॥गत॥ ९७

॥श्रीरामसमर्थ॥

॥ पद ॥ (राग कानडी ॥ कष्ट करिताती ऐ०॥) परत रत सज्जनी० । श्रवणमननसज्जनीं०स० ॥ ध्रु०
आगम नीगम संतसमागम । षडरिपु तज्जनी ॥१॥
श्रवणमनननिजध्यास समाधान । साक्षात्कार उन्मनी ॥२॥
दास ह्मणें जेथें तृतीय प्रत्यय । पावसी निवेदनीं ॥३॥

॥वोवी॥ अरे प्राण्या रे ऐक स्वहितगोष्टी । नरदेह जोडला हा पुण्यकोटी । न गुंततां वांया खटपटीं । परतोन सावध हो झडाकरी ॥१॥
भ्रामिकजनाचा धरितां पंथ । किमपि न टाकवे स्वहितार्थप्रांत । परतोन जिकडे वागती संत । येतां बहु सौख्य होईल ॥२॥
शब्दज्ञानें जाली औघड वाट । काम्यनिषेधीं काटेकचाट । रेंद्या चिखुल ते वाळलेसें वाटे । बुडतां भैंदावी मागें नुरे ॥३॥
दंभभान तो पाहाडफत्तर । अडदरीं वागती पाशादि तस्कर । न परततां केल्या उसीर । अविद्यापेंची अटकणें ॥४॥
पर्तोन न पाहवे पर्तोनि मागें । नाडवी लुलूनें जयाचा संग । तो त्यागूनि साधु जे पूर्ण नि:संग । सहवास तयाचा आवडावा ॥५॥
ऐसें न करितां भुलोनि गर्वे । गुंतोन भ्रमबुद्धीं देहसौख्यास्तव । भूषण बहु करितां मिळवोन विभव सेखीं कश्मळ कामा न ये ॥६॥
नासके देहाचें शोधितां मूळ । न सांगवे मना वाटे कंटाळ । जरि कृपा करितील संतदयाळ । विदेहभूषणीं ये शोभा ॥७॥
॥अभंग॥ ऐसा देह जाण तो नव्हे भूषण । याचा अभिमान कामा न ये ॥१॥

॥वोवी॥ साधुसंतांच्या घडतां संगती । या असारामाजीं च घडेल गति । ऐसें न जाणतां जे विखीं भुलती । जुळो तयांचें धिग जिणें ॥८॥
टेकूनि दुर्घट विखस्वादसुखा । नाडोन आपणु भुलविती लोका । ऐसे बहु असती न करवे संख्या । भुलवणी लेखा कोण करी ॥९॥
विकारामाजील विकारकथा । हाव धरधरो न सरे सांगतां । तरी पाव देऊनि तयाच्या माथा । पर संतपद पाहावें पर्तोनि ॥१०॥
तेणें शांतत्व पावेल मन । श्रीरामजीचें घडेल भजन । होईल विख कडु अमृतसमान । जेवि मृत्तिका सोने होय श्रमें ॥११॥

॥श्लोक॥ ऐसे हे लोक अनेक विकारी । सज्जनसंग बहू सुखकारी । लोटत महीतरवासी । निश्चळ होत विवेकविळासीं ॥१॥
दीनदयाळ रघूविर घ्यावा । अंतरहेत कदां नवजावा । लोकिकी सेयकसें ह्मणवावें । वैभव ज्ञानपदीं विलसावें ॥२॥
कर्मकचाट करीत चि मेला \ नातरि भ्रष्ट अनर्गळ जाला । दोघे हि येक पदाप्रति जाती । ज्ञानरहीत सदां लत खाती ॥३॥
लेटत लेट लपेट चपेटी । लाटित दाटित दाटित लाटी । काळ कराळ कलोळ करीतो । ज्ञानरहीत तयासि धरीतो ॥४॥
भजतां हरिलागिं बहु आळसा । परि काळचपेट करी वळसा । सुख माइक काम न ये कळसा । मग संशय बैसेल तो गळसा ॥५॥

॥वोवी॥ प्रताप साधूचा न रुचतां कानीं । ह्मणेल यापरी तरमुंड कोणी । जन हो सज्जन हो जन्मले प्राणी । मृत्युपंथासी जातील कीं ॥१२॥
तरि कां करावी खटाटोपकरणी । कोणीं हो जावें करपाद झाडुनी । वक्ता वदे तैं भ्रमासि त्यागुनी । डोळे उघडूनि पहा नीट ॥१३॥
जो गेला जन्मूनि न करितां कीर्ति । ज्याची न फिटली पुनरावृत्ति । हें असो बत्धाच्या अधोगतरीती । धन्य जो तरोन कीर्ति ठेवी ॥१४॥

॥श्लोक॥ अभागी किती लोक भाग्यासि आले । कितीयेक ते भाग्यनिर्भाग्य जाले । कितीयेक ते सुकृतीं वाढताती । कितीयेक ते पातकीं मोडताती ॥१॥

॥पद॥ धाटी दंडी ॥ किती आले येउनि गेले । भले कीर्ति चि ठेउनि गेले । येक अपकीर्तीनें ज्याले । रे रे रे रे । सेखीं अवघे चि मरोनि गेले रे ॥ध्रु०॥
जनीं संसार जाईजणा । जगीं देखता तरि कां नेणा । अंतकाळीं होईल दैन्यवाणा रे० । हित आपुलें आपण जाणा रे ॥१॥
वैभवाचे डोंगर केले । कितीयेक ते सांडुनि गेले । येक आधीं च सावध जाले रे० । संतसंगतीनें निवाले रे ॥२॥
येहलोकी संसार करावा । परलोक तो ही साधावा । हळुहळु ऊगवावा रे रे० । नित्यकाळ तो आठवावा रे ॥३॥
दास ह्मणे सावधान । पुढें कळेना वेवधान । द्यावें निरुपणीं अवधान रे० । येर तें नाहीं साधन रे ॥४॥

॥वोवी॥ ऐकोन यापरीं प्रसादवाणी । प्रश्न उभविला धीट श्रोत्यांनीं । सुखें संसाराहून परतोनि । राहोन सज्जनीं करावें काय ॥१५॥
वक्ता वदे तैं सावध व्हावें । संसारामाजील सार निवडावें । साधुजनासी बहुत मानवावें । सेवा करुनि निष्काम ॥१६॥
षडरिपूला करुनि तर्जन । श्रवणमननीं कीजे मज्जन । अहंकारातें करुनि भर्जन । आगमनिगमवाक्यसार घ्यावें ॥१७॥
निजध्यास साक्षात्कार उन्मनी । तल्लीन व्हावें आत्मनिवेदनीं । तिही प्रचिती ध्याना आणुनी । जन्म सकळ कीजे सत्संगें ॥१८॥
श्रोतेजन पुसती जन ही सज्जन । भासती देवा रे वर्तती समान । करामत पाहतां रुजु धरी मन । तरि तयाची निजखूण सांगिजे ॥१९॥
वक्ता वदे हो ऐका सद्भावें । संतांसी वळखिताम सांपडे देव । माईकजनाचा मैंदत्व स्वभाव । नेटका दाविता हि सोंगढोंग ॥२०॥
वाढऊन दाढी डोसकीं केंस । चेटकविद्येचा थोर हव्यास । भूतवीराचे साधूनि वश्य । पूजा घेतां हि संत नोहे ॥२१॥

॥अभंग॥ जळो कुलक्षण नव्हे ते सज्जन । स्वानंदाची खूण नाहीं प्राप्त ॥१॥
आयाबायालागीं सांगतो शकून । होतसे संतान आळंगितां ॥२॥
करुनि दावितो नरा वीर्यपुष्टी । नाश करितो हटीं शापुनिया ॥३॥
बोलूनिया ज्ञान विषईं रमतो । अवगुणाचा घेतो साभिमान ॥४॥
मुख्य स्वात्मानंदी न रमे चि मन । तयासी सज्जन ह्मणो नये ॥५॥

सज्जनाची स्थिति सांगतां चि न ये । यद्यपि प्रत्ययज्ञान त्याचें ॥१॥
शांतवृत्ति सर्वांवरी सम श्रेह । बोलणें अमाय करुणावंत ॥२॥
परोत्कर्ष पाहतां संतोषती मनीं । सगुणभजनीं ध्यानीं प्रीत ॥३॥
स्वात्मानंदीं रमती न त्यागिती भक्ति । दीनासी तारिती प्रबोधूनी ॥४॥

॥पद॥ न जुडे सत्संग ससांग । न होय तें भव भंग ॥ध्रु०॥   
करितां साधन बहुकाळ । सत्संग चि त्या फळ ॥१॥
जाला प्रसन्न ईश्वर । दाविल हें ची घरे ॥२॥
करितां बहु कष्ट कचाट । न लाविती सेवट ॥३॥
वसतां सत्संगीं सप्रेमें । भाळे आत्माराम ॥४॥

