काशी खंड - अध्याय १० वा

होय आपणा ॥१॥
मग तो गार्हपत्याग्नी ॥ तपःसाधनीं संकल्प धरोनीं ॥ मग आला आनंदवनीं ॥ जान्हवीतीरीं सत्वर ॥२॥
तेणें मणिकर्णिकेसी केलें स्नान ॥ नमस्कारिला देहलीगण ॥ मग विश्वनाथासी प्रेमभावेंकरून ॥ केला साष्टांग नमस्कार ॥३॥
सुवर्णकमळें बहु सुभट ॥ महासुंदर अनुच्छिष्ट ॥ दिव्यतेजें दंडीं नीट ॥ ऐसीं सहस्त्र अष्टकें ॥४॥
बिंब नुगवतां तरणीचें ॥ अंबु आणी तो मणिकर्णिकेचें ॥ स्नपन करी विश्वनाथाचें ॥ वैश्वानरसुत तो ॥५॥
अष्टोत्तरशत कमंडलू भरून ॥ स्वर्गसरितेचें आणोनि जीवन ॥ करीतसे नित्य स्नपन ॥ उमावराचें आदरें ॥६॥
त्रिकाळ स्नान नित्य करी ॥ नित्य राहे पवनआहारी ॥ ऐस पूजिला त्रिपुरारी ॥ षण्मासवरी साक्षेपें ॥७॥
नारदें सांगितली होती खूण ॥ जैं सौदामिनीपासाव आदान ॥ तें सत्य करावया वचन ॥ वज्रधर तेथें पावला ॥८॥
गंगोदकें कुंभ भरूनियां ॥ जात होता हर पूजावया ॥ तंव देवें रचिली माया ॥ वज्रधरें ते काळीं ॥९॥
गार्हपत्याग्नि पाचारिला जवळी ॥ मेघ दाविला अभ्रमंडळीं ॥ मग वज्र तुळिलें त्या काळीं ॥ सुरेशें अग्नीवरी ॥१०॥
प्रळयमेधींच्या विद्युलता ॥ सहस्त्र एक कडकडितां ॥ तैसें वज्र देखिलें तुळितां ॥ अमरेश्वरासी ॥११॥
देखिला प्रळयाग्निकल्लोळ ॥ भयभीत झाला वैश्वानरबाळ ॥ मग क्षणैक राहोनि निश्वळ ॥ झाला मूर्च्छागत ते ठायीं ॥१२॥
त्या बाळकासी म्हणे वज्रपाणी ॥ भयभीत कां झालासी मनीं ॥ मग उठविला करीं धरूनी ॥ अमरनाथें तेधवां ॥१३॥
म्हणे माग माग रे तुज मी प्रसन्न ॥ तुझी पावली भक्ति परिपूर्ण ॥ मग ऊर्ध्वमुख गार्हपत्याग्न ॥ पाहाता झाला अमरेशा ॥१४॥
म्हने मज तूं झालासी प्रसन्न ॥ तरी ऐसा तूं समर्थ कोण ॥ म्यां जाणीतला संपूर्ण ॥ मावकर आहेसी तूं ॥१५॥
तंव बोलिला देवाधीश ॥ तूं नेणसी रे बाळका मी महेश ॥ तुझिये भक्तिअवसानाचा दिवस ॥ पूर्ण झाला आजि पैं ॥१६॥
मग अग्नि म्हणे दुराचारिया ॥ देवांमाजी तूं दीर्धदोषिया ॥ तुवां अभिलाषिली ऋषिभार्या ॥ तरी लांछनी तूं होसी ॥१७॥
काय मागावा तुज वर ॥ तूं एक आज्ञाधर ॥ ज्याचे सत्तेनें चराचर ॥ उत्पन्न झालें तो देव ॥१८॥
तो वेगळाचि असे अनाथदानी ॥ भरोनि उरलासे त्रिभुवनीं ॥ ऐसें ऐकोनि वज्रपाणी ॥ झाला थोर क्रोधायमान ॥१९॥
