स्त्रीधन - गौरी पूजन

भाद्रपद महिना म्हणजे सणांची गर्दी . पाऊसकाळामुळें सगळीकडे लोकांना कामधाम कमी . पेरण्या आटोपलेल्या . रानांतील काम आळसावलेलें . सगळीकडे हिरवा समुद्र पसरल्याकारणानें मन प्रसन्न . थोडीफार जिवाला मोकळीक . हौस पुरवायला वेळ रिकामा . त्यामुळें सणासुदीची चैन उपभोगण्यास वाव भरपूर . अशावेळीं गौरी -गणपतीसारखा देवतांची पूजा सामान्य मनाला विशेष प्रिय सगळीकडे आबादीआबाद झाल्याकारणानें चित्तवृत्ति देखील हारखलेल्या . त्यामुळें जवळची सारी कला पणाला लावून देवाची पूजा आणि आरास करण्यांत लोकांना विशेष आनंद वाटतो .

गणपतीची पूजा इतर अनेक कारण्याच्यासाठीं होत असली , तरी ती एक विद्येची देवता आहे . यादृष्टीनें तिच्या पूजेचें महत्व फार . त्यामुळें भाद्रपदाच्या शुक्लपक्षांतील चतुर्थीला येणारा हा गणपति मुलांबाळाचा विशेष आवडता . 'गणपति बाप्पा मोरया ' म्हणतांना मुलें व मोठीं माणसेंहि आनंदानें उड्या मारतात . आणि या गणपतीची पूजा दुर्वा आणि नैवेद्याला मोदक ठेवून केली म्हणजे आरती म्हणतेवेळीं तर सर्वांची धांदल विचारूंच नये ! अगदीं ठेक्यांत आणि तालासुरांत ही आरती म्हणतांना खरोखरच 'सुखकर्ता दुःखहर्ता वार्ता विघ्नाची ...' या कल्पनेचा आविष्कार डोक्यांत आल्याविना रहात नाहीं !

अशावेळीं या गणपतीची आई जी गौरीमाता , पार्वती , तिची पूजाहि झालीच पाहिजे . म्हणून गणपती आल्यापासून तिसर्‍या दिवशीं गौरीहि येते . शहरामधील बहुजनसमाजामध्यें व खेडोपाडीं सर्रास ही पूजा जरूर केली जाते . गणपति हा शंकर -पार्वतीचा मुलगा . त्यामुळें तो घरीं आल्यानंतर त्याची आई गौरी हे देखील माहेरीं येणें स्वाभाविक आहे . या गौरीमातेच्या पूजेमागचा हेतु ही कीं , भरपूर धनधान्य आणि स्वास्थ याचें वरदान तिच्याकडून मिळावें .

त्याचप्रमाणें भरपूर आयुष्यहि तिच्याजवळ मागावें याहि हेतूनें भाविक मग तिची पुजा करतें .

या गौरीपूजेच्या बाबतींत पुराणामध्यें अशी एक गोष्ट सांपडते कीं , पूर्वींच्या काळीं दैत्यांनीं देवांना अतिशय त्रास दिला . त्यामुळें देवांच्या स्त्रियांना आपलें सौभाग्य कसें सुरक्षित राहील याबद्दल धास्ती वाटली . काळजी वाटली . त्या कारणानें सगळ्याजणींनीं एकत्र जमून या संकटामधून आपली मुक्तता करण्यासाठीं महालक्ष्मीस विनविण्याचें ठरविलें . आणि तसें झाल्यावर व महालक्ष्मीची त्यांनी पूजा बांधल्यावर ती त्यांना प्रसन्न झाली . तिनें हैत्यांचा संहार केला . आपल्या भक्तमंडळींना अडचणींतून मुक्त केलें . सुखाची त्यांच्यावर खैरात केली . त्यामुळें या उपकाराची आठवण म्हणून दरवर्षीं गौरीपूजेचा हा उत्सव बायका साजरा करतात . त्या मागची प्रमुख भावना ही कीं , आपणांस अखंड सौभाग्य लाभावें .

परंतु खेडोपाडींच्या सामान्य बायका या सणामागचें कारण विचारतांना ही गोष्ट न सांगतां एवढेंच म्हणतात कीं , "या कारणानें पार्वतीला माहेरीं यायला मिळतें . पार्वती म्हणजे आपलीच पोर . माहेरवाशीण वर्षांतून एकदां येणारी . तिनें कौतुक करायचें . तिला माहेर करायचें . तिला सुखांत ठेवायची ." आणि त्या दृष्टीनेंच सर्वत्र हा सण पार पडतांना दिसतो .

