भगवान गोपालकृष्ण - अध्याय १५ वा

नम: परम कल्याण । नम: परम् मंगल । वासूदेवाय शांताय । यदुनाम पतयेनम: । ज्ञानेश्वर हृदय केशवदत्त । कामसंकल्प रहित । जीवन त्यांचे प्रतीत । साहित्यी त्यांच्या होईल ॥१॥
सगुण साक्षात्कार योग । स्वसंपादित तयांचा अमोघ । ग्रंथ तात्विक सुबोध । अमृत बोल वर्षला ॥२॥
शके अठराशें त्र्याहत्तरांत । ज्येष्ठ मासीं आनंदवनांत । प्रकाशन सोहळा आनंदात । जाहला या पुस्तकाचा ॥३॥
ग्रंथारंभीच्या निवेदनांत । विनम्रे म्हणती केशवदत्त । या ज्ञानसुधा कुंभात । न माझें कांही स्वत:चे ॥४॥
ज्ञानदेवे कृपा केली । तेणे मज उपरती झालो । ज्ञान माऊलीचीच ओगळली । वाक सुमने रसिकांनो ॥५॥
वृंदावनचंद्र यशोदानंद । श्यामसुंदर आनंदकंद । सगुण साक्षात्कारी परमानंद । लाभेल भाविका या ग्रंथी ॥६॥
प्रभुपदारविंदी नित्य । राहावी प्रीती अनित्य । मानवांतरीची दिव्य ज्योत । प्रकाशावी आत्मतेजे ॥७॥
संत दयेचा कृपाधन । उगवोनी सोनियाचा दिन । वर्षावा विवेकाचा घन । सौख्यंशांति ज्ञानप्रद सकलांसी ॥८॥
हे गोकुलेंद्र पुरुषोत्तमा । पीतांबरधारी मेघ:श्यामा । शांती प्रीतीच्या उद्गमा । करी चित्तांत सकलांच्या ॥९॥
या भरतभूचे स्वातंत्र्य । राखावया यर्थार्थ । शौर्य संपदा सामर्थ्ये । लाभो भारतीय पुत्रांना ॥१०॥
तेजस शक्तीचे संवर्धन । नीति नियमांकित वर्तन । सकल हितेषु राजकारण । वर्तावे या मार्तृभूमी ॥११॥
गोधन स्त्रीधन प्रजानन । शेती उद्योग विद्यार्जन । होवोत सुसंपन्न । इच्छिती केशव सद्गुरु ॥१२॥
मागणें ऐसें उदात्त । केशवांनी निवेदनांत । प्रभुपाशी या ग्रंथात । केले आहे आर्जवें ॥१३॥
पुस्तकाच्या प्रस्तावनेत । विचार मधुर भावनेत । दिसतील झालेले प्रकट । शंकरराव गोरे प्रभृतींचे ॥१४॥
हे विद्वतप्रचूर गृहस्थ । निरिक्षक बहु नामांकित । होते शिक्षण खात्यांत । मुंबई प्रांती पूर्वीच्या ॥१५॥
मधुर भाषेने सहज स्फूर्त । साक्षात्काराचे सत्यत्व । निवेदितात केशवदत्त । म्हणती गोरे प्रस्तावनी ॥१६॥
प्रभु भेटीचे सत्यानुभव । वर्णनातीत अभिनव । संत दृष्टांत वैभव । ठाके मूर्तीमंत या ग्रंथी ॥१७॥
श्रध्दावंतासी भगवंत । होऊनी कृपाळु नितांत । वांच्छिल्या सगुण रुपांत । दर्शन देतो सुरवाडे ॥१८॥
संताचा तर पाईक । होवोनी वैकुंठ नायक । भोवती तयांच्या अशेख । राहतो वैकुंठ सोडोनी ॥१९॥
तुका नामदेव रामदास । नरसी मेहता भानुदास । श्रीरामकृष्ण परमहंस । भक्तोध्दारणे किती सांगावी ॥२०॥
