उपसर्ग

{ upasargḥ }

हिन्दी (hindi) WN

 noun   वह उपशब्द जो किसी शब्द के पहले लगकर उसमें किसी अर्थ की विशेषता लाता है   Ex. मूल शब्द में उपसर्ग लगाने से उसका अर्थ बदल जाता है ।

ONTOLOGY:

भाग (Part of) ➜ संज्ञा ( noun)

Wordnet:

asm উপসর্গ

bd सिगां दाजाबदा

ben উপসর্গ

guj ઉપસર્ગ

kan ಉಪಸರ್ಗ

kas گۄڈ لوٚگ

kok उपसर्ग

mal ഉപസര്ഗ്ഗം

mar उपसर्ग

mni ꯄꯔ꯭ꯤꯐꯤꯀꯁ꯭

ori ଉପସର୍ଗ

pan ਉਪਸਰਗ

san उपसर्गः

tam முன்னுருபு

tel ఉపసర్గం

urd سابقہ

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  खंयच्याय उतराच्या पयलीं लावन तातूंत खंयच्याय अर्थाचें खाशेलपण हाडटा असो उपशब्द   Ex. मूळ उतरांत उपसर्ग लायतकच ताचो अर्थ बदलता

ONTOLOGY:

भाग (Part of) ➜ संज्ञा ( noun)

Wordnet:

asm উপসর্গ

bd सिगां दाजाबदा

ben উপসর্গ

guj ઉપસર્ગ

hin उपसर्ग

kan ಉಪಸರ್ಗ

kas گۄڈ لوٚگ

mal ഉപസര്ഗ്ഗം

mar उपसर्ग

mni ꯄꯔ꯭ꯤꯐꯤꯀꯁ꯭

ori ଉପସର୍ଗ

pan ਉਪਸਰਗ

san उपसर्गः

tam முன்னுருபு

tel ఉపసర్గం

urd سابقہ

A dictionary, Marathi and English

   A particle prefixed to roots &c., as प्र, परा, उप, अभि, अनु, an inseparable preposition. 3 Laxly. troubling, worrying, oppressing; annoyance, molestation, harassment. 2 A portent; a prodigy boding evil.

Aryabhushan School Dictionary

  m  A particle prefixed to roots, &c. annoyance, molestation, harassment. A portent. bye- product.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.   अडथळा , अपशकुन , उपद्रव , त्रास , पीडा , विघ्न .

मराठी (Marathi) WN

 noun  ज्यामुळे शब्दाच्या अर्थात बदल होतो ते शब्दाच्या मागे लागणरे अव्यय   Ex. अति, अनु,उप इत्यादी उपसर्ग आहेत

ONTOLOGY:

भाग (Part of) ➜ संज्ञा ( noun)

Wordnet:

asm উপসর্গ

bd सिगां दाजाबदा

ben উপসর্গ

guj ઉપસર્ગ

hin उपसर्ग

kan ಉಪಸರ್ಗ

kas گۄڈ لوٚگ

kok उपसर्ग

mal ഉപസര്ഗ്ഗം

mni ꯄꯔ꯭ꯤꯐꯤꯀꯁ꯭

ori ଉପସର୍ଗ

pan ਉਪਸਰਗ

san उपसर्गः

tam முன்னுருபு

tel ఉపసర్గం

urd سابقہ

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. 
   ( व्या . ) धातूंच्या मागें लागणारें अव्यय , उपपद . उ० अति ; अनु ; उप ; परा ; प्रति . सम इ० .
    उपद्रव ; त्रास ; पीडा ; विघ्न . तेथें दैत्यीं उपसर्ग केला लोकां । रचिली द्वारका तुका म्हणे । - तुगा ९९ .
    दुश्चिन्ह ; अनिष्टसूचक गोष्ट ( उत्पात , उल्कापात इ० ). [ सं . उप + सृज = उत्पन्न करणें ]

A Sanskrit English Dictionary

उप- सर्ग    a उप- सर्जन see col.2.

ROOTS:

उप सर्ग

उप- सर्ग  m.  b m. ( g. न्यङ्क्व्- आदि, [Pāṇ. 7-3, 53]) addition, iv, 4, 1; 2"> [AitBr. iv, 4, 1; 2]; [RPrāt.]