अशा प्रकारचे सगळे दागिने -जुन्या काळचे असे -एकत्र गुंफून तयार झालेलें गीत गात घरोघरींच्या पोरीबाळी न्हवणाला जातात . गौर आणायला म्हणून जातात . हातांत पानाफुलांनी सजवलेला तांब्या घेऊन नदीवर नाहींतर आडावर अगर विहिरीवर जावयाचें . त्यावेळीं जातांना केलेला साजशिणगार असा बोलून दाखवायचा . घोळ्यामेळ्यानें जमून ठेक्यांत पावलें टाकीत जातांना एकमेकींचा दिमाख एकमुखानें असा म्हणावयाचा . मग खरोखर घरांत तसें वैभव नांदत नसलें तरी फिकीर नाहीं . मनाचें ऐश्वर्य कायम . कल्पनेची भरारी दांडगी .

पाणवठ्यावर जाऊन ही गौर आणावयाची म्हणजे तांब्यांतील पाण्यांत पांच खडे घेऊन यावयाचे . बरोबर नेलेलें तेरड्याचें पान व फूल त्यास वहावयाचें कोंकणामध्यें गंगेवर तेरडा नेऊन ठेवतात . त्यावेळीं नारळ व कोरें सूप नेऊन तो तेरडा व सात खडे माघारी आणतात . तेरड्यावर मुखवटा बसवतात . त्यावरच सर्व साजशिणगार चढवतात . देशावर फक्त पांच खडे आणतात . ते घेऊन घरी आलेल्या मुलीच्या पायावर गरम पाणी ओतून , तिला हळदकुंकू लावून आणि ओवाळून घरांत घेतात . आणि मग ते पांच खडे एकाद्या गाडग्यांत नाहींतर पितळेच्या भांड्यांत ठेवून गौरी बसवतात . त्या संख्येनें दोन असतात . आणि त्यांची मांडणीहि मोठी अभिनव असते . म्हणजे गाडग्यावर गाडगें उतरंडीसारखें रचावयाचें आणि वरच्या तोंडाला हळदीकुंकवानें माणसाचा चेहरा काढलेल्या लहान टिंगणीचा *मुखवटा ठेवायचा . त्यावर खण घालावयाचा . कुणीं कुणीं भांड्यावर भांडें अगर डब्यावर डबे ठेवून त्यावर मातीचा अगर वाटीवर काजळीनें काढलेला मुखवटा ठेवून उंची लुगडीं नेसवतात . क्वचित् प्रसंगीं पितळेचे मुखवटेहि दिसून येतात . मात्र या सगळ्या गोष्टींसाठीं वापरण्यांत येणार्‍या गाडग्यांत अगर भांड्यांत सवाष्णीची ओटी असते . तांदूळ अगर गहूं , पानसुपारी , लेकुरवाळें हळकुंड , खोबर्‍याची वाटी वगैरे वगैरे सर्व या गौरीला लागते . त्याचप्रमाणे मुखवटा असेल त्या बेतानें नाकांत व कानांत डाग घालतात . आणि एरव्हीं सर्रास सर्व गौरींना गळ्यांतील ठळक दागिने घालण्याची प्रथा आहे . उंची लुगडें आणि दागदागिने यामुळें ही गौर नक्षत्रासरखी दिसते . तिच्या पुढें घरांतील सुंदर वस्तूंची मांडणी करून दोन्ही बांजूना दोन समया तेवत ठेवायच्या . आणि खणनारळ समोर मांडले म्हणून त्यांना हळदकुंकूं वहायचें . या वेळीं ही सगळी शोभा बघून डोळ्याचें पारणें फिटल्यासारखें वाटतें .

हा गौरीचा सण तीन दिवसांचा असतो . पहिल्या दिवशीं गौर येते . तिची मांडामांड झाली कीं , तिला शेपूच्या भाजीचा आणि भाकरीचा नैवेद्य . दुसर्‍या दिवशीं पुरणपोळीचें जेवण . रात्रीं जागरण . लहान मोठ्या सगळ्या बायका आणि मुलीबाळी रात्रभर भरपूर गात आणि नाचत गौर जागवतात .

