काशी खंड - अध्याय २३ वा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ ॥
श्रोते व्हा सावधान आतां ॥ परिसा ध्रुवासी कथा ॥ ध्रुवाची मांडिली पूर्ण व्यथा ॥ इंद्रादि देव मिळोनी ॥१॥
पहा जो जैसा अनादि अंधकार ॥ त्यासी देखों न शकती रविकर ॥ तैसा तपीं अढळ देखोनि ध्रुव थोर ॥ न साहवे वज्रधरा ॥२॥
मग वरुणासी म्हणे वज्रधर ॥ हा आपुला पूर्ण शत्रु ध्रुव साचार ॥ यासी शस्त्रें करावा मार ॥ तरी हा तापसी वधूं नये ॥३॥
आतां शिळाधारीं करावी वृष्टी ॥ पाषाण प्रहरावे कोटयनुकोटी ॥ मग या गिरीच्या तळवटीं ॥ पावेल मृत्यूतें ॥४॥
दोष नाहीं तुम्हां पांचांसी ॥ पृथ्वी आप तेज वायु गगनांसी ॥ शंकराचा वर असे तुम्हांसी ॥ तेणें तुम्ही निर्दोष ॥५॥
मेघवृष्टीचेनि जळें ॥ सरिता धांवती महाबळें ॥ तेथें संहारती जंतुकुळें ॥ हें दूषण कोणासी ॥६॥
त्या मिश्रित उद्भवे समीर ॥ वृष्टीसवें उठें हिम अपार ॥ तेणें होतसे जीवसंहार ॥ तो सांग पां कोणा दोष ॥७॥
पर्वताचे तळीं लागतां वैश्वानर ॥ तेथें जंतूंचा होतसे संहार ॥ तो सांग पां आतां निर्धार ॥ कवणा दोष लागतसे ॥८॥
ऐसीं पापपुण्यांचीं उत्तरें ॥ वरुणासी कथिलीं वज्रधरें ॥ मग त्या कर्दमाचिया कुमरें ॥ आज्ञा वंदिली मस्तकीं ॥९॥
ऐसें करूनि एकमत ॥ ध्रुवासी मांडिला कल्पान्त ॥ तंव हे मात जाहाली श्रुत ॥ नारदमुनीसी तेधवां ॥१०॥
मग नारदें येऊनि वैकुंठासी ॥ तेणें जाणविलें पुरुषोत्तमासी ॥ म्हणे जयजयाजी वैकुंठवासीं ॥ भक्तवत्सला विश्वेशा ॥११॥
तुझी कृपा जयावरी पूर्ण ॥ तयासी काय करी दोष विघ्न ॥ आम्हीं त्रिलोकीं करितां गमन ॥ देखिलें कांहीं विपरीत ॥१२॥
तें तुम्हां आधींच श्रुत असेल मुरारी ॥ तूं सर्वव्यापक श्रीहरी ॥ परी हें देखूनि माझी वैखरी ॥ स्थिर न होय सर्वथा ॥१३॥
तरी हाचि असे जी प्रश्न ॥ सुनीति-उत्तानचरणांचा नंदन ॥ धुव नामें अतिविचक्षण ॥ भक्त तुझा जाण पां ॥१४॥
सहस्त्र वरुषें अनुष्ठानीं ॥ तुम्हांसी स्मरतो चक्रपाणी ॥ आतां तपाचिया अवसानीं ॥ विघ्न मांडिलें सुरेश्वरें ॥१५॥
ध्रुवाचिया अनुष्ठाना ॥ शंका बाधिली सहस्त्रनयना ॥ तेणें आज्ञा केलीसे वरुणा ॥ तो करील आताम शिलावृष्टी ॥१६॥
