गृह

हिन्दी (hindi) WN

   See : घर, देश

कोंकणी (Konkani) WN

   See : घर

A dictionary, Marathi and English

   A house.

Aryabhushan School Dictionary

  m  A house.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.  अपार्टमेंट , फ्लँट ;
 ना.  आलय , गेह , घर , धाम , निकेतन , बंगला , सदन ;
 ना.  आवास , निवास , मकान , वसतिस्थान .

मराठी (Marathi) WN

   See : घर

महाराष्ट्र शब्दकोश

  न. घर ; सदन ; आलय ; आगर ; मंदिर ; मकान . [ सं . ] सामाशब्द -
०कच्छप  पु. कांसवाच्या पाठीच्या आकाराचा दगडी पाटा , खल .
०कर्म   कृत्य कार्य धंदा - न . घरकाम ; घरगुती धंदा ( विशेषत : बायकांचें - झाडसारवणादि ).
०कलह  पु. भाऊबंदकी ; घरगुती तंटा ; यादवी ; अंत : कलह .
०कुक्कुट   मार्जार श्वान - पुन . घर - कोंबडा - मांजर - कुत्रा ; पाळलेला कोंबडा वगैरे ; पाळीव जनावर .
०छिद्र  न. १ कुटुंबांतील दोष , व्यंग , उणेपणा ; खाजगी वाईट गोष्टी ; वर्मेकर्मे . ( क्रि० काढणें ; बोलणें ). श्रीमंतांच्या घरोघर दुराचार व गृहच्छिद्रें किती असतात हें जवळजवळच्या लोकांस तरी पूर्णपणें विदित असतें . - नि . २ ( ल . ) घरांतील फूट , भेद , बेबनाव ; ज्यामुळें तिर्‍हाइताचा शिरकाव , फायदा होईल अशी घरांतील गुप्त , नाजुक गोष्ट .
०जात   गृहदास अर्थ २ पहा .
०दान  न. घर दान करणें .
०दार  न. घराचा पुढचा दरवाजा , दार .
०दास  पु. १ घरांतील चाकर , गुलाम . २ ( हिंदु कायदा ) दासीपुत्र .
०दासी  स्त्री. मोलकरीण .
०निमग्न वि.  घरच्या गोष्टींत नेहमीं गुंतलेला ; फाजील गृहासक्त ; घरबशा .
०पति  पु. यजमान ; घरधनी ; मालक .
०प्रवेश  पु. १ सुमुहूर्त पाहून , धार्मिक विधि करून नवीन घरांत समारंभानें रहावयास जाणें ; घरभरणी ; वास्तुशांति . २ विवाहानंतर नूतन वधूचा स्वगृहीं प्रथम प्रवेश ; वरात .
०भंग  पु. घर , कुटुंब , पेढी , मंडळी इ० ची फूट , वाताहत , नाश , मोड ; घरादाराचा सत्यानाश .
०भूमि  स्त्री. घराची जागा .
०भेद  पु. १ गृहकलह पहा . यादवी . २ गृहच्छिद्रें , घरांतील बिंगे कळण्यासाठीं घरांत भांडण लावणें . ३ घरफोडी ; दरवडा .
०भेदी वि.  १ घरांत , कुटुंबांत भांडणें लावणारा , उत्पन्न करणारा ; घरभेद्या . २ घरांतील बिंगें माहीत असणारा . चोर ; दरोडेखोर .
०मंडन  न. घराची मांडामांड करणें ; घर सुव्यवस्थित राखणें , सुशोभित , अलंकृत , सज्ज . - वि . घरांतील कर्ता पुरुष . घराला भूषणभूत असा माणूस ; घराचा अलंकार .
०मंडप  पु. घरांतला , घरालगत घातलेला ( रस्त्यावरील - सार्वजनिक नव्हे ) मांडव .
०मंत्री  पु. दिवाण - मंत्र्यांपैकीं एक ; देशांत शांतता आणि सुव्यवस्था राखणारा मंत्री ; ( इं . ) होममेंबर .
०रत्न  न. ( ल . ) मुलेंबाळें . गृहरत्नानि बालका : ।
०लंपट   लोलुप - गृहनिमग्न पहा .
०वास  पु. घरांत राहणें ; गृहस्थाश्रमी असणें . याच्या उलट अरण्यवास .
०विच्छेद  पु. कुटुंब निर्वश होणें - करणें ; वंशक्षय ; कुलक्षय . शांति , संमार्जन , शुध्दि - स्त्री . १ घराच्या शुध्दीकरणाचा धार्मिक विधि ; वास्तुशांति ; भूतेंखेते , विटाळ , रोग इ० च्या नाशासाठीं केलेला धार्मिक विधि . २ घराची स्वच्छता ; सारवण , झाडलोट वगैरे करणें .