* टिंगाणी =वाटीसारखें मातीचें लहान भांडे .

गौरीचें जागरण म्हणजे भारी आनंद त्यामुळेंच सुरवातीला एखादी मोठी बाई लहान मुलीला सांगते कीं -

तेव्हां माझी गोष्ट अशानं अशी आहे . कपडेलत्ते आणि दागदागिने यांची जणुं ददात नाहीं . सगळं कांहीं आहे .

आणि हें ऐकलें म्हणजे मग मुलीबाळी यांपैकीं एखादा दागिना आपल्यासाठीं कर म्हणून तिच्या पाठीमागें लागतात . मग तीहि खुशीनें सावधगिरी बाळगून आधींच तयार केलेला दागिना तिला देऊं करते .

गौर यायची म्हणजे असा थाट असला पाहिजे . एवढी मोठी पाहुणी यायची , तेव्हा आपलाहि दिमाख तेवढ्याच हवा , ही त्या मागची भावना . जुन्या काळच्या सर्व दागिन्यांची माहिती इथें आली आहे . त्यावेळच्या बाईला नटायची किती हौस होती हें यावरून दिसते ! आज काळ फार बदलला आहे . सगळेंच निराळें झालें आहे . परंतु शहरें सोडली तर खेडीं अजून या सुखाला पारखीं झालेलीं नाहींत असें दिसून येतें . निदान एवढ्या सगळ्या दागिन्यांच्या वडीलधार्‍या माणसांजवळचा पुरावा गोळा करून ते घडवायची हिंमत दाखवायला तरी कुणीं भीत नाहीं ! हौसेला मोल नाहीं असाच त्यांचा समज आहे . अगदींच गरिबी असेल तर घरांतील किडुकमिडूक विकून एखादा दागिना घडविला जातो . आणि बाकीचा सारा भाग फळाफुलांनीं सजतो ! बाभळीच्या शेंगाच्या मासोळ्या आणि जोडवीं , बाभळीच्या फुलाचा नाकांत मोगरा , भुइमुगाच्या शेंगाची नथ आणि डूल , मण्यांचा साधा लफ्फा , भिंगाचीं कांकणें इ . गोळा करून मुली दागिन्यांची हौस भागवतांना खेड्यामध्यें अद्यापहि दिसतात . गौरीसारख्या पाव्हणीपुढें दारिद्र नको हाच त्या सगळ्या पाठीमागचा भाग .

रात्रींच्यावेळीं गौर जागवतांना जसा गाण्यांना बहर येतो तसाच तो तिला आणतेवेळी देखील येतो -

अंगणांत दूध तापतें आहे , त्यावर पिवळी साय आली आहे आणि अशा वेळीं 'हे गौरी , तूं जेवायला येऊन जा ' असा पुकार बायका करीत आहेत . गौर यायची म्हणजे जणुं थोरामोठ्या घरीं दिलेली मुलगीच यायची . खमंग दुधाचें जेवण म्हणूनच तिला रांधायचें . पण ती बिचारी पडली सासुरवाशीण . आईनें हांक दिली तरी शंकराची भीति आहेच कीं ! दारांत तो उभा असतांना यायचें कसें ? परंतु आईला दम निघत नाहीं . ती उलट जबाब देते कीं , 'तो साधा भोळा शंकर आहे . भ्यायचें कारण नाहीं .' तरी पण ती सांगतेंच कीं , त्यानें गांव सोडून दिलें आहे . पण छे . आईला तें पटत नाहीं . नगराला निशाण लागलें असून शांतता दर्शविणारी कापूराची वात आरतींत आली आहे . असें ती सुचविते . अखेरीस पणतींत जळणार्‍या दिव्याच्या उजेडांत गौरीला माहेरीं येणें भाग पडते . असा ह्या गाण्यांतील आशय मोठा सुरेख आहे . मनाला गुदगुल्या करणारा आहे .