॥वोवी॥ ऐसियापरी कर्त्ते प्रबोध । दीनजनाला वोपिते पद । धन्य जयाचे प्रसन्न शब्द । करी नि:पात भवासी ॥२२॥
बुद्धि सांगावया हें चि कारण । देवराव जो होऊनि प्रसन्न । वरदान दिल्हेंति कराया पावन । ह्मणोन जनासी हित कथिती ॥२३॥
दासमाहाराज वैष्णवबळी । मठ करुन राहिले पर्वतमौळीं । भोंवतें मिळाले विप्रादि मंडळी । वाटे स्वानंदु अवतरला ॥२४॥
वृष्टि बहु होतां श्रावणमासीं । पूर सरेना महानदीसी । स्थायीक होतां दास सौख्यरासी । वाट यात्रेची वाहतसे ॥२५॥
जंव गुरुराज पातले गडावरुतें । करीए विज्ञाप्ति नृप भीतभीत । जी अन्नसंतर्पण व्हावें येथ ॥ अनकूळ दिधलेंसे श्रीरामें ॥२६॥
तृप्त पावोन विप्रादिमुखें । संतुष्ट पावावें जगन्नायकें । बहुतांस हृदईं संकल्पसौख्य । लाभ घडावा गुरुपंग्तीचा ॥२७॥
आज्ञा होईल तरी लक्ष भोजन । संकल्पोन कीजे संतर्पण । अपसया होयाचें काम कठीण । कांही च न पडे दातया ॥२८॥
जाणोन सिष्याई भली वासना । हांसोन बोलिले श्रीगुरुराणा । भिक्षान्न आवडे जगज्जीवना । कां संकटीं पडसी काय उणें ॥२९॥
येरु विनवितु संपदा सौख्य । आहे कीं देवाचें कैसें सार्थक । तरी करवीं ह्मणतिलें कांहीयेक । नुन्य न पाडितां सावधोनि ॥३०॥
धरामर ते मिष्टान्नप्रियकर । दक्षणा मिळतां संतोष थोर । आणि सर्वधर्मीं यज्ञांत सार । अन्नसंतर्पण जाणीजे ॥३१॥
ज्या भूसुरांचें घेवविसी तीर्थ । दक्षणा वोपिसी ज्या आपुल्या हातें । संख्या तयांची धरुनि परमित । परियंती संतोष करवीं पां ॥३२॥
आणीक येक ते हुषारी ठेव । लक्षांत असूं दे मंडळी सर्व । कोण कधीं आला काय तो भाव । नुच्चारितां अवगतामाजीं ठेवीं ॥३३॥
सरल्यावरी संकल्पसंतर्पण । नूतनु कोणी पातला ब्राह्मण । न मिळतां तया दक्षणाधन । असंतुष्ट हो ते न करी पां ॥३४॥
भारतादिक पुराण श्रवण । घडलें असे कीं नीति संपूर्ण । तें ऐकिलें सर्व हि सार्थकीं पडोन । श्रीराम तुष्टेल तें कीजे ॥३५॥
ब्राह्मण चि असती परि गरीब । तयावरी हि करुनि लोभ । भल्याहून त्याला अधिक लाभ । दावीं सुवचनें धनवस्त्रें ॥३६॥
व्याहृतियुक्त गायत्री जेथें । ब्राह्मण न मानी जो कोणीं तयातें । बहु शाहणा असो कां होय पतित । न होय भगवंत साह्य तया ॥३७॥
व्याहृतींत वर्ते वेद ते तीन । गायत्री होय ते सर्वा कारण । जेवि कृपणाचें न दिसे पुरिलें धन । व्यवहार न करितां मानस्थु ॥३८॥

॥अभंग॥ ब्राह्मणाचा महिमा वर्णू काय । नारायणें वंदिले ज्याचे पाय ॥१॥
मुखीं अखंद वेदउच्चार । चरणीं तीर्थे राहती निरंतर ॥२॥
आसिरवादें स्वानंदसुख देती । शापेंकरुनी त्रैलोक्य कापवीती ॥३॥
सकळांसी पूज्य हे ब्राह्मण । रामदास वंदितो त्यांचे चरण ॥४॥

॥वोवी॥ ह्मणतील कोणी अवघे समान । परिश्रमंविद्या काय कारण । अहो कर्मविद्येनें जो असे निपुण । तो विशेष धनमान पावेल ॥३९॥
ब्राह्मणत्वहानीचा न धरिजे भ्रम । अन्नवस्त्रपूजालागिं सर्व सम । असो नृपाला दास भक्तोत्तम । ह्मणती ऐक पां आणिक ॥४०॥
प्रसादभोक्ते जे साधुसज्जन । लाडके देवाचे कर्ते पावन । रजतमार्जित ते न सिविती अन्न । धनवसनइच्छा न धरिती ॥४१॥
चंचळ लक्ष्मीचा न धरिती भरवसा । स्वर्गादि सुखाची नाहींच आशा । जनामाजिं ते न गणिजे सहसा । सगळा हरि हृदईं जयांच्या ॥४२॥
नेम जयाचा निश्चयात्मक । विखाहूनि कडुवट मानिती विख । मुक्ता चि ज्या दिसती सर्व हि लोक । भक्तिवंत भजक नेमिष्ट ॥४३॥
संख्यामाजी त्या न गणिजे सर्वथा । आणि अन्य याती अन्न मागती त्या । परामर्ष कीजे तोषती यथा । धनवसन वोपिजे करुणेनें ॥४४॥
परमिती त्याला न कीजे गणित । वाणिज्यव्यापारसमंधीं गृहस्थ । आणि आमुचे हि सिष्यवर्गातें । संख्यामाजीं न मानिजे ॥४५॥
ह्मणसी वेदज्ञ शास्त्रज्ञ पंडित । वैदिक सभ्य पूज्य योग्यवंत । दक्षणा वोपावी त्या घेऊनि तीर्थ । हें हि जगदीशा मानेना ॥४६॥
अळंकार ल्याली साहुकारपत्नि । गळसरी भूषिली गरिविणी । समान दोघी ते पतिसुखालागुनी । तेवि ब्रह्मण्या मानावें ॥४७॥
ब्राह्मणो मम दैवतम् हें हरिवचन । पुन्हश्च ब्राह्मणान् भर हे संज्ञ । वर्णानां ब्राह्मणो गुरु: प्रमाण । भागवतादि ग्रंथीं प्रशांशिलें ॥४८॥
ब्रह्मबीजाय ते नम: ह्मणोन । रुषिपुत्र सकळिका जाला मान्य । न ब्राह्मण हुते मुखें वचन । बोलिले श्रीराम धन्य ते द्विज ॥४९॥
ब्राह्मणापेक्षां विद्यासंपन्न । अन्ययति दिसती ह्मणाल निपुण । हें हि ब्रह्मवीर्यसबंधें जाणणें । मोहप्रीत रतीचेनि आगळें ॥५०॥
पापयोनय: बहु निके दिसती । आणि कुलहीनं च सरस्वती । ते हि जरी ब्राह्मणा मानिती । तरी च तरती सेवाबळें ॥५१॥
वीर्यपुष्टीनें माततील जरी । पुढें तयाची होतसे बोहरी । वृत्तिसंसर्गादि विकारपरी । नाना प्रकारें असती ॥५२॥
धृतराष्ट्र पंडु ते अंध शुभ्ररोगी । दासीपुत्र विदुर तो महायोगी । कंस दुष्ट जन्मला अनिवार जगीं । बहु निर्णयीं असती कथा ॥५३॥
रुपं रुपं प्रतिरुपो बभूव । हा वेदपुरुषाचा अभिप्राव । प्रत्ययास येईना तरी नव्हे वाव । क्रियामाजीं भेद पडतसे ॥५४॥
येकाचे होती प्रकार अनेग । अध्यासवळें कीं दोषसंसर्गे । ब्रह्ममय सृष्टीमाजीं विभाग । जाले नासाडीं विटोनि ॥५५॥
य: पुत्रो पितरोद्वेषी वचन । द्वेषी ब्रह्मविदोअ जन: दुर्जन । तो अन्यरेताचा ह्मणोन खूण । दाविती पंडित शास्त्रांतरीं ॥५६॥
तंव ह्मणती भल्यांनीं कां हें बोलिजे । चरित्रपंथीं नीट कां न चालिजे । तो ऐका ह्मणे केवि टाळिजे । अशंका कैसी केल्यावरी ॥५७॥
बत्ध मुमुक्ष साधक सित्ध । सज्जनापासीं मिळती वृंद । पाहिजे तें करुन घेती विशद । कंटाळ तयाचा न मनावा कीं ॥५८॥
परंतु वक्त्याची हे हातवटी । समजाऊन जैशास तैसी गोष्टी । उत्धारक्रिया दुर्मदु सैरावैरा । प्रश्न केला हो बळें निलाजिरा । साधुसत्पुरुषा अमान्य जो ॥६०॥