न केवळ संताप्रती । साक्षात्काराची मिळे प्रतीती । सामान्य जनासही अनुभूती । मिळते संत कृपेनें ॥२१॥
ऐसी कळवळ्यची जाती । करी लाभाविण प्रीती । संताच्या ऐशा विभूती । सद्भायें वावरती आजही ॥२२॥
यासंदर्भी स्वानुभव । सांगती गोरे शंकरराव । ऐका श्रोते सुखेनैव । सश्रध्द होवोनी ॥२३॥
गोरे आणि केशवांचा । स्नेह होता जिव्हाळ्याचा । तेणे नित्य भेटी गाठीचा । योग येतसे एकमेकां ॥२४॥
महाराजांच्या विषयी । नितांत श्रध्दाहृदयीं । ठेवोनी आपुल्या अक्षयी । गोरे वर्तती जीवन ॥२५॥
शके अठराशे बहात्तरांत । सोहळा बहु आनंदात । एकषष्ठीचा सोनगीरीत । साजरा झाला केशवांचा ॥२६॥
समारंभास या विशोधित । सुदैवे होतो उपस्थित । केशवचरणी विनम्रीत । म्हणतात गोरे महाशय ॥२७॥
महाराजांचे व्यक्तिमत्व । सरिते सारखे वक्तृत्व । चैतन्य साक्षात्काराचे दिव्यत्व । बिंबले मम अंतरी ये समयी ॥२८॥
सुखाचीही शिदोरी । घेऊन आदरे बरोबरी । सोनगीरीहून माघारी । स्वस्थापना परतलो ॥२९॥
मग एके दिनी रात्रीस । कारण नसतां विशेष । अकल्पित अति सुरस । देखिले गोरे साहेबानी ॥३०॥
पहाटेच्या प्रहरांत । गोरे असतां निद्रिस्थ । प्रकाशमय दिव्यज्योत । पाहिली त्यांनी स्वहृदयीं ॥३१॥
ज्योतीचे तेज पुंजाळले । तेजांत मग साकारले । सोनगीरीचे देवालय भले । प्रत्यक्ष त्यांच्या पुढयांत ॥३२॥
मंदिराच्या प्रांगणात । गोरे होऊनी सुचिश्मंत । उभे जोडोन दोन हात । स्वयें पाहती स्वत:सी ॥३३॥
तव तेजोराशी समर्थ । पीतांबरधारी केशवदत्त । देखिले त्यांनी निमिषार्धांत । ठाकलेले सामोरी ॥३४॥
आज्ञापिले मग केशवांनी । या म्हणाले मज मागोनी । आदेश प्रमाण मानोनी । गोरे मागो चालती ॥३५॥
चैतन्य त्यांच्या देहांतले । नयनी मग एकत्र झाले । देहभान विरोनी गेले । कैसे ते त्या कळेना ॥३६॥
एका नियोजित ठिकाणीं । येताच प्रभु केशवांनी । कोनाडयांत हात घालोनी । सुवर्ण पादुका काढिल्या ॥३७॥
तेज त्यांच वर्णनातीत । पाहोनी व्हावे विस्मित । शततारका जणु चमकत । वाटले तैसे गोर्‍यांना ॥३८॥
मग सुहास्य वदने किंचित । पादुका त्या गोर्‍यांप्रत । देती प्रभु केशवदत्त । सुप्रसन्न होऊनी ॥३९॥
पादुका पाहोनी स्वकरांत । गोरे झाले हर्षभरित । तव तें दृश्य अकस्मात । दृष्टी आड जाहले ॥४०॥
अनुभूती ही महुर । गवसली जरी क्षणभर । तरी सौख्यगंध निरंतर । ठेवोनी गेली माघारी ॥४१॥
