मध्यखंड - दशदेह कथन

सद्य: संविद्यते किंचित्तं तथैवेह पश्यति ।
सति वासति देहेस्मिन्देह एव मनोमय:॥१॥
आतां दश देह कथन । करुं याचें निरुंपण । परि चहुं योग लक्षणाचें ज्ञान । सांगों आधि ॥१॥
कर्म्योगु साधनें । हठयोगु मनें । लययोगु ज्ञानें । विसरणें राजयोगु ॥२॥
अष्टांगयोगु आचरीजे । कां देहि पवनु जारिजे । साधि साधनें वर्तिजे । कर्मयोगु ॥३॥
समूळ मारिजें मन । श्रध्दाविषयीं उदासीन । कीजे इंद्रियां उचाटण । हटयोगु हा ॥४॥
येक ब्रह्म सर्व सृष्टी । समता भरे दृष्टी । वेदशास्त्राथे संतुष्टी । ज्ञानयोगु ॥५॥
कर्मक्रीया विसरे । मि ब्रह्म हे हेतु सरे । सहजीं सहजपणें विचरे । राजयोगु हा ॥६॥
आतां येथुनि पुढारु । बोलों दशेदह विचारु । जेणें होय निर्धारु ।निकिया परी ॥७॥
प्रथम देह त्रिकूटस्थान । अविद्या त्वं पद दक्षिणायन । आचारलिंग वदन । वैखरी वाचा ॥८॥
ते वक्तृत्व मुख्य ग्रह । शब्द संसार संमूह । येकें अंकें थूळ देह । जाणावें हें ॥९॥
व्दितीय देह श्रीहट । गुरु लिंग नासापुट । मध्यमा वाचा नीट । योगलक्षणें ॥१०॥
ते श्रीहट भुवनी । पुण्यपापाचि मिळनी । यास्तव अंक दोनि । नेमलें तेथें ॥११॥
तृतीय गोल्हाट स्थान । पश्यंति वाचा नयन । शिवलिंग देखनेपण । निर्मळ देह ॥१२॥
त्रिगुण त्रिपुटी मुख्य । येथवरी बोलिजे साक्ष । एवं तीनि अंक प्रत्यक्ष ।गोल्हांटी ये ॥१३॥
चौथा देहो पूर्णगिरी । येथ त्रिपुटीचि हारी । अविद्या त्वंपद येथवरी । दक्षिणायन ॥१४॥
येथवरी अज्ञान रयनी । हें जंगमलिंग परा श्रवणी । येथ च्यारि अवश्ता च्यारि वाणि । च्यारी देहें ॥१५॥
येथवरी युगें प्रसिध्द ।येथ भाव चतुर्विध । च्यारि चि अंक शुध्द । ये स्थानी ॥१६॥
प्रंचम देह शुध्द चांग । भ्रमरगुंफा प्रसादलिंग । मूर्ध्रि स्थान याचें अंगें । विचारयुक्त ॥१७॥
येथवरी पंचमुद्रा पांच पूर्वकें । पंचीकृत पांच पंचकें । ह्मणौनि पांचवें अंकें । वर्ते देह ॥१८॥
येथ सरलें त्वंपद दक्षिणायेन । खुंटली अविद्या जीवपण । परी सर्वाचें कारण ।बीज येथ ॥१९॥
पुढां उत्तरायण तत्पद । शिवे तत्व माया शुध्द । काकीमुखाचें प्रसिध्द । स्थान तें हें ॥२०॥
साहावें ब्रह्मरंध्र देहीं । तिथि वारु मास नाहिं । हे मायालिंग पाहि । हेतु सहित ॥२१॥
परि हें जाणावें ज्ञानें । येथ साही दर्शनें । साही अंकी वर्तणें । येणें देहें ॥२२॥
सातवें अधसून्य निर्गुण । हें आउठावें मातृकेची खुण । सात ही भाव येथुन । भाव लिंग देहे ॥२३॥
जे सप्त ऋषि सृष्टिरचित । ते सप्ताकें सहित । पिंडब्रह्मांड होत जात । येथूनि सर्व ॥२४॥
अष्टम देह मध्यसून्य । ते ब्रह्मदेह सामान्य । शबळ सरे अन्य । शुध्द तें पुढां ॥२५॥
ज्ञान प्रकाशु येथुनि । नाहि उदो अस्तु दिवस रयनि । वाच्यु सरे शुध्द लक्षांशु येथूनि । इष्टलिंग हे ॥२६॥
अष्टधा प्रकृति येथूनि । आठ ही अंक ये स्थानि । तत्वांची बीजें निर्वाणी । येथ असती ॥२७॥
नवम देह उर्ध्दसून्य । हे ब्रह्मरंध्र निरंजन । मायादि सर्व लीन । येथें होय ॥२८॥
येथ सरति तत्व भेद । हे केवळ असि पद । नाथनारायण अंक शुध्द । येथ वरी ॥२९॥
