कारखाने प्रकरण - समास १

ऐका विटांचा प्रसंग । लांबी रुंदी यथासांग । चौक नेमस्त व्यंग । असोंचि नये ॥१॥
वीट लांबी नऊ तसू । आणि रुंदी सात तसू । उंची जाणिजे तीन तसू । पाठपोट नेमस्त ॥२॥
खाली बरड वरी खडगा । वीट कामा नयेगा । धारेकोरेपाशीं दगा । कामा नये ॥३॥
भूमीपासूनि नीट करावी । कलबुताची कळाशी धरावी । आंतपावेतों नेमस्त भरावी । खिळे मारुनी ॥४॥
खडे खापरी कामा नये । थोडें कमावणें कामा नये । थोडी लीद कामा नये । आणि बहुत ॥५॥
राख कोंडा बुळग्या दाणे । घालूम नये दैन्यवाणें । अथवा कांहीं अधिक उणें । करूंचि नये ॥६॥
घट्ट चिखल कामा नये । पातळ तरी असूंचि नये । दडपितां कळाशी वाहूं नये । नाथर बुजे ॥७॥
खणख णीत वाळवाव्या । झणझणीत भाजाव्या । भट्टया नेमस्त कराव्या । आणि दरी ॥८॥
ओलें सरपण कामा नये । कावळकाटया कामा नये । मोठे ढोण कामा नये । नेमस्त असावे ॥९॥
जाळ घालावा नेमस्त । उमास करूं नये व्यस्त । ठाव असावा प्रशस्त । समान भूमी ॥१०॥
पूजाविधि चुकों नेदावी । भट्टी बरी निवूं द्यावी । वीट हळू उतरावी । टाकूं नये ॥११॥
पहिलेपासून शेवटवरी । अंत:करण बरें विवरी । आळस करील तो वैरी । कामा नये ॥१२॥
कामकर्त्यास गमूम देऊं नये । काम घेतां त्रासूं नये । कठीण शब्द बोलूं नये । क्षणक्षणां ॥१३॥
दिवस उगवल्यावरी येऊं देऊं नये । गमित माणूस कामा नये । आशक्त पोर कामा नये । आणि म्हातारे ॥१४॥
बळकट लोक निवडावे । काम पाहूनि लावावे । सगट मुशारे करावे । हें मूर्खपण ॥१५॥
जेवणापुरतें बसों द्यावें । सवेंचि कामास लावावें । दिवस धारे संभाळावें । क्षणक्षणां ॥१६॥
वेळ गमूंचि नेदावा । खोटा रुका बदलून द्यावा । मुशारा रेवूंचि न द्यावा । तमक खोटा ॥१७॥
हिशेब बरा राखीत जावा । लिहिण्याचा आळस नसावा । मुबदला करीत जावा । उप-सामुग्री ॥१८॥
खिळे कुराडी पायळ्या । पहारा संबळ कुदळ्या । सन फावडे लेरसळ्या । तरफा असाव्या ॥१९॥
नाडे साले काचे दोर । काढवेणे कळके ढोलर । उथाळ्या चाळण्या डाळया थोर । तक्ते बळकट काथवटी ॥२०॥
मांदणे डेरे घागरी । रांजण गाडगीं भारी । पाळीं बहुतां परोपरी । दांडे असावे ॥२१॥
धोंडे गुंडे चिपा चिपरे । खरुस चुना वाळू कंकरे । पाटे वरवंटे बरे । कामगार असावे ॥२२॥
पोशिदे असावे सावधान । हुन्नरबंदी तुफान ॥ दोघांचे एक चित्त मन । कामा नये ॥२३॥
तिकटया सूत्रें ओळंबे । काम पाहूनियां मनुष्य झोबे । तरी मग इमारती खेबडंगे । उभे राहती ॥२४॥