त्यांहीं उपाय केले थोर ॥ परी तो न ढळे ध्रव किशोर ॥ मग आरंभिला विचार ॥ शिलावृष्टीचा ॥१७॥
तो उत्तानचरणाचा सुत ॥ सांभाळीं तुझा प्रियभक्त ॥ ऐसा कथिला जी वृत्तान्त ॥ नारदें हरीसी ॥१८॥
मग श्रीहरि म्हणे ब्रह्मसुता ॥ कायसें विघ्न माझिया भक्ता ॥ मी तयासी असें रक्षिता ॥ आधींच देखा सावध ॥१९॥
मी असतां गा त्याचें ह्रदयीं ॥ मग विघ्न तेथें करील कायी ॥ मज भावें स्मरतां पाहीं ॥ मी तेथेंचि वसे निरंतर ॥२०॥
माझे भक्त म्हणिजे अचेत ॥ आणि देव म्हणिजे सचेत ॥ हे दोघे ऐस्यें मिश्रित ॥ तेथें मृत्यु कैंचा संचरे ॥२१॥
भक्त देवाचें भूषण ॥ भक्तावीण कैंचें देवपणा ॥ म्हणोनि भक्तांकारण ॥ आधीं रक्षितों साक्षेपें ॥२२॥
भक्त नाहीं तेथें कैंचा देव ॥ प्रजा नाहीं तेथें कैंचा राव ॥ शींव नाहीं तेथें कैंचा गांव ॥ वसेल कैसा सांग पां ॥२३॥
म्हणोनि पूर्ण भावें जो भक्त ॥ तेथेंचि मी असें अनंत ॥ जैसा जळाविरहित स्वस्थ ॥ कैसा वांचेल मत्स्य तो ॥२४॥
शशिविरहित नाहीं कळा ॥ कुमुदिनी न सांडी जळा ॥ तैसा देव नव्हे वेगळा ॥ भक्तापासूनि सर्वथा ॥२५॥
म्हणोनि गा ब्रह्मात्मजा ॥ मी भक्तांजवळी असें सहजा ॥ तेथें विघ्नकाळांच्या फौजा ॥ न शकती बाधूं कवणासी ॥२६॥
मग काय करी नारायण ॥ काढिलें चक्र सुदर्शन ॥ तत्काळ पाठविलें आज्ञा करून ॥ ध्रुवाजवळी ॥२७॥
चक्रासी आज्ञा करी मुरारी ॥ ध्रुवासंनिध जाईं सत्वरीं ॥ तेथें जाऊनियां निवारीं ॥ शिळावृष्टी संपूर्ण ते ॥२८॥
तंव मी पांचवे दिवशीं ॥ वेगीं येऊनि ध्रुवापासीं ॥ जे इच्छा त्याचे मानसीं ॥ तो वर देईन तयातें ॥२९॥
मग क्रमिता जाहाला नारदमुनी ॥ चक्र उतरलें मृत्युभुवनीं ॥ निमिषमात्रें मधुवनीं ॥ आलें ध्रुवाजवळिक ॥३०॥
चक्र उतरलें भूमंडळीं ॥ गुप्त घिरटया घाली ध्रुवाजवळी ॥ तंव गर्जिन्नले व्योममंडळीं ॥ प्रळयमेघ ॥३१॥
दुमदुमलीं सप्तपाताळविवरें ॥ धराकंप जाहाला सत्वरें ॥ कीं संख्या सरली एकसरें ॥ ब्रह्मकल्पाची ॥३२॥
तडिता कडकडती  महाघोषें ॥ कीं गर्जिन्नलीं दिग्ग्जांचीं मुखें ॥ मौळी खालीं करोनि दचके ॥ शेष भयें पाताळीं ॥३३॥
वराह कूर्म सांवरिती सृष्टी ॥ शिळापाषाणांची होतां वृष्टी ॥ व्योमींहूनि अनंतकोटी ॥ शिळा पडती असंभाव्य ॥३४॥