वेद पुरुषिं होनि वेद पाहे । विकारें उठलें तिनि देहें । त्यां तिचि नव देहे आहे । शंकरमत ॥३०॥
चौथा वेदु येकुधा होय । याचें देह निरामय । दशस्थानी सोय । जाणिजे याची ॥३१॥
दाहावें देह निराकार । तें चतुर्थ सून्य निरंतर । तेथ देह भाव विकार । आथी चि ना ॥३२॥
येथ विकार वृत्तिसी समूळ । शब्द खुंटटले सकळ । अंक देहादिक प्रांजळ । येथुनि होति ॥३३॥
हा शुध्द लक्षांशु कारण । निजलिंग दशम स्थान । माया ब्रह्म भेद भिन्न । नसे येथें ॥३४॥
माया ब्रह्म ऐक्यांशें । प्रणव त्रिपुटी शुध्दांशे । अविद्या जीव शबलांशे । उठे सृष्टी ॥३५॥
सृष्टीरचनें कारण । हें चि होति प्रमाण । याकरीतां दिसती भिन्न । जीव शीव ॥३६॥
रक्त पीत श्याम श्वेत । जीव वर्ण वेष्टित । प्रगटले योनिचे घेत । ते चि रुप ॥३७॥
जैसा स्फटिक आधारभावीं । निजगुणातें लपवी । आधार वर्णु दाखवी । तैसा जीउ ॥३८॥
॥ इति दशदेहविवरण ॥
========================
पुढां स्वयं ज्योति आगोचर । निर्विकल्प निरांकार । सोहं तत्व परमात्मा निरंतर । जपु तेथ ॥३९॥
हे अष्टाक्षर परम बीज । ब्रह्मसंलग्र कथीलें तुज । दशदेहें प्राशुनि निज । हे चि उरे ॥४०॥
मुख्य महावाक्य त्रिपदा । यासी ही चौथां चरणु सुधा । तें ही सांगो प्रबुधा । एवं विध ॥४१॥
प्रथमचरण त्वं पदं जीवु । दुसरा चरणु‘तत्पद’ शीवु । तृतीय चरणु ऐक्य भावु । ‘असि’पद तें ॥४२॥
ऐसें हें पदत्रय सरे । तैं चतुर्थ चरणु पूर्ण अतो उरे । हा जाणिजे चातुरें । निरंतर ॥४३॥
यास्तव ते ब्राह्मण । चतुर्थ चरणीं विद्यमान । तो चरण ह्मणतां हि वचन । मौनी पडॆ ॥४४॥
डाळीये बैसोनि खगमनु । रस सेवी फळातूनु । तेवि तिं चरणीं चतुर्थ चरणु । सेवी ज्ञाता ॥४५॥
कर्मभूमि ज्ञातारु । ब्रह्मीं असे निरंतरु । जैसा अनाशनी नरु । आसनी बैसे ॥४६॥
आणिक ज्ञातारांचां देहिं । कर्माकर्म ते हि नाहिं । पिपीलिका विहंगमु तो हि । या चि परी ॥४७॥
हा चतुर्थ चरणु परमर्थु । जीवि धरावा राजपंथु । जो जो पाहिजे तो तो अर्थु ।येथें चि लाभे ॥४८॥
॥ इति पंथ ॥
================
येथूनि दृष्टि प्रकारु । नाथ पंथ विचारु । कथनकर्ता श्रीहरु । सिध्द नाथु ॥४९॥
पूर्वार्ध्द उत्तरार्ध्द मिळोनि । समत्वें पाहिजे दोन्हि । ते सांगो विवंचनी । देह पीठांची ॥५०॥
प्रथम जाळांधर पीठी । थूळदेह तन्मय दृष्टी । हे आधारीं त्रिकूटीं । श्रृंगार रसेंसीं ॥५१॥
दुजा कावरु पीठीं । लिंगदेह साम्य दीठी । हे स्वाधीष्ठानी श्रीहठी । हास्यरसेंसीं ॥५२॥
तीजा कारणदेह उमापीठ । ते कुंडलनी गोल्हांट । समता दृष्टी निकट । करुणारसेंसीं ॥५३॥
चौथें आउठपीठ जाण । व्यापकदृष्टी देह महाकारण । मणिपूर पूर्णागिरिस्थान । रौद्ररसेंसी ॥५४॥
पंचम विराट ज्ञान देह । उन्मनी दृष्टी वीररस समूह । अष्टदळ भ्रमरगुंफ इह । स्थान याचें ॥५५॥
आनंद देह उर्ध्दपीठ षष्टम । विश्वोन्मीलनीं दृष्टीसम । अनाहत ब्रह्मरंध्र उत्तम । बिभत्सरची ॥५६॥
सातवे यंत्र पीठ सूक्ष्म तैजस । माया देह अद्भुत रस । विशुध्द अधशून्य प्रकाश । स्थान याचें ॥५७॥
मंत्रपीठ ज्ञानदृष्टी अष्टम । पुरुष देह उत्तम । अग्री चक्रें मध्य शून्ये नियमे । भयानकेंसी ॥५८॥
