पूर्वभागः - अध्यायः २

सूत उवाच ॥
ईशानकल्पवृत्तांतमधिकृत्य महात्मना ॥
ब्रह्मणा कल्पितं पूर्वं पुराणं लौंगमुत्तमम् ॥१॥

ग्रंथकोटिप्रमाणं तु शतकोटि प्रवीस्तरे ॥
चतुर्लक्षेण संक्षिप्ते व्यासैः सर्वांतरेषु वै ॥२॥

व्यस्तेष्टादशधा चैव ब्रह्मादौ द्वापरादिषु ॥
लिंगमेकादशं प्रोक्तं मया व्यासाच्छ्रुतं च तत् ॥३॥

अस्यैकादशसाहस्रे ग्रंथमानमिह द्विजाः ॥
तस्मात्संक्षेपतो वक्ष्ये न श्रुतं विस्तरेण यत् ॥४॥

चतुर्लक्षेण संक्षिप्ते कृष्णद्वैपायनेन तु ॥
अत्रैकादशसाहस्रैः कथितो लिंगसंभवः ॥५॥

सर्गः प्राधानिकः पश्चात् प्राकृतो वैकृतानि च ॥
अंडस्यास्य च संभूतिरंडस्यावरणाष्टकम् ॥६॥

अंडोद्भवत्वं शर्वस्य रजोगुणसमाश्रयात् ॥
विष्णुत्वं कालरुद्रत्वं शयनं चाप्सु तस्य च ॥७॥

प्रजापतीनां सर्गश्च पृथिव्युद्धरणं तथा ॥
ब्रह्मणश्च दिवारात्रमायुषो गणनं पुनः ॥८॥

सवनं ब्रह्मणश्चैव युगकल्पश्च तस्य तु ॥
दिव्यं च मानुषं वर्षमार्षं वै ध्रौव्यमेव च ॥९॥

पित्र्यं पितॄणांसंभूतिधर्मश्चाश्रमिणां तथा ॥
अवृद्धिर्जगतो भूयो देव्याः शक्त्युद्भवस्तथा ॥१०॥

स्त्रीपुंभावो विरिंचस्य सर्गो मिथुनसंभवः ॥
आख्याष्टकं हि रुद्रस्य कथितं रोदनांतरे ॥११॥

ब्रह्मविष्णुविवादश्च पुनर्लिंगस्य संभवः ॥
शिलादस्य तपश्चैव वृत्रारेर्दर्शनं तथा ॥१२॥

प्रार्थनायोनिजस्याथ दुर्लभत्वं सुतस्य तु ॥
शिलादशक्रसंवादः पद्मयोनित्वमेव च ॥१३॥

भवस्य दर्शनं चैव तिष्येष्वाचार्यशिष्ययोः ॥
व्यासावताराश्च तथा कल्पमन्वंतराणि च ॥१४॥

कल्पत्वं चैव कल्पानामाख्याभेदेष्वनुक्रमात् ॥
कल्पेषु कल्पे वाराहे वाराहत्वं हरेस्तथा ॥१५॥

मेघवाहनकल्पस्य वृत्तांतं रुद्र गौरवम् ॥
पुनर्लिंगोद्भवश्चैव ऋषिमध्ये पिनाकिनः ॥१६॥

लिंगस्याराधनं स्नानविधानं शौचलक्षणम् ॥
वाराणस्याश्च महात्म्यं क्षेत्रमाहात्म्यवर्णनम् ॥१७॥

भुवि रुद्रालयानां तु संख्या विष्णोर्गृहस्य च ॥
अंतरिक्षे तथांडेऽस्मिन् देवायतनवर्णनम् ॥१८॥

दक्षस्य पतनं भूमौ पुनः स्वारोचिषेऽन्तरे ॥
दक्षशापश्च दक्षस्य शापमोक्षस्तथैव च ॥१९॥

कैलासवर्णनं चैव योगः पाशुपतस्तथा ॥
चतुर्युगप्रमाणं च युगधर्मः सुविस्तरः ॥२०॥

संध्यांशकप्रमाणं च संध्यावृत्तं भवस्य च ॥
श्मशाननिलयश्चैव चंद्ररेखासमुद्भवः ॥२१॥

उद्वाहः शंकरस्याथ पुत्रोत्पादनमेव च ॥
मैथुनातिग्रसंगेन विनाशो जगतां भयम् ॥२२॥

शापः सत्या कृतो देवान्पुरा विष्णुं च पालितम् ॥
शुक्रोत्सर्गस्तु रुद्रस्य गांगेयोद्भव एव च ॥२३॥

ग्रहणादिषु कालेषु स्नाप्य लिंगं फलं तथा ॥
क्षुब्दधीचविवादश्च दधी चोपेंद्रयोस्तथा ॥२४॥

उत्पत्तिर्नंदिनाम्ना तु देवदेवस्य शूलिनः ॥
पतिव्रतायाश्चाख्यानं पशुपाशविचारणा ॥२५॥

प्रवृत्तिलक्षणं ज्ञानं निवृत्त्यधिकृता तथा ॥
वसिष्ठतनयोत्पत्तिर्वासिष्ठानां महात्मनाम् ॥२६॥

मुनीनां वंशविस्तारो राज्ञां शक्तेर्विनाशनम् ॥
दौरात्म्यं कौशिकस्याथ सुरभेर्बंधनं तथा ॥२७॥

सुतशोको वसिष्ठस्य अरुंधत्याः प्रलापनम् ॥
स्नुषायाः प्रेषणं चैव गर्भस्थस्य वचस्तथा ॥२८॥