माहेराला जावें म्हणून गौरी शंकराला विचारण्यासाठीं थांबली आहे . झाडावर ऊंच चढली आहे . पण शंकर तिचा पदर सोडीत नाहीं . हिला तर माहेरीं जायची घाई झाली आहे . म्हणून माहेराहून काय आणशील असें विचारलें असतां ती सगळे दागिने आठवेपर्यंत तो तो दागिना आणीन असें सागते आहे ! हेंच गाणें कुणी कुणी असेंहि म्हणतातः -

मागच्या गाण्यापेक्षां ह्या गाण्यांतील भावनाविष्कार अधिक स्पष्ट झाला आहे . थोडा निराळाहि झाला आहे . माहेरच्या माणसांना कमी लेखून प्रश्न करणार्‍या नवर्‍याला खाण्यापिण्याची गोष्ट सांगून गौरीनें जाई व्हायची इच्छा इथें प्रकट झाली आहे ! परंतु तरीहि शंकर तिची सोबत सोडीत नाहीं . ती जें रूप घेईल तिथें त्यानें आपलेंहि नातें जोडलें आहे . याचा अर्थच असा कीं तो तिला खुशीनें परवानगी देत नाहीं ! मानवाच्या संसारांतील हें कटुसत्य इथें या रीतीनें व्यक्त झालेलें आहे .

गौर एकवेळ याहि परिस्थितींत माहेरीं आली म्हणजे मग तिची मांडणी करतांना बायका गुणगुणतात -

तुळशीची मंजिरी पवित्र भावनेनें न्हवणामध्यें खोविली असतां पानाफुलांनीं सजलेला तेरडा आणि आंतील पांच खडे घेण्याला व पैंजणाच्या भारानें भारावलेले पाय हलके करायला बाई वाकते , तसें झालें असल्याची गोष्ट इथें व्यक्त केली आहे . आणि -

मग अशा रीतीनें गौर मोठ्या थाटामाटानें आली असून तिच्या स्वागतासाठीं गुलालाचा अभिषेक करतांना सगळे दागिने माखले गेले , असेंहि या रीतीनें इथें सांगितलें आहे . हेतु एवढाच कीं , गौरीच्या निमित्तानें पुन्हां एकवार आपल्या दागिन्यांचें वैभव सर्वांच्या कानावर गाणें गात गात घालावें .

गौरीचा सगळा साज शिणगार झाला म्हणजे मग तिला आणखी खूप दागिने हवेत असें वाटून हें गाणें गुणगुणलें जातें . इथें वडाच्या झाडाबरोबरच माहेरच्या वाटेवरील हिरव्या गार रानांतून उठून दिसणारीं सोनाराचीं पिवळीं घरं मोठ्या खुबीनें वर्णिलेलीं आहेत . साध्याभोळ्या स्त्रीच्या मनांतील कल्पनाचातुर्याचा हा एक उत्कृष्ट नमुना ठरेल . निसर्गाशीं तादात्म्य पावून तिनें व्यक्त केलेला हा भाव हृदयंगम तसाच स्त्रीसुलभ भावनेला असाच आहे .

रात्रींच्या वेळीं गौर जागवायची म्हणजे भरपूर गावयाचें आणि खेळावयाचें , म्हणून आळींतील सगळ्या मुलीबाळी व लहानथोर बायका एके ठिकाणीं जमतात . अशा वेळीं एखादी बाई परात पालथी घालून तिच्यावर राख पसरते . दोन्ही हातांत लाटणें व डाव घेऊन त्या राखेवर आळीपाळीनें फिरविते . त्यावेळीं खर्रर्रर्र ...खर्रर्रर्र ... असा मोठा देखणा आवाज घुमायला लागतो ; आणि मग त्या पार्श्वभूमीवर गौरीचे कान उघडतांना बायका गायला लागतात -

गौर माहेरीं येतांना वाटेंत काय काय घडलें तें इथें सांगितलें आहे . वरवंटा व पाटा असलेल्या विहिरीवर आंब्याचें झाड होतें आणि तिथें ती तोडलेले आंबे बायकांना वांटण्यांत गुंतली होती म्हणुन उशीर झाला . परंतु आतां ती आली आहे तेव्हां हळदकुंकूं वांटून स्वागत करावें , असें या गाण्यांत सूचित केलेलें आहे .