मग तो ताडूं पाहे वज्रघात ॥ म्हणे करूं या वर्मिकाचा निःपात ॥ तंव धांबिन्नले शिवदूत ॥ गोकर्ण शैलादिगण ते ॥२०॥
शिवगण देखतां अति त्वरें ॥ गमन केलें सुरेश्वरें ॥ अद्दश्य होऊनि एकसरें ॥ अमरभुवना पावला ॥२१॥
मग त्या शिवगणीं बाळकासी ॥ सत्वर आणिलें शिवापासीं ॥ शिवचरणीं घातलें त्यासी ॥ शिवगणोत्तमीं ॥२२॥
मग शंकरें धरिला ह्रदयीं दशकरीं ॥ म्हणे मी झालों तुझा आभारी ॥ तुवां मज पुजिलें षण्मासवरी ॥ ऐसा भक्त नाहीं देखिला ॥२३॥
तुज वर दिधला संपूर्ण ॥ तूं माझा तृतीय भाललोचन ॥ तूं भक्तांमाजीं भक्त पूर्ण ॥ तेजरूप जाहलासी ॥२४॥
तुज वर द्यावयाकारण ॥ म्यां पूर्वीं केलें विचारण ॥ म्हणोनि मी झालों प्रसन्न ॥ तुजकारणें बाळका ॥२५॥
जें त्रिभुवनींचें तेज अद‍भुत ॥ तें तुज म्यां केलें प्राप्त ॥ तुज वर द्यावया जागृत ॥ असें या स्थळीं सर्वदा ॥२६॥
तुझे योगें याग हवन ॥ सर्व प्रकारें विविध धान्य ॥ आणि देवांसी भक्ष्य भोजन ॥ होईल जाण तव मुखें ॥२७॥
माझिया भाळीं तृतीय नयन ॥ तो तूं महाप्रळयाग्न ॥ त्रिभुवनींचें कार्य तुजवांचून ॥ निष्फळ जाण सर्वही ॥२८॥
जें जें वैश्वदेवीं अग्निहोत्रीं ॥ तें माझेंचि रूप त्रिनेत्रीं ॥ स्वर्गमृत्युपाताळसूत्रीं ॥ जाळिसी प्रळयीं संपूर्ण तूं ॥२९॥
जें जें बरवें त्रिभुवनीं ॥ तितुकें तुज दिधलें गार्हपत्याग्नी ॥ तूं सर्व देवांचा भागदानी ॥ महायागसमयीं ॥३०॥
जैसा मी व्यापक चराचरीं ॥ तैसा तूं सर्व जंतूंचे जठरीं ॥ महाकल्पांतीं दग्ध करीं ॥ हा ब्रह्मांडगोळ सर्वही ॥३१॥
ऐसा वर देत पंचानन ॥ मग शिवें केलें नामधारण ॥ तूं हुताशन पावकाग्न ॥ दाहकत्वें सर्वदा ॥३२॥
तूं यागीं वैश्वदेवीं कृशान ॥ तूं प्रभु आणि ज्वलन ॥ तूं भक्षितान्नाचा जाण ॥ पचनकर्ता जीवांचा ॥३३॥
ऐसें हरें केलें नामधारण ॥ मग त्यातें स्तविता झाला कृशान ॥ म्हणे जय जय स्मरदहन ॥ भालचक्षु सर्वदा ॥३४॥
तूं परात्पररूप प्रेमलिंग ॥ तूं सर्व तेजोमय अंतरंग ॥ तूं उदधि भक्त तरंग ॥ पूर्णपणें शोभसी ॥३५॥
तूं अनादि अगोचर ॥ क्षणें संहार ॥ हा सर्व त्रैलोक्यव्यापार ॥ लीलायंत्र तव हस्तीं ॥३६॥
आतां जरी करूं तुझी स्तुती ॥ जें बोलावें तें तूं पशुपती ॥ म्हणूनि मस्तक ठेविलें क्षितीं ॥ घातलें लोटांगण ॥३७॥