॥अभंग॥ जळो दुष्ट क्रिया दुर्मद आळसी । पाहतां साधूसी हास्य करी ॥१॥
स्वहित तें नेणें करी अपकार । जैसे वृक व्याघ्र सर्प विंचु ॥२॥
विषयावरी दृष्टि कापटयता पोटीं । ज्याला कष्टी करी निंदी ॥३॥
सज्जनांत भिडे पुसे भलतें चि । प्रीति ते नीचाची सदा मनीं ॥४॥
वेदाज्ञा न मानी न धरी मर्यादा । सदा पोटधंदा वाचाळता ॥५॥
स्वात्मानंद नेणे तैशा पापियाला । भोगविती सोहळा निज साधु ॥६॥

॥वोवी॥ पुसे कुमती तो नरक रे चोखडें । कां धांवा घेती हो कुचदुर्गाकडे । झांकझांकून लपवितां आवडे । कां लिंगासी गुह्यस्थान तें ॥६१॥
धीर उदार वक्ता प्रवीण । कैसा हि करणार त्या पाहिजे प्रश्न । विखीं च गोडी ते ज्ञान दाऊन । पावन करणारा युक्तिवंत ॥६२॥
कर्मसूत्रतंत्रीच्या ग्रंथाधारें । वदे आकृत्या ह्या करिती समग्र । जोखजोखूनि देवांनीं करुं बरोबर । काढकाढून माती लाविती ॥६३॥
खंबीर करुन नाना घटांतें । प्रेरुन त्यांमाजीं कर्मसंचितें । जन्मविती भूवरी भोगावयातें । वोहदे दार देव ते यजमान ॥६४॥
विस्तार सांगतां ग्रंथा प्रमाण । कचाट ऐकतां त्रासेल मन । कथिलेति संज्ञेनें कळो सज्जन । समाधान पडूं तें चि पुरे ॥६५॥
मातीसमंधा मिळतसे माती । रुणानबंधानें सर्व हि घडती । हें असो नरनारिद्वयस्थानरीति । ऐका सृष्टीचा आरंभी ॥६६॥
स्त्रीपुरुषव्यक्ति निर्मोन बरी । जोखितां आधिक ते जाली नारी । गुह्यस्थानमाती काढोन बाहेरी । पुरुषास ते स्थानीं लिंग केलें ॥६७॥
तो अधिक होता कर उकरुन । नारीउरीं ते लाविले स्तन । स्वसमंधाकडे जाती भुलोन । तेणें पतन हो श्राप असे ॥६८॥
अधिक मातीचा धरिताम सोस । किमपि सुटेना त्या नरकवास । हें युक्तिमत ग्रंथानें पंडितांस । विद्यावंतानें समजाविलें ॥६९॥
कोणी येविषईं काढील संशय । सृष्टीक्रम सर्व हि शापमय । शापासाठीं सर्वत्रा उशाप आहे । मातीत्वशापा शमन कोण ॥७०॥
मृण्मयनारित्वा उशाप हा चि । वासना त्यागावी सगट नार्यांची । आशा धरावी स्वनेमस्त्रियाची । कार्यापुरती हें शापशमन ॥७१॥
सकळ देवतंत्रा शाप चि आहे । क्षोभलोभरहित ते सद्गुरुपाय । आत्मज्ञान प्रत्यई तेथ तन्मय । होऊनि सत्सौख्य भोगिजे ॥७२॥

॥अभंग॥ मायासमंधांत भुलोनि माईक । विखमाखरा सुख मानिताती ॥१॥  
कुचकुंभ वदती वादिताती भ्रष्ट । ह्मणती लाळ मिष्ट अधरामृत ॥२॥
चर्मकुंडस्तुति करिती मूढमती । घाणी ते नेणती सर्वांगाची ॥३॥
मायेनें निर्मिले भ्रमु भ्रमयंत्र । इच्छाबेडि थोर नर्कठाण ॥४॥
ययापासूनिया उदासी जो नर । तो चि जगदोत्धार आत्माराम ॥५॥

॥वोवी॥ ऐकोन यापरी विषयनिंदा । असह्य वाटलें तेणें बत्धा । शरण रिघोन सद्गुरुपदा । पावन होठेला तपोबळें ॥७३॥
दुजा श्रोता तो जाणता निपुण । वक्तयासि पुसे करुनि नमन । स्त्रीपुरुषदेहीं तत्वें समान । कां पडतो भ्रमभेद मोहाचा ॥७४॥
वक्ता वदे हो सावध होइजे । चौसिती तत्वांचा हा देह जाणिजे । स्थूळ आणि लिंगाचे शतार्ध जाणिजे । स्थानभोगगुणादि बत्तीस ॥७५॥
अज्ञान ज्ञान दोन मिळोन । चौर्यासी तत्वें हे देहात्मकारण । सर्वत्रादेहीं असोन समान । नरनारीमोहकपण ऐका ॥७६॥
लिंगस्थानाधिपति मदन खटयाळ । योनींत रतिसतिवास्तव्यस्थळ । समरसोन समंधीं देती सळ । देहबुधीच्या भ्रांतासी ॥७७॥
भिवोन तेणें श्रोता मानसीं । सांग ह्मणताहे गति ते कैसी । अहो जोगिणी करावी वेगीं रतीसी । मदनास संन्यास दीजे ॥७८॥
विरती व्हावया रति असे सित्ध । मदन प्रथमाक्षरा कीजे मध्य । तेणें परमार्थ होतसे साध्य । आणीक उपाव तो ऐसा ॥७९॥
नेत्रद्वारीं उभयता असती । पैलाडस्थानीं असे विश्रांति । तरी बळें चि माघारी करुन वृत्ति । चिदाकाशीं समरसिजे ॥८०॥
॥अभंग॥ कीजे येक्या भावें स्नाननेमजप । पापाचा संकल्प टाकुनीया ॥१॥
कीजे बळत्कारें इंद्रियदमन । न पाहावें ढुंकून लालुचीसी ॥२॥
उपासनामाजी असावें तत्पर । स्थूळ मस्तिभर खुंटे तेणें ॥३॥
दुर्जय मनासी ध्यानें आवरावें । स्थितिवंतु व्हावें ज्ञानयोगें ॥४॥
मुख्य गुरुभजनीं पावतां विश्राम । दाता आत्माराम साह्य होय ॥५॥

॥वोवी॥ ऐकोन यापरी सवर्मवचन । श्रोते होठेले स्थितिसंपन्न । टाकून लीळामृतपान करवणें । गुंतलों कचाटीं क्षमा करा ॥८१॥
नृपतीस सांगती गुरुगोसावी । धरामरसेवा अगत्य व्हावी । ब्राह्मणावांचूनि सौख्यता नाहीं । येणें चि संतुष्टे जगदात्मा ॥८२॥

॥अभंग॥ ब्राह्मणाची सेवा घडावी सर्वदा । न कीजे हो निंदा अपमान ॥१॥
यज्ञयगादिकीं सर्वांसी कारण । जाणिजे ब्राह्मण विधानासी ॥२॥
श्रुतिस्मृतिमाजीं गीताभागवती । चिन्हीं जे असती ते चि धन्य ॥३॥
याति विप्राहूनि शतशताधिक । ब्रह्मनिष्ठ ऐक जगदोद्धारी ॥४॥
स्वहिताकारणें तयासी धुंडावें । इतरांसी पुजावें भावबळें ॥५॥
देव आत्माराम मानितो ब्राह्मणा । कीजे आराधना सर्वांपरीं ॥६॥