म्हणजे सात वनांनीं दाटलेल्या जंगलांत शंकर गुंतले असतां एकटा गणपति एके ठिकाणीं वनांत सांपडला आहे ! अशावेळीं पायांतील अगर हातांतील तोडे हरवल्यानें तो रडतो आहे , अशी तक्रार गौरीच्या कानावर आली , म्हणून तिला यायला वेळ झाला . मनाची रुखरुख कमी करावी म्हणून तिनें तोडे गेले तर जाऊं देत पण पोर हाताशी लागूं दे , अशी प्रकट केलेली ही भावना स्त्रीच्या मनाचा वात्सल्यपूर्ण आविष्कार आहे . आईच्या अंतःकरणाची ही अवस्था इथें इतक्या सहजतेनें आली कीं , तिला आणखी सजविण्याची आवश्यकता भासूं नये .

गौरीचें जागरण चालू असतांना देखील फार उशीर झाल्यानें झोप येते आहे . त्यामुळें झोपेची आवड माणसाला किती आहे तें दिसतें . तरी गौरीबाई बाळंतीण असल्यानें , अंगणांत गोण्या भरून आलेल्या सगळ्या फळांच्या याद्या संपेपर्यंत चालणार्‍या या गाण्यानें जागायची आवश्यकता पटविली आहे . सामान्य जीवनांतील प्रसंग देवादिकांनाहि जोडून मनाचें समाधान करण्याची मानवी प्रवृत्ति इथें अशी सूचित झालेली आहे !

बैठकींतील अशीं गाणीं रेंगाळलीं म्हणजे मग बायका खूप खेळ खेळतात . परंतु खेळांचीं गाणीं एका स्वतंत्र विभागांत विचारांत घेतल्यानें प्रस्तुत ठिकाणीं त्यांची पुनरावृत्ति मुद्दामच केलेली नाहीं .

इतर खेळांच्या जोडीलाच नागपंचमीप्रमाणें यावेळींहि बायका फेर धरून खास गौरीचीं अशीं निरनिराळीं गाणीं म्हणतात . एकदोघींनी एकेक ओळ सांगायची आणि मग हाताला हात धरून खाली वांकून , वर उभें रहात इतरांनीं ती म्हणायची असें चालतें

शंकर पार्वतीची एकमेकांमधील भाषा आणि माहेरच्या प्रीतीनें माखलेल्या पार्वतीचें माहेरीं झालेलें स्वागत यांनीं नटलेलें हें गाणें आहे . या गाण्याची भाषा बरीचशी शहरीं वळणारी आहे . सुशिक्षित मनांतून आलेली आहे . त्यामुळें इतर गाण्यांच्यापेक्षां हें गाणें एकदम वेगळें वाटलें तरीं त्याचें अंतरंग निराळें नाहीं . तीच भावना . पण सांगण्यासाठीं निवडलेले शब्द वेगळे एवढेंच काय तें . गौराईला सुग्रास भोजन देऊन , ऊन पाण्यानें तिचे हात धूऊन , तिला चौरंगावर बसवून स्वादिष्ट विडे देऊन , पैठणी नेसवून आणि झालरीचा शेला आणून तिची पाठवणी केली , ही या गीताच्या उत्तरार्धांतील कल्पना माहेरवाशिणीच्या मनाला भुरळ पाडणारी तशीच घरगुती चालरीत दर्शविणारीहि आहे .

सासुरवाशिणीच्या प्रत्येक कृतीकडे आणि कामाकडे साशंकतेनेंच उठतां बसतां बघून तिला प्रश्न करणार्‍याला तिनें ठसक्यांत उत्तर देऊन आपला आव कसा राखला , याचा हा एक उत्तम नमुना आहे . सासूसुनांच्या वादाला इथें मोठा सुंदर रंग भरलेला आहे . एकीपेक्षां एक सवाई होऊन उत्तर देते आहे . कुणीहि हार जात नाहीं . पार्वती नांवाची एक सासुरवाशिणींची प्रातिनिधिक स्त्री प्रत्येक शब्दाला कसें मोजकें आणि गप्प बसविणारें पण माघार घेणें भाग पाडणारें उत्तर या गाण्यामध्यें देत असून , सुनेच्या चोखपणाची बाजू राखतांना दिसते आहे . सुनेची खंबीर बाजू मांडणारें हें गाणें त्यामुळेंच बायकांच्या विशेष मर्जीतलें आहे .