पराशरस्यावतारो व्यासस्य च शुकस्य च ॥
विनाशो राक्षसानां च कृतो वै शक्तिसूनुना ॥२९॥

देवतापरमार्थं तु विज्ञानं च प्रसादतः ॥
पुराणकरणं चैव पुलस्त्यस्याज्ञया गुरोः ॥३०॥

भुवनानां प्रमाणं च ग्रहाणां ज्योतिषां गतिः ॥
जीवच्छ्राद्धविधानं च श्राद्धार्हाः श्राद्धमेव च ॥३१॥

नांदीश्राद्धविधानं च तथाध्ययन लक्षणम् ॥
पंचयज्ञप्रभावश्च पंचयज्ञविधिस्तथा ॥३२॥

रजस्वलानां वृत्तिश्च वृत्त्या पुत्रविशिष्टता ॥
मैथुनस्य विधिश्चैव प्रतिवर्णमनुक्रमात् ॥३३॥

भोज्याभोज्यविधानं च सर्वेषामेव वर्णिनाम् ॥
प्रायश्चित्तमशेषस्य प्रत्येकं चैव विस्तरात् ॥३४॥

नरकाणां स्वरूपं च दंडः कर्मानुरूपतः ॥
स्वर्गिनारकिणां पुंसां चिह्नं जन्मांतरेषु च ॥३५॥

नानाविधानि दानानि प्रेतराजपुरं तथा ॥
कल्पं पंचाक्षरस्याथ रुद्रमाहात्म्यमेव च ॥३६॥

वृत्रेंद्रयोर्महायुद्धं विश्वरूपविमर्दनम् ॥
श्वेतस्य मृत्योः संवादः श्वेतार्थे कालनाशनम् ॥३७॥

देवदारुवने शंभोः प्रवेशः शंकरस्य तु ॥
सुदर्शनस्य चाख्यानं क्रमसंन्यासलक्षणम् ॥३८॥

श्रद्धासाद्ध्योथ रुद्रस्तु कथितं ब्रह्मणा तदा ॥
मधुना कैटभेनैव पुरा हृतगतेर्विभोः ॥३९॥

ब्रह्मणः परमं ज्ञानमादातुं मीनता हरेः ॥
सर्वावस्थासु विष्णोश्च जननं लीलयैव तु ॥४०॥

रुद्रप्रसादाद्विष्णोश्च जिष्णोश्चैव तु संभवः ॥
मंथानधारणार्थाय हरेः कूर्मत्वमेवच ॥४१॥

संकर्षणस्य चोत्पत्तिः कौशिक्याश्च पुनर्भवः ॥
यद्वनां चैव संभूतिर्यादवत्वं हरेः स्वयम् ॥४२॥

भोजराजस्य दौरात्म्यं मातुलस्य हरेर्विभोः ॥
बालभावे हरेः क्रीडा पुत्रार्थं शंकरार्चनम् ॥४३॥

नारस्य च तथोत्पत्तिः कपाले वैष्णवाद्धरात् ॥
भूभारनिग्रहार्थे तु रुद्रस्याराधनं हरेः ॥४४॥

वैन्येन पृथुना भूमेः पुरा दोहप्रवर्तनम् ॥
देवासुरे पुरा लब्धो भृगुशापश्च विष्णुना ॥४५॥

कृष्णत्वे द्वारकायांतु निलयो माधवस्य तु ॥
लब्धो हिताय शापस्तु दुर्वासस्याननाद्धरेः ॥४६॥

वृष्ण्यंधकविनाशाय शापः पिंडारवासिनाम् ॥
एरकस्य तथोत्पत्तिस्तोमरस्योद्भवस्तथा ॥४७॥

एरकालाभतोऽन्योन्यं विवादे वृष्णिविग्रहः ॥
लीलया चैव कृष्णेन स्वकुलस्य च संहृतिः ॥४८॥

एरकास्त्रबलेनैव गमनं स्वेच्छयैव तु ॥
ब्रह्मणश्चैव मोक्षस्य विज्ञानं तु सुविस्तरम् ॥४९॥

पुरांधकाग्निदक्षाणां शक्रेभमृगरूपिणाम् ॥
मदनस्यादिदेवस्य ब्रह्मणश्चामरारिणाम् ॥५०॥

हलाहलस्य दैत्यस्य कृतावज्ञा पिनाकिना ॥
जालंधरवधश्चैव सुदर्शनसमुद्भवः ॥५१॥

विष्णोर्वरायुधावाप्तिस्तथा रुद्रस्य चेष्टितम् ॥
तथान्यानि च रुद्रस्य चरितानि सहस्रशः ॥५२॥


हरेः पितामहस्याथ शक्रस्य च महात्मनः ॥
प्रभावानुभवश्चैव शिवलोकस्य वर्णनम् ॥५३॥

भूमौ रुद्रस्य लोकं च पाताले हाटकेश्वरम् ॥
तपसां लक्षणं चैव द्विजानां वैभवं तथा ॥५४॥

आधिक्यं सर्वमूर्तीनां लिंगमूर्तेर्विशेषतः ॥
लिंगस्मिन्नानुपूर्व्येण विस्तरेणानुकीर्त्यते ॥५५॥

एतज्ज्ञात्वा पुराणस्य संक्षेपं कीर्तयेत्तु यः ॥
सर्वपापविनिर्मुक्तो ब्रह्मलोकं स गच्छति ॥५६॥

इति श्रीलिङ्गमहापुराणे पूर्वभागेऽनुक्रमणिकावर्णनं नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥२॥