॥अवधान॥ ११२

श्रीरामसमर्थ

॥पद॥ (धाटि वेडिया स्वामी च) ॥ आलया अंगें चि होईजे देव कोंदाटला ब्रह्मकटाव ॥धृ०॥ भवसिंधूचें जळ आटलें संसाराचें मूळ तुटलें ॥१॥
निजधनाची लाधली ठेवी । रंक पावले राज्यपदवी ॥२॥
आरे काळाची वेळ चुकली । आनंदाची लूट फावले ॥३॥
जे मायेनें जन्म दाविला । ते मायेचा ठाव पूसिला ॥४॥
रामदासीं राम भेटला । थोर संदेह हा तूटला ॥५॥

॥वोवी॥ धन्य धन्य अनुभवी सज्ञान । न बोलती कांहीं प्रत्ययावीण । तरी च जाली ते लीळा पावन । वानिती महिमान भले भले ॥१॥
बोलणें तयाचें त्याला चि साजे । स्छिती भूषणानें जाले सज्ज । जो कोणी जाणेल निजवाक्यगुज । भोगील साम्राज्यपद तो हि ॥२॥
आंगें चि होईजे तूर्त चि देव । ऐसें सुचविलें महानुभाव । ठसतां अभ्यांतरीं अभिप्राव । पावेल विभव परमार्थ ॥३॥
जो स्वयें न जाला देवराव । विभक्तपणाला उरला ठाव । मग काय कीजेल भक्तिभाव । परमार्थविभव केवि साजे ॥४॥
देव देव ऐसा करितां जप । किंवा सांचुनि सुकृतांश अमुप । पाहतां दृष्टीनें सगुण रुप । तुटेना संकल्प भेदाचा ॥५॥

॥अभंग॥ देवासि भजोनि नाही देव जाला । संकल्प उरला भेदाचा कीं ॥१॥
अनन्य ह्मणिजे नव्हे आन आन । जीवनीं जीवन मिळे तैसे ॥२॥
भवेत्कीटो यथात्वळि आर्थ पाहा । सोहंततु महावाक्यसार ॥३॥
सिष्य जो गुरुचा होय तदाकार । गुरुरेव परब्रह्म वाक्य ॥४॥
ज्याला कळे भाव माया वाटे माव । तो चि स्वयमेव आत्माराम ॥५॥

॥वोवी॥ निर्धारुनिया पाहतां देव । मीतूंपणाला नुरे ठाव । कोंदाटूनिया ब्रह्मकटाव । तो चि तो विलसे सदोदित ॥६॥
श्रोता वदे तैं सर्व देव तरी । थोरीव ठेवाव कां येकाच्या सिरीं । अहो संकल्प शून्याच्या भरोवरीं । लिंपोन भ्रमेना ह्मणोनी ॥७॥
देव जो जाला गुरुकृपें आंगें । कैंच तयाला जन्ममरणवोघ । वासनामूळ तें तुटे जोग । भेदभयदाघ न लागे ॥८॥
पावोन आपुलें सौख्य सौभाग्य । साम्राज्य भोगी जीव जो भणग । नये चि उगउ पुन्हा मूळ । संदेहावरी पडोन जळ । भेटे दासासी श्रीराम ॥१०॥
भेटणें काशाचें बोलणें मात्र । तदाकारीं होय तदाकार । ब्रह्मविद्‍ब्रह्म हे श्रुतिसार उत्तर । तैसें च व्हावें हो भल्यानो ॥११॥
आलया जन्माचें हें चि सार्थक । व्हावें गडयानो स्वयें अलेख । देवभक्तमूळीं आईत चि ऐक्य । सित्ध चि सित्ध हो ठाकिजे ॥१२॥
ऐशापरि च अनुपम्य सुख । भोक्ते महाराज समर्थ देशिक । कृतार्थ झडकरी होऊं साधक । साध्यत्व हितमित बोलिले ॥१३॥
तें विलोकासदरीं लिहिलें पद । ध्यानास आणा हो पदबंदशब्द । ऐस्यापरीनें करीत प्रबोध । राहिले समर्थ गडावरी ॥१४॥

॥पद॥ जन्मा यावें तरी तरोन तारिजे । सर्वदा ही किजे सद्गुरुसेवा ॥१॥
निववावे साधका वारिजे बत्धाचा धोका । मानिजे तो सखा । दाशरथी ॥२॥
धरिजे भक्तिमार्ग देव व्हावें अंगें । परमार्थभाग्य संपादिजे ॥३॥
क्रिया बोल शुत्ध अचूक प्रबोध । चर्या किजे वेध लागे तैसा ॥४॥
आत्मारामीं स्वयें होऊनि तन्मय । जन हितोपाय होय कीजे ॥५॥

॥वोवी॥ ऐसें समर्थ निजरामदास । सज्जनगडीं केले रहिवास । ऐका पुढारी कथन सुरस । अयोध्याधीश पावेल ॥१५॥
बैसोन येकांतीं जिंदाफकेर । बोधिती सिष्याला धीर उदार । सभा साजिरी लाहनथोर । येकदां इकडे मिळाले ॥१६॥
विदित सर्वाला प्रपंच राहटी । वाढतां वाढती ते चि ते गोष्टी । आसती तयांत कष्टी संतुष्टी । तोंडपिटी करुं लागले ॥१७॥
संसाराची सांगती खटपट । आहहा ह्मणती कष्ट भष्ट मोट । कुटुंब पोसावा सुटेना पोट । ते वाट हे वाट ह्मणताती ॥१८॥
अनुभवप्रांताला न्यावी मात । गरज गोव्याला काय अगत्य । लेकरापरी उठोन समस्त । भोजनठायासि पातले ॥१९॥
अरोगण जालें यथास्थित । घेऊनि विसावा स्वयें समर्थ । येऊनि बैसले मंडपांत । लाहनथोर सर्व मिळाले ॥२०॥
प्रपंच कळाया करुनि सावध । गणेशबावाला बाहूनि सन्नित्ध । आज्ञापिलें कीं ह्मण रे तें पद । राजास्तव कथिलें चाफळीं ॥२१॥
वंदोन येरू गाणार चांगला । आस्था ऐकाया सकळिकाला । आतां श्रोतेहो तुह्मी मन घाला । प्रस्तावापद ऐकावया ॥२२॥

