पूर्वभागः - अध्यायः ५

सूत उवाच
यदा स्रष्टुं मतिं चक्रे मोहश्चासीन्महात्मनः ॥
द्विजाश्च बुद्धिपूर्वं तु ब्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः ॥१॥

तमो मोहो महामोहस्तामिस्रश्चांधसंज्ञितः ॥
अविद्या पंचधा ह्येषा प्रादुर्भूता स्वयंभुवः ॥२॥

अविद्यया मुनेर्ग्रस्तः सर्गो मुख्य इति स्मृतः ॥
असाधक इति स्मृत्वा सर्गो मुख्यः प्रजापतिः ॥३॥

अभ्यमन्यत सोऽन्यं वै नगा मुख्योद्भवाः स्मृताः ॥
त्रिधा कंठो मुनेस्तस्य ध्यायतो वै ह्यवर्तत ॥४॥

प्रथमं तस्य वै जज्ञे तिर्यकस्रोतो महात्मनः ॥
ऊर्ध्वस्रोतः परस्तस्य सात्विकः स इति स्मृतः ॥५॥

अर्वाक्स्रोतोऽनुग्रहश्च तथा भूतादिकः पुनः ॥
ब्रह्मणो महतस्त्वाद्यो द्वितीयो भौतिकस्तथा ॥६॥

सर्गस्तृतीयश्चैंद्रियस्तुरीयो मुख्य उच्यते ॥
तिर्यग्योन्यः पंचमस्तु षष्ठो दैविक उच्यते ॥७॥

सप्तमो मानुषो विप्रा अष्टमोऽनुग्रहः स्मृतः ॥
नवमश्चैव कौमारः प्राकृता वैकृतास्त्विमे ॥८॥

पुरस्तादसृजद्देवः सनंदं सनकं तथा ॥
सनातनं मुनिश्रेष्ठा नैष्कर्म्येण गताः परम् ॥९॥

मरीचिभृग्वंगिरसः पुलस्त्यं पुलहंक्रतुम् ॥
दक्षमत्रिं वसिष्ठं च सोऽसृजद्योगविद्यया ॥१०॥

नवैते ब्रह्मणः पुत्रा ब्रह्मज्ञा ब्राह्मणोत्तमाः ॥
ब्रह्मवादिन एवैते ब्रह्मणः सदृशाः स्मृताः ॥११॥

संकल्पश्चैव धर्मश्च ह्यधर्मो धर्मसंनिधिः ॥
द्वादशैव प्रजास्त्वेता ब्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः ॥१२॥

ऋभुं सनत्कुमारं च ससर्जादौ सनातनः ॥
तावूर्ध्वरेतसौ दिव्यौ चाग्रजौ ब्रह्मवादिनौ ॥१३॥

कुमारौ ब्रह्मणस्तुल्यौ सर्वज्ञौ सर्वभाविनौ ॥
वक्ष्ये भार्याकुलं तेषां मुनीनामग्रजन्मनाम् ॥१४॥

समासतो मुनिश्रेष्ठाः प्रजासंभूतिमेव च ॥
शतरूपां तु वै राज्ञिं विराजमसृजत्प्रभुः ॥१५॥

स्वायंभुवात्तु वै राज्ञी शतरूपा त्वयोनिजा ॥
लेभे पुत्रद्वयं पुण्या तथा कन्याद्वयं च सा ॥१६॥

उत्तानपादो ह्यवरो धीमाञ्ज्येष्ठः प्रियंव्रतः ॥
ज्येष्ठा वरिष्ठा त्वाकूतिः प्रसूतिश्चानुजा स्मृता ॥१७॥

उपयेमे तदाकूतिं रुचिर्नाम प्रजापतिः ॥
प्रसूतिं भगवान्दक्षो लोकधात्रीं च योगिनीम् ॥१८॥

दक्षिणासहितं यज्ञमाकूतिः सुषुवे तथा ॥
दक्षिणा जन्यामास दिव्या द्वादश पुत्रिकाः ॥१९॥

प्रसूतिः सुषुवे दक्षाच्चतुर्विशतिकन्यकाः ॥
श्रद्धां लक्ष्मीं धृतिं पुष्टिं तुष्टिं मेधां क्रियां तथा ॥२०॥

बुद्धि लज्जां वपुःशांतिं सिद्धिं कीर्ति महातपाः ॥
ख्यातिं शांति च संभूतिं स्मृतिं प्रीतिं क्षमां तथा ॥२१॥

सन्नतिं चानसूयां च ऊर्जां स्वाहां सुरारणिम् ॥
स्वधां चैव महाभागां प्रददौ च यथाक्रमम् ॥२२॥

श्रद्धाद्याश्चैव कीर्त्यंतास्त्रयोदश सुदारिकाः ॥
धर्मं प्रजापतिं जग्मुः पतिं परमदुर्लभाः ॥२३॥

उपयेमे भृगुर्धीमान् ख्यातिं तां भार्गवारणिम् ॥
संभूतिं च मरीचिस्तु स्मृतिं चैवांगिरा मुनिः ॥२४॥

प्रीतिं पुलस्त्यः पुण्यात्मा क्षमां तां पुलहो मुनिः ॥
क्रतुश्च सन्नतिं धीमानत्रिस्तां चानसूयकाम् ॥२५॥