अपार गगनाचिया पोटीं ॥ व्यापिले गिरी कोटयनुकोटी ॥ कितीएक क्षितितळवटीं ॥ पडती परोपरी ॥३५॥
ध्रुव करीतसे अनुष्ठान ॥ तेथें फिरतसे सुदर्शन ॥ शिळा तोडीतसे महात्राण ॥ करें मृत्तिका ज्यापरी ॥३६॥
शिळावृष्टि करितां वरुण ॥ त्यासी दाटला जी थोर शीण ॥ परी ध्रुवह्रदयीं नारायण ॥ न विसंबे सर्वथा ॥३७॥
ध्रुवावरी पडती जे जे गिरी ॥ ते ते सुदर्शन तत्काळ निवारी ॥ येर पडती क्षितीवरी ॥ ते रुतती क्षितिगर्भीं ॥३८॥
ऐसे अष्टही दिक्पती ॥ ध्रुवासी पीडिती बहुत रीती ॥ परी त्यासी रक्षिता कमलापती ॥ न बाधी पीडा सर्वथा ॥२९॥
मग तेथें आला वज्रमुष्टी ॥ ध्रुव दाटला असेल शैलतळवटीं ॥ तंव तेथें देखिली धिरटी ॥ सुदर्शनाची ॥४०॥
मग तो जाहाला आश्चर्य करिता ॥ म्हणे यासी श्रीहरि रक्षिता ॥ समर्थाचिया सुता ॥ केवीं गांजिती दुर्बळ ॥४१॥
मग हरिचक्रासी करूनि वंदन ॥ ते देव आणि सहस्त्रनयन ॥ क्रमिते झाले अमरभुवन ॥ आपुलाले स्थानीं ॥४२॥
ऐसें त्या ध्रुवाचें होतां अनुष्ठान ॥ आलें तपाचें अवसान ॥ आतां भेटेल भीनारायण ॥ सुनीतिसुतासी आदरें ॥४३॥
जैसा आषाढीं वरुणवृष्टीसी ॥ चातक उल्हासे मानसीं ॥ तैसा  हरीचिया भेटीसी ॥ कल्पीतसे ध्रुव तेव्हा ॥४४॥
जैसी वर्षाऋतूसी ॥ मेघां गति होत आकाशीं ॥ तैसा श्रीहरी उदित मानसीं ॥ भेटीलागीं ध्रुवाचिया ॥४५॥
ऐसी हे ध्रुवाची चरित्र-कथा ॥ ते परिसावी महापुण्य स्वार्था ॥ जेणें पराभवे महाव्यथा ॥ कल्पवरी दोषांची ॥४६॥
सहस्त्र वर्षें जाहालें तप संपूर्ण ॥ ध्रुवें साधिलें अनुष्ठान ॥ तपांतीं पावला नारायण ॥ गरुडासनीं तो ॥४७॥
मग त्या वैकुंठींहुनि अनंत ॥ भक्तकाजा आला धांवत ॥ यजाचें वहन विनतासुत ॥ पक्षींद्र जाण तो ॥४८॥
जैसा गिरी मंदराचळ ॥ तैसा तो पक्षींद्र शरीरीं स्थूळ ॥ अवघा शुभ्र तेजकल्लोळ ॥ जैसा तो दुजा भानु ॥४९॥
आलोहित ज्याचीं चंचुपुटें ॥ जैसीं महागिरीचीं कपाटें ॥ कृष्णचक्षु ते भ्रुकुटें ॥ तडाग जैसे दिसताती ॥५०॥
ऐसा तो कश्यपाचा नंदन ॥ वैकुंठवासियाचें निजवहन ॥ त्याचा जन्मवृत्तान्त संपूर्ण ॥ पुढें सांगो श्रोतयांसी ॥५१॥
असो त्या ध्रुवाजवळी ॥ हरि आलासे तत्काळीं ॥ रूप दाखविलें ते वेळीं ॥ विराटस्वरूप म्हणती जें ॥५२॥