कथा ऐशी दुसरी एक । ऐका श्रोते वास्तविक । सुरम्य आणि रोचक । गोविंद गुरुंच्या साक्षीत्वाची ॥४२॥
सदर गोर्‍यांचे स्नेही एक । प्रेमळ आणि भाविक । दर्शना होऊनी उत्सुक । समाधीच्या आले सोनगीरी ॥४३॥
स्वत:च्या बालपणी । पाहिले होते तयांनी । गुरु गोविंदासी स्वनयनीं । पहा केवढे भाग्ये हे ॥४४॥
परंतु गेले कांही दिवस । पर ठिकाणी त्यांचा होता वास । त्या कारणे सोनगीरीस । पाय नाही फिरकले ॥४५॥
अति उत्तम गायक । होता त्यांचा लौकिक । रेडिओस्टार म्हणून अधिक । ज्ञात होते लोकांसी ॥४६॥
रात्रि समाधि मंदिरात । भजन तयांचे बहुश्रुत । ऐकोनी रसिक समस्त । झाले मुदित सुरवाडे ॥४७॥
मग एका मित्रास । सवे घेवोनी निजावयास । गेले ते ऐसपैस । इमारतीत शेजारच्या ॥४८॥
बिछाना तयार करून । पडले त्यावर दोघेजण । दिवा टाकिला मालवून । निद्रेची करीत आराधना ॥४९॥
तोंच तयांच्या उशालगत । येवोनी कोणी अलगद । म्हणाले शब्द सुखद । धीर गंभीर वाणीने ॥५०॥
“बहु दिनसे मिला । बच्च्या आनंद हुआ, आनंद हो ॥”
मग दोघेही संभ्रमात । एकमेकां हालवित । म्हणाले अजी बोलतत । काय पुसती परस्पर ॥५१॥
एकमेकां देवोनी ग्वाही । म्हणाले शब्द ऐसे कांही । मुखी माझ्या आलेच नाही । ऐकील जे उभयतां ॥५२॥
तव बोलणार्‍या व्यक्तिस । शोधून काढावयास । पेटवून ते कंदिलास । लगबगीने निघाले ॥५३॥
इमारतीचे दालन । बाहेरचे पटांगण । धुंडाळिले सर्वांगीण । परी न दिसले कुणीही ॥५४॥
निराशेने दोघे जण । परतले नि:स्तब्ध होऊन । न होता आकलन । अघटीत ह्या घटनेचे ॥५५॥
होते ते शब्द साक्षात्कारी । गोविंद गुरुंचे अशरीरी । श्रध्दावंतास कल्याणकारी । सौभाग्यप्रद अनित्य ॥५६॥
असाच एक दृष्टांत । केशवप्रभुंचा अद्भुत । श्रोते परिसा नितांत । कथितो तुम्हां विनम्रें ॥५७॥
नंदुरबार शहरांत । गोपाळ हिरजी कोरीट । सच्छिल अति गृहस्थ । वर्तती संसार सुखाचा ॥५८॥
महाराजांचे हे परम भक्त । होते परंपरागत । भाविक आणि निष्ठावंत । सोनगीरीस येती प्रतिवर्षीं ॥५९॥
महाराज आणि कोरीटांचा । घरोबा होता निकटाचा । म्हणोनी केशवप्रभुंचा । राबता असे त्यांचे घरीं ॥६०॥
एकदा कोरीट मंडळी । यात्रेकारणे तोरणमाळी । सहकुंटुंब होती निघाली । प्रति सालाप्रमाणें ॥६१॥
तोंच अचानक केशवदत्त । पातले तयाच्या बिर्‍हांडात । पाहती परी मंडळ समस्त । निघालेली बाहेरी ॥६२॥
महाराज पुसती तयांस । कां कुठे ठेवितां प्रस्थानास । बळेच टाकून आम्हांस । निघालां काय एकटे ॥६३॥