राधा कृष्णाच्या प्रेमळ बोलाचालीमधून निर्माण झालेंलें हें गाणें आहे . राधेंच्या निमित्तानें सासुरवाशीण आपल्या मोजक्या जीवनमर्यादेची कहाणी इथें सांगते आहे . बाजारला जायला अगोदरच उशीर झाला असतांना कृष्णानें अडवणूक करून अडचणींच आणून मनाची बेचैनता वाढवूं नये , म्हणून वरील धन्याचीं , मुलाचीं व सासूचीं कारणें पुढें करीत आहे . स्वतःपेक्षां इतरांच्या हातांत आपलें आयुष्य अधिक आहे तेव्हां हें सगळें ध्यानांत घे आणि आपला खोळंबा करूं नको असें राधा विनवीत आहे . स्त्री जीवनांतील या ना त्या रूपानें येणारा वारंवारचा हा एक प्रसंग असल्यानें त्याची गोडी विशेष .

मुक्ता नांवाच्या चांगुलपणा मिळवून वागणार्‍या बाईच्या अंगावरील दागिन्यांची नोंद या गाण्याच्या झाली आहे . बायकांना अगोदरच दागिन्यांची विशेष आवड तशांच डाग घालून सजलेल्या गौराईपुढें त्यांचे गाणें , तेव्हा स्वाभाविकच वारंवार दागिने गोवलेलें असलें गाणें त्या आवडीनें म्हणत असतात . जुन्या काळचे दागिने कसे असत हें या गाण्यावरून दिसून येतें .

या गाण्यामध्यें शंकर पार्वतीच्या जीवनांतील अनेक प्रसंग एकत्र आले आहेत . वास्तविक त्या सर्वांचा सलग असा संबध या एकत्रीकरणांत लागत नाही . तरीपण काय काय घडत गेलें याची कल्पना मात्र येते . जुन्या काळीं बायका भांगांत गुलाल किंवा कुंकूं भरीत आणि नऊवारी लुगडें चापून चोपून नीट बसावें म्हणून कमरेंभोवतीं कमरपट्ट्यासारखी गांठ घालून पदर आवळून वर घेत त्याला 'परवंटाने ' नेसणें म्हणत . त्या चालीचा इथें उल्लेख आला आहे . हें परवंटी लुगडें हातमागावर विणलेलें व रेशमी असे , हें 'हाटावु ' व 'पाटवु ' या शब्दांनीं सांगितलें आहे . ही गौरी हसंतमुखी आहे . व तिची शेतें डोंगरावर आहेत . पण डोंगराला वणव्यानें घेरल्यानें आग लागली आहे . त्यामुळें हरीण रडतें आहे . कोवळ्या मनाला दुःख झालें आहे . कदाचित् त्या डोंगरावरील या हरीणीचीं पिलें मरतील या भीतीनें तिला घेरलें असावें . हरिणीचें दूध म्हणजे बाळपणीं मिळालेलें वळण . त्यावेळीं जें नक्षत्र असेल तें भवितव्याची रेघ ओढून पवित्र झालें ! टिपुर्‍या चांदण्यांत उभें राहून मौज पहावयाची . शिंपी चोळी शिवतो आणि लुगड्यावर बांधायचा नाडा आपण गुंफीत आहोंत तो आतां सांदीला (अडगळींत ) पडला आहे . परगांवीं जायला रथ आला आहे . त्याच्या दांडीला घोड्याची मांडी घासते आहे . त्या मांडीवर मोगरा फिरवला म्हणजे त्याच्या वासानें उभें गांव प्रसन्न होतें . त्या गांवच्या राजानें युक्ति करून महादेवाला पार्वती दिली . ती मिळाल्यानें तो भाग्यवान् ठरला आणि दिवटीच्या प्रकाशांत तिला घरीं घेऊन गेला . अशा अनेक गोष्टींचा , प्रसंगाचा , उल्लेख या गाण्यांत आल्यानें बायकांना तें आपल्याच जीवनाची गोष्ट सांगणारें आहे असें वाटतें . आणि त्याच कारणानें त्याचा मोहहि होतो .