तो पक्षींद्र जैसा का पर्वत ॥ वरी आरूढला लक्ष्मीकांत ॥ ध्रुवें देखिला अकस्मात ॥ परम घवघवीत तेजस्वी ॥५३॥
ध्रुव उठिला स्मेरवदनीं ॥ साष्टांगें लोळत हरिचरणीं ॥ त्यासी देखता झाला चक्रपाणी ॥ भरला धुळीं धूसर जो ॥५४॥
ध्रुवें देखिला कैसा हरी ॥ जैसा सुवर्णाचळ पृथ्वीवरी ॥ कीं मेघ वोळला अंबरीं ॥ सुनीळ जैसा ॥५५॥
तेथें शंखाची गर्जना थोरी ॥ पीतांबर विद्युल्लता निर्धारीं ॥ मग कृपाजळें ध्रुवावरी ॥ वृष्टी केली तत्काळ ॥५६॥
मेरूसमान देखिलें नारायणा ॥ जैसी मेरूसी नक्षत्रांची प्रदक्षिणा ॥ तैसी हरिकंठीं मिरवली जाणा ॥ वैजयंती माळा मनोहर ॥५७॥
जेवीं ग्रहनक्षत्रें अपार ॥ तेवीं हरिकंठीं नवरत्नांचा हार ॥ तरणी-तारापतीहूनि तेजाकार ॥ तोचि काय कौस्तुभमणी ॥५८॥
देखिला चतुर्भुज घनश्याम ॥ भाळीं मृगमदतिलक उत्तम ॥ तो भृकुटीसी झाला संगम ॥ सिताअसितांचा गोपीचंदनें ॥५९॥
रत्नदीप प्रकाशले मुकुटीं ॥ श्यामकांति अंगीं उटी ॥ तेथें शोभतसे गोमटी ॥ सिंधुसुता गौरवर्ण ॥६०॥
असो जी हरीची गुणव्याख्या आतां ॥ हे कोणे काळीं न सरे सांगतां ॥ श्रोता वक्ता हे उभयतां ॥ तृप्ती न पावती कदाही ॥६१॥
ऐसा ध्रुवें हरि देखिला ॥ जैसा अवर्षणीं मेघ वोळला ॥ नातरी क्षुधितासी प्राप्त झाला ॥ पीयूषआहार ॥६२॥
जैसें मूर्खासी जोडे वेदाध्ययन ॥ कीं रंकासी प्राप्त राज्यपद पूर्ण ॥ तैसें उचंबळलें अंतःकरण ॥ हरि देखूनि ध्रुवाचें ॥६३॥
ध्रुव डवरला कर्मधुळीं ॥ म्हणोनि करीतसे आंघोळी ॥ श्रीहरिचरणगंगाजळीं ॥ निर्दोष झाला समूळ तो ॥६४॥
मग चतुर्भुजीं ध्रुवातें ॥ ह्रदयीं आलिंगिलें प्रेमें बहुतें ॥ कीं चुकलें बाळक जननीतें ॥ सांपडलें पाहतां ॥६५॥
तैसे ध्रुव आणि लक्ष्मीपती ॥ दोघे दाटले अतिप्रीतीं ॥ कीं शीतकर मोकली सोमकांतीं ॥ अमृतधारा अखंड ॥६‍६॥
करुणारसाचिया लहरी ॥ उद्भवल्या ध्रुवाचिया शरीरीं ॥ तंव नाभी नाभी म्हणे श्रीहरी ॥ माझिया निजभक्ता ॥६७॥
करें कुरवाळितां मुखकमळ ॥ अंबूनें दाटलें चक्षुमंडळ ॥ धुळीनें भरलें जें वक्षःस्थळ ॥ तें झाडिलें पीतांबरें ॥६८॥
आलिंगन ॥ ध्रुवा-मेघश्यामां ॥ जैस परीस फेडी लोह-काळिमा ॥ तैसा ध्रुव भेटतां पुरुषोत्तमा ॥ फिटली भ्रांती समूळ ॥६९॥