॥ओवी॥ सांगतां यापरीं सद्गुरुभूप । तोषोन वंदन करी नृप । साफल्य होतसे भक्तिसंकल्प । राहिले सुखरुप भूसुरादि ॥८३॥
पक्वान्नलाडूघृतशर्करादि । खर्च कराया असे समृत्धि । तुष्टोन माघिला काढिती शुत्धी । कण्या ताक अंबट लाह्यपीठ ॥८४॥
हें कळतां आणवोन दधि तक्र । भरल्या वांग्याची भाजी रुचिकर । कोसिंबिर्या चटण्या नाना प्रकार । वाढोन पाहिजे तें तुष्टविती ॥८५॥
समर्थस्वामीघरिंचें जेवणें । कर्ते करविते सर्व भक्तिवान । मग कासया कशांत पडेल नुन्य । मुख्य जगज्जीवन साह्य जेथें ॥८६॥
येक्या दिवसीं भीमतीर्थांत । मिळोन भोंवतीं साधुसंत । स्नान करुनि संतोषयुक्त । देऊनि गंगोपमा वानिती ॥८७॥
मुख्य जे जळीं नाहिले भवहर । साधुसंत ते विश्वासी थोर । कां न मानिती सांगा गंगानीर । श्रीरघुवीर प्रसन्न याहेतु ॥८८॥
तंव हासती द्विजांनीं आपणांत आपण । ह्मणती पहा हे बडाईवर्णन । काय सुमार कीं अवघ्यांचें मन । भेदभिन्न न करिती संतांनीं ॥८९॥
मत सित्धांत तें असे येक । येकाचे सर्वांचें सिंतरवाक्य । गा हित हि नसे नुन्याधिक । पडताळती हो सर्वे चि ॥९०॥
चरित्र वानिती असतां जिवंत । स्वलीळाचे स्वयें रचिती ग्रंथ । प्रेमांत गोंविती भल्यांभल्यांतें काय युक्ति असे कीं कळेना
॥९१॥
धन न सिऊं हा पण चि करिती । देवदातया लक्षा नाणिती । आश्रमीं भरली असे संपत्ति । उदासवृत्तीनें वर्ततां हि ॥९२॥
असल्या सबाह्य नैराश जडोनि । देव कां होता यापरी रुणी । तस्मात् कामना अंत:करणीं । व्यापिली प्रार्थिती गुप्तरुप ॥९३॥
कीं पूर्वजन्मींचे असतील कामिक । आइते उपजोन भोगिती सुख । किंवा पितरांनीं कष्टले अनेक । ते पुण्यांशें हे सुखावती ॥९४॥
नेणवे प्रसन्न कोण दैवत । कल्पिल्यासारिखें घडत । असो येखादी लटकी मात । खरी च करुन दाविती ॥९५॥
हे टाकींत साचलें थंडगार जळीं । बोट न घालवे दुपारवेळीं । बुडतां पडूं पाहे दातखिळी । गंगा भाविली वंदावया ॥९६॥
शैत्यपैत्यबाधा न होय यासी । भय कोणतें हि नसे चि मानसीं । पोहती बुडबुडोन होती क्लेशी । काय साध्य असे कीं नेणवे ॥९७॥
येक ह्मणे हो रानीं फिरती । जें भूत वीर दैवत तेथें असती । ते बळें चि याचे भोंवतें फिरती । सित्ध्या हि वोळती तेणें चि ॥९८॥
बूटवाल्यादि विदित यासी । अकटोविकट दाविती जनासी । तें कृत्रिम चालेना ब्रह्मण्यापासीं । छुल्लक कपटासी कोण पुसतो ॥९९॥
हे गंगा जरी असावें ऊष्ण जीवन । बहु मिष्ट लागावें करितां पान । मनकर्णिकेंत जे केलेति स्नान । साक्षी तयांनीं भरावी कीं ॥१००॥
निंदा घडूं पाहे बोलतां अधिक । सकळिका मनींचें वर्तमान असक । दाससमर्था होतें ठाऊक । बैसोन येकांतीं बोलतां हि ॥१॥
ठेवविती सत्ता सीक्षावयाला । राज्यघर प्रभू तो त्याचा चेला । प्रीत करुन साधुसज्जनाला । द्विजाला वाईट काय केलें ॥२॥
कोण गोष्ट हे कासया गल्बला । कां निग्रहोन विखाचा उचलितां प्याला । दुजा वदे तैं उगा चि चला । छेळोन संतांला बहु नाडले ॥३॥
बेथु त्यांतील वदे कां भ्यावें । हें कळोन कांहीं योजितील अपाव । तरि सत्वहानि करुनि जावें । निंद्येसि ठाव करुनि ॥४॥
उगे चि आह्मांला देती मान । भीड नसे कीं संता समान । छेडतील तरी देऊं प्राण । नासाड करुं त्याचा धर्मासी ॥५॥

दुजा म्हणे हो काय हें बोलणें । धर्मवान्‍ प्रस्तुती ऐसा कोण । पूजिती वोपिती अन्नवस्त्रधन । नांदोन सुखरुप चेष्टा कां ॥६॥
येक ह्मणे हो भावार्थ उमगा । मन हुवा तों आपुलें चंगा । काटवटींत प्रगटे त्रिवेणी गंगा । दाविलें हो भावार्थ उमगा । मन हुआ तों आपुले चंगा । काटवटींत प्रगटे त्रिवेणी गंगा । दाविलें संतांनीं सादृश्य ॥७॥
भाव जयाचा जाणोनि चोख । वश्य होठाके जगन्नायक । काय त्यापुढें मानवी रंक । ह्मणोन गेले खटपटींत ॥८॥
ऐकोन यापरी स्तुतियुक्त निंदा । भीमदेशिकेंद्रा न साहवे कदा । हरु विप्रांची अभक्तिबाधा । गंगा आणिली तत:क्षणीं ॥९॥
कुंडकाठपरियंती गंगोदक । शुभ्रवर्ण भरलें पापतापहारक । वृत्तांत कळताम हा सत्पुरुष भाविक । धावले जनलोक स्नान करुं ॥११०॥
निंदिलें ते घाबरे पडोन । लगबगा पातले करुं स्नान । न कळे संतांचें ह्मणती महिमान । पाहतो कीं लीळा सुकृतें ॥११॥
चहुंकडोन संकल्प सांगती ब्राह्मण । सुस्नातो भव हें वदती वचन । भागीरथीस्नान फलदमस्तु ह्मणणें । प्रत्यम्नाय कांही न राहिला ॥१२॥
तीर्थ सेऊन वोपिती दक्षणा । कोणी करिताती देवार्चना । फळें मिठाया वाटिती जना । पुराणादि जपतप होतसे ॥१३॥
दानवाणांचा जाला सुकाळ । न्यावया स्वसदना सांचिती जळ । सांग संतर्पण ते दिनीं जालें । नित्यकृत संकल्प संक्षेपुनी ॥१४॥
नृपादिक सद्विप्र महाजन । प्रार्थिता दासाला करुं तीर्थदर्शन । हांसोन पुसिलें मनोरथ पूर्ण । जाला कीं संकल्पीं न पडाल कीं ॥१५॥
हो ह्मणतां येऊनि श्रीमोक्षपाणी । प्रार्थितां गंगेला नमन करुनि । अदृश्य जालें तें सुदिव्य पाणी । आश्चिर्य मानोनि स्तविताती ॥१६॥

॥श्लोक॥ काशीक्षेत्रं तन्निवासो जान्हवी चरणोदकम्‍ । गुरुर्वि श्वेश्वर: साक्षात्तारकम्‍ ब्रह्म निश्चितम्‍ ॥१॥
॥वोवी॥ मग प्रेमें होसरला जयजयकार । उठिला विप्रांसी भाव साचार । होऊं योजिलें अनुग्रहपात्र । धन्य दैव थोर तयांचें ॥१७॥
तंव नमोन पुसती समर्था संत । गंगा प्रगटली जी बहुता सुकृतें । निरोप दिधला किंनिमित्य । येरु हांसोनि कळविलें ॥१८॥
सर्व हि जाणिजे भक्तीचें फळ । भावार्थ आपुला असावा निर्मळ । करुणा करावी श्रीरामदयाळें । व्हावें संतांचें वरदान ॥१९॥
अखंड जे ठाई होतसे कथा । तेथें न ये चि भवभयवार्ता । कांही च व्यंगु न पडे सर्वथा । मूळ या सर्वा सत्संग ॥१२०॥
स्पष्ट कळाया मनींचे आर्त । सकळिकां जडो शुत्ध भावार्थ । अभंगी कळविलें रहस्याअर्थ । श्रवन करा हो आदरें ॥२१॥

॥अभंग॥ कथा भगवंताची सार । सकळ तीर्थांचें माहेर ॥ध्रु॥ श्वेतबंध वाराणसी । पुण्य लाभे हरिकथेसी ॥१॥
गंगा यमुना सरस्वती । कृष्णा वेण्या भागीरथी ॥२॥
दास ह्मणे संतसंगे । सदा कथेचा प्रसंग ॥३॥

॥वोवी॥ तेणें तुंबळला आल्हाद थोर । परतले करित भजनगजर । नेम भोजनादि सारुनि सत्वर । प्रारंभ करविलें कीर्तनासी ॥२२॥
इकडे घमंडी होतसे कथा । तिकडे येकांती असती दाता । कल्याणस्वामी सत्शिष्य जाणता । सन्मुखी उभा कर जोडुनी ॥२३॥
तंव येऊनि सन्मुखी भोळा गृहस्थ । नमोन ठाकला बहु आर्तवंत । सन्मानूनियां पुसती समर्थ । काय अपेक्षा असे पां ॥२४॥
तो ह्मणे माझी कृष्णोपासना । आश्रमीं असे जी विठ्ठलस्थापना । कांही च मज कळेना भक्तिभावना । अपेक्षा मात्र उठलीसे ॥२५॥
दर्शनास येती भावीक प्रेमळ । साह्य होठाकती सर्वकाळ । उत्छाव हि करिती यथानुकूळ । कीर्तनावीण शोभेना ॥२६॥
कीर्तन कराया कळेल तितुकें । साहित्य नसे जी पदादि श्लोक । ऐकोन तयाचें निष्कपटवाक्य । कल्याणाकडे पाहिलें ॥२७॥
सांगितलें कीं कृष्णविठ्ठलपर । पदें श्लोक अभंग वोव्या चरित्र । आणि लळिताचीं पदें सुंदर । लिहोन भरणा दे यासी ॥२८॥
मग जयरामबावाला वाहूनि सज्जनें । सांगूनि भोळ्याचें वर्तमान । गोपालकालेचें साहित्य लिहून । द्यावें ह्मणतिलें करुणाकरें ॥२९॥
स्वामिराजआज्ञा धरुनि हृदईं । कालाभरणाची वोपिली वही । गुरुभक्त भला तो कल्याणगोसावी । आलस्य नसे ज्या अणुमात्र ॥१३०॥
लिहोन दिधलें त्वरें स्वहस्तें । कथाभरणादि पदश्लोक बहुत । कळविला ससांग त्यांतील अर्थ । ऐका हो स्वल्प तीं वरवाक्यें ॥३१॥
विठ्ठलपर व्याख्या ऐकिली मागें । कृष्णलीळा हि ऐकिलेति सांग । पुनरपि ऐका हरिकाथाप्रसंग जेणें अभंगसुख प्राप्त ॥३२॥