गण म्हणती शिवशर्म्यासी ॥ ऐसा वर झाला गार्हपत्यासी ॥ मग या अग्निपुरीसी ॥ राज्याधीश केला साक्षेपें ॥३८॥
मग शिव म्हणे कृशानूसी ॥ संख्या नाहीं तव पुण्यासी ॥ तूं माझेनि श्रद्धे तुळलासी ॥ त्रैलोक्यव्यापका समर्था ॥३९॥
तरी परियेसीं गा त्रैलोक्यदहना ॥ तुवां केली जे लिंगस्थापना ॥ त्यासी म्यां केली नामधारणा ॥ अग्नीश्वर ऐसी पैं ॥४०॥
जे अग्नीश्वरलिंग पूजिती ॥ अग्निहोत्री वैश्वदेव जे करिती ॥ अग्नीमाजी जीं नाना द्रव्यें होमिती ॥ तेणें तृप्ती सर्व देवां ॥४१॥
गण म्हणती शिवशर्म्यासी ॥ तो हा अग्निपुरीनिवासी ॥ ऐसें पुण्यफळ यासी ॥ प्राप्त झालें महातपें ॥४२॥
ऐसे ते सुशील पुण्यशील गण ॥ कीं ते विष्णुमूर्तीच परिपूर्ण ॥ विमानीं बैसोनियां गगन ॥ क्रमिती वैकुंठा जावया ॥४३॥
तंव पुढें कवण लोक देखिला ॥ जैसा कृष्णपाषाणेंचि घडिला ॥ दीर्घशरीर विशाल आथिला ॥ गिरिवर जैसा वनांत ॥४४॥
शिवशर्मा पुसे गणांसी ॥ हा कवण लोक सांगा आम्हांसी ॥ याचीं तरी पुण्यसामर्थ्यें कैसी ॥ तीं निरूपण करा आम्हांतें ॥४५॥
मग शिवशर्म्यासी म्हणती गण ॥ वरवा केला तुवां प्रश्न ॥ तरी परियेसीं आदि अवसान ॥ नैऋतराजयाचें ॥४६॥
तरी शिवशर्म्या अवधारीं ॥ दंडकारण्याचे तटीं विंध्यागिरी ॥ महापुण्यशील नगरी ॥ पाठारीं विंध्याद्रीच्या ॥४७॥
पिंगाक्ष राजा असे ते स्थळीं ॥ तो जातीचा असे कोळी ॥ तो नित्य पूजी चंद्रमौळी ॥ नित्य क्रमी महापंथ ॥४८॥
तो पिंगाक्ष पुण्यात्मा पुण्यसिंधू ॥ गिरिकूटीं असे त्याचा पितृबंधू ॥ तो महातस्कर महाव्याधू ॥ महादुरात्मा तो एक ॥४९॥
ताराक्ष नाम असे तयासी ॥ तो असे सदा अरण्यवासी ॥ घात चिंतीतसे बंधुपुत्रासी ॥ महाव्याध अपवित्र तो ॥५०॥
तंव कोणे एके दिनीं ॥ कापडी आले काशीयात्रेहूनी ॥ पूजोनियां हरभवानी ॥ तेचि मागीं पातले ॥५१॥
ते राहिले तये नगरीं ॥ तंव पिंगाक्ष आला ते अवसरीं ॥ भावें लोटला चरणांवरी ॥ कापडीयांच्या ॥५२॥
त्यांचिया चरणांची धूळी ॥ आपुल्या मुखीं घाली ते काळीं ॥ म्हणे मज श्रेय घडलें चंद्रमौळी ॥ पूजिलियाचें अनायासें ॥५३॥
मग केशभार मुक्त करी मौळीचे ॥ राजा चरण कापडियांचे ॥ मग जे परमभाव काशीपुरीचे ॥ ते निरूपिती कापडी ॥५४॥
त्यांसी क्षेमालिंगन देऊन ॥ काशीकथा पुसे सत्त्वगुणेंकरून ॥ कैसें घडलें तुम्हांसी स्नान ॥ स्वर्गसरितेचें ॥५५॥