मग प्रवर्तली क्षमा शांती ॥ ध्रुव प्रवर्तला हरिस्तुती ॥ मग वाखाणिला लक्ष्मीपती ॥ विष्णुसहस्त्रनामें तेघवां ॥७०॥
जें असे स्कंदपुराणीं ॥ तरी तें संस्कृत व्यासवाणी ॥ तेचि ओगरू श्रोतयांचे श्रवणीं ॥ महाराष्ट्रभाषा प्रियकर ॥७१॥
ध्रुव म्हणे जी श्रीहरी ॥ महामत्स्या ह्रयग्रीववेषधारी ॥ कच्छरूपें पृष्ठी धरी ॥ चतुर्दश भुवनें पहा हो ॥७२॥
वराहरूपा तुझे दशनी ॥ शमीपत्रतुल्य अवनी ॥ जैसा निष्कलंक व्योमस्थानीं ॥ शीतकर दिसे ॥७३॥
जयजयाजी नरकेसरी ॥ प्रल्हादरक्षका श्रीहरी ॥ नखें विदारिला महाअरी ॥ हिरण्यकशिपू तो ॥७४॥
अनागत भासती पुराण ॥ तुझें रूप परमाद्‍भुत वामन ॥ छळिसी महि आक्रमून ॥ बळी नृपासी तूं ॥७५॥
तूं भृगुपती जी महाप्रतापा ॥ निर्वीर्य करिसी क्षत्रियतापा ॥ सज्जूनियां दिव्य चापा ॥ तो बधिला सहस्त्रार्जुन ॥७६॥
दिक्पतींमध्यें महामणी ॥ वधिला सहअसुर रावणी ॥ बंधनमुक्त केला वज्रपाणी ॥ प्रमथांसहित ॥७७॥
हलधररूप असे सगुण ॥ फेडावया अंबऋषीचे उसन कालिंदीतोय-समान ॥ शरीरकांती तुझी ते ॥७८॥
अव्हेरूनि श्रुतिमार्ग शुद्ध ॥ रूप धरिसी तूं बौद्ध ॥ आत्मकार्य करावया सिद्ध ॥ हंसदशा दाविसी ॥७९॥
धूम्रकेतूसी खङ्ग घेऊन ॥ म्लेच्छांचें करावया निर्दळण ॥ कल्किरूपें अवतरसी पूर्ण ॥ धर्ममर्यादा रक्षावया ॥८०॥
ऐसा तूं दशविध अवतार धरून ॥ पाळिसी भक्तांलागून ॥ ऐसें वर्णिती वेद पुराण ॥ दयाळुवा ॥८१॥
जयजयाजी श्रीअनंता ॥ शेषशायी लक्ष्मीकांता ॥ तूं सर्वांभूतीं पूर्ण भरिता ॥ आगमनिगमां अतर्क्य तूं ॥८२॥
पक्षियांमाजीं गरुडेश्वर ॥ तो तूं होसी शार्ङ्गधर ॥ श्वापदांमाजीं होसी कुंजर ॥ तें रूप तुझें ओळखावें ॥८३॥
स्थावरांमाजी चंदन ॥ तो तूं होसी नारायण ॥ स्वेदजांमाजीं परिपूर्ण ॥ तारापतिरूप तुझेंचि ॥८४॥
पंचभूतांमाजीं अंबु जें अज ॥ ते तूं होसी गरुडध्वज ॥ तीर्थांमाजीं तीर्थराज ॥ जो प्रयागमाधव तों तूं ॥८५॥
सागरांमाजीं जो ॥ क्षीराब्धी ॥ तो तूं शेषशायी अगम्यसिद्धी ॥ सप्तद्वीपवती वसुमतीमधीं ॥ जंबुद्धीप तूं होसी ॥८६॥
कुळाचळांमाजीं मेरू ॥ तो तूं होसी शार्ङ्गधरू ॥ वृक्षांमाजीं पुण्यतरुवरु ॥ कल्पद्रुम तूं एक ॥८७॥