॥भूपाळी॥ उठि उठि रे गोपाळा । घेईं हृदयीं कांबळा । गाई अका हि वोढाळा । बहुता प्रकारें सांभाळी ॥ध्रु०॥
अवग्या विश्वाच्या अकरा परी । या धावती सैरावैरा । तुजविणें आवराया दुजा न देखो कोणी ॥१॥
तगें तें चि माहेर पेंची । मागें धूम वरकडा चि । आलीं पिके बहुतांचीं । तिनें चटें बुडविलीं ॥२॥
गाय अक्रावी खडाण । ते मज नाटोपे अवढाण । येइ ठाईं स्थिरावेना । तेणें मज जाला रे सीण ॥३॥
तिच्या जाणसी वर्मकळा । अचपळ अलगट तूं गोपाळा । अचाट अद्भुत तुझिया बला । देखोनि काळा पळ सुटे ॥४॥
सभानायक मिळोनि । खंड केला संतजनीं । गाय थोर अवघ्याहुनी । पायापासीं ठेविली ॥५॥
रामदासाचें लडिवाळ । ऐकोने धाविजे कां गोपाळ । कवतुक पाहती सकळ । राखोळी द्यावया नाहीं ॥६॥

॥पद॥ (धाट-काळ विक्राळ॥) आपण करीतो करीतो आह्मावरि घालितो । आपण चुकतो चुकतो आह्मा सिकवितो । आपण भोगितो भोगितो आह्मा दटावितो । न्याय सांडुनी सांडुनी अन्याय करितों ॥१॥
ऐसा नाटक नाटकु देव महाठकु । आपन येकुची येकुची येकुची अनेकु । तया वेगळा वेगळा कोण आहे लोकु । हा तों हिसेबी हिसेबी न्यायाचा विवेकु ॥ध्रु०॥
शास्त्रें पुराणें पुराणें आह्माला दंडणें । ह्मणे करणें करणें माझें चि करणें । आह्मा कारणें कारणें कां बोले ठेवणें । आह्मी कर्त्ते की अकर्ते हें येक सांगणें ॥२॥
कर्ता करील करील करील गो पावेल । स्वयें अकर्ता अकर्ता त्याला कैंचा बोल । विले लावीना लावीना हें येक नवल । स्वार्थ परमार्थ । तेथें कैंची वो ॥३॥
नाना ग्रामस्थ ग्रामस्थ कुल्लाळ पाळिती । कांही असो वा नसो वा अखंड मागती । वेठी बेगारी बेगारी सर्वदा सांगती । तया वेगळी वेगळी तयास नाहीं गति ॥४॥
दास ह्मणे रे ह्मणे रे हे तों अप्रमाण । न्यायें वर्तावें वर्तावें हें येक प्रमाण । उगी च बालटें सोसूं पाहतो कोण । मुख्य देवासी भजतां सोडा मीतूंपण ॥५॥

॥पद॥ (नामामध्यें उत्तम रा०॥) सांडी सांडीं रे गोपाळा नाना मत्तें रे । तुझा पाई बुडालों चित्तवित्तें रे ॥ध्रु०॥
गेली गेली प्रतिष्ठा या देहाची रे । केली केली सांडी त्या वैभवाची रे । मोकळिली लाज या लोकिकाची रे । दृढ चट तुझीये संगतीची रे ॥१॥
लपसी किती देखिले तुज या देवा रे । मोकळिली लाज या लोकिकाची रे । दृढ चट तुझीये संगतीचे रे ॥१॥
लपसी किती देखिले तुज या देवा रे । कलल्या आह्मा सकळ तुझ्या मावा रे । भुलवीलें तां देऊनि वैभवा रे । मायाजाळीं गोविलें सर्व जीवा रे ॥२॥
चुकलों होतों परी सांपडला जवळी रे । जवळी च लपतो वनमाळी रे । पाहों जातां न दिसे येहीं डोळीं रे । देहेबुद्धी घालितो पायातळीं रे ॥३॥
सगुणरुप चाळक चालवितो रे । जैसा भाव तैसा चि तेथे होतो रे । येका सिद्धीची लालुची दावी तो रे । येका पद सगुणरुप देतो रे ॥४॥
येका विद्या देउनी चालवीलें रे । येका ज्ञानेंसी प्रपंची गोविल रे । येका अभिमानें संगतीं लाविले रे । येका धोका देउनी बुडवीले रे ॥५॥
इतुके करणें तूंअभिमानें  चि करितोसी रे । गीतेमध्यें सांगितले अर्जुनासी रे । इंद्रियचाळक मी च या मनासी रे । मीपण सांडितां मी च स्वयें होसी रे ॥६॥
तूं चि सर्वांतरी मज कां ह्मणसी जीव रे । ठकिले लोक ते फावलें लाघव रे । आताम न चले मी उडिवीन गौरव रे । रामदासीं मीपण केलें वाव रे ॥७॥

॥पद॥ (रामा निदान पाहसी किती॥) तुह्मी जीतें चि मरोनी पाहा । मग अमर होउनि राहा । याहिवेगळे नसोनी आहां । मग हा ही बाल साहा रे ॥१॥
गडे हो सर्व संग दुरी तुह्मी करा । माझी संगती दृढ धरा । येथ तडवेल तो ची खरा । येरा पडेल लोभवसरा ॥ध्रु०॥
मी बोलतों कोण्या भावें । येथें मन बहु घालावें ।आजि पाहिल्या ठाया जावें । अन्न देहेबुत्धी चट खावें ॥२॥
मायायमुनेचा पैलपार । तेथें स्थळ सुरवाडिक फार । जरि मधें चि डगमगाल । तरी हे भ्रमपुरी वाहवाल ॥३॥
पोहों जाणेल तो बुडि मारा । परि मुख्य तोंड गच्च धरा । वाढवेळ धरीतां थारा । तुह्मी अंतराल निजघरा ॥४॥  
रामदासाचा निजगडी । तो पाववीतो पैलथडी । तो देतो विवेकसांगडी । तो मारुं देत नाही बुडी ॥५॥

॥पद॥ (रामीं रंगलें मन माझा॥) खेळतो येकला बहुरुपी रे । पाहतां अत्यंत साक्षपीं रे ॥ध्रु०॥
सोंग धरितां नानापरी रे । बहुतचि कळाकुसरी रे ॥१॥
दाखवी अनेक धातमाता रे । बोलतो अभिनव घाता रे ॥२॥
सदा पडदे लावितसे रे । फौजा सोंगाच्या दावितसे रे ॥३॥
गातो नाचतो वाजवितो रे । त्याग करितां देतो घेतो रे ॥४॥
ऐसा हा भूमंडळीं थोडा रे । पाहतां तयासि नाहीं जोडा रे ॥५॥
अखंड खेळतो प्रगटेना रे । पाहती उदंड तया दिसेना रे ॥६॥
पाहों जातां अंत चि लागेना रे । दास ह्मणे खेळतां भागेना रे ॥७॥

॥पद॥ धाटी फुट॥ वृंदावनकुंजामाजीं घननिळ पितांबरधारी । मायानटवेशें नटला स्वरुप पाहतां अविकारी । अनन्यभावें रंगलिया भोंवत्या वेष्टित व्रजनारी । मुरलीनादें हरिवेधें विसरुनि गेल्या तनु चारी ॥ध्रु०॥
सहजीं निजसदनीं वनिता येकी दधि मथन करिती । मंजुळध्वनि जो आइकिला भरला मदनमोहन चित्तीं । विगळी वसनें धावती त्या कैंची गृहसुतपतिभ्रांती । सन्मुख श्रीहरि देखुनियां ते तटस्थ होउनियां राहती ॥१॥
सुरमुने किन्नर येती नारद तुंबर गीत गाती । नादें अंबर दुमदुमिलें दृढतर समरस रसवृत्ती । शिवसनकादिक महायोगी सुमनवर्षाव करिती । रास विलास निजलीळेसहित श्रीहरि न्याहळिती ॥२॥
सुरंग मुरली हरिअधरीं अधरामृतरस पान करी । मंजुळ ध्वनि अति गति गमकें अळाप उमटति सप्तस्वरीं । उपांग वेणू ब्रह्मवीणे ताळमृदांग घनगजरीं । थरिकुकु थरिकुकु थरिकुकु था शाम मनोहर नृत्य करी ॥३॥
स्वरुप सुंदर कृष्णाचें सार आगमनिगमाचें । स्तवितां वाचा पारुषल्या निवांत श्रुति नेति वाचे । मांडुनि ठाण त्रिभंगीचें मुनिमोहित जें नवलाचें । दर्शनमात्रें भय वारी अनन्य रामदासाचें ॥४॥

