व्युत्पत्ति

{ vyutpattiḥ }

हिन्दी (hindi) WN

 noun  शब्द का वह मूल रूप जिससे वह निकला या बना हो   Ex. भूमि शब्द की व्युत्पत्ति संस्कृत के भू शब्द से हुई है ।

ONTOLOGY:

ज्ञान (Cognition) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

माद्दा

Wordnet:

asm বুৎপত্তি

ben ব্যুতপত্তি

guj વ્યુત્પત્તિ

kan ಉತ್ಪತ್ತಿ

kas آگُر

mal വ്യുത്പത്തി

mar व्युत्पत्ती

ori ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି

pan ਵਿਉਤਪਤੀ

san व्युत्पत्तिः

tel వ్యుత్పత్తి

urd مادہ , اشتقاق

A dictionary, Marathi and English

   ; perception or knowledge respecting it; acceptation: also such apprehended or perceived sense or meaning. Ex. वैदिक ह्या शब्दीं वेदातें जो जाणणारा किंवा वेदानें सांगितलें जें कर्म अशा दोनही व्यु0 संभवतात. 3 Generation particular or special; procession or birth. Hence 4 Formation of words, derivation or etymology. Ex. घराची व्यु0 गृह, हाताची व्यु0 हस्त, मातीची व्यु0 मृत्तिका.

Aryabhushan School Dictionary

  f  Conversancy with. General culture. Birth. Derivation.

महाराष्ट्र शब्दकोश

  स्त्री. १ नैपुण्य ; प्रावीण्य ( विशेषतः शास्त्रांत ); शास्त्रवाङ्‍मयाशीं परिचय , ज्ञान . तुझे नाम जरी ते पुसती । तरी बाहुक सांगे तयांप्रती । अश्वविद्येची व्युत्पत्ती । करी तेथे । - कथा १ . १० . २२ . २ अर्थज्ञान ( शब्दाचें विशिष्ट जागी ); विशिष्ट पदार्थास अनुगुण जी अर्थकल्पना ती . वैदिक या शब्दी वेदाते जो जाणणारा किंवा वेदाने सांगितले जे कर्मे अशा दोनही व्युत्पत्ती संभवतात . ३ शब्दाची घटना , उगम ; निरुक्ति ४ विद्वता . - एभा २ . ४६३ . ५ ज्ञान . - एभा २७ . ३४४ . ६ उत्पत्ति ; स्वरूप . - एभा ३ . १२४ . ७ हातोटी ; युक्ति . स्वधर्म घडूं भगवद्भक्ती । ऐसी अति गुह्य आहे व्युत्पत्ति । - एभा १८ . ३६७ . ८ परिस्फुटता ; व्याख्यान . वेदांती ब्रह्मस्थिती बोलिली मानी यथानिगुती । इतर स्तोत्री ब्रह्म व्युत्पत्ती । तेही अति प्रीती मानी तूं । - एभा ८ . १०१ . ९ ज्ञानाचा गर्व ; अभिमान . एथ व्युत्पत्ती आघवी विसरिजे । जै जगा धाकुटे होइजे । - ज्ञा ९ . ३७८ . [ सं . ] व्युत्पन्न - वि . १ शास्त्र आणि वाङ्‍मय यांत प्रवीण ; विद्वान ; पंडित . कवी व्युत्पन्नाची योग्यता । - रामदास ( नवनीत पृ . १६० ). २ साधित ; सामायिक ( शब्द ). ३ ( पासून ) निघालेला ; उत्पन्न झालेला . व्युत्पन्नत्व - न . विद्वत्व . तया शरीर जे जालें अज्ञानाचे बी विरुढले । तयाचे व्युत्पन्नत्व गेले । अज्ञानवेली । - ज्ञा १३ . ८४० . व्युत्पादक - वि . ज्याच्या योगाने व्युत्पत्ति समजते , दाखविली जाते असा ( ग्रंथ , भाषण , इ० ); उत्पादक पहा .

A Sanskrit English Dictionary

व्य्-उत्पत्ति  f.  f. production, origin, derivation ( esp. in gram.), etymology, [Nyāyam.]; [Sāh.]; [Vop.]

ROOTS:

व्य् उत्पत्ति

   development, perfection, growth ( esp. in knowledge), proficiency ( esp. in literature or science), comprehensive learning or scholarship, [Nyāyam.]; [Kap.]; [Bālar.] &c.
वि   difference of tone or sound (fr. 3. denoting variation), [VarBṛS.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

व्युत्पत्तिः [vyutpattiḥ]  f. f.
   Origin, production.
   Derivation, etymology.
   Perfect proficiency, conversancy.
   Scholarship, learning; व्युत्पत्तिरावर्जितकोविदापि न रञ्जनाय क्रमते जडानाम् [Vikr.1.16;18.18.]
   Difference of tone or sound.

Shabda-Sagara

व्युत्पत्ति  f.  ( -त्तिः)
   1. Science, learning, conversancy with or proficience in literature or science.
   2. Origin.
   3. Formation of words, derivation, etymology.
    E. वि and उद before पद् to go, aff. क्तिन् .

ROOTS:

वि उद पद् क्तिन् .