पूर्णपीठ चैतन्य देह विज्ञान । ऐक्यतादृष्टी शांति जाण । सत्राविं उर्ध्दसून्य स्थान । नवम ते हें ॥५९॥
ये नव देहें नवांकितें । नवरसी मिर्वते । आतां सांगो निरुतें । रस भेद ॥६०॥
इति पूर्वार्ध्द उत्तरार्ध्द ऐक्यता ॥
===================
येकें रसें च्यारि भेद । नव्हाचे छतिस प्रसिध्द । ते सांगों एवंविध । अनुक्रमे ॥६१॥
भाव रंग रुप रेख । हे श्रृंगारेंसी वोळख । प्रीति पांगु स्नेह सुख । हास्यरसिं ॥६२॥
कृपा मोह वर्णित प्रणित भरु । हा करुणारसिं विचारु । श्रृंगार विकार देशिकारु अहंकारु । रुद्ररसीं हें ॥६३॥
पैंज पुरुषार्थु क्षेत्रमारु सर्वसु । भला शोभे वीररसु । कूटि न्याय निंदा उल्लासु । बिभत्सरसिं यें ॥६४॥
शौर्य धैर्य घनत्व विस्मित । येणें अद्भुतरस मंडित । कंपित शंकित ज्वरित संवरित । भयानकी हे ॥६५॥
शांति रसु मनोहरु । ज्ञान ध्यान क्रिया आचारु । ऐसा रसभेद विचारु । वोळखावा ॥६६॥
॥ इति नवरस भेद ॥
================
पुढां दशमस्थान निर्मळ । ते चतुर्थ शून्य सहस्रदळ । सर्वत्रांचे सार मूळ । आद्यपीठ ते ॥६७॥
ते स्वयंज्योति निरंजन । ऐसें समूळ होय ज्ञान । तें चि बीज प्रमाण । सर्वत्रांसी ॥६८॥
इति दशमस्थान ॥
=================
तवं शीष्यु ह्मणें श्रीगुरुनाथा । दशदेहाची कथिली कथा । शून्यासी देह ह्मणतां । भ्रांति मज ॥६९॥
यावरी गुरु बोले वचन । ह्मणसी अभाव तें सून्याचें लक्षण । विकल्प धरिसी तरि वचन । आइक आतां ॥७०॥
शून्य ह्मणिजे अतिपूर्ण । जें दाटलें विश्व व्यापून । जेथ हें सर्व उत्पन्न । तें सून्य कैसें ॥७१॥
जें पुरोनि उरे एव्हडें । तें नाहि कैसें घडें । आणि शून्याकार रोकडें । विश्व देखों ॥७२॥
रोम केश नख गात्र । मुख घ्राण चक्षु श्रोत्र । पंचभूतादि सर्वत्र । शून्याकारु दिसे ॥७३॥
अणु पासुनि ब्रह्मगोळ । हें शून्याकार सकळ । जें दिसे व्यापक पोकल । ते हि शून्य ॥७४॥
हें सून्य बोधाचें गुज । सून्य ब्रह्म कथिलें तुज । येथ मन घालितां काज । थोर असे ॥७५॥
॥ इति सून्य बोध ॥
================
आइक दशदेह चोखाळ । त्रिकूट भूमि श्रीहट जळ । गोल्हांट तेज मलयानिल । भ्रमर गुंफा ॥७६॥
पूर्णा गिरि पूर्ण गगन । ब्रह्मरंध्र अहंकार कारण । अविद्या आरुती अधशून्य । येणें न्यायें ॥७७॥
मध्य महत्तत्व निभ्रांत । उर्ध्दशून्य माया आदिवंत । चतुर्थ शून्य साक्षांत । सर्वेश्वरु तो ॥७८॥
विश्वप्रवृत्ति कारणें । ये दशमस्थानें पुरातनें । हरिहर ब्रह्मादिकें येथून । रुपा येति ॥७९॥
मुख्य जें ये नेणती । तें अपुरी येरें घेती । असों हें सर्वशून्या शिष्यमूर्ति । सतसिध्द ब्रह्म ॥८०॥
हे निर्विकल्प ब्रह्मबीज । योगीयाचें परम गुज । ते यथाविध तुज । प्रसंगें कथिलें ॥८१॥
॥ इतिपूर्ण देहनिर्धार ॥
===================
ऐसा दशदेह प्रसंगु । ग्रंथ विस्तारला चांगु । हे प्राप्त होय तो योगु । पुढां असे ॥८२॥
जें बापें माझें सिध्देश्वरें । अगम्य केलें सोपारें । त्रिंबकु ह्मणें तें उत्तरें । आह्मिं आणु ॥८३॥
इतिश्री चिदादित्य प्रकाशे श्रीमव्दालावबोधे ब्रह्म सिध्देशोपदेशे पूर्णानंदे मध्यखंडे दशदेह कथन नाम षष्ठम कथन मिति ॥६॥