॥पद॥ (निरुपम रामाबाई॥) स्वानंदयमुनातटी बोधदृमाचे तळवटीं वो । जगदीश नरनटी उभीं येकपदाचे नेटीं वो । द्वितीय पद उफराटी स्पर्शूनीया अंगुष्ठी वो । त्वंपदपटकटतटीं काखे खोउनी तत्वताटी वो । गोपाळ साउली उभी कदंबवृक्ष्यातळीं वो । परब्रह्मपुतळी भाग्यें अवतरली गोकुळीं वो ॥१॥
चिदअतसीकूसुम त्याहुनि तनुतेज सुशाम वो । अति सुकुमारपणें शब्द कठीण वाटे व्योम ओ । पूर्णानंद सरोज तैसें वर्‍हील तें मुखपद्म वो । गोपीनयन मधुर तेथें पावती विश्राम वो ॥२॥
वेणु वाहे मधुकर शब्देंवीण गाये अक्षर वो । कोंदले अंबर खेचर जाले तदाकार वो । समग्र धरणीधर तृणचर समीर आणि नीर वो । रामींरामदासीं तन्मय जालें सचराचर वो ॥३॥

॥श्लोक॥ अरे उद्धवा माधवा काय केलें । हरीवीण कां व्यर्थ आयुष्य गेलें । कळेना तुला ज्ञान तुझें जळालें । तुझें प्रीतिचे सौख्य कोठें बुडालें ॥१॥

अनघडा दगडा विघडा धडा । अनघडा न घडा विघडा घडा । तडमडा विधडा दुधडा धडा । कडकडा चि कडा उकडा फडा ॥१॥
क्रुरा अक्रुराला दिल्हें नाम जेणें । तया पाहतां सर्व चातुर्य ऊणें । तया निर्दयाला दयाळू ह्मणावें । गुणेंवीण गूणास कैसें गुणावें ॥१॥
चटकी चटका चट लाउनि जातो । आटकी झटका झट होउनि येतो । लटकी लटका ळट लंपट मा तो नटकी नटका नटकी नटसा तो ॥१॥
मदे नारदें इच्छिलें गोपिकेसी । तेणें नारदी जाहली सिद्ध कैसी । कुविद्या करी अंतरीं सूख वाढे । तया रिकामा विकारी रिता कां न हारी । रिझेना भिकारी रिपू खेदकारी । रिसामाजिं सारी निघे ना गरारी । रिटासूर मारी तमारी मुरारी ॥१॥
हरी तो हरी पाप संसार माया । तजा रे भजा माधवा देवराया । अरे व्यर्थ कीमर्थ प्रपंचमाया । करी तापल्या नीववी नीजछाया ॥१॥
कृष्ण उदार सदां रणदार कदां रजनीं परदार असे हा । मार कुमार जनी सकुमार सकुमार पितावरि मार करी हा । कुंडल मंडल गंड युगे शशि खंड धरी हा । दंडधरावरि दंड धरी हरि चंड अखंड चिलंड दिसे हा ॥१॥

चला चला रे हरि तो निघाला । मोर्चे बळें रे चढऊनि घाला । कैसा वरी हा घालील घाला । त्या संगतीनें पळणी अघाला ॥१॥
गोपाळ ह्मणती घालूं हमामा । दोहूं चला रे गाइ घमामा । वळती करा रे सांगा तमामा । तोशें तनूचा करी दमामा ॥२॥
धाऊनि तोडी कपि तो कठाणें । खाऊन पाहे समजे पुठाणे । बोले चि नेले अवघे वठाणें । बदरीफळाचें घेतों गठाणे ॥३॥
पाहा बरेसे अर्थी तुटे रे । तुटोनि सिंकें मडकें फुटे रे । कितेक प्राणी बहु सानटे रे । धावोनि जातां मग आपटे रे ॥४॥
अपूर्व जालें नव्हतां मिनीशा । जळोन गेल्या अवघ्या च मीशा । उरलीं खराटें जैशा समीशा । विद्रूप जाल्या वदनीं अमीशा ॥५॥

नटें नेटकें रुपलावण्य साजे । यमुनेतिरीं रम्य राजे विराजे ॥एकूण श्लोक ८॥

॥वोवी॥ ऐकोन यापरीं महत्व सुरस । श्रोतयामानसीं भरला उल्हास । कृष्णजन्माचें ऐकों रहस्य । अपेक्षवंत बहु जाले ॥३३॥
यास्तव कथितसें हरिजन्मकर्म । ऐका श्रोतेनो माना संभ्रम । श्रवण सद्भावें करितां भ्रम । बाधिजेना सर्वथा ॥३४॥

आत्मकृत कृष्णजन्म प्रारंभ:

॥पद॥ हरी सुखघन तर वैचित्र चरित्रेम दाउं गोकुळीं आला ॥ध्रु०॥
दुर्जनमारक सज्जनतारक ॥ वेष धरी सांवळा ॥ कपट नाटकी कवतुक करितो ॥ भुलवी बहु अवळा ॥१॥
राजिवलोचन रमाविलासी ॥ राज्य करी स्वलीळा ॥ ब्रह्मादिक सुर वंदिति अनुदिनीं ॥ वानी वेद जयाला ॥२॥
करुणाकारक कल्मषहारक ॥ कांही नहोनि संचला ॥ आत्मारामु अज अविनाशी ॥ नामरुपावेगळा ॥३॥

॥वोवी॥ कंसादिकांची पीडा दारूण । गोरुपें धरणीसवें मुनिगण । घेऊनि विधाता रिघोन शरण । नमोन ग्लांति निवेदी ॥१॥

॥अभंग॥ देवा सांभाळावें जाजावलों बहु । नाहीं उमस घेऊं ठाव कोठें ॥१॥
दुर्जनाची पीदा साहवेना दारूण । भारावले तेणें सत्व नाही ॥२॥
यज्ञादिक कर्म धर्म तें राहीलें । विस्मित होठेले ऋषी मुनी ॥३॥
वारुनि उबारा गोविप्रा सांभाळीं । पाडावें सुकाळीं स्वात्मानंद ॥४॥

॥वोवी॥ अभय देऊनि विस्मयवचनें । सहित निधितटा येऊनि द्रुहिण । स्तवितां प्रकाश तो पडला गहन । तरी हि निभले स्तवनाश्रयीं ॥२॥
॥पद॥ नमो नमो जी देवराया । भक्तसहाया सखया ॥ध्रु०॥ तात मात तूं बंधु भ्राता । तव पद नेणुनि सिणलो वाया ॥१॥
सगुणवेशे धरि दावी लीळा । सुखसर देऊनि कीर्ति वराया ॥२॥
आत्माराम अज अविनाशा । करिं सांभाळण अपराधीयां ॥३॥

॥वोवी॥ तंव भक्तीस्तव तेजीं निघालें वाक्य । जा स्थळा होईल सर्व ही सौख्य । अवतार घ्यावया होता नेमक । गेले स्वस्थाना वानित ॥३॥

॥श्लोक॥ गोविंद गोपाळ हरे मुकुंदा । सच्चिद्धना तारक सौख्यकंदा । त्रिविक्रमा श्रीधर चक्रपाणी । हे तार्क्ष्यगामी करुणासिराणी ॥१॥

॥वोवी॥ मानोन राहिले स्वस्थ सुकाळ । सुरवान्नर ते जाले गोपाळ । गोवत्स होनटले ऋषिमुनी सकळ । गाया त्या जाल्या श्रुत्या स्मृत्या ॥४॥
धन्य वसुदेवदेवकीसुकृत । नंदयशोदा भक्त पुण्यवंत । धन्य गोकुळामाजीं माकांत । जन्मोन लीळा करुं इच्छिलें ॥५॥
येरीकडे कंसरायभगिनी । देतां वसुदेवा देवकीनाम्नी । मिरवण्यांत जाली आकाशवाणी । रे भाचा आठवा तव काळ ॥६॥
नि:पात करुं पाहे दंपत्याप्रती । देवमाता करी काकुलती । आठवा असे कीं तुझ्या हातीं । कां दु:ख देशी सर्वत्रा ॥७॥
ऐकोन यापरी खळाहृदईं । करूणा उपजली कांहींबाही । दंपत्या ठेऊनि कारागृहीं । रक्षणे करावी सावध ॥८॥
प्रथम पुत्र जाला सलक्षणी । तंव काकीं गार्धवीं केली ध्वनी । पिंपळवृक्षाचा गलबला ऐकुनी । जागले दुष्ट रक्षक ॥९॥
सूचितां दैत्य तो येऊनि पाहे । बाळ बहु सुंदर दिसताहे । वाचो ह्मणे हा मम वैरी नव्हे । बंदिस्था वाटला संतोष ॥१०॥
देखोन दैत्याचें तपपुण्य अगाध । हराया देवीं स्तवितां नारद । येऊनि खळाला कुशल शब्दें । कळविलें आठ ही आठवा ॥११॥
एवं बाळहत्याचा दोष सांचोन । सुकृत सर्व ही पावावें क्षीण । त्वरें दुष्टाचें व्हावें निर्दळण । योजिलें ऐका पापरीती ॥१२॥