गिरजेच्या लग्नाची सगळी हकीकत या गाण्यामध्यें दिलेला आहे . शिखरावरचा शंभुदेव सूर्य उगवतांच शाल पांघरून बैराग्याचें रूप घेऊन निघाला . तो आला गिरजेच्या घरीं . तिनें त्याला दान दिलें . दोघांचें एकमेकांवर मन बसलें . वचन मिळालें . गिरजेनें शेकाजी राजाला , आपल्या बापाला , झाली गोष्ट सांगितली . त्यानें नऊ दासी पाठवून नीट विचार कर म्हणून तिला सांगितलें आणि शंभू देवाची चौकशी केली . त्याला कोणींच नात्याचें नाहीं म्हणून तो विचारांत पडला . पण गिरजेनें होकार दिला . लग्नाची तयारी झाली . चंदनाच्या खांबाला माणकांची वेल लावून मंडप उभारला . गिरजेनें शंभूच्या गळ्यांत पोवळ्यांची माळ घातली . लग्न लागलें . आणि मग रखमाई करवली झाल्यानें पंढरपूरच्या चंद्रभागेचें ती विसरून आलेलें पाणी तिथं जाऊन गिरजा प्याली व आपल्या घरीं आली , अशी माहिती इथें आली आहे . म्हणजे सामान्य लोकांच्या लग्नाच्या रीतीप्रमाणें देवादिकांचींहि लग्नें लागत , ही कल्पना गिरजेच्या निमित्तानें या ठिकाणीं मांडलेली आहे . आपलीं सुखदुःखें देवादिकांनाहि चुकूं नयेत ही मानवी मनांत डोकवणारी भावना या निमित्तानें व या प्रकारें प्रकट झालेली आहे . त्यामुळें आपलेंच आयुष्य जणुं आपण अनुभवीत आहोंत , या विश्वासानें बायका हें गाणें आवडीनें म्हणतात .

महादेव आणि पार्वती यांच्या जीवनांत घडलेल्या मोठ्या मजेदार प्रसंगाचें हें वर्णन आहे . एखाद्याचें शेत उत्तम पिकलें म्हणून त्याची चोरी केली आहे . काय काय घडतें आणि तें ऐकून पार्वती त्याला 'अशाचा आपण मार खावा का ?' म्हणून प्रश्न विचारीत टोमणा मारते , ही या गाण्यांतील हकीकत गमतीची आहे . त्याप्रमाणें कुणब्याच्या बायकोनें माळ्याला टांगलेल्या महादेवाची सुटका करून 'हा कसा चोरी करील ' असें विचारलें , ही कल्पनाहि मनोवेधक आहे . स्त्रीच्या दयाळू स्वभावाचा तो एक दाखला म्हणून दाखवितां येईल .

गौरीच्या जागरणाचें वेळीं अशीं कितीक गाणीं फेर धरून बायका म्हणत असतात . त्या सगळ्यांना मला इथें नोंदतां आलें नाहीं . त्यांना ना आदि ना अंत . मिळालीं तेवढीं मीं इथें दिलीं आहेत . आणखी पुष्कळ असतील . कुणीं सांगावें ? पण एवढ्यावरून त्यांची कल्पना येईन . रात्र केव्हां मागें सरली याचें भान न रहणार्‍या बायका अशा वेळीं मनमुराद गातात आणि खेळतातहि . कितीकदां नागपंचमीच्या वेळच्या फेराच्या गाण्यांचाहि इथें समावेश होतो !

खेडेगांवांतील मायबहिणींच्या एकमेकींच्या सहवासांत हें गौरीचें जागरण बरेंच सुखावतें . त्यांची भावगंगा अशावेळीं अगदीं ईर्षेनें दुथडी तुडुंब भरून वहाते ! त्यांच्या भावनेचा पसारा मोठा . त्यांचें खेळायचें अंगणहि भव्य ! आनंदातिरेकानें त्या गात राहिल्या म्हणजे त्यांच्या 'फेरा ' ला दृष्ट लागेल कीं काय असें पहाणाराला वाटतें . केवढें सौंदर्य त्यांत सांठलें आहे हें पारखतांना दृष्टि मंदावत तर नाहीं ना असा भास होतो ! शरीराचा प्रत्येक भाग अशा वेळीं आवाहन स्वीकारतो आणि आपली तालबद्धता मनाच्या लईबरोबर आणि स्वरविलासाच्या संगतींत विलीन करून गाणार्‍यांना हुषारी आणतो . आणि मग त्यामुळेंच शेवटीं घरोघरीं परततांना खेडुत बायका एकमेंकीत कुजबुजतात , "सोन्यासारकी सोबत ही आपली . सार्‍या दुनियेची माया तिच्या पोटांत ! दुजाभाव म्हणून कसला त्यो न्हाईच !" आणि जातां जातं एकमेकींना हंसत खेळत बजावतातहि -