॥पद॥ (राग काफी, धाटी, राखो रे ॥) सुखदु:खेंमिश्रित हा संसार । संवें चि होईल स्वार ॥धृ०॥ कांहीं सुखें कांहीं दु:खें होतसे । सुखदु:ख अपार ॥१॥
कांहीं संपत्ती कांहीं विपत्ती । लागेचिना परपार ॥२॥
कांहीं सज्जन कांहीं दुर्जन । दास ह्मणे परपार ॥३॥
॥वोवी॥ जालियावरी पदाचें गाणें । स्वामीरायांनीं केलें व्याख्यान । अवलोकितां पूर्ण कृपेनें । समाधान पावले सर्व ही ॥२३॥
आणीके येकदां नमन करुन । पुसती भल्यांनीं कर जोडून । उपासना न घडे आह्माकारण । कैसें तें लक्षण आहे कीं ॥२४॥
उपासनेचें नांव घेतां । संतोषुनिया समर्थदाता । बळें चि बिंबया अनुभव स्वथा । आत्मोपासना कळविलें ॥२५॥

॥पद॥ पद ह्मणायचें नसे कारण । सकळासि येतसे कांहीं गाणें । मुख्य अवतारी दासभगवान । तारु कृपेनें युक्ती करिती
॥२६॥
ह्मणोन अष्टाक्षरी श्लोक येक । कळविलें मायेचें व्याख्यान आसक । स्वरुपाचें दावितां कौतुक । सेऊन निजसौख्य धाले भले ॥२७॥

॥श्लोक अष्टा०॥ भुतें प्रमाण बाणतें । त्रिगुण गूण जाणतें । मिळोन अष्टधा भली प्रकृति ते चिबोलिली ॥१॥

॥वोवी॥ येकदां श्रीरामभक्त समुदाव । मिळोनि भोगिते जे परमार्थ विभव । विनवोन पुसती सत्य दृढभाव । कोठें ठेवावा दयाळा ॥२८॥
येक देवाचें दुसर्‍या ठाई । मंडाण भजनाचें होत नाहीं । देव भरलेति चहुंकडे महीं । सांगती नवाई विचित्र ॥२९॥
वेदपुरुषाचें कौतुक मोठें । सूक्तिअ आराधिलें देवा सगट । तेणें पुढारी न चालवे वाट । नुलंघवे भीड अल्प ही ॥३०॥
अनुष्ठान येकाचें येका च देऊळीं । मांडता छेळोनि करिती रळी । देहांत आटोपिलें येकेक कमळीं । निरंजनस्थळीं कांहीं नसे ॥३१॥
तरि जी सर्वत्रा वाटोन प्रमाण । होतील अवघे केंवि प्रसन्न । तें निज निश्चई कोणतें भजन । निबत्धमान सांगावें ॥३२॥
ऐसियापरी ऐकोन विनवणी । निष्ठा आपुली होती जे मनीं । कळविलें सर्वत्रा कृपा करुनी । अवधारा तुह्मी प्रीतीनें ॥३३॥