०संपत्ति  स्त्री. १ गृहसौख्य ; घर चांगलें असण्याचें सौख्य . २ मोठा घरखटला ; मोठें कुटुंब ; मोठा परिवार . गृहस्त , गृहस्थ - पु . १ घरबारी ; गृहस्थाश्रमी ; चार आश्रमांपैकीं दुसर्‍या आश्रमांतील व्यक्ति ( संन्यासी , अरण्यावासी नव्हे ). २ सपत्नीक ; सहकुटुंब ; कुटुंबवत्सल ; प्रापंचिक ; यांच्या उलट फटिंग . ३ कोणी माणूस , इसम , व्यक्ति . ४ भिक्षुक नव्हे तो . ५ कुलीन ; सभ्य ; भला . गृहस्थ , गृहगिरी , गृहपणा , गृहस्थाई , गृहस्थी - स्त्रीपुस्त्री . १ माणुसकी ; सभ्यता ; भळेपणा . २ गृहस्थवृत्ति ; गृहस्थाचें कर्तव्यकर्म , आचरण .
०स्थधर्म  पु. गृहस्थाश्रम ; गृहस्थाचीं कर्तव्यकर्मे , वर्तन , वागणूक . श्रीकृष्ण म्हणे सूता सर्वात गृहस्थधर्म सन्मत रे । - मोउद्योग ३ . ५३ .
०स्थभाई  पु. सामान्य नोकरपेशाचा ; भिक्षुकीखेरीज धंद्याचा , भिक्षुक नव्हे असा मनुष्य .
०स्थाश्रम  पु. चार आश्रमांपैकीं दुसरा आश्रम . गृहस्थधर्म पहा . आतां स्त्रीकरून यथार्थ । गृहस्थाश्रम संपादी ।
०स्थिति  स्त्री. घरची स्थिति ; घरप्रपंचाची व्यवस्था .
०स्थी वि.  गृहस्थाविषयींची ( रीत - भात , वेष , भाषण , डौल , बाणा इत्यादि ). स्थी , अक्षर - न . सुबोध , ठसठशीत , ऐटबाज अक्षर ; व्यवहाराला योग्य असें लेखन .
०स्थी  पु. १ घरगुती खर्चाचा बेतबात ; टापटीप . २ घराची आर्थिक , पैशासंबंधीं नीट व्यवस्था ; मितव्यय .
कावा  पु. १ घरगुती खर्चाचा बेतबात ; टापटीप . २ घराची आर्थिक , पैशासंबंधीं नीट व्यवस्था ; मितव्यय .
०स्थी  पु. मितव्यय ; बेतबात ; गृहस्थी कावा .
खर्च  पु. मितव्यय ; बेतबात ; गृहस्थी कावा .
०स्थी  पु. १ गृहस्थाची वृत्ति ; गृहस्थ धर्म . २ टापटिपीची , व्यवस्थितपणाची वागणूक .
बाणा  पु. १ गृहस्थाची वृत्ति ; गृहस्थ धर्म . २ टापटिपीची , व्यवस्थितपणाची वागणूक .
०स्थी   गृहस्थीबाणा अर्थ २ पहा . गृहांगन , गृहांगण - न . घराचें अंगण . गृहांगना - स्त्री . घरधनीण ; मालकीण . गृहांतर - न . दुसरें घर . गृहांतर , गृहाभ्यंतर - न . घराच्या आंतील , खोलींतील भाग . गृहासक्त - वि . गृहनिमग्न पहा . गृहिणी - स्त्री . गृहांगना ; घरधनीण ; पत्नी ; बायको ; विवाहित स्त्री . गृह्य - वि . १ घरासंबंधीं ; घरगुती . २ पाळीव ; माणसाळलेलें . गृह्याग्नि - पु . प्रत्येक त्रैवर्णिकानें लग्नानंतर किंवा वेगळें बिर्‍हाड केल्यानंतर निरंतर पाळावयाचा अग्नि . विवाहानंतर वधूसह गृहप्रवेश करतेवेळीं ज्या अग्नीवर होम करावयाचा तोच आग्नि पुढें निरंतर जतन करून ठेवावयाचा असतो व यावर नित्य सकाळ - संध्याकाळ होम द्यावयाचा असतो .
बेत   गृहस्थीबाणा अर्थ २ पहा . गृहांगन , गृहांगण - न . घराचें अंगण . गृहांगना - स्त्री . घरधनीण ; मालकीण . गृहांतर - न . दुसरें घर . गृहांतर , गृहाभ्यंतर - न . घराच्या आंतील , खोलींतील भाग . गृहासक्त - वि . गृहनिमग्न पहा . गृहिणी - स्त्री . गृहांगना ; घरधनीण ; पत्नी ; बायको ; विवाहित स्त्री . गृह्य - वि . १ घरासंबंधीं ; घरगुती . २ पाळीव ; माणसाळलेलें . गृह्याग्नि - पु . प्रत्येक त्रैवर्णिकानें लग्नानंतर किंवा वेगळें बिर्‍हाड केल्यानंतर निरंतर पाळावयाचा अग्नि . विवाहानंतर वधूसह गृहप्रवेश करतेवेळीं ज्या अग्नीवर होम करावयाचा तोच आग्नि पुढें निरंतर जतन करून ठेवावयाचा असतो व यावर नित्य सकाळ - संध्याकाळ होम द्यावयाचा असतो .