॥अभंग॥ पाप निवडितां निवाडा होयीना । गुरुविण कळेना अलिप्तता ॥१॥
गाडयाभरी किडे मारिल्याचा दोष । पक्षी येक नाश करितां घडे ॥२॥
वाडाभरी करितां अंडजा हनन । पशु वधितां जाण नीच येक ॥३॥
नीच पशु सहस्त्र गोहत्या ते येक । शत गोहत्या देख येक विप्रीं ॥४॥
शतविप्रवधसम करितां नारीखप । शतस्त्रियांचीं पापें बालहत्या ॥५॥
शतबाळ वधितां त्याचें जें दुष्कृत । बोलतां अनृत येक शब्द ॥६॥
माया मृषा सत्यी सद्वस्तु कळेना । दुष्कृतगणना त्याची काई ॥७॥
स्वात्मगुरुपदा भजोनि अनन्य । पावन पावन व्हावें आधीं ॥८॥

॥वोवी॥ असो हें रोषें दानवेंद्रें कठीण । आसुडोन बाळाचा घेतला प्राण । ऐसे चि सहा पुत्र मारिले आपटोन । दु:ख दारूण वदवेना ॥१३॥
मग देवाजीचा पूर्ण सन्मित्र । वडील भोगूं मान स्वतंत्र । सातवा गर्भी प्रगटला भूधर । तंव केलें विचित्र देवरायें ॥१४॥
वसुदेवाची ज्येष्ठ पत्नी । स्वस्थानीं होती रोहिणी । तिच्या उदरीं घातलें नेऊनि । गर्भ काढूनि देवकीचा ॥१५॥
गर्भचिन्हकळा देखोनी नयनीं । लोक आप्त वदती हे काय करणी । तंव अशरीरि उठिली वाणी । संशय न धरावा ह्मणोनि ॥१६॥

॥पद॥ न कळे नेणवे करणी देवाजीची ॥ध्रु०॥ वेदादिक बहु सिणले वानितां । ठकले शेषादि विरंची ॥१॥
दाऊनि माइक माया साच चि । लीळा दावितो बहुत चि ॥२॥
आत्माराम तो अज अविनाशी । चिंता वाहतो भक्ताची ॥

॥वोवी॥
सप्रेमभावें मनीं आठवा । तोडील समस्त संसारगोवा । देवाधिदेवा ह्मणती आठवा । गर्भी संभवला ह्मणोनी ॥१७॥
गर्भ जिराला देखोनी पोटी । कंसासी काळजी लागली मोठीं । समजाविलें त्या साथीचे कपटी । प्रौढप्रताप वर्णोनी ॥१८॥
देवादि नृपती कांपती तव भयें । दर्पे गळाला गर्भ नवल काये । स्वस्थ होठेल वदत होय होय । मग आठवा आला उदरासी ॥१९॥
वधुवरापाईंच्या बेडया पाहवित । कुलुफ अर्गळादि बंद करवीत । राखणाइता वोपूनि उचित । जागा हो ह्मणे अहिर्निसीं ॥२०॥
हरिमायेचा हो विचित्र खेळ । जंव समीप पातला प्रसूतकाळ । अपायकर्ते जे दुर्मद खळ । जाले निमग्न निद्रालईं ॥२१॥
बंदीग्रहीं उजळला प्रकाश । मायबाप जाले समाधीवश्य । तंव षोडश अब्दाचा सगुणवेश । उभा जगदीश दैदीप्य ॥२२॥

॥तव॥ तो मनमोहन सावळा । अघटित ज्याची लीळा ॥ध्रु०॥ पाहतां जयातें भ्रांति नुरे । भवभयमाया विरे ॥१॥
खेळे जनमन भरोनी । लावण्याची खाणी ॥२॥
भजतां सप्रेमेम सुखधाम । भाळे आत्माराम ॥३॥

॥पद॥ (हरी कल्याण॥) हरी अनंतलीळा । अभिनव कोण कळा ॥ध्रु०॥
खेचर भूचर सकळ चराचर । हेत बरा निवळा ॥१॥
दास ह्मणे तो अंतरवासी । सकळ कळा विकळा ॥२॥

॥वोवी॥ आपादमौळीपरियंत सुंदर । लावण्यपुतळा मनोहर । ज्यापासुनि हा सर्व विस्तार । सर्व ब्रह्मेति श्रुतिपाद्य ॥२३॥

॥अभंग॥ साजिरें गोजिरें स्वरुप सुंदर । दाता मनोहर दीनबंधु ॥१॥
मदनतात रमावर शिवमित्र । ब्रह्म ज्याचा पुत्र उर्वीनाथ ॥२॥
क्षिराब्धीचा ठेवा वैकुंठनिधान । जीवीचें जीवन परात्पर ॥३॥
मुगुटीं कोटिभानुप्रकाश गोठला । वैजयंतीमाळा पदक शोभे ॥४॥
दिव्य वसन दिव्य शोभे पीतांबर । ब्रीदाचें तोडर गर्जे पाई ॥५॥
दिव्य मुख दिव्य नेत्र सुभूषणी । आयुधयुक्त पाणी शोभा देती ॥६॥
तळपती कुंडलें केयूरकंकण । मुद्रा शुद्धज्ञानतेज फाके ॥७॥
मुखावरुनी इंदु नखावरुनी मदन । कीजे वोवाळन सहस्त्रावधी ॥८॥
ज्याचा न कळे पार वेदशेषादिका । भावीकाचा सखा आत्माराम ॥९॥

॥वोवी॥ मग सावध होठेले जनकजननी । पाहतां पाहण्याची न पुरे धणी । संतोष भरला तो न समाय गगनीं । शोकतापदु:ख विसरले ॥२४॥
देवकी पुसे बा कोण तूं येथें । वासुदेव हरी मी बाई ग तव सुत । भक्तजनाचा पुरवीन हेत । सौख्यसुकाळ येथुनी ॥२५॥
ऐसा कैसा तूं होसील पुत्र । देव चि अससी तरी दावीं विचित्र । तंव ब्रह्मांडरचनाज विकसोनि वग्त्र । दावितां जाले विस्मित ॥२६॥
मग हळुं च हो देवा ह्मणे सान । तरी च साजेल सुपुत्रपण । हरी ह्मणे ऐका सांगेन खूण । कांही अनुमान करुं नका ॥२७॥
गोकुळीं यशोदा प्रसवली माया । तेथें मज ठेवा सीघ्र नेऊनियां । ती मोहनीस आणोन ठेवा या ठाया । सर्व कार्य विजय होईल ॥२८॥
सुचोन यापरी बापा हितगुज । बाळरुप धरिलें स्वयें यदुराजें । न कळे देवादिका जयाचें चोज । आनकदुंदुभी विस्मावला ॥२९॥
दर्प कंसाचा झगटला हृदई । येवढें तरी वाचो भावी कोठें हि । गहिंवरोन स्तब्धता धरितसे आई । बापें उचलिला बाळासी ॥३०॥
ढाळीत प्रेमाश्रु करीत खंती । हळु च मग बोले ऐका जी पती । धिग जन्म आमुचा वाचणें तेम किती । कैं मागुती भेटेल हरी हा ॥३१॥

॥पद॥ (राग-कल्याण॥) कमळदळनयना चाल हरी ॥ध्रु०॥ सकळपाळका अंतरचाळका । कठीणता न करी ॥१॥
दीनदयाळा भक्तवच्छळा । दुरिदूरी न धरीं ॥२॥
रामदास ह्मणे आतां तुजविण उदास । वाटे तरी ॥३॥

॥वोवी॥ तंव श्रीहरिकृपामहिमा मोठी । बंधन कांहीं च न पडे दृष्टी । हळुहळु चालितां होत बहु कष्टी । कां मागें अटाटी भोगिल्या ॥३३॥

प्रजन्य पडतसे दाटला अंधार । गुप्तरुप तेथें येऊनि भूधर । फण्याश्रयाचें धरिलें छेत्र । यमुनाथडीसी पातले ॥३४॥
अंतकभगिनीचें दुस्तर जळ । भोवतीं भोंवर्‍या वाजे खळाळ । बाळा संरक्षो देवदयाळ । ह्मणोनी महापुरीं प्रवेशला ॥३५॥
स्पर्शोनि श्रीपदा होऊं धन्य । उतोनि चढत चालिली यमुना । बाळा वरिवरें उचलीत जाणा । आपण पडूं पाहे वाहणींत ॥३६॥
देखोन पित्याची भावना दृढतर । ताडिता पादाग्रें जीवना श्रीधर । ईनकन्या ते तुष्टोनि थोर । द्विखंड जाली तात्काळीं ॥३७॥
जेवि शुभांगी रचिला भांग । योगिया नीट तो सुषुम्नामार्ग । ज्ञानिया विदित तो तुर्या द्विभाग । एवं पातले गोकुळा ॥३८॥