॥अभंग॥ निष्ठापंचक ॥ भूतभविष्याचें ज्ञान । जया अमृतभोजन ॥२॥ ए०च०४॥

॥वोवी॥ हे रामोपासना सर्वाकारण । सोय सर्वदाती कारी निर्विघ्न । सर्वानीं कीजे येथ दृढ मन । आतां अवधारा चरित्र ॥३४॥
आधीं च उदासी दास विरक्त । आज्ञापिलें जें श्रीराम समर्थ । ते सित्धीस पावविले साकार कृत्य । वाढविला शुत्ध क्रमासी ॥३५॥
आधाराचें न देतां टेकण । मायाविषयाचें तोडुनि संधान । निवळ वाढविलें स्वरुपैक्यज्ञान । अमायिकपणें शुत्ध योग ॥३६॥
अंतरीं च अंतरीं तन्मय ध्यासी । साक्षित्वें आणिलें जाणिवेसी । तेणें नि:संगता येऊनि ध्यानासी निर्विकार होठाती ॥३७॥
तनुभ्रांतीचा टाकूनि संग । स्वरुपीं समरस होती आंगस्फुरणादि कल्पना उठतां तरंग । स्वरुपांबरीं देखती ॥३८॥
निरसोन तेणें विघड भेदबंड । स्वतसित्धवस्तु होती अखंड । हरुनि अक्रिया वारुनि पाषांड । श्रीरामभजन प्रतिष्ठिलें ॥३९॥
मानवलें तेणें श्रीरामसमर्थ । मस्तक डोलविलें संत महंत । धरुन शुत्ध परमार्थपंथ । जाले कृतार्थ सांप्रदाई ॥४०॥
जाणोन संषादलें कार्य भाग पांग । त्याग करुं पाहती तनूचा संग । पसरला चहुंकडे उदास रंग । जे जे विहरती मौन्यें ची ॥४१॥
स्वामिराज वसती येकांत स्थळीं । तिकडे कोणी न जाती मंडळी । येऊनि घडिघडी कपिराज बळी । परामर्ष करितसे ॥४२॥
येकदां विचित्र जालें अद्भुत । दृष्टीस न पडती कांहीं पदार्थ । गुंफा ना भिंती द्वार ना पर्वत । तरु ना तीर्थ जन विजन ॥४३॥
मागून दिनेका जालें विचित्र । दृष्टीस पडला देवता भार । उल्हासोन तेणें धीर उदार । उठोन बाहेरी जव यावें ॥४४॥
मस्तकास लागलें चौकटी काष्ट । टेंगूळ आलें निघातमोट । भावोन नसल्क्यानें मोकळीक वाट । कासया कष्ट येणें जाणें ॥४५॥
लोकास कथिलों सावध हो ऐका । ग्रंथांतरीं जाली बुद्धिवाद टिका । विसरणें चुकणें ठकणें नका । न पावा वाखा भ्रांतीनें ॥४६॥
पाहोन चाला करा विवरण । स्थूळदेहाचें सांडा साधन । नीट करित जा बैसणें उठणें । नेमकपणांत त्यागूं नका ॥४७॥
कथोनजनाला विसरलो आह्मी । देह जड जाला वृत्धाप्यधर्मी । अंतर पडलें कीं सुबकता नेमीं । आतां श्रीरामीं मिळावें ॥४८॥
ह्मणोन बैसले हांसत स्वछंदीं । अखंडैक्यता लागली समाधी । हें देखोन हरी जो बळाचा उदधी । कपाट लाविले दृढतर ॥४९॥
कोणि भाविती आसतील आंत । वदन न राहे भजन रहित । विनोद दिसतो हा परीक्षार्थ । काय काय दृष्टीनें पाहणें आहे । भले अधिकारी जाणते उपाय । महंती करुं गेले लाडके ॥५२॥
मुख्य स्वामीचें भारी वैराग्य । तेणें जनाचा आला उबग । अणुही देहाला आलस्य भोग । लागो न देती निस्पृही ॥५३॥
असतां यापरी योजीत चिंतित । आक्रावारवरी राहूनि आंत । मग सावध होऊनि स्वयें समर्थ । जय राम राम ह्मणतिलें ॥५४॥
मंजुळ स्वराचें ऐकतां भजन । संतोष पावले सिष्यभक्तजन । पातले बाहेरी श्रीदयाघन । कपाट स्वकरानें उघडुनी ॥५५॥
देखिले सर्वांनीं प्रसन्न वदन । ब्रह्मसंपन्नता फाकली चिन्ह । भाविलें आर्त्यानीं जालों पावन । चौकडे नमन होसरले ॥५६॥
येकीकडे बैसले दयाब्धी । भोवतीं मिळाले प्रियलोकमांदी । कोणी हो गिवसितां कल्पना सांदीं । प्रत्ययप्रबोधीं मुक्त करिती ॥५७॥
देखोन स्वामीची निर्वाणकळा । लाघवयुक्तीची जाणोन लीळा । अनुभवपराचा जो होता मेळा । माजिं तळमळा वाटल्या ॥५८॥
न बोलवे अंतरीं जालें व्याकुळ । सोडुनि जाति कीं भक्तजनपाळ । केवि आह्मासी कंठेल काळ । दुर्‍हावती येथुनी ॥५९॥
संकल्पाचा द्विरद समुदाव । त्या विदळोन मोकळा करुं ठाव । ऊठिला गुरुशब्द कंठींरव । आश्रय करा हो श्रोतेनो ॥६०॥

॥पद॥ (राग हुशेनी । धाटी सीव उदास ॥) तुह्मी आह्मी सर्व येक देहबुत्धीचा अंतीं । शब्दज्ञान येक बोलणें वाया आवघ्या विपती ॥१॥
विपती मांडल्या चुकउं पा रे । आवघे जाण देहबुद्धि टाकुनि जाउं शरण रामीं रे ॥धृ०॥
नका तुह्मी दुरि धरूं येक ठाव सकळा । जेथुनि आलेति तेथें चि जाउं आपुल्या स्थळा ॥२॥
परदेसी आह्मी येकट रामदास सकळ । प्रपंच संगतिचे गेले गांव ठाव ना मूळ ॥३॥
पाठीं देहबुद्धि लागली रे पळोनि जावें । तंवरी देह सोडीना स्वरुप पावे ॥४॥
स्वरुप पावल्या कुतरें हें पाठि लागों नेदावें ॥६॥
रामदास ह्मणे चला कोण येतो तो । विळंब नका लाऊं राम वाट पाहतो ॥७॥

॥वोवी॥ ऐस बोलतां अनुभव मात । वर्मास पोहचले साधुसंत । तटस्थ होठेले पाहत स्तवित । मग वरकडा पाहिलें दयाघन ॥६१॥
गुप्त होतील आतां येथुन । अंगिकारु करितील मरण । अपरुप आसे हें रुप सगुण । अवसान समये दीसतो ॥६२॥
ऐसा तयाचा अंतरीं भाव । जाणोन तात्काळीं सर्वज्ञराव । हराया संदेह संशय सर्व । बोलिले अनुभव ऐका कसा ॥६३॥
श्रोतेनो हे सत्य भाक ऐका । भाळला जयांत सद्गुरुसखा । नसे तयाला भवादि धोका । भ्रमभाव आसका मिथ्या चि ॥६४॥
उन्मनप्रांतींची पावतां खूण । चत्वार देहा चि जाले अवसान । मग नसे चि तयाला येणें जाणें । कांहीं च दृष्टांत न साजे ॥६५॥
स्वल्प चि पदबंदीं आहे विस्तार । बोलिले कळाया स्वमुखें भवहर । तुह्मी ही ऐका होऊनि सादर । जेथें अणुमात्र गुंता नसे ॥६६॥