ROOTS:

उप सर्ग

    misfortune, trouble, a natural phenomenon ( considered as boding evil), [R.]; [Prab.]; [Ratnāv.]; [Daś.] &c.
   an eclipse (of a star) Comm. on iv, 105"> [Mn. iv, 105]
   an eclipse of sun or moon, [Gobh.]
   (in med.) a fit, paroxysm ( supposed to be possession by an evil spirit), [Suśr.]
   a disease superinduced on another, ii, 429, 13"> [Suśr. ii, 429, 13]
    change occasioned by any disease, [L.]
    indication or symptom of death, [L.]
गति   a निपात or particle joined to a verb or noun denoting action, a preposition ( see also and कर्म- प्रवचनीय; they are enumerated, --- 13---; in the वेद they are separable from the verb), 59; 6-3, 97; 122"> [Pāṇ. 1-4, 59; 6-3, 97; 122]; [Kāty.]; [Pat.]; [RPrāt.]; [APrāt. &c.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

उपसर्गः [upasargḥ]   1 sickness, disease, change occasioned by a disease; also a disease superinduced on another; क्षीणं हन्युश्चोपसर्गाः प्रभूताः [Suśr.]
    misfortune, trouble, calamity, injury, harm; प्रशमिताशेषोपसर्गाः प्रजाः [Ratn.1.1;] सोपसर्गं वो नक्षत्रम् [M.4.] sorrow; आपेदे उपसर्गस्तं तमः सूर्यमिवासुरम् [Rām.2.63.2.]
    portent, natural phenomenon foreboding evil.
   An eclipse.
   An indication or symptom of death.
    addition.
    possession by an evil spirit.
   A preposition prefixed to roots; निपाताश्चादयो ज्ञेयाः प्रादयस्तूपसर्गकाः । द्योतकत्वात् क्रियायोगे लोकादवगता इमे ॥ उपसर्गास्तु विज्ञेयाः क्रियायोगेन विंशतिः । विवेचयन्ति ते ह्यर्थं नामाख्यातविभक्तिषु ॥ बृहद्देवता; आख्यातमुपगृह्यार्थविशेषमिमे तस्यैव सृजन्तीत्युपसर्गाः । durga under Nirukta 1.3. उपेत्य नामाख्यातयोरर्थस्य विशेषं सृजन्त्युत्पादयन्ती- त्युपसर्गाः । skanda. The नाट्यशास्त्र defines उपसर्ग thus: प्रातिपदिकार्थयुक्तं धात्वर्थमुपसृजन्ति ये स्वार्थैः । उपसर्गा उपदिष्टास्तस्मात् संस्कारशास्त्रेऽस्मिन् ॥ A poetaster has framed the following समस्यापूरण stanza with the rule उपसर्गाः क्रियायोगे (Pāṇini I.4. 59); उपसर्गाः क्रियायोगे पाणिनेरपि संमयम् । निष्क्रियोऽपि तवारातिः सोपसर्गः सदा कथम् ॥ Upasargas are 2 in number: प्र, परा, अप, सम्, अनु, अव, निस् or निर्, दुस् or दुर्, वि, आ (ङ्), नि, अधि, अपि, अति, सु, उत्, अभि, प्रति, परि, उप; or 22 if निस्- निर् and दुस्- दुर् be taken as separate words. there are two theories as to the character of these prepositions. according to one theory roots have various meanings in themselves (अनेकार्था हि धातवः); when prepositions are prefixed to them they simply bring to light those meanings already existent but hidden in them, but they do not express them, being meaningless themselves; cf. [Śi.1.15] : सन्तमेव चिरमप्रकृतत्वादप्रकाशितमदिद्युतदङ्गे । विभ्रमं मधुमदः प्रमदानां धातुलीनमुपसर्ग इवार्थम् ॥ according to the other theory prepositions express their own independent meanings; they modify, intensify, and sometimes entirely alter, the senses of roots; cf. Sk.: उपसर्गेण धात्वर्थो बलादन्यत्र नीयते । प्रहाराहारसंहारविहारपरिहारवत् ॥ cf. also धात्वर्थं बाधते कश्चित्कश्चित्तमनुवर्तते । तमेव विशिनष्टयन्य उपसर्गगतिस्त्रिधा ॥ (The latter theory appears to be more correct. For a fuller exposition see Nirukta).
   An obstacle; ते समाधावुपसर्गा व्युत्थाने सिद्धयः । योगसूत्रs 3.39.

Shabda-Sagara

उपसर्ग  m.  ( -र्गः)
   1. A portent, a natural phænomenon supposed to an- nounce future evil, an eclipse, &c.
   2. A particle prefixed to roots, &c., a preposition.
   3. A disease, possession by an evil spirit. 4. change occasioned by any disease.
   5. A disease brought on whilst a person labours under another.
   6. indication or symptom of death.
    E. उप near or with, सृज् to go, घञ् aff.

ROOTS:

उप सृज् घञ्