॥अभंग॥ ध्यातां ज्याचे पाय गवसे स्वहितसोय । सर्व सौख्य होय भक्तजना ॥१॥
जपतां ज्याचें नाम आटे भवसिंधु । तन्मयता बोधु हाता चढे ॥२॥
कृपामात्रे होय विश्रामा विश्राम । दाता आत्माराम दीनबंधु ॥३॥

॥वोवी॥ श्रीहरिमायाकरणी अद्भुत । नसती च कोणी गोकुळीं जागृत । यशोदा हि असे निद्रिस्थ । प्रसवलें मी हें नेणवे ॥३९॥
प्रवेशोनियां सद्‍गृहामाजीं । ठेऊनि सुखकंदा यशोदासेजीं । परतला माया लाऊन हृदाब्जीं । बंदीशाळे पातला ॥४०॥
पूर्ववत जडलें अवघें बंधन । अट्टहास्यें करी तैं माया रुदन । जागले दुर्मदीं कळवितां तेणें । कंस दुर्जन धाविनला ॥४१॥
वेडावलासे आठवा ह्मणतां । पुत्र कन्या कीं नोळखवे भ्रांता । आसुडोन कन्येतें आपटूं जातां । मुर्गाळोन हात उसळली ॥४२॥

विद्युलतावत झमकोन गेली । तशांत मोठयानें दिधली आरोळी । भ्रष्टा तव वैरी वाढतो गोकुळीं । ऐकोन काळजी धरी बहु ॥४३॥
मिळवोन दुष्टातें प्रयत्नीं पडिला । ते पुढें ऐका हो श्रीहरिलीळा । गोकुळीं मांडला उत्सावसोहळा । जागले सारिती विधान ॥४४॥
प्रेमाल्हादु सकळिकापोटी । जय जय वदोनि नाचे परमेष्ठी । सुरवरीं केली सुमनवृष्टी । सुवाद्यगजरे होतसे ॥४५॥

॥श्लोक॥ कृष्णाष्टमी श्रावण सौम्यवारी । वर्षेऋतु रोहिणी मध्यरात्रीं । स्वयें हरी जन्मुनि बंदीशाळीं । आला पहा गोकुळी ते चि काळीं ॥२॥

॥वोवी॥ पतिपाळावया सद्भक्तजना । मारावया दुष्ट दुर्जना । भूभार फेडूं श्रीदेवराणा । गोकुळामाजी अवतरला ॥४६॥

॥श्लोक॥ नभीं दुंदुभीवाद्य केला सुरांनीं । जय गर्जुनी वृष्टि केल्या फुलांनीं । येशोदामतें नंदे आनंद केला । विधी सारिले पूजुनी ब्राह्मणाला ॥३॥
घरोघरीं करिति उच्छव सर्वमानें । जेथें हरी प्रगटला मग काय वाण । सर्वांसि सौख्य घडलें विधियुक्त सार । संपादिलें सकळ गर्गमुखें पवित्र ॥४॥

॥वोवी॥ गौळीजनांचा भावार्थ शुत्ध । देती विप्रांनीं आसिरवाद । गर्गाचार्य ज्ञाता ब्रह्मविद । जातक भविष्य वदतसे ॥४७॥

॥पद॥ ऐका वो भविष्य बाई । बाळाची थोर नवाई ॥ध्रु०॥
ज्यार चोर हा होइल गाढा । चरणीं वोढुनि तारिल झाडा । लात हाणुनि मोडिल गाडा । मागें न सरे किमपि होडा । मारील किरडु बगळा घोडा । मर्दिल सर्पा उकलुनि वेढा । करुनी विचित्र ह्मणविल वेडा । गोपाळक हा होइल निधडा । दाविल बहुतां बहु चतुराई ॥१॥
पाषाणाच्या पडतां वृष्टी । उचलुनि पर्वत धरील बोटीं । ज्वाळापासुनि न होय कष्टी । स्वयें स्तवाया ये परमेष्टी । कल्पिल हा तों द्वितीय सृष्टी । चोरुनि आणिल भली गोरटी । वसविल ग्रामा समुद्रबेटीं । संतति संपति मिळविल मोठी । तरतिल भाविक याचे पाईं ॥२॥
अश्वाची हा करिल चाकरी । सारथि होइल सर्व विचारी । पुरविल वसना वाहतां नारी । ययासि न दिसे दुसरी सरी । पांचजणासी करील मैत्री । खपून टाकिल दुर्जन वैरी । भक्तजनाचा हो कैवारी । आत्माराम चि हा निर्धारीं । परतरपावन विलसे देही ॥३॥

॥वोवी॥ जाला भक्तीचा ऐसा सुकाळ । वश्य होठेलें परब्रह्म सांवळें । नाहविती निजविती गाती प्रेमळ । निंबलोण करिती तनुमनें ॥४८॥

॥पद॥ (पाळणा) ॥ जो जो जो जो रे घनशामा । मुनिजनमनविश्रामा ॥ध्रु०॥ सच्चित्सुखधामा । विश्रामा । अभिनव नामगरीमा ॥१॥
कमळदळनयना । मनमोहना । पाहीं जगज्जीवना ॥२॥
आत्मा अविनाशा । जगदीशा । तारक सगुणवेशा ॥३॥

॥वोवी॥ किती वानावें तयांचे सुकृता । चालतां बोलतां धंदा करितां । हरिविन्हा नेणती आन सर्वथा । श्रीजगन्नाथा भाळविलें ॥४९॥

॥अभंग॥ ब्रह्मादिकां न कळे ज्याचा खेळ । अजन्मु तो७॥
 साकार जाला बाळ ॥१॥
नामरुपा अतीत जो निष्काम । कृष्ण कृष्णा बाहतो त्याचें नाम ॥२॥
ज्यासि ध्यातां संसार होये वाव । अग्निगोत्रीं उद्भवला स्वयें देव ॥३॥
कर्माध्यक्ष तो जाला कर्माधीन । आत्माराम स्वसाक्ष परिपूर्ण ॥४॥

॥वोवी। श्रीकृष्णजीचा लीळासंभ्रम । स्मरोन हृदईं दाटला प्रेम । अभंग वदलासे समर्थ उत्तम । श्रवण करा हो आदरें ॥५०॥

॥अभंग॥ (साधुसंता मागणी) परब्रह्म अवतार भूमिवरी । प्रगटला हा गौळियाचे घरीं ॥१॥
कृष्णरुप धरिलें कृष्णनाम । गोपीगोपाळाचे पूर्ण करी काम ॥२॥
देवां रक्षुनि दानवा उद्धरील । ऐसें जातक सांगती ऋषीकूळ ॥३॥
व्यास नारद आदरें ज्यासी गाती । त्याच्या खांदीं कांवळी काठी होती ॥४॥
शशिसूर्यसम कांति ज्याची कळा । त्यासि ह्मणती सावळा आणि काळा ॥५॥
गोविंदाची कृपा जालि आतां । दास ह्मणे गोविंदगूण गातां ॥६॥

॥वोवी॥ स्वल्पसकतीं कथिलें कथन । श्रवण हो मानूनि गहन । सप्रेमभावें करितां भजन । आत्माराम भाळेल ॥५१॥
॥इति श्रीकृष्णजन्म समाप्त:॥

॥वोवी॥ ऐकोन यापरीं सुदिव्य कथन । मनासी वाटलें समाधान । ऐका पुढारी संतमहिमान । जेणें पावन होइजे ॥१३५॥

॥अभंग॥ मी तों महाराजाचा देशी अफ्‍तीदार । धाडिलेति वरपत्रासह ॥१॥
वृत्तिमाल नित्य थापटीं घालुनीया । देणें ज्याचा तया सांभाळुनी ॥२॥
इंद्रियकुळासी दमावें नेमावें । गुरुराजया व्हावें रुजु तेणें ॥३॥
नष्ट अहंकार गेला फौजदार । तेणें कौलपत्र हाता आलें ॥४॥
कामकर्दे ते चि साळसूद जाले । साव चि होठेले परमार्थी ॥५॥
तंटे फटे नाही जाला हो सुकाळ । भाळला दयाळ आत्माराम ॥६॥

॥वोवी॥ दासविश्रामधाम विशाळ । तुर्यायल्लंबागिरीपीठमौळ । स्वात्मसुखदाता भक्तजनपाळ । आत्माराम नांदतु ॥१३६॥
इतिश्री श्रीरामकृपा । तारक परमार्थ सोपा । सज्जनमहत्व । संसारनिंदा । लक्षभोजन । ब्राह्मणमहिमा । स्त्रीपुरुषभेद । गंगाप्रसन्न । कृष्णलीळा । कृष्णजन्म । गत्य । सत्याणव संपूर्ण ॥९७॥