॥पद॥ (धाटी, मीरासीचा) सद्गुरुच्या बोले देह्यावसना जालें । आले गेले मेल नाहीं । भ्रांती आशंका तुटली । पालटलें नाहीं कांहीं ॥१॥
समसमाधी रे तुटे उपाधी रे । जीत मेलें मरोनि ज्याले । तेथें केवि समाधी रे ॥धृ०॥
गुरुपणाची कथा सिष्यपणाचा माथा । आली जालें फार वोंझें । सिष्य उबगला टाकुनि पळाला नाचतो आनंद भोजें ॥२॥
खुळखुळी होय ना उतटोन जाय ना माईना ये ब्रह्मांडीं । परिमाण खुंटले नभ उतटलें खुंटला वाचा उदंडीं ॥३॥
लिंपण सांडण सांडुनि टाकी संगती साहा नेणें । सं० । सकळ खाय तरी न धाय ऐसें सांगणें कोण ॥४॥
बोलउं गेले ते ही मेले समाधि होउनि ठेले । त्याचि माय वाट पाहे मागुती नाहीं आलें ॥५॥
समाधि लाधले ते ही समाधिस सुखावले । पायाळ जाले धन रे । आकाश जाउनि भस्म उधळुनि साधिलें सित्ध साधन ॥६॥
रामीरामदास पळाला । ब्रह्मचरणीं पडिला । आपाआपणा जेवी । जीतो कीं मेला कळेना कवणाला समाधी काशासी द्यावी ॥७॥

॥वोवी॥ संयुक्त कृपेची ऐकतां वाणी । प्रभाव पसरला तो सर्वामनीं । पुन्हां उमजाया श्रीमोक्षपाणी । श्लोकान्वयीं कळविलें ॥६७॥

॥श्लोक॥ मला जन्म नाहीं मला मृत्यु नाहीं । मला वासना हेत कांहीं च नाहीं । मला पाहतां मी च तद्रूप जालों । विवेकें विचारें चि सर्वै विरालों ॥१॥

॥वोवी॥ वरदवाणीचा कळतां अर्थ । अर्थरुप होऊं पाहती आर्त । आणीक येकदां प्रकारचित्त । येकेकाच होता हे ॥६८॥
भाविती स्वामी हो आमुचे भोळे । आज्ञांकिती असतां राजादिक भले । क्षेत्रपात्रादि नाहीं मिळविलें । नाहीं घेतलें देश गांव ॥६९॥
साहु सभ्यांनीं आणितां द्रव्य । दृष्टी घालिती महानुभाव । केंवी चालेल उपासना विभव । केंवि चालेल भिक्षा वरी ॥७०॥
कवण करील सानकूळ । कैसा आह्मां होईल सांभाळ । नेमिलें सर्वत्रा कोणत स्थळ । न पुसलों प्रांजळ कोणत ही ॥७१॥
दैवत उपासना अभिमानी कोण । सांप्रदाय कोणता धैर्य लक्षण । न पुसलों आतां तो उदासीन । होऊन राहिले समर्थ ॥७२॥
ऐशापरीनें बहुता हृदईं । संशयगुंडयानें केली घाई । हें जाणोनिया सर्वज्ञगोसावीए । गुंफाबाहेरी निघाले ॥७३॥
विराजतां सत्सभास्थानीं । भाविकीं ठाकले जोडुन पाणी । काय निघते कीं प्रसादवाणी । ह्मणोन लक्षिती मुखाकडे ॥७४॥
तंव भक्तजनाची कल्पना सरो । धैर्यभाव सकळा हृदई संचरो । सांप्रदायमंडळीं आनंद भरो । बोलिले भवहरो कविनाथ ॥७५॥

॥वोवी॥ दासकृत ॥ हणुमंत आमची कुळवल्ली । राममंटपावेली गेली । श्रीरामभक्तीनें फळली । रामदासबोले या नांव ॥१॥
आमुचे कुळीं हनुमंत । हनुमंत आमुचें मुख्य दैवत । तयाविण आमुचा परमार्थ । सिद्धि न पवे सर्वथा ॥२॥
साह्य आम्हासी हनुमंत । आराध्यदैवत श्रीरघुनाथ । गुरु श्रीरामसमर्थ । उणें काय दासासी ॥३॥
दाता येक श्रीरघुनंदन । वरकड लंडी देइल कोण । तया सांडुन आम्ही जन । कोणाप्रती मागावा ॥४॥
म्हणोनी आम्ही रामदास । रामचरणीं आमुचा विश्वास । कोसळोनि पडो आकाश । आणिकाचा वास न पाहुं ॥५॥
स्वरुपसांप्रदाय अयोध्या मठस्त । जानकी देवी श्रीरघुनाथ । मारुतीउपासनानेमस्त । वाढविला परमार्थ रामदासीं ॥६॥

॥वोवी॥ ऐसें ऐकतां निर्धारवाक्य । नुरला कवणा हि संशयात्मक । मग भरोन उल्हासीं श्रीरामसेवक । मांडिले स्तवन मारुतीचें ॥७६॥
ज्याचा ऐसा किं भक्तिप्रभाव । वाट चि पाहत असती देव । सन्निधीं वसती हरिवर्यराघव । स्मरतां चि पावायाकारणें ॥७७॥
सुचवितां प्रगटोन स्तवन प्रेमळ । सादृश्य हो ठेला अंजनीबाळ । धन्य पवनात्मजु समूळ खेळ । मायामयेचा वारिता जो ॥७८॥
दृष्टीस पडतां हि हरिरुप सगुण । जो प्रबोधकर्ता गुरुदयाघन । धन्य रामदास तो उल्हासमनें । हरिगुरुपदासी लक्षिलें ॥७९॥
इतरा दृष्टीला दोघे ही दास । न दिसती सन्नित्ध असोन सादृश्य । ऐकती बोलणें प्रेमरहस्य । तें चि ऐका हो श्रोतेनो ॥८०॥

॥पद॥ धाटि ॥ (सद्गुरु सेवि रे मना ) त्रिविधतापहारक । हे गुरुपाय । भवसिंधूसीं तारक । हे गुरुपाय ॥१॥
स्वात्मसुखाचे बीज हो । हे० । ज्ञानाचें निजगुज हो ॥ए०च०॥५॥