महाराजांचा हा प्रश्न । गोपाळ हिरजी ऐकून । मनी काय ते उमजून । पायी लागले तयांच्या ॥६४॥
महाराज तुम्ही सर्वज्ञ । सर्वगामी विश्व-चैतन्य । निघालो कुठें हे विज्ञ । आहे तुम्हांसी ठाऊक ॥६५॥
तेव्हां केशवदत्त हांसोनी । म्हणाले आतां आंतुनी । तांब्या एक या घेवोनी । पाण्यानें स्वच्छ भरलेला ॥६६॥
तांब्यातील ते पाणी । स्वहस्ते महाराजांनी । ओंजळीत कोराटींच्या ओतुनी । म्हणाले काय दिसे आंत पहा ॥६७॥
तोंच काय अघटित । डोकावतां त्या पाण्यांत । तोरणमाळची यात्रा प्रत्यक्षांत । दिसली कोरीट मंडळीना ॥६८॥
दूरचित्र दर्शनाची । नव्हती ते वेळी सोय साची । परी अतर्क्ये करणी संताची । करतळी दाविले दूरदृश्य ॥६९॥
पुढे केशवांचा आशीर्वाद । घेऊनी मंडळी सुखद । होवोनी अति मुदित तोरणमाळेस गेली यात्रेसी ॥७०॥
कथा ऐशी प्रत्ययी । उद्बोधक आणि क्षेमदायी । सांगेन रसिका प्रत्यही । शेष चरित्री तुंम्हास ॥७१॥
सगुण साक्षात्कार योग । महाराजांचा ग्रंथ सुबोध । जयाचा उल्लेखानुबंध । आरंभी मी केला असे ॥७२॥
त्याच सूत्रांस अनुसरून । ऐका तुम्ही श्रोतेजन । प्रबंधाचे या विवेचन । दत्तचित्त होवोनी ॥७३॥
उपमा अलंकार दृष्टान्त । शब्द लालित्य अर्थांकित । उपरोध निष्कर्ष सिध्दांत । गुणगौरव या ग्रंथाचे ॥७४॥
भक्त आणि भगवान । अदृष्ट सृष्टि अचेतन । अन्योन्य त्यांचे कार्यकारण । कथिले आहे या ग्रंथी ॥७५॥
विषयांची या चिकित्सक । मिमांसा अति तार्किक । सुलभ आणि सम्यक । केली आहे केशवांनी ॥७६॥
ह्या ग्रंथातील सुविचार । आजही होतील मान्यवर । बुध्दिवाद्यासी चतुर । तर्कटी आणि जडवादी ॥७७॥
धुंडिराज शास्त्री विनोद । न्यायरत्न प्रकांड पंडित । आदरे काय लिहितात । पहा रसिक ग्रंथाविषीं ॥७८॥
सगुण साक्षात्कार योग । आहे आध्यात्मिक काव्य सुभग । बुध्दि वैभवाचे प्रतीक । सद्गुरु केशवदत्तांचे ॥७९॥
सरलता सहजता । अद्वितिय सरसता । वैशिष्ठे ऐशी तत्वता । वर्णनातीत केशवांची ॥८०॥
वागविलासाचे अभिनव । लेणे लेऊनी ज्ञानवैभव । शारदाच जणू स्वयमेव । सालंकृत आली प्रबंधी ॥८१॥
साक्षात्कार म्हणजे मूर्तिमंत । प्रत्यय परत्वाचा इंद्रियनिष्ठ । म्हणती महर्षि न्यायरत्न ।
निवृत्ति वा विकास अद्बैताचा ॥८२॥
साहित्याचीही गंगा निखळ । हृदयी जियेचा प्रभव । वदती जोहरे भार्गव । अंतरी झाला केशवांच्या ॥८३॥
जोहरे महाशय धुळ्याचे । सेवक गीता मंडळाचे । रसिक संतवाङमयाचे । नामवंत समीक्षक ॥८४॥