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

   गृहच्छिद्र
   १. कुटुंबातील, खाजगी दोष, व्यगे. ‘श्रीमंतांच्या घरोघर दुराचार व गृहच्छिद्रे किती असतात हे जवळ जवळच्या लोकांस तरी पूर्णपणे विदित असते.’-नि २.
   घरातील फूट, बेबनाव.

नेपाली (Nepali) WN

   See : घर

A Sanskrit English Dictionary

गृह  m.  m. an assistant, servant, [RV. x, 119, 13]
मृन्-मय ग्°  n. ( m. sg. and pl., in later language m. pl. and n. sg.) a house, habitation, home, [RV.] (, ‘house of earth’, grave, vii, 89, 1), [AV.] ( अधरा॑द् ग्°, ‘the lower world’, ii, 14, 3) &c.

ROOTS:

मृन् मय ग्°

  f. ( ifc. f( आ)., [R. i, 5, 9]; f( ई)., [Pañcat. i, 17, 5])
चण्डिका    ifc. with names of gods ‘a temple’ ( cf.-, देवता-), of plants ‘a bower’
गृह  m.  m. pl. a house as containing several rooms, [RV.]; [AV.] &c.
   the inhabitants of a house, family, [ŚBr. i]; [BhP. iii, 2, 7]; [Kathās. xx, 21]
   domestic or family life, [Jātakam.]
   a wife, [Pāṇ. 3-1, 144]; [Kāś.]
गृह  m.  m. a householder, [BhP. xi, 8, 9]
गृह  n.  n. a wife, [Pañcat. iii, 7, 13]
   a sign of the zodiac, [VarBṛS. vci, civ]
   an astrological mansion, [VarBṛ. i, iv f.]
    N. of the 4th astrological mansion, i, 16
   a square (in chess or in any similar game), [Kād. i, 48]; [Pāṇ. 5-2, 9,] [Ka1y.]
अन्ति   a name, appellation, [L.] ( cf.-, भुमि-, शय्या-, सु)
गृह   [ cf. Zd. geredha; Got. gards; Lat. hortus.]

Shabda-Sagara

गृह   r. 1st cl. (ऊ,)गृहू(गर्हते) also
   r. 10th cl. ( गृहयते) To take, to seize, to receive or accept; also ग्रह.
गृह  n.  ( -हं)
   1. A hous, a mansion, a habitation in general.
   2. A wife: [Page243-b+ 60] (in these senses the plural is always masculine, गृहाः)
   3. A name, an appellation.
    E. गृह् to receive or take, (grain, goods, &c.) affix क.

ROOTS:

गृह् क