ऊर्जां वसिष्ठो भगवान्वरिष्ठो वारिजेक्षणाम् ॥
विभावसुस्तथा स्वाहां स्वधां वै पितरस्तथा ॥२६॥

पुत्रीकृता सती या सा मानसी शिवसंभवा ॥
दक्षेम जगतां धात्री रुद्रमेवास्थिता पतिम् ॥२७॥

अर्धनारीश्वरं दृष्ट्वा सर्गादौ कनकांडजः ॥
विभजस्वेति चाहादौ यदा जाता तदाभवत् ॥२८॥

तस्याश्चैवांशजाः सर्वाः स्त्रियस्त्रिभुवने तथा ॥
एकादशाविधा रुद्रास्तस्य चांशोद्भवास्तथा ॥२९॥

स्त्रीलिंगमखिलं सा वै पुल्लिंगं नीललोहितः ॥
तं दृष्ट्वा भगवान् ब्रह्मा दक्षमालोक्य सुव्रताम् ॥३०॥

भजस्व धात्रीं जगतां ममापि च तवापि च ॥
पुन्नाम्नो नरकात्त्राति इति पुत्रेत्विहोक्तितः ॥३१॥

प्रशस्ता तव कांतेयं स्यात् पुत्री विश्वमातृका ॥
तस्मात् पुत्री सती नाम्ना तवैषा च भविष्यति ॥३२॥

एवमुक्तस्तदा दक्षो नियोगाद्ब्रह्मणो मुनिः ॥
लब्ध्वा पुत्रीं ददौ साक्षात् सतीं रुद्राय सादरम् ॥३३॥

धर्मस्य पत्न्यः श्रद्धाद्याः कीर्तिता वै त्रयोदश ॥
तासु धर्मप्रजां वक्ष्ये यथाक्रममनुत्तमम् ॥३४॥

कामो दर्पोऽथ नियमः संतोषो लोभ एव च ॥
श्रुतस्तु दंडः समयो बोधश्चैव महाद्युतिः ॥३५॥

अप्रमादश्च विनयो व्यवसायो द्विजोत्तमाः ॥
क्षेमं सुखं यशश्चैव धर्मपुत्राश्च तासु वै ॥३६॥

धर्मस्य वै क्रियायां तु दंडः समय एव च ॥
अप्रमादस्तथा बोधो बुद्धेर्धर्मस्य तौ सुतौ ॥३७॥

तस्मात्पंचदशैवैते तासु धर्मात्मजास्त्विह ॥
भृगुपत्नी च सुषुवे ख्यातिर्विष्णोः प्रियां श्रियम् ॥३८॥

धातारं च विधातारं मेरोर्जामातरौ सुतौ ॥
प्रभूतिर्नाम या पत्नी मरीचेः सुषुवे सुतौ ॥३९॥

पूर्णमासं तु मारीचं ततः कन्याचतुष्टयम् ॥
तुष्टिर्ज्येष्ठा च वै दृष्टिः कृषिश्चापचितिस्तथा ॥४०॥

क्षमा च सुषुवे पुत्रान् पुत्रीं च पुलहाच्छुभाम् ॥
कर्दमं च वरीयांसं सहिष्णुं मुनिसत्तमाः ॥४१॥

तथा कनकपीतां स पीवरीं पृथिवीसमाम् ॥
प्रीत्यां पुलस्त्यश्च तथा जनयामास वै सुतान् ॥४२॥

दत्तोर्णं वेदबाहुं च पुत्रीं चान्यां दृषद्वतीम् ॥
पुत्राणां षष्टिसाहस्रं सन्नतिः सुषुवे शुभा ॥४३॥

क्रतोस्तु भार्या सर्वे ते वालखिल्या इति श्रुताः ॥
सिनीवालीं कुहूं चैव राकां चानुमतिं तथा ॥४४॥

स्मृतिश्च सुषुवे पत्नी मुनेश्चांगिरसस्तथा ॥
लब्धानुभावमग्निं च कीर्तिमंतं च सुव्रता ॥४५॥

अत्रेर्भार्यानसूया वै सुषुवे षट्प्रजास्तु याः ॥
तास्वेका कन्यका नाम्ना श्रुतिः सा सूनुपंचकम् ॥४६॥

सत्यनेत्रो मुनिर्भव्यो मूर्तिरापः शनैश्चरः ॥
सोमश्च वै श्रुतिः षष्ठी पंचात्रेयास्तु सूनवः ॥४७॥

ऊर्जा वसिष्ठाद्वै लेभे सुतांश्च सुतवत्सला ॥
ज्यायसी पुंडरीकाक्षान्वासिष्ठान्वरलोचना ॥४८॥

रजः सुहोत्रो बाहुश्च सवनश्चानघस्तथा ॥
सुतपाः शुक्र इत्येते मुनेर्वै सप्त सूनवः ॥४९॥

यश्चाभिमाना भगवान् भवात्मा पैतामहो वह्निरसुः प्रजानाम् ॥
स्वाहा च तस्मात्सुषुवे सुतानां त्रयं त्रयाणां जगतां हिताय ॥५०॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे प्रजासृष्टिवर्णनं नाम पंचमोऽध्यायः ॥ ५॥