नरांमध्यें जो पुण्यशीळ ॥ तो तूं होसी घननीळ ॥ क्षमेचा गुण जें नैश्चल्य ॥ तें रूप तुझेंचि जाणावें ॥८८॥
वेदांमाजीं सामवेदोच्चार ॥ तो तूंचि गा श्रीधर ॥ शिळांमाजीं साचार ॥ शालिग्राम शिळा तूं ॥८९॥
नक्षत्रांमाजी शीतकर ॥ तो तूं होसी लक्ष्मीवर ॥ अहींमाजी वासुकी थोर ॥ तोही श्रीवर तूं साच ॥९०॥
सप्तस्वरांमाजीं पंचम ॥ तो तूं होसी मेघश्याम ॥ षड्‍रागांमध्यें उत्तम ॥ नटनारायण तूं होसी ॥९१॥
ऋषीश्वरांमाजी चक्रपाणी ॥ तूं कपिल महामुनी ॥ कवींमध्यें प्रसिद्ध पुराणीं ॥ व्यासरूप तुझेंचि ॥९२॥
शास्त्रांमाजीं जें भागवत ॥ तें तूं होसी श्रीअनंत ॥ श्रुतींमाजीं पूर्णभरित ॥ यजुर्वेद तूं एक ॥९३॥
क्षीरामाजीं जें नवनीत ॥ तें तूं होसी गा श्रीअनंत ॥ श्रृंगारांमाजीं जें शुद्ध मुक्त ॥ तें तूं होसी श्रीहरी ॥९४॥
जैं नेत्रीं दीजे सोगियांचें अंजन ॥ तैं जैसें सांपडे निघान ॥ तैसा तूं अनंत नारायण ॥ भासतोसी भक्तांलागीं ॥९५॥
आतां असो हे ध्रुवाची स्तुती ॥ श्रोतयां मानसीं नव्हे तृप्ती ॥ आतां हरि ध्रुव अतिप्रीतीं ॥ बोलते जाहाले ॥९६॥
ध्रुवा तूं मजकारणें ॥ देह दमविला पुरुषार्थपणें ॥ सहस्त्र वर्षें अनुष्ठानें ॥ महाभक्तीं बैसलासी ॥९८॥
तरी तूं भक्तांमाजीं भक्तराव ॥ तुवां मज समर्पिला भाव ॥ आतां माग रे कैवल्यठाव ॥ जो अपेक्षित मानसीं ॥९९॥
तुज नृपत्व देऊं वसुमतीचें ॥ जोंवरी मंडळ सवित्याचें ॥ कीं दिक्पतींमाजीं कुबेराचें ॥ पद देऊं तुज संपूर्ण ॥१००॥
चतुर्दश कोटि सैन्येंसीं ॥ करूं यमपुरीचा निवासी ॥ कीं महाप्रळयीं जो दाही ब्रह्मांडासी ॥ तो आहवनीय करूं ॥ तुज ॥१०१॥
कीं साठ कोटि परिवार ॥ जो वृष्टि करी कर्दमकुमर ॥ तयाचें पद देऊनि करूं जलधर ॥ सांग मजलागीं भक्तराया ॥१०२॥
चौर्‍यायशीं लक्ष जंतुमात्रीं ॥ जो व्यापक मारुत सर्वत्रीं ॥ त्याचें अथवा ज्यासी प्रसवला अत्री ॥ त्या शशीचें देऊं पद तें ॥१०३॥
कीं पद देऊं अमरावती ॥ करूं चतुर्दश रत्नांचा अधिपती ॥ यांमाजीं जें वसें चित्तीं ॥ तें सांगावें मज आतां ॥१०४॥
तंव ध्रुव बोले स्वभावें ॥ पित्याचें सामर्थ्य पुत्रानें भोगावें ॥ तरी पुत्र होऊनि न यावें ॥ संसारीं तेणें सर्वथा ॥१०५॥
आपण करिजे तपाचें संकट ॥ आणि पद इच्छिजे उच्छिष्ट ॥ तो व्यर्थ जन्मला संसारीं भ्रष्ट ॥ वृथा नरकाया तयाची ॥१०६॥
जें तुझें चरणकमल अनुच्छिष्ट ॥ तेंचि मी अंगीकारीन सुभट ॥ इतर पदें जीं बोलिलीं उच्छिष्ट ॥ न अंगीकारीं मी कोणाचीं ॥१०७॥
ध्रुवें प्रार्थिला ह्रषीकेश ॥ तुझिया चरणकमळीं असे सुगंधवास ॥ तेथें भृंग माझा मनअंश ॥ असावा सेवावयासी ॥१०८॥
हरि तुझिया चरणगंगाजळीं ॥ आम्ही फेडूं जी कर्मधुळी ॥ माझी मनोमीन त्या पूर्ण जळीं ॥ असावा सर्वदा ॥१०९॥
हरि हेचि कल्पना माझिया मना ॥ चरणसेवा दीजे नारायणा ॥ मग तो लक्ष्मीकांत प्रतिवचना ॥ बोलता जाहाला ध्रुवासी ॥११०॥
ध्रुवासी वदे ह्रषीकेशी ॥ मी प्रसन्न जाहालों तुजसी ॥ तुज म्यां केलें कल्पायुषी ॥ हें तूं जाण सत्य पां ॥१११॥
तुज वर दिधला असे अचळ ॥ पद योजिलें असे अढळ ॥ कल्पसंवत्सरींही निश्चळ ॥ भोगीं स्वर्गपद अक्षय ॥११२॥
हरि म्हणे परियेसीं गा ध्रुवा ॥ पूर्वीं पूजिलें म्यां सदाशिवा ॥ तेणें मज प्राप्त केला ठेवा ॥ इच्छेसारिखा ॥११३॥
ध्रुवपद आणि सुदर्शन ॥ हीं मज समपी पंचानन ॥ तें पद अभुक्तचि अजून ॥ ठेविलें असें तुजलागीं ॥११४॥
मग ध्रुव बोले हो नारायणा ॥ तुवां कैसें पूजिलें पंचानना ॥ तें भावपूर्वक दयाघना ॥ श्रुत करवीं माधवा तूं ॥११५॥
तंव बोलता झाला दैत्यारी ॥ सुनिश्चळ मनातें करीं ॥ जैसा म्यां पूजिला त्रिपुरारी ॥ परिसावें आतां ध्रुवा तूं ॥११६॥
बहुतां भक्तीं मज प्रश्निलें ॥ परी मीं तयां नाहीं सांगीतलें ॥ त्यां माझें ह्र्दय संतुष्ट केलें ॥ म्हणोनि सांगों तुज आतां ॥११७॥
ध्रुवा कोणे एके काळीं ॥ त्रिपुरदैत्य उदेला महाबळी ॥ त्यासी वधावया चंद्रमौळी ॥ रचिता झाला शस्त्रभार ॥११८॥
दधीचिऋषीच्या अस्थी ॥ शिवें मागीतल्या प्रसन्नयुक्ती ॥ त्यांचें शस्त्र घडी पशुपती ॥ आपणांकारणें ॥११९॥
ध्रुवा परिसावें आश्चर्य थोर ॥ ऐसें म्हणूनि कथिता झाला शार्ङ्गधर ॥ ते कथा परिसा जी सविस्तर ॥ शिवदास गोमा प्रार्थीतसे ॥१२०॥
इति श्रीस्कंदपुराणे काशीखंडे ध्रुवलोककथने ध्रुववरप्रदानं नाम त्रयोविंशाध्यायः ॥२३॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥

॥ इति त्रयोविंशाध्यायः समाप्तः ॥