आनंदवूनि नेती आनंदवनीं ॥ काम्यकर्मांतें जाळिती म्हणोनी ॥ कीं स्वयंभू शूलपाणी ॥ पूजिले जाण कापडिये ॥५६॥
जैसीं अलंकार भूषणें मळती ॥ तीं अग्निपुटीं घालिजेती ॥ मग दिसे कीं तयांची दीप्ती ॥ अनारिसी पाहतां ते ॥५७॥
तैसें आनंदवनस्थानीं ॥ महाप्रांजळ असे जी मंदाकिनी ॥ तेचि महाअग्निपुट देऊनी ॥ काढिले कापडी अलंकार ॥५८॥
जैशा अष्ट लोहांच्या जाती ॥ तैशा कापडियांच्या ज्ञाती ॥ ते हेमअळंकार जाहलेती ॥ विश्वनाथदर्शनें ॥५९॥
मग पिंगाक्षे त्यांकारणें ॥ महाप्रेमें दिधलीं क्षेमालिंगनें ॥ त्यांचीं करूनि पादक्षालनें ॥ केलें अवभृथस्नान ते ठायीं ॥६०॥
ऐसे ते कापडी नानावर्ण ॥ त्यांसी रायें दिधलें इच्छाभोजन ॥ मग प्राप्त केलें शयन ॥ जें जें रुदे जयासी ॥६१॥
मग प्रातःकाळ झालियानंतरें ॥ कापडियां दिधलीं दिव्यांबरें ॥ जीं जयाचे मानसीं रुचिकरें ॥ तीं दिधलीं तयांसी ॥६२॥
मग राजा बोळवीत निघाला ॥ दक्षिणपंथ तयां दाखविला ॥ तेथेंच राजा स्थिरावला ॥ कापडी झाले मार्गस्थ ॥६३॥
मग त्या पिंगाक्षाचा पितृबंधू ॥ ताराक्ष आडवा आला महाव्याधू ॥ तेणें थोर केला विरोधू ॥ कापडियांसी तेधवां ॥६४॥
हीरलीं त्याचीं दिव्यांबरें ॥ नाना वस्तु आणि पात्रें सुंदरें ॥ नागविलें ऐशिया प्रकारें ॥ कौपीना त्याही घेतल्या ॥६५॥
ऐसें नागवितां ताराक्षें वनीं ॥ मग ते आक्रंदती दीर्घध्वनीं ॥ पिंगाक्षा धांव म्हणोनी ॥ करिती अट्टाहास ॥६६॥
तंव पिंगाक्ष धांवला वेगेंसीं ॥ परिवार जोडले सैन्येंसीं ॥ तंव देखिलें ताराक्षासीं ॥ नागवितां कापडियांतें ॥६७॥
मग पिंगाक्ष म्हणे कुटिला ॥ महाव्याधा अमंगला ॥ योनी भोगिसी रे कुश्चला ॥ ऐसिया कर्मगतीनें ॥६८॥
तंव धांविन्नला तो ताराक्ष वीर ॥ चापीं योजिला बाण सत्वर ॥ तेणें विंधिला बंधुकुमर ॥ पिंगाक्ष तो ॥६९॥
तें संधान पिंगाक्ष चुकवून ॥ मग धांवला क्रोधायमान ॥ आसुडिता झाला दोर्दंडेंकरून ॥ तस्कर भूमीसी पाडिला ॥७०॥
दोघे झुंजती परस्परें ॥ हांकें गर्जती गिरिकंदरें ॥ मग काय केलें ताराक्षतस्करें ॥ पिंगक्षासी ते समयीं ॥७१॥
पिंगाक्ष ताडिला जी खङ्‍गें ॥ वज्रघायीं लोटती जैसी गिरिश्रृंगें ॥ कीं उत्पाटती चंडवायुसंगें ॥ महाद्रुम अवनी जैसे ॥७२॥
ऐसा पिंगाक्ष पाडिला क्षितितळीं ॥ ताराक्षें कापडी हरिले समूळीं ॥ दिव्य वस्त्रें आदि सकळीं ॥ घेऊनि गेला तो ॥७३॥
