|
अधिः [adhiḥ] [आधीयते दुःखमनेन आधा कि वा. पृ. ह्रस्वः] Mental pain or agony, See आधिः A woman in her courses. (= अवि.) अधि [adhi] ind. (As a prefix to verbs) over, above; (अधिकार); ˚स्था to stand over; ˚कृ to place over or at the head of; ˚रुह् to grow over or above; over and above, besides, in addition to (आधिक्य); fully, completely (अतिशय, विशेष), to get something in addition to another; अधिगत्य जगत्यधीश्वरात् having obtained fully, अधि intensifying the meaning of the root; इतो वा सातिमीमहे दिवो वा पार्थिवादधि [Rv.1.6.1;] (अधीमहे आधिक्येन याचामहे). (As a separable adverb) Over, above, from above (mostly Vedic); षष्टिर्वारासो अधि षट् [Rv.7.18.14.] (As a preposition) with acc. (a) Above, over, upon, in (उपरि); यं दन्तमधिजायते नाडी तं दन्तमुद्धरेत् Suśr. अध्यधि Just above; लोकानुपर्युपर्यास्तेऽधोऽधोऽध्यधि च माधवः Bopadeva; with gen. also; ये नाकस्याधि रोचने दिवि [Rv. 1.19.6] above the sun; ˚विटपि [Śi.7.35;] ˚त्वत् 7.41; ˚रजनि at night. अधिरजनि जगाम धाम तस्याः 52. (b) with reference to, concerning, in the case of, on the subject of (अधिकृत्य) (mostly in adverbial compounds in this sense); हरौ इति अधिहरि; so अधिस्त्रि; कृष्णमधिकृत्य प्रवृत्ता कथा अधिकृष्णम्; so ˚ज्योतिषम्, ˚लोकम्, ˚दैवम्, ˚दैवतम् treating of stars &c.; ˚पुरन्ध्रि [Śi.6.32] in the case of women. (c) (With abl.) Just over, more than (अधिक); सत्त्वादधि महानात्मा Kath.; अविदितादधि (d) (With loc.) Over, on or upon, above (showing lordship or sovereignty over something) (ऐश्वर्य); अधिरीश्वरे [P.1.4.97;] अधिभुवि रामः [P.II.3.9] Sk. Rāma rules over the earth; the country ruled over may be used with loc. of 'ruler'; अधि रामे भूः ibid; प्रहारवर्म- ण्यधि विदेहा जाताः [Dk.77] subject to, under the government of, become the property or possession of (अधि denoting स्वत्वं in this case); under, inferior to (हीन); अधि हरौ सुराः (Bopadeva) the gods are under Hari. (As first member of Tatpuruṣa compounds) (a) Chief, supreme, principal, presiding; ˚देवता presiding deity; ˚राजः supreme or soverign ruler; ˚पतिः supreme lord &c. (b) Redundant, superfluous (growing over another); ˚दन्तः = अध्यारूढः (दन्तस्योपरि जातः) दन्तः [P.VI.2.] 188. (c) Over, excessive; ˚अधिक्षेपः high censure. According to G. M. अधि has these senses. अधिरध्ययनैश्वर्य- वशित्वस्मरणाधिके । e. g.; उपाध्यायादधीते; इङोऽध्ययनार्थकत्वस्य अधिद्योतकः; अधिपतिः (ऐश्वर्ये); अधीनः (वशित्वे) अधिगतः इनं; मातुरध्येति (स्मरणे); अधिकम् (अधिके). Instead of; इदमग्ने सुधितं दुर्धितादधि प्रियादु चिन्मन्मनः प्रेय अस्तु ते [Rv.1.14.] 11. In the Veda अधि is supposed by B. and R. to have the senses of 'out of', 'from', 'of', 'among', 'before', 'beforehand', 'for', 'in favour of', 'in', 'at'.
|