या संक्रांतींला विष्णुपदसंज्ञा . मिथुन , कन्या , धनु , मीन ह्या संक्रांतींला षडशीतिसंज्ञा . मेष , तुला ह्यांना विषुवसंज्ञा . मकरसंक्रांतील उदगयन , आणि कर्कसंक्रांतीला दक्षिणायन अशा संज्ञा आहेत . श्लोकांत ‘ नृयुक् ’ पदाचा मिथुन हा अर्थ समजावा . ह्या संक्रांतीचे ठायीं पिंडरहित श्राद्ध करावें तेंच अपरार्कात - मात्स्यांत सांगतो - " दोन अयनें , दोन विषुवें , आणि सर्व संक्रांती यांचे ठायीं पिंडरहित श्राद्ध करावे . " श्राद्धशूलपाणि तर असें म्हणतो कीं , हें वचन निर्मूळ आहे म्हणून पिंडनिषेध नाहीं . कदाचित् तें वचन समूल जरी असेल तथापि " सपिंडीच्या पुढें संक्रांति , ग्रहण इत्यादि पर्वणीचे ठायीं त्रिपिंडश्राद्ध करावें , आणि मृतदिवशीं एकोद्दिष्ट करावें " असें मात्स्यवचन असल्यामुळें षोडशीपात्राच्या ग्रहणाचा जसा विकल्प आहे तसा पिंडनिर्वपणाचाही विकल्पच होतो , असें सांगतो ; तें बरोबर नाहीं ; कारण , " ततःप्रभृति " हें वचन पार्वणाचें अनुवादक आहे , म्हणजे इतर वचनानें जें पार्वण प्राप्त झालें , त्याचाच या वाक्यानें ‘ त्रिपिंड ’ या पदानें अनुवाद केला , त्रिपिंड म्हणजे तीन व्यक्ति ( तीन पितर ) यांचें करावें , अशा रीतीनें पार्वणाचा अनुवाद करणारें असल्यामुळें तें वचन पिंडविधायक होत नाहीं . असें न मानितां जर पिंडविधायक आहे असें मानिलें तर , श्राद्धशब्दाचा अर्थच पिंडदान व ब्राह्मणभोजन हा असल्यामुळें पिंड सिद्धच आहे म्हणून त्याचें विधान होत नाहीं . आतां पिंडाचा अनुवाद न करुन त्रित्वाचें विधान केलें तर जसा - ‘ वषट् कर्तुः प्रथमभक्षः ’ असें वाक्य आहे , त्या वाक्यानें वषट् कर्ता म्हणजे होता त्याला हविःशेषाचें प्रथम भक्षण सांगितलें आहे , त्या ठिकाणीं इतर ऋत्विजांबरोबर होत्यालाही प्राप्त झालें जें भक्षण त्या भक्षणाला प्राथम्याचें विधान करावें , असें पूर्वपक्षी म्हणतो , परंतु तसें करणें म्हणजे ‘ प्रथमभक्ष ’ ह्या समास केलेल्या पदाचा ‘ जो प्राप्त झालेला भक्ष तो प्रथम ’ असा विच्छेद करुन संबंध केला पाहिजे , तो केला तर , प्रथमभक्ष या पदाला विरुपता म्हणजे विच्छिन्नरुपता प्राप्त होईल , हें दूषण दिलें आहे , त्याचप्रमाणें एथें ‘ जे पिंड ते तीन ’ असा ‘ त्रिपिंड ’ याचा विच्छेद करुन अन्वय केला असतां वैरुप्यता म्हणजे विच्छिन्नरुपतारुप दोष प्राप्त होईल हें तात्पर्य . ( " अयनद्वितये श्राद्धं० ; " " ततःप्रभृति संक्रांतौ " ० ) हीं दोनही वचनें समूल होत असें मानून पिंडरहित व पार्वणरुप असें श्राद्ध करावें , याप्रमाणें दोन वचनांचा व्यवस्थित अर्थ समजावा . आतां वरील ‘ त्रिपिंड ’ शब्दानें पार्वणाचा जो अनुवाद केला आहे तेणेंकरुन एकोद्दिष्ट करुं नये इतकेंच सूचित होतें .