॥वोवी॥ याउपरी लेवितां दिव्य भूषण । हरि भक्तहृदई ठेला जडोन । सर्वत्राला जालें दर्शन । प्रगटतां सज्जन सादृश्य ॥८१॥
क्षणक्षणा होतसे कांतिपालट । प्रताप हरिचा झळके प्रगट । तत्समयीं बोलिले वचन गोमट । कर्णपुट उघडा ऐकावया ॥८२॥

॥अभंग फूट॥ वैद्या भेटला सुखदाता । रोग पालट जाला आतां ॥१॥
रस वोतिला कानांत । येऊनि झोंबला नयनांत ॥२॥
रस भरला सांदोसांदीं । देहीं पालट जाली बुत्धि ॥३॥
दिव्य देहीं वोतिला रस । गुरु न्याहळी रामदास ॥४॥

॥वोवी॥ कर्णी संचारतां हे सौरसवाणी । समाधान पावले ज्ञानी ध्यानी । ह्मणती स्वामीची अद्भुत करणी । तारक या जनीं होय पां ॥८३॥
कराल श्रोतेनो प्रश्नाधारु कां वोव्यात ह्मणतिलें श्रीरामगुरु । पदांत भाव तो गुरु कपिवरु । बोलणें पडलें दोंपरीं ॥८४॥
तरि ऐसा असे पां येथिल विचार । रामदास श्रीमारुती अवतार । दाविलें नाना लीळा विचित्र । मानवी वेश धरुनी ॥८५॥
मारुती अंश ते गुरु श्रीराम । अवतारक्रमाचा गुरु बलभीम । गुरु उपासना दैवत सुनेम । दासासि होय राम हरी ॥८६॥
आहो भाचा जावाई जाला सिष्य । नातें तें पूर्विचि सित्ध आसे । पुत्रवात्सल्य ही उपजे तयास । जाला परमार्थी निजसखा ॥८७॥
श्रीशंकराचार्यादि कर्ते कवन । श्रीराम गुरु ऐसें केले स्तवन । क्रमगुरु वेगळा आसे जाण । गुरुकृपें खूण हे जाणिजे ॥८८॥
वानिलें दासांनींख गुरुपायकीर्ती । भजन भक्तिपंथासि लाविती । नयनीं रघुवीर दाविती । हे गुरुपाय तारक भवहारक ॥८९॥
वेगळे नव्हें कीं गुरु आणि पाय । राम चि गुरु तरी दावण काय । कां रामासि गुरु वदले हा धराल संशय । तरि जगद्गुरु आणि भीम आज्ञा ॥९०॥
आणि समर्थबाप तो सुर्योपंत । त्यासि आज्ञापिलें आसे हणुमंत । गुरु ह्मणत जाई श्रीभूमिजाकांत । भजकासि नेप्र सांग हाचि ॥९१॥
त्यांनीं ही गंगाधरपुत्राप्रती । हें चि निजनिष्ठा कथिली युक्ती । त्यांनी ही गुरु राम वदलेति ग्रंथीं । सुगमोपाय अवलोका ॥९२॥
माहराज ही असतां पितासन्निधी । बाळपणीं कथिलीसे हेचि सुबुत्धी । कोणी न पडा हो संशयाड संधी । दंडक चि तो ऐलाड हा क्रम ॥९३॥
रामदासाचा सत्शिष्य कल्याण । गुरुवंशावळी कथिलें कृपेनें । तैसें चि चरित्रीं केलें कथन । आतां पुढारी ऐका कथा ॥९४॥
येकदां मिळोन शाहणे शाहणे । बोलो आरंभिलें इतरामान्य । समर्थगुरुधण्या ते युक्ती न मने । कवण्यापरीची श्रवण करा ॥९५॥
म्हणती दयाळा तुह्मी सदये । चहुंकडे वाढविला सांप्रदाय । तरि येक्या यास्छळीं गुरुत्व राहे । ऐसें केलें पाहिजे ॥९६॥
येथें चि सर्वत्रा व्हावा उपदेश । मानवस्त्रादि येथून त्यास । या स्थाना न येतां अधिकार पुरुष । पूजेलागीं न व्हावें ॥९७॥
अथवा राहोत कोणी कोठें । परमार्थाची करोत खटपट । येथील आइनावाचूनि पीठ । संस्थानाचा न करावा ॥९८॥
खालीं न यावें येतां कोणी । अधिकार परत्वें द्यावें आणुनि । ऐस केलेया बंधान होउनी । चालेल उपासना ससांग ॥९९॥
किंवा आणीक असे येक युक्त । उपासनीं गुंतले जे जेथें तेथें । दूरपंथ यावया न पडेल फुरसत । तरि पडत जाईल नुन्यता ॥१००॥