संसारताप पिडितांना । हीच गंगा देईल जीवना । मग शांति सुखाची विंवंचना । न लागे करावया ॥८५॥
विश्वोध्दारासाठी भगवंत । अवतरले सगुण रुपांत । लीला तयांच्या ग्रथीत । दिसतील या पुस्तकीं ॥८६॥
साक्षात्कार योग सगुण । ग्रंथ केशवांचा विलक्षण । अभ्यासातील जो अर्थपूर्ण । जाणील मर्म तयाचे ॥८७॥
अभिप्राय हा जोहर्‍यांचा । मार्मिक तत्व विवेचकांचा । अलंकार या पुस्तकाचा । अविभाज्य अमोलिका ॥८८॥
गजानन गोपाळ रानडे । विद्वान मुंबापुरीचे गाढे । विवेचन करिती रोकडे । ग्रंथाचे तत्व विवेचक ॥८९॥
सद्गृहस्थ हे बहुश्रुत । व्यापकरणाचार्य तर्कतीर्थ । व्यवसाय होते शिक्षक । आर्यन शाळेचे प्रसिध्द ॥९०॥
वेदांताचे सर्वांगीण । व्यासंगी होते हे परिपूर्ण । वेदांताचार्य तया म्हणून । पदवी होती यथार्थ ॥९१॥
सगुण निर्गुणाचे कोडे । सामान्य जनासी कानडे । उकलोनी सहज रानडे । दाखवितात ऐन्यापरी ॥९२॥
परमेश्वराची कल्पना । यथार्थ नसते आपणां । तरीच तयांच्या स्वरुप सगुणा । शंकित राहतो माणूस ॥९३॥
कांहीं म्हणती हा सगुण । कांहीच्या मते तो निर्गुण । परि वादातीत हा चैतन्य घन । सर्वसाक्षी गुणातीत ॥९४॥
जे असे गुणातीत । ते कैसे होईल व्यक्त । म्हणून हा भगवंत । निर्गुणच म्हणती आग्रही ॥९५॥
बीजामध्ये अव्यक्त । गुणही जे नसती मुळांत । ते लतावेली पल्लवांत । केवी दिसावे प्रश्न पडे ॥९६॥
संयोगे पदार्थांच्या दोन । तिसराच होतो उत्पन्न । लेऊन गुणधर्म भिन्न । क्रियाही निर्गुण सगुणाची ॥९७॥
जड चेतन पदार्थाची । लीला विवेकी साची । पहातील जे तयांची । खात्री होईल नि:शंक ॥९८॥
जडातून चेतन । निर्गुणांतून सगुण । जन्म घेणें हा सृष्टिक्रम । संकेत जगन्नियंत्याचा ॥९९॥
जो विश्वधात्रा अदृष्ट । सर्वव्यापि परी अविशिष्ट ।  तो सगुण निर्गुण उभयविध । प्रतिपादिती रानडे ॥१००॥
कृष्णाजी विठठल सोमण । ज्योतिर्विद्या भूषण । पंचांगकर्ते म्हणून । प्रख्यात होते सर्वत्र ॥१०१॥
पुरस्कार यांचाही मौलिक । तत्वनिष्ठ आणि वैचारिक । झाला आहे ग्रथीत । प्रबंधात या केशवांच्या ॥१०२॥
केशवांचा हा दिव्यग्रंथ । वाक्सुधा जणु मूर्तिमंत । प्राशन करा तुम्ही सुबुध । परिशिलनें तयाच्या ॥१०३॥
जो जो याचा भावार्थ । अनुभवील यथार्थ । जीवन त्याचे कृतार्थ । होईल सत्य हें त्रिवार ॥१०४॥
इति श्रीयशोधन विरचित । श्रीसद्गुरु केशवदत्त चरित । होवो सकलां सुखद । पंधरावा अध्याय संपूर्ण ॥१०५॥
॥ इति पंचदशोऽध्याय: समाप्त ॥