स्कंध ९ वा - अध्याय १४ वा

९५
निवेदिती शुक ऐकें सोमवंश । नाभीकमलस्थ प्रथम ब्रह्मा ॥१॥
पुत्र त्याचा अत्रि, एकदां हर्षित । आनंदाश्रु तोच चंद्र जाणा ॥२॥
ओषधि, विप्र तैं नक्षत्राधिपत्य । दिधलें तयास ब्रह्मदेवें ॥३॥
जिंकूनि त्रैलोक्य राजसूययज्ञें । चंद्रें आराधिलें भगवंतासी ॥४॥
पुढती गर्वानें बृहस्पतिकांता । हरुनियां नेतां विनवी गुरु ॥५॥
वासुदेव म्हणे अन्यायप्रवृत्त । ऐके न सद्बोध कलह तेणें ॥६॥

९६
बृहस्पतिवैरी शुक्र । गुरुबंधु त्या शंकर ॥१॥
देव-दैत्यांमाजी ऐसें । युद्ध होई तदा मोठें ॥२॥
अंतीं ब्रह्ययाची मध्यस्ती । करितां होई ताराप्राप्ति ॥३॥
तेणें चंद्राचा निषेध । करुनि थांबविलें युद्ध ॥४॥
गरोदर तारा होती । ऐसें पाही बृहस्पती ॥५॥
तदा वदला तो तिज । मान्य नसेल हें तुज ॥६॥
तरी गर्भत्याग करीं । भय न मानीं अंतरीं ॥७॥
पुत्रइच्छा मजप्रति । शाप न देईं तुजसी ॥८॥
वासुदेव म्हणे तदा । तारा त्यागी निजगर्भा ॥९॥

९७
महा तेजस्वी तो होता एक पुत्र । पाहूनियां मोह सकलां वाटे ॥१॥
बृहस्पति चंद्र म्हणती हा माझा । वाद होई मोठा तोही एक ॥२॥
अंतीं सर्व मुनि पुशिती तारेतें । लज्जायुक्त चित्तें न वदेचि ती ॥३॥
पुत्रही सक्रोध पुशी तैं तियेतें । म्हणे सत्यचि तें कथीं आतां ॥४॥
तदा बहुतचि लज्जायुक्त तारा । न करी उच्चारा कांहींचि ते ॥५॥
अंतीं ब्रह्मा पुशी बाजूसि नेऊनि । ‘चंद्राचा’ तो, वाणी वदली ऐसी ॥६॥
घेऊनि तो पुत्र जाई तदा चंद्र । बुद्धिमंता बुध नाम योग्य ॥७॥
इलेपासूनि त्या पुरुरवा पुत्र । म्हणे वासुदेव कथिलें पूर्वी ॥८॥

९८
इंद्रसभेमाजी एकदां नारदें । हर्षे वर्णियेलें बुधपुत्रा ॥१॥
रुप, औदार्य तें सुस्वभाव, शौर्य । पाहूनि नारद वर्णिती त्या ॥२॥
ऐकूनि उर्वशी मनीं धरी लोभ । मित्रावरुणीशाप तिजसी होता ॥३॥
तेणें मनुष्यत्व प्राप्तचि तियेसी । यास्तव हे बुद्धि होई तिज ॥४॥
रायासन्निध ती ठाकली येऊनि । नृपाळ मोहूनि जाई तदा ॥५॥
वासुदेव म्हणे परस्परांप्रति । होतसे एकचि इच्छा दैवें ॥६॥

९९
उर्वशी नृपासी म्हणे तुजप्रति । पाहूनि कोणासी न पडे मोह ॥१॥
ऐकूनीच आलें मी तरी त्वद्‍गुण । परी घे ऐकून अटी माझ्या ॥२॥
पुशितां ते म्हणे, पाळिले मी दोन । मेष तत्पालन करिसी जरी ॥३॥
घृतचि या लोकीं अमृत यास्तव । राहीन केवळ घृत सेवूनि ॥४॥
मैथुनावांचूनि विवस्त्र मजसी । त्वां न दिसावेंचि ऐशा अटी ॥५॥
मोडितां तत्क्षणीं जाईन निघूनि । अटी त्या पाळूनि रमला राव ॥६॥
वासुदेव म्हणे कामपूर्तीस्तव । वेडा होई जीव ज्ञात्याचाही ॥७॥

१००
इंद्राप्रति स्वर्गी न दिसे उर्वशी । व्याकुळता त्यासी तदा येई ॥१॥
अंतीं गंधर्वासी आणाया तिजसी । धाडी मृत्युलोकीं देवराज ॥२॥
उर्वशीसवें तैं सुप्त होता राव । मेषांसी गंधर्व नेती तदा ॥३॥
आक्रोश तयांचा ऐकूनि उर्वशी । निंदी नृपाळासी क्रूरशब्दें ॥४॥
जागृत होऊनि तदा पुरुरवा । तैसाचि धांवला वैर्‍यांवरी ॥५॥
सोडवूनि मेष पातला मंदिरीं । विवस्त्रचि परी होता राव ॥६॥
वासुदेव म्हणे न चले उपाय । कठिण समय येतां कांहीं ॥७॥

