खंड ८ - अध्याय ४७

॥ श्रीणेशाय नमः ॥ शौनक विचारी सूताप्रत । दशहरा देवी आश्विनांत । दशमी तिथीस प्रख्यात । त्या दिवशीं शमीची पूजा कां करिती ॥१॥
सूत सांगती पूर्व वृत्तान्त । शंखासुरास मारून विष्णु देत । महावीर परपुरंजय विधात्याप्रत । सांगोपांग वेद सारे ॥२॥
त्यास पाहून हर्षित । ब्रह्मदेव गणनायकास स्मरत । तेव्हां ते वेद गणेशाप्रत । गेले स्वजनकाकडे ॥३॥
पूर्वी कपिलरूपें कर्मसिद्धयर्थ । निर्मिले होते जे पवित्र । शंख असुर पापी चोरून नेत । वेदशास्त्रे तदनंतर ॥४॥
तें पाहून परम आश्चर्य । ब्रह्मा स्तवी विघ्नपा सदय । वेदांच्या निर्विघ्न लाभार्थ हतवीर्य । प्रार्थितसे महामुनीला ॥५॥
तेव्हां आकाशवाणी महाअद्‍भुत । अवचित त्यावेळ होत । शमीचें करी पूजन एकचित्त । तरी विधे तूं विघ्नहीन ॥६॥
शमी तीच गणेश वर्तत । भेद कांहीं न उभयतांत । आजच त्या शमीस विधानोक्त । पूजी तूं ब्रह्मदेवा ॥७॥
तदनंतर वेदांस स्पर्श करून । करी तयांस प्रशस्त महान । ऐसा संदेश देऊन । गजाननें थांबविली आकाशवाणी ॥८॥
ती ऐकून अतिर्षित । ब्रह्मा देवमुनींसहित । दिव्य शमीचें पूजन करित । नंतर स्पर्शी वेदांसी ॥९॥
ज्या वेळीं ब्रह्मदेव शमी पूजित । ती तिथि आश्विन दशमी असत । सायंकाळची वेळ वर्तत । तदनंतर दशहरा तिथि झाली ॥१०॥
शमीसंयुक्त ती तिथि असत । याचें रहस्य जाण सांप्रत । सर्व कार्यांत सिद्धि लाभत । जरी भावें ऐकशील ॥११॥
दहा दिशांत निवसत । भयप्रद भूतें जगतांत । कर्यध्वंस ती करित । क्रूर प्रबळ अत्यंत जीं ॥१२॥
दशमी ती त्यांस मारित । शमी पूजाबळें त्वरित । म्हणून दशहरा ख्यात । सर्व कार्य प्रसिद्धिस्तव ॥१३॥
शमीपूजन विधि करून । सायंकाळीं तिज अवलोकून । सांगोपांग देव शुद्ध करून । विधीनें शिकविलें सर्वांसी ॥१४॥
नाना कार्यें सिद्ध होतीं । दशमीस शमीपूजन करितां जगतीं । यांत संशय नसे निश्चिती । दशहरा दशदिशांत विघ्नहरा ॥१५॥
आजपासून देवेशहो वार्षिक । पूजा शमीची पावक । कार्यवर्धन होण्या उपाय एक । दुःख नाशून सुख निळें ॥१६॥
शमीस पूजून जें वाचित । विप्र वेद पुस्तकबद्ध विनत । तैशींच वाचिती पुराणग्रंथ । तयांसि ज्ञान होईल ॥१७॥
जो दशहरा काळांत । शमीसी कधींच न पूजित । त्यास नाना विघ्नें बाधत । अंतीं जाई नरकांत ॥१८॥
ऐसें बोलून स्वयं जात । ब्रह्मा वेदांसहित । स्वलोकांत । शंकरादि देवही जात । आपापल्या लोकांप्रत ॥१९॥
तेव्हांपासून आश्विन मासांत । शुक्लपक्षी दशहरा ख्यात । दशमीतिथि शमीसंयुक्त । सर्वार्थांत सिद्धिदायिनी ॥२०॥
म्हणून अवश्य पूजिती । शमीस या नर जगतीं । देव नागलोकही संमानिती । वेद म्हणती शिकविती जना ॥२१॥
हें सर्व शमीसंभव चरित । सांगितलें तुज पुनीत । जो नर हें ऐकत वा वाचित । त्यास लाभें ईप्सत सारें ॥२२॥
शौनक म्हणे सूताप्रत । हया सर्व विश्वास आधार असत । कोणता तें सांग सांप्रत । कोणी म्हणती कर्माधीन ॥२३॥
कोणी म्हणती ईश्वराधीन । कोणी म्हणती यदृच्छाप्रधान । ऐशा त्रिविध भावांत सत्यज्ञान । न कळे मुनिश्वरांनाही ॥२४॥
सूत म्हणे त्रिविध सांगत । मुनि ब्रह्मवेत्ते हें वृत्त । सत्यरूप असे ऐसें चित्तांत । जाणावें तूं मुनिसत्तमा ॥२५॥