तंव कैलासाहूनि शिवगण ॥ घेऊनि आले देव्य विमान ॥ मध्यें अप्सरा करिती गायन ॥ दिव्यरूप लावण्य जयांचें ॥७४॥
मग विमानीं घालूनि पिंगाक्ष ॥ कैलासी नेता झाला गणाध्यक्ष ॥ यानंतरें वदता झाला तो विरूपाक्ष ॥ स्वगणांप्रती साक्षेपें ॥७५॥
हा माझा प्रिय भक्त ॥ येणें पूजिला पांथस्थ ॥ कापडियांचे रक्षणीं यथार्थ ॥ देह येणें अर्पिला ॥७६॥
मग शिव म्हणे गा प्रियकरा ॥ कापडियांच्या उपकारा ॥ आतां तूं पावलासी अभयवरा ॥ मजपासून ॥७७॥
मज तोषविलेंसी गा पूर्णभक्ता ॥ तुवां जाणितली काशीची महिता ॥ म्हणोनि प्राप्त झाली सायुज्यता ॥ मुक्ती तुज ॥७८॥
तरी तूं माझा परम भक्त ॥ तुज नाम ठेविलें नैऋत ॥ तूं नैऋत्यदिशेचा राजा निश्चित ॥ चंद्रार्कवरी केलासे ॥७९॥
तरी परियेसीं निऋतीनाथा ॥ तुझी परा भविली जन्मव्यथा ॥ आतां ताराक्ष जाईल यमपंथा ॥ जो कां तुझा पितृबंधु ॥८०॥
द्वादश सहस्त्र रौरव असती ॥ त्यांत एकही न चुके ताराक्षाप्रती ॥ तेथें धर्मराज असे अधिपती ॥ तो जाणे दोषदंड ॥८१॥
गण म्हणती शिवशर्म्यासी ॥ ऐसा वर झाला पिंगाक्षासी ॥ निऋतिदिशेचें राज्य तयासी ॥ दिधलें जाण शंकरें ॥८२॥
त्याचें तुज निरूपिलें मूळस्थान ॥ ऐसिया सामर्थ्यें झाला पावन ॥ तो हा नैऋत्यदेश संपूर्ण ॥ निरूपिला जाण शिवशर्म्या ॥८३॥
यानंतरें विमान पुढें चालिलें ॥ तंव त्यानें आणिक देखिलें ॥ मग शिवशर्म्यानें पुसिलें ॥ गणांप्रती ॥८४॥
म्हणे तो सुशील पुण्यशील गणां ॥ माझी पूर्ण कीजे हो कामना ॥ स्थिर चालों दीजे विमाना ॥ क्रमितां पंथ ॥८५॥
हा कवण लोक कवण प्रजा ॥ कवण तो या लोकींचा राजा ॥ येणें कैसें आराधिलें वृषभध्वजा । तें काय तप पुण्य जाणावें ॥८६॥
ऐसें कवण याचें नेमव्रत ॥ कीं हा लोक झाला यासी प्राप्त ॥ आणि हा कवणाचा सुत ॥ तें निरूपावें मजलागीं ॥८७॥
गण म्हणती मथुरावासी ॥ तूं बरवा प्रश्न आम्हां योजिलासी ॥ जेणें होतसे मनमळासी ॥ पराभव तात्काळ ॥८८॥
तुझ्या प्रश्नोदकीं प्रक्षालितां ॥ मनोगजासी ॥ होतसे शुद्धता ॥ कीं आकलनचि मदमत्ता ॥ तुझिया प्रश्नांकुशेंकरुनी ॥८९॥
तूं परिसें गा ब्रह्ममूर्ती ॥ ये लोकीं वरुण अधिपती ॥ गंधवतीनगरीं गंधपर्वतीं ॥ पश्चिमदिशे असे तो ॥९०॥
चार लक्ष योजने विस्तीर्ण ॥ चