श्रीवामन अवतारचरित्र

॥७९६७॥
न्याय नीति राज्य चालवी भूपती । न करिती क्षीती भूपपरी ॥१॥
न करिती इंद्र चंद्र आदि यम । पाळीताती नेम आज्ञा शीरीं ॥२॥
पूजिले ब्राह्मण देव भक्त गुरु । पवित्र सागरु बळीराज ॥३॥
एके दिनीं पूसे प्रार्थोनी शुक्रासी । भेटी केशवासी होय कैसी ॥४॥
गुरु ह्मणे अग्नि संतुष्ट भोजना । करावें ब्राह्मणां यथारुची ॥५॥
तुका ह्मणे जेव्हां सर्वस्वें उदार । तेव्हां विश्वंभर कृपा करी ॥६॥

॥७९६८॥
पाळीयेली आज्ञा गुरुचें वचन । आणियलें धन अनिवार ॥१॥
मांडियेला याग नर्मदेच्या तीरीं । ऋषी परीवारीं पाचारीले ॥२॥
मूर्तिमंत देव दिक्पाल ठेविले । रक्षणा स्थापीले रक्षपाळ ॥३॥
कुंडीं बैसवीला अग्नि मूर्तिमंत । आपण दिक्षीत बैसलासे ॥४॥
तुका ह्मणे शुक्र टाकीतो आहूती । मिळोनी भोंवती ऋषीवृंदें ॥५॥

॥७९६९॥
संकटीं पडला तेव्हां पुरंदर । नचले विचार बळ कांहीं ॥१॥
जाय शरणागत तेव्हां ब्रह्मयासी । ह्मणे उपायासी करा कांहीं ॥२॥
उठोनी वीरंची क्षीराब्धींत गेला । सत्वरीं प्रार्थिला नारायण ॥३॥
तुका ह्मणे दयासागर श्रीहरी । कृपावंता करीं सांगितलें ॥४॥

॥७९७०॥
सांगे वर्तमान याग करी बळी । छळीतां ही छळी नाटोपेचि ॥१॥
तेव्हां पांडुरंगें केलें समाधान । स्वस्थळा सन्मानें पाठविलें ॥२॥
आदितीच्या पोटीं धरी अवतार । देखोनी साचार व्रत तीचें ॥३॥
पाहोनियां उग्र तप कश्यपुचें । जन्म वामनाचें तया घरीं ॥४॥
तुका ह्मणे घरीं ओवाळी मंगळें । आनंदिलीं कुळें ऋषीचीं हीं ॥५॥

॥७९७१॥
चिमणा सुंदर सांवला राजस । बाळ भोग वेष धरीयेला ॥१॥
नामकर्ण केलें वामनालागून । केलें उपनैन सप्तवर्षी ॥२॥
दंड कमंडलु हातीं शोभलासें । निघाला भिक्षेस मागावया ॥३॥
संगें ऋषीमुलें चिमणीं चांगलीं । कंठीं हे शोभलीं ब्रह्मसूत्रें ॥४॥
ऋषीसंगें आला बळी करी याग । तेथें उभा मग राहीलासे ॥५॥
तुका ह्मणे ठक पडलें सकळा । पाहोनी गोपाळा आनंदले ॥६॥

॥७९७२॥
ह्मणती हा कोण आलासे कोठून । न देखिला मन भूलवितो ॥१॥
कर्णीचीं कुंडलें अति ढाळ देती । लोपला गभस्ती नखचंद्रीं ॥२॥
उठोनियां राजा देव पुजियेले । बैसावया दिल्हें रत्नपीठ ॥३॥
बैसा स्वामी तुह्मी नामकर्ण सांगा । अपेक्षित मागा आजी मज ॥४॥
तुका ह्मणे धन्य दिवस उदेला । भिक्षा मागों आला नारायण ॥५॥

॥७९७३॥
धन्य तोचि दीन न वर्णवे सृष्टीं । भिक्षामिषें भेटी घेऊं आला ॥१॥
धन्य मानी बळी मी एक दैवाचा । मागील भाग्याचा ठेवा लाभे ॥२॥
मागा ह्मणे बळी इच्छेचा पदार्थ । चित्ताचा जो आर्त असे कांहीं ॥३॥
तेव्हां बळीराया ह्मणे नारायण । अपेक्षा हे आन नाहीं दूजी ॥४॥
ब्रह्मचारी व्रत नेम संपादीला । आश्रम पाहीला नाहीं कोठें ॥५॥
ऐकोनियां कीर्ति आलों मागावया । देई बैसावया ठाव मज ॥६॥
तुका ह्मणे भक्तां घरीं नारायण । मागतसे दान नवल हें ॥७॥

॥७९७४॥
बळी ह्मणे बैसा करीन मी पूजा । अंगिकारा माझा भक्तिभाव ॥१॥
सोडावा संकल्प दिलें ऐसें दान । मोजोनियां तीन पदें मज ॥२॥
तेव्हां बैसावया स्वस्थ वाटे चित्त । बळी ह्मणे हेत पूर्ण करा ॥३॥
आणविली झारी संकल्प उदीतु । वर्ते अघटीतू गोष्टी एक ॥४॥
राजगुरु शुक्र ह्मणे नृपवर्या । देऊं नका यया दान कांहीं ॥५॥
विश्वाचा पाळक आला वेषधारी । तया पुरे धरी एक पदा ॥६॥
तुका ह्मणे विश्व हेळाच निर्वाणी । तयाचे तुळणीं काय असे ॥७॥

॥७९७५॥
देईन मी ऐसें ह्मणशील जेव्हां । न पुरेचि तेव्हां विश्व सारें ॥१॥
दिसतो लहान ह्मणसी वामन । संकल्पितां मन कळों येतें ॥२॥
ठावा आहे मज मोजील पदवी । न पडेचि ऊर्वी एक पदा ॥३॥
न मिळतां पुढें कर्मी लागे धोका । शेखी तुज नर्का जाणें लागे ॥४॥
तुका ह्मणे ऊभा देव हा याचक । तयासी विन्मुख होतां नये ॥५॥

॥७९७६॥
होऊनी समोरा केला नमस्कार । बैसा जी सत्वर पूजा करुं ॥१॥
देह गेह वित्त राज्य हें करणें । तुज देतां दान काय वेचे ॥२॥
पूजियला देव संकल्प सोडीतां । बैसला अतौता शुक्र झारीं ॥३॥
राखिलें कोंडूनी येऊं नेदी पाणी । हें तो चक्रपाणी कळों आलें ॥४॥
तुका ह्मणे दर्भ दिला राया हातीं । शोधिलें निश्चीतीं झारीयेसी ॥५॥

॥७९७७॥
शुक्र राहे झारी होउनीयां बोळा । बळी रायें डोळां फोडियेला ॥१॥
राणी घाली पाणी सोडिला संकल्प । दावी विश्वरुप नारायण ॥२॥
झांकळल्या दिशा भरोनियां तेज । न बोलवे मज ऐसें झालें ॥३॥
ठेविला चरण फणीवर माथां । एक तो अतौता ब्रह्मांडासी ॥४॥
तुका ह्मणे पाय लागतां ब्रह्मांडीं । कटाहासी फोडी क्षणामाजी ॥५॥

॥७९७८॥
तेथुनियां आलें क्षीरा ऐसें पाणी । श्रीपद नहाणी तये वेळे ॥१॥
येउनियां ब्रह्मा करीत पूजन । केल्या प्रदक्षणा जांबुवंतें ॥२॥
सुरवर भयें करिताती स्तुती । करी उमापती प्रार्थनेसी ॥३॥
तुका ह्मणे जेव्हां जगत्रय भ्यालें । देखणें उरलें विश्व कांहीं ॥४॥

॥७९७९॥
न पुरे पृथवी एका पदा पाहे । भरोनियां राहे तिन्ही लोकीं ॥१॥
उरलें कांहीं नाहीं तया ठाव । मागतसे देव देई आतां ॥२॥
जाव नेदी कांहीं खुंटला उपाव । देइ लवलाहे सत्व आतां ॥३॥
दिल्हें ह्मणे राजा शरीर ब्राह्मणा । वैकुंठींचा राणा काय करी ॥४॥
बांधोनियां राजा सुदृढ स्तंभासी । मागे हृषीकेशी देई आण ॥५॥
तुका ह्मणे घेई तुज कळे ऐसें । नेदीं वाचे ऐसें न बोलें मी ॥६॥

॥७९८०॥
भोगावती जाय पाताळीं चरण । घातलें तें स्नान तये ठायीं ॥१॥
एक भाग शीवें वाहिला मस्तकीं । ती जी सत्यलोकीं वास करी ॥२॥
पुराणीं वर्णीली ऋषीमुखीं कीर्ति । ते हे भागीरथी देखतसां ॥३॥
तुका ह्मणे पायीं ठेविलिया भाव । मग भवभेव काय करी ॥४॥

॥७९८१॥
नारदें पाहीलें विश्वरुप डोळां । आला कळवळा बळियाचा ॥१॥
मेरुचे पाठारीं बैसला प्रल्हाद । वाढला मुकुंद पाहे डोळां ॥२॥
बैसलासी काय तुझा पौत्र बळी । मारी वनमाळी बांधोनियां ॥३॥
धांव धरी शस्त्र त्रिविक्रमा जिंकी । कीर्ति तिहीं लोकीं होय तुझी ॥४॥
तुका ह्मणे जेणें मज हें तारिलें । तेणें ही मारीलें निवारण ॥५॥

॥७९८२॥
नको सोडूं क्षेत्र कुळ धर्म मेरु । पूर्वी पाहे धुरु शिष्य माझा ॥१॥
सोडविलें राज्य माता आणि पीता । आला पैं मागुता स्वस्थळासी ॥२॥
तैसेंच तूं करी शस्त्र धरी वेगें । मी ही येतों संगें चालनेटें ॥३॥
तुका ह्मणे गुरु वंदुनियां पद । उठला प्रल्हाद भक्तराज ॥४॥

॥७९८३॥
विठ्ठला केशवा मुकुंदा वामना । सोडवी बंधना बळीचीया ॥१॥
आजि तुह्मा हातीं मरणें श्रीपती । अपत्य निश्चीती सोडवणें ॥२॥
नाहीं दुजें मज मारियली हाक । तेव्हां पडे धाक भूमंडळा ॥३॥
तुका ह्मणे आलें नारायणा हांसें । तेव्हां जगदीश काय बोले ॥४॥

॥७९८४॥
धरियलें धनु जेव्हां टणत्कारी । कांपती धरित्री थरथरां ॥१॥
दिल्हीं हांक ह्मणे रामकृष्णहरी । सांभाळी मुरारी बाण माझा ॥२॥
कळलासी नष्टा सर्पाची तूं माय । आपुलींच खाय पिलें जैशी ॥३॥
न बोले आणिक होई गा सावध । निर्वाणीचें युद्ध करी आजि ॥४॥
तुका ह्मणे रुपा न धरी मी धाक । आला जरी कोप तुजलागीं ॥५॥

॥७९८५॥
ब्राह्मणाचा धर्म मागावें दातया । दिल्हें घेतां तया कोपलासी ॥१॥
न कळोनी तूज घडों पाहे दोषी । ब्रह्महत्या रासी हरीभक्तां ॥२॥
दिलें किंवा बळें घेतों ऐसें पुसे । वचनासरीसें वांया जाय ॥३॥
बळीलागीं पुसे कसौ हा वृत्तांतु । तो ह्मणे उचीतु दिलें द्विजा ॥४॥
तुका ह्मणे माझ्या पूर्वजांचा ठेवा । आला तोचि देवा दान केलें ॥५॥

॥७९८६॥
न विचारी मनीं निषेधिलें मज । तुजवरी माझें कृपा वज्र ॥१॥
आवडसी बहू प्राणाही परता । आणीक मी आतां काय सांगूं ॥२॥
बहु झाले मागें भक्त पुढें होती । तुज ऐसा जोडा नाहीं मज ॥३॥
माझिया भक्तांचें न देखवे ऊणें । ह्मणोनियां येणें आतां राया ॥४॥
तुका ह्मणे तेव्हां बोलिले अनंत । भक्तवेळाईत पाडुरंग ॥५॥

॥७९८७॥
विचारी आपुल्या मानसीं प्रल्हाद । आटोपे मुकुंद कोणे रीती ॥१॥
न्यून तेथें पूर्ण घेई कां करोनी । पुढें ऐसें कोणी छळूं नका ॥२॥
कृपा आली देवा भक्तां करी सुखी । पाऊल मस्तकीं ठेवियेलें ॥३॥
तुका ह्मणे ब्रह्मयासीं जो दुर्लभ । तो हा झाला लाभ बळीराया ॥४॥

॥७९८८॥
पायीं विराजत शोभिवंत माथा । धन्य धन्य भक्तांमाजी बळी ॥१॥
प्रल्हाद तो ह्मणे तान्हया आईक । न सोडी मस्तक लाभ झाला ॥२॥
न सोडी मस्तकीं धरिला जो पाद । हरी बा गोविंदा जिव गेल्या ॥३॥
आवळूनि पाय धरियेला शीरीं । न सोडी मी तरी जीवासाठीं ॥४॥
तुका ह्मणे केला भाव एक बळी । दडपिला तळीं पाय माथां ॥५॥

॥७९८९॥
नेउनियां पाय ठेवी रसातळीं । उचलितां बळी न सोडीच ॥१॥
झाडितां न सुटे पडलें संकट । काढितां न सुटे नारायणा ॥२॥
काय करुं यासी न सोडीच पाय । ह्मणे धन्य होय भक्तराजा ॥३॥
नाहीं कोणी मज भेटें भक्त राज । गोंवियेलें मज न सुटेचि ॥४॥
तुका ह्मणे कृपावंत नारायण । माग तेव्हां ह्मणे अपेक्षित ॥५॥

॥७९९०॥
धन्य वंश राया धीरत्व उदार । जगीं दानशूर वंश तुझा ॥१॥
माग अंतीं कांहीं पदार्थ दुर्लभु । कीं मी हें स्वयंभू देत असें ॥२॥
मागावया अर्थ न दिसे दुसरा । आणिक दातारा तुजवीण ॥३॥
राहसी तूं जेथें मज ठेवी तेथें । क्षण भर रीतें स्थळ न हो ॥४॥
मज ठेवावया नेसी जरी घरीं । तेथें तुह्मां द्वारीं द्वारपाळ ॥५॥
तुका ह्मणे यासी न व्हावें अन्यथा । ऐसी भाक माथां ठेवी माझे ॥६॥

॥७९९१॥
देव ह्मणे राया न देखे चि भक्त । शोधितां ही प्रांत ब्रह्मांडाचा ॥१॥
आवडसी मज जिवाही आगळा । क्षण मी वेगळा न वजें रे ॥२॥
माझा अवतार असे हा अमर । तोंवरी साचार देह तुझा ॥३॥

॥७९९२॥
नेउनी ठेविला रसातळीं बळीं । राजआज्ञा पाळी देव त्याची ॥१॥
सत्य आचरणें केला सार्वभौम । न्याय नीत नेम आज्ञा पाळी ॥२॥
देव सखा जया रक्षी मागें पुढें । काय त्या बापुडे कळीकाळ ॥३॥
सुरवरें पुष्पवृष्टी केली बरी । धन्य तो संसारीं बळी राय ॥४॥
तुका ह्मणे भावें बांधियला देव । वैकुंठीचा राव दारवंटीं ॥५॥

॥७९९३॥
धन्य तोचि प्राणी प्रसवली माता । धन्य तोही पिता जया वंशीं ॥१॥
धन्य त्याचें कुळ वंशवंशावळी । साधे वनमाळी जन्मो जन्मीं ॥२॥
पिता पुत्र पौत्र जन्मला कुमर । तेणें विश्वंभर गोंवियला ॥३॥
धन्य ज्याची भक्ती धन्य ज्याची शक्ती । तिहीं लोकीं कीर्ति वाखाणिती ॥४॥
तुका ह्मणे धन्य तयाचें शरीर । नित्य निरंतर देवकार्यी ॥५॥