गणेशानें निर्मिलें हें समस्त । स्वेच्छेनें क्रीडा करण्यासर्वगत । तेथ माया असे ख्यात । सिद्धि ऐश्वर्यदायिनी ॥२६॥
ऐश्वर्य मोहधरा बुद्धि प्रख्यात । मायिक जाण जगतांत । मायाभोगार्थ अत्यंत । म्हणोनि श्रमयुक्त जाहला ॥२७॥
माया मायिक योगें खेळत । गणेश ब्रह्मनायक सतत । अनन्यभावपरायण वर्तत । स्वस्वभावें वर्ते सदा ॥२८॥
विघ्नेशाचा प्रेरक नसत । कोणीही जाण विश्वांत । म्हणून यदूच्छेनें वर्तत । सर्व जग योगिह्रदयीं ॥२९॥
आणखी ऐक विप्रेशा वृत्त । माया नाना भ्रम निर्मित । ती सर्वभावें प्रभाव न करित । जडरूप स्वयं म्हणोनी ॥३०॥
तिनें मोहविता मायिक चालवित । मायेस सत्तायुत करित । माया नंतर खेळत । विविध भावांत जी रत होई ॥३१॥
मायिके धरितां देवी हिंडत । विविध भावात्मिका जगांत । मायिकाच्या इच्छावश स्थित । यांत संशय कांहीं नसे ॥३२॥
जेव्हां महामायेचा त्याग करित । मायिक तेव्हां ति करण्या अशक्त । जडप्रभावें कांहींही कर्म जगांत । ऐसी पराधीन ती असे ॥३३॥
ईश्वराधीन भावें वर्तत । सर्वंही चराचर विश्वांत । कांहीं ध्यानमार्गपरायण सांगत । मुनिजन ऐसें आपुलें मत ॥३४॥
दुसरेंही एक तुज सांगेन । माया कर्मस्वरूपिणी जान । नाना भावयुक्ता क्रीडन । नित्य करी ती त्रिविध पर ॥३५॥
कर्म अकर्म विकर्मे चालवित । सर्वरूपिणी माया जगांत । स्वर्ग मुक्ति दात्री रत । त्रिविध भावांत ही माया ॥३६॥
जैसें कर्म नर करित । तैसें फळ भोगील निश्चित । कर्माधीन असे हें समस्त । त्रिविध सर्व हे खरोखर ॥३७॥
शुभ अशुभ जें कर्म केलें । तें निश्चित पाहिजें भोगिलें । कल्प कोटिशत झालें । तरीही कर्म नरास सोडिना ॥३८॥
ऐसें देहवादी ब्राह्मण म्हणत । धारणेंत ते स्थित । ऐसें सत्य शास्त्रांत । असे निश्चित सांगितलें ॥३९॥
या तिघांची एकभावना । सांगतो शौनका स्थिर करी मना । गणेश मायेनें भ्रांताना । कुयोग्यांना हें न समजें ॥४०॥
मायामायिकरूपे खेळत । साक्षात गणनायक जगांत । स्वस्वभावें न अन्यपरायण असत । ईश्वर त्याच्या इच्छाधीन ॥४१॥
तो गणनाथ प्रभवें मोहित । न जाणे गजानन श्रेष्ठ सर्वांत । मी श्रेष्ठ परब्रह्म वर्तत । माझ्या आधारें वतें जग ॥४२॥
माझ्या इच्छेनें चालत । सर्व प्राणिमात्र संशय न यांत । जैसी गणनाथाची इच्छा असत । तैसेंच करी तो स्वेच्छेनें ॥४३॥
ईश्वर तो आनंदे वर्तत । म्हणून सत्यत्वें भेद नसत । कर्मरूपा महामाया ख्यात । गणेश इच्छावश जी असे ॥४४॥
ती त्याच्या आज्ञेनें वर्तत । होऊन मोहित भ्रांतिसंयुत । स्वतःस श्रेष्ठ मानित । निःसंदेह ती माया ॥४५॥
माझ्या आधारें जग चालत । सकल कर्मभावें चराचर धृत । परी गणेशाची जैसी इच्छा असत । तैसें कर्म करिती प्राणी ॥४६॥
चराचरात्मक हे जीव । त्या गणेशाच्या इच्छेवर भाव । तरती वा बुडती सावयव । त्रिविधरूप परी एकलक्षाश्रित ॥४७॥
ऐसें बाधा विहीन । तें त्रिधा वर्तत म्हणून । मायावादीच कर्माधीन । ऐसे म्हणती तयासी ॥४८॥
अद्वैतवादी समस्त । ईश्वराधीन जग मानित । योगी यदृच्छाधीन म्हणत । जग हें ऐसें त्रिविध प्रमाण ॥४९॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‍गले महापुराणे अष्टमे खंडे धूम्रवर्णचरित त्रिविधजगदाधारनिरूपणं नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।