तरि येथून नेमावा शाहणा महंत । चहुं मुलकीं त्यांनीं असावें फिरत । सीझा करावी चुकतील त्यांत । आणावें वित्त मिळेल ते ॥१॥
हें ऐकता हासले श्रीमोक्षपाणी । बोलिले प्रपंचु का जडला मनीं । श्रीरामहरीच्या आज्ञावाचुनी । कांहीं च कार्य न केलें ॥२॥
ग्रंथी असे कीं आमुची च वाणी । जो शिष्य गुरुचा जाला सद्गुणी । तो गुरुच होय पुढे त्याचेनी । गुरुशिष्यत्व वाढावें ॥३॥
येक्या स्छळीं गुरुत्व नेमिता । द्वैतभेद पंथु लागला आईता । नाना प्रकारीं पीडण होतां । प्रपंचाकार होय कीं ॥४॥
अद्वैतियाला सुटेना लोभ । गुरुत्व पसराया मांडिलें दंभ । कोणास जाला हो परमार्थ लाभ । क्षोभ चि वाढे चहुंकडे ॥५॥
सीक्षा दीक्षा गुरुपणबळें । मोक्षगुरु तो निखळ दडेल । मग ज्ञानाचें काय सार्थक जालें । मत्ताभिमानें करी बंड ॥६॥
सिष्यजना कांहीं न मागाव । ग्रंथीं वचनाला केल गौरव । करुनी बंधानु नेमितां ठाव । तरणो पाव न पडे मग दृष्टीं ॥७॥
जेथील तेथें नेमिला वृय । उपासना चालिजे यथान्वय । याव जाव आणोन द्याव हें । भ्रांती च कोठें न पडे चि नुन्य । क्रमापरीनें वर्ततां ॥९॥
ग्रंथांतरीं कथिले गुण जे विशेष । धरुनि वर्ते जो पुण्यपुरुष । गुरुपण तेथें चि सित्ध असे । कासाविस सोस कामा नये ॥११०॥
धरुनि सद्भावें बुद्धिवाद समुद । अमायीकपणें जो वर्तेल शुद्ध । तो होईल जगीं या प्रबुत्ध प्रसिद्ध । कृपा करील श्रीराम ॥११॥
मठमान्य इनाम वर्षासन । या लोभें वर्ते जो धरुनि दुर्गुण । त्या सीक्षा करिल पवननंदन । या सांप्रदायाचा अभिमानी ॥१२॥
तत्समयीं कृपा करुनि सज्जन । रामदास्यपणाच कथिलें लक्षण । न सांगावें तें संपूर्ण चिन्ह । कांहीं अवधारा हितास्तव ॥१३॥

॥अभंग॥ रामदासी नाम सांगतां सुलभ । घडावा हा लाभ गुरुकृपें ॥१॥
मुख्य जेथ नाहीं शुत्ध आत्मज्ञान । वैराग्यविहीन कामा नये ॥२॥
शाक्तमुक्त क्रिया धरुनि मातला । न पोसी भक्तिला भ्रांत खोटा ॥३॥
अंकित होउनि पडे येक्या ठाई । भूतदया नाहीं वांया जाय ॥४॥
कीर्तन करुनि भरितसे पोट । माझा ह्मणे मठ आशाबत्धी ॥५॥
गुरुबांधवांत भर्छितु दुर्गुणी । वस्त्रासि न मानी मस्तीखोर ॥६॥
उदासीन नाहीं नाहीं नित्यनेम । भरीं भरे भ्रम द्वाड दुष्ट ॥७॥
आश्रय धरुनी सद्गुरुणा नोकितु । घाली पेच किंतु तो दुर्मानी ॥८॥
षटप्रयोगी चित्त घालुनी भ्रष्टला । विषईक जाला कुलक्षणी ॥९॥
मुख्य बुद्धिवाद मनीं जो न धरी । गुंतला संसारीं नारकीं तो ॥१०॥
परस्त्री परधनीं लालची हव्यास । होय तो दोषास अधिकारी ॥११॥
द्रव्य मेळवितां मानी मी ह्मणोन । बोले वाक्य नुन्य मंदमती ॥१२॥
ग्रंथ विकितसे धरी आशा पाश । अंतरे क्रमास भ्रष्टबुत्धी ॥१३॥
कीर्ती करी मोठी वाढवी उपास्य । तारितु जनांस तो चि धन्य ॥१४॥
मुख्य आत्माराम भाळला जयासी तो चि रामदासी गुरुभक्त ॥१५॥

॥वोवी॥ ऐसियापरी बोलिले भवारी । ससांग विलोका ग्रंथांतरीं । क्रमसावरी जो तो धन्यसंसारीं । धन्यरामदास प्रसन्न ॥१४॥
सदये सर्वत्रा करुनि ईक्षण । बोलिलें हो वर्ता सावधान । क्रियेंत न पाडा कांहीं नुन्य । करा हो पावन जगासी ॥१५॥
ऐस ऐकतां प्रसाद वचन । सर्व ही होठेले समाधान । आणीक येक संशय जडोन । पुसाया भिती आपणांत ॥१६॥
त्यामाजिं बोलके पांडित्य वग्क्ते । कर्मधर्माचा निर्णयकर्ते । ते नानापरीनें करुनि स्तौत्य । सहज बोलवत बोलिले ॥१७॥
पुण्यवंतांच्या अस्त्या पावन । परी भूअंशाच न जाय काठिण्य । तें गंगाजीवनीं मिळवितां नेऊन । विघरोन होती तीर्थरुप ॥१८॥
पारंपर्यवंशीचे होती सुखी । पदार्थ पडावे सर्व ही सार्थकीं । जी शास्त्रधर्मांत्ग मानावा कीं । लोकसंग्रहाकारण ॥१९॥
मग हासोन बोलिले निस्पृही राणा । वाढवितां वाड चि आहे कल्पना । यद्यपी आह्मां करिता सूचना । तरि उपकार कवणाचा आह्मा नको ॥१२०॥
साह्य येक असता रामाबाई । न गुंतलों उपकारीं कवणाचे ही । मज बरोबरीचा निधडा निस्पृही । असेल योग्य पुण्यवंत ॥२१॥
तया समागमीं धाडा हडें । ऐस बोलता वचन निर्भिड । आर्थ न कळतां पाहत तोंड । उगा राहिले सर्व ही ॥२२॥
पुसाया पृछा करुन पुढती । धैर्य न बैसे कोणाचे चित्तीं । नमनमोन गेले स्वस्छळाप्रती । प्रभुवर्य गेले येकांतीं ॥२३॥
कोणी ह्मणती हो समर्थासम । रंगनाथस्वामी तुका जयराम । वामनस्वामी केशवनिष्काम । न सांगवे न नेती अस्ती ते ॥२४॥
मग भाविलें विलोकूं लीळानवाई । उमजाल श्रोतेनो वर्णनाप्रवाही । यास यजमान श्रेयेचा कल्याणगोसावी पुढे अवधारा श्रोतेनो ॥२५॥
मिळोन येकदां शाहणे सुबुत्धी । हुडका हुडक करिती समाधविधी कर्णोपकर्णी ऐकोन दयाब्धी । बैसोन येकदां शाहणे सुबुत्धी । हुडका हुडक करिती समाधविधी कर्णोपकर्णी ऐकोन दयाब्धी । बैसोन सभेंत बोलिले ॥२६॥
ब्रह्मवेत्ता जो अनुभवी भला । समाध करणें नलगे त्याला । अभिमानास्तवें करिती गल्बला । तरी काय जन्माचें सार्थक ॥२७॥
थडगी वोटे ते वोस पडती । सिरोन पिशाच्च लोकाझडपिती । समाध कोणाची कोणी नेणती । वावरती त्यांत प्रपंचिका ॥२८॥
शूद्रादिक माहर अविंध । वडिलाचे नावीं करितां समाध । तेथ मिळोन कामीकजनवृंद । लोटांगण घालितीं ॥२९॥
अनुग्रह तयाचा घेती नमोन । करविती स्मशानीं ब्रह्मभोजन । चालविती सेवा अनुष्ठान । विपरीत करणें हें कलीचें ॥३०॥
ब्रह्मण्यामाजील अहंभाव । आधार होता सन्यासी नाव । वोटा केला तो विचळतां ग्राव । न पाहती तिकडे न पूजिती ॥३१॥
पुण्यप्रतापी असो कां कोंठें । पूजा तयाची न होय तूट । कां वृथा करावी संवाद खटपट । न होय वोटयानें सार्थक ॥३२॥