१०१
जाणूनि गंधर्व पाडिती प्रकाश । उर्वशी विवस्त्र पाही नृपा ॥१॥
तदा वचनाचा निवेदूनि भंग । उड्डाण नभांत केलें तिणें ॥२॥
विरह तियेचा न सहे नृपासी । ‘उर्वशी’ ‘उर्वशी’ ध्यास तया ॥३॥
त्याचि ध्यासें करी सर्वत्र संचार । सरस्वतीतीर पाही तदा ॥४॥
उर्वशी त्या स्थानीं पाहिली तयानें । सख्यांसवें प्रेमें क्रीडा करी ॥५॥
वासुदेव म्हणे पुरुरवा तदा । आर्तशब्दें ऐका वदला काय ॥६॥

१०२
सुहास्यवदने प्रिये, प्रियकर । तुझा हा विरहदग्ध पाहीं ॥१॥
अजूनि तरी हो प्रसन्न त्याप्रति । तळमळ त्याची मत्स्यासम ॥२॥
सदयपणें त्या होईं अनुरक्त । प्राण कासावीस सुंदरी, हे ॥३॥
त्यागूनियां यदि जासील तूं आतां । प्राण तरी साचा न राहीचि ॥४॥
भोगिलासी तूं जो चारुदेह तोचि । गृध्र वृकांप्रति भक्ष्य होई ॥५॥
वासुदेव म्हणे प्रेम दयादिक । भाव वैषयिक अशुद्ध ते ॥६॥

१०३
नृपाळाची दीनवाणी ती ऐकूनि । अप्सरा हांसूनि वदली तया ॥१॥
वीरा, स्त्रियांसम सोडिसी कां धीर । नीच मी साचार चिंतीं मनीं ॥२॥
स्त्रिया मूर्तिमंत कपट या लोकीं । कोमल भासती परी क्रूर ॥३॥
क्षुद्र स्वार्थास्तव पतीचेही प्राण । घेतील त्या जाण नरश्रेष्ठा ॥४॥
नित्य नूतन त्या इच्छितील पति । क्षणांत मोहिती पुरुषांप्रति ॥५॥
वरि वरि प्रेम दाविती नितांत । वरि वरि भास परी सर्व ॥६॥
वासुदेव म्हणे यास्तव उर्वशी । म्हणे प्रीति ऐसी न धरीं मम ॥७॥

१०४
उर्वशीनें ऐसें कथितांही स्पष्ट । राव तिचा छंद न सोडीचि ॥१॥
पाहूनि ते दया येई उर्वशीतें । म्हणे नृपा, अब्दें भेटेन मी ॥२॥
गरोदरस्थिति जाणूनि तियेची । संतोषें राजाही सदनीं जाई ॥३॥
योग्यकाळ जातां येई तया ठाईं । पुत्रासवें पाही उर्वशीतें ॥४॥
हर्षे ती रजनी कंठिती उभय । अन्य दिनीं राव दु:ख पावे ॥५॥
जाणूनि अप्सरा म्हणे गंधर्वांसी । प्रार्थी, ते तुजसी साह्य होती ॥६॥
वासुदेव म्हणे प्रार्थितां गंधर्व । अग्निस्थालिपात्र नृपा देती ॥७॥

१०५
मोहूनि नृपाळ पात्र तें उर्वशी । मानूनि तियेसी हृदयीं धरी ॥१॥
ऐसा काननांत हिंडे कांहीं दिन । स्थाली ते जाणून पुढती त्यागी ॥२॥
शेवटीं आपुल्या नगरासी येई । त्रेतायुग पाहीं तदा होतें ॥३॥
प्रतिरात्रीं तया स्थालीचें स्मरण । एकदां स्फुरण वेदांचें त्या ॥४॥
कर्मबोधक त्या जाणूनियां श्रुति । जेथे वनामाजी त्यजिली स्थाली ॥५॥
पातला त्या स्थानीं पुरुरवा मोदें । पुढती वृत्त सांगे वासुदेव ॥६॥

१०६
शमीमाजी तदा अश्वत्थ देखिला । अश्वत्थाच्या केल्या अरणी दोन ॥१॥
उर्वशीचा लोल लाभो या इच्छेनें । निर्मिला मंथनें अग्नि तेथ ॥२॥
अग्नीसी त्या मानी पुरुरवा पुत्र । हवन तयांत करितां सिद्धि ॥३॥
हवनें त्या नृपें तुष्ट भगवंत - । करुनि, आनंद मानियेला ॥४॥
ओंकारचि तेथ नारायण देव । लौकिकाग्नि एक वर्ण हंस ॥५॥
त्रेतायुगापूर्वी व्यवस्था यापरी । पुढती जाहली व्यवस्था हे ॥६॥
पुरुरवा होई कर्मप्रवर्तक । गंधर्वलोकास पुढती गेला ॥७॥
वासुदेव म्हणे पुरा ध्यानमग्न । सत्वगुणें जन सत्ययुगीं ॥८॥