॥श्लोक॥ मेल्या वोटे बांधती आपुलाले । आले गेले लोक किती निमाले । ज्याची त्याची पालवी चालविते । वेळा येतां सर्व हीं हालवीते ॥१॥

॥वोवी॥ ऐसियापरी बोलतां समर्थ । ह्मणताती जी जी हे गोष्ट सत्य । परंतु पूजनी बैसोन हेत । भक्तिवंत बोला नाद रिती ॥३३॥
श्रीरघुवीरा मानलें जाणोन । भक्तजनासी वदले सज्जन । वोवरीमाजि समाधि स्थापून । वरतें देउळ करावें ॥३४॥
करुनि तेथें श्रीरामस्थापना । चालवीत जावी उपासना । मग संतोष वाटला सर्वाचें मना । तंव श्रोते जन ह्मणती ऐका हो ॥३५॥
वीत जावी उपासना । मग संतोष वाटला सर्वाचें मना । तंव श्रोते जन ह्मणती ऐका हो ॥३५॥
समर्थाची चर्या समर्थ । जे करिती ते मान्य सर्वात । आतां अनुभवी जे असती गृहस्थ । त्यांचा विचार कैसा पां ॥३६॥
वक्ता वदे तैं भक्ति सार आहे । सेवा पूजन ते खंडूं नये । यावत्कल्पांत को देह । निजवचन आहे सांबाचें ॥३७॥
ते वै सन्यासिना प्रोक्तवचन । महावाक्य अनुभउ जेथें लीन । तरि ही कीजे बंडाळ विधान । सर्व मान्य पंथ धरावा ॥३८॥
शवहाड राखाचें नाहीं कारण । समाधि कीजे तीर्थ स्थापुन । पादुका ठेविजे कराया पूजन । गुरुभक्तजीवन हें चि पां ॥३९॥
आराधना कीजे यथानुक्रम । विघड न हे येणें आश्रमकर्म । मुख्य श्रीगुरुभक्तां साह्य श्रीराम । जें करावें तें साध्य होय ॥४०॥
धरिली गुरुभक्तें जे उपासना । कां अकटोविकट अवघड होईना । चालऊन देतसे श्रीदेवराणा । परंतु चालिजे वेदमान्य ॥४१॥
हें असो आतां रामदास ज्ञानी । सर्वत्रांला सूचना करुनी । माघ वद्यप्रतिपदा आरंभ करुनी । संतर्पण करविती ससांग ॥४२॥
सर्वदा जेथ होतसे उत्साव । त्यामाजि नेमुनि ठेविलें नांव । बहुत मिळाला भक्तसमुदाव । साधु सज्जन पातले ॥४३॥
संतुष्ट पावती सर्वही जन । अहोरात्रीं भजन कीर्तन । न बोलवें तें विस्तार करुन । कांहीं येक श्रवण कर हो ॥४४॥

॥पद॥ (रागबिलावल । धाटी ऐस ध्यान स०॥) जगजीवन जगदांतरी । जगचालविता हे । सूक्ष्मस्थूळ कळीवरें सकळांतर पाहे ॥धृ॥
ज्ञानकळा ते जीवनकळां । सकळां प्रचित पाळी । देखत ऐकत बोलतें श्रवण चि निवळी ॥१॥
दास ह्मणे स्मरण धरा । स्मरणें चि उत्धरा । चंचळ सांडुनि निश्चळीं दृढ निश्चयें करा ॥२॥

॥पद॥ (धाटी नामामध्यें उत्तम रामनाम०॥) आत्माराम सकळा घटिं आहे रे । प्रचितीनें रोकडा सित्ध पाहे रे । आत्माविण शरीर कैचा राहे रे । तेणें विण ते कांहिं च न राहे रे ॥१॥
ऐसा आहे तो विचारुन पाहे रे । पाहे पाहे पाहोनि सुख राहे रे ॥धृ०॥ च्यारी खाणी चौर्‍यासि लक्ष योनी रे ॥३॥
जनी वनीं भुवनीं त्रिभुवनीं रे । जेथें तेथें राहे पुरोनि रे । जवळी च तो चुकला आहे मनीं रे ॥२॥
आत्मादेव प्रत्यक्ष आहे रे येक रे । येक देव चालवी अनेक रे । अवतारी अवतरले ब्रह्मादिक रे । सर्व कांहीं हा तयाचा विवेक रे ॥३॥
युगानुयुगें येक चि आत्मादेव रे । तेणेंविणें अवघे चि होत वाव रे । जगदांतरा आंतरें पुरवावें रे । त्याचें करणें कोणासि नव्हे ठाव रे । लटिक वाटे तरि संताला पुसावें रे ॥५॥

॥वोवी॥ करुनि विस्तारु पद व्याख्यान । सेवटीं वर्णिलें सिंहासन । प्रसन्न होती श्रीराम सज्जन । येक्याभावे न ऐकतां ॥४५॥

॥(पद॥ राग शंकरभरणा । धाटी दृश्य पाहा) । मुक्तमंडपातळीं रामप्रतिमा सांवळी । बैसली सभा मंडळी । दयाळा रामा रामाय नमोनम: ॥धृ॥
नमो पट्टाभिरामा नमो तारका ब्रह्मा । नमो लोकाधि विश्रामधामा । द०॥२॥
नवरत्न माळ कंठीं रविकोटिप्रभा मुगुटीं । कस्तुरी तिलक लल्लाटीं दयाळा० ॥३॥
नमो दशरथात्मजा नमो भरताग्रजा । नमो नमो रघुराजा दयाळा ॥४॥
नमो देवाधिदेवा नमो स्वामी राघवा । नमो तारका सर्वा जीवा । दयाळा०॥५॥
सन्मुख उभा दास गर्जतसे नामघोष । वैष्णवी संग निवास । दयाळा रामाय नमो नम: ॥६॥

॥अभंग॥ अनाथांचा नाथ देवांचा कैवारी । सिंहासनावरी शोभतसे ॥च०॥२॥

॥श्लोक॥ माथा मूगुट:कीरिटी मणगटी वीराजिती कंकणें । कर्णी कुंडल मुक्तमाळ हृदईं दिव्यांबरें भूषणें । हे मी रत्नकिळा सुरंग विमळा लावण्या नानापरी । ऐसी मूर्ति उदार धीर मिरवे सिंहासनीं साजिरी ॥१॥
माथा मूगुट पीवळा वरिकिळा रत्नांचिया फांकती । भाळीं केशव पीवळें परिमळें झुंकार झेंपावती । पुष्पें चंपक बहुविधें जाई जुई सेवती । कासे अंबर पीवळा पितमणी माळा गळां डोलती ॥२॥
कंठी माळ विशाळ भाळ भ्रुकुटी च्यापाकृती वेंकटा । घंटा किंकिणीं वाजटा कटतटीं धाटा पट्टा गोमटा । अंदू तोडर नेपुरें मुरडिवा वांकीं झणत्कारती । दासा ध्यान पुजाविधान चरणीं आकर्षणीं थारती ॥३॥
नेत्रीं लाघव रम्य राघव उभा शामांगरंगीं नभा । रुपें मज्जन संतसज्जनसभा भक्तीसुखें सुल्लभा । सितानायक सूखदायक कदा ब्रह्मादिकां नातुडे । तो हा दुल्लभ होत सुल्लभ सदा ध्यानीं मनीं आतडे ॥४॥
रामू आठवितां गुणी सगुणता विश्रामता देखतां । नेत्रीं सुंदरता विशेष पाहतां च्यापाकृती भृल्लता । रत्नीं वीमळता किळा झळकतां सामान्य विद्युल्लता । दृष्टांतें समता नये विषमता लावण्य ज्याची सत्ता ॥५॥

॥वोवी॥ ऐकतां सद्भावें हें भावार्थकीर्तन । देवभक्त जाले संतुष्टमान । कथांतीं प्रसाद विडा सेउन । लक्ष न विसरतां विसावलें ॥४६॥
करितां श्रोतेनो स्वल्पसंइन । वळखोन हरुषा सर्व विधान । पुढीलप्रसंगीं करा श्रवण । श्रीरघुनंदन पावेल ॥४७॥
दासस्वामीचे ह्मणविल्यावरी । अवगुण सर्व ही टाकिजे दुरी । वरदपदार्थ हे धरोन दृढतरी । तरोन तारिजे जनासी ॥४८॥
मानसपूजा जप ध्यान ज्ञान । महावाक्य तीर्थ प्रसाद नमन । नित्यनेम साक्षात्कार स्मरण । विश्वास गुरुस्शास्त्र उपास्यक्रम ॥४९॥
गुरुकृपा सिष्यत्व सेवा भजन । जपमाळ झोळी काठी निशाण । तुंबा मेखळा स्तवन कवन । हें न विसंबतां लीळा दाविजे ॥१५०॥

॥अभंग॥ मी तों समर्थाचा घरी प्रभंजन । दाऊं निरंजन चहुंकडे ॥१॥
संकल्प विकल्प करुनीया दूर । देवपरात्पर दाऊं दृष्टी ॥२॥
निवांत जें स्छळ दाउनि प्राजळ । भक्तिचा सुकाळ होऊं देऊं ॥३॥
सोहंभावातीत दावितां विश्राम । जे ते आत्माराम व्हावें स्वथा ॥४॥

॥वोवी॥ दासविश्रामधाम लकाट । मूळमायेच ऐक्याता पीठ । आत्माराम जो भक्तजनसगट । जये ठाई विसावला ॥१५१॥
इतिश्रीश्रीरामकृपा । तारकपरमार्थसोपा । स्वयमेव देव । प्रपंचनिंदा आत्मापासाना रामोपासना । टेंगुळ कथा । अनुभवीं ऐक्यता जीत मरण पूर्णत्व स्थानमानउपासनाधैर्य । गुरुपादप्रशांश । थोरीव समाधिलक्षण कीर्तन स्तवन वरदगुण । कथनोनाम । समास ॥११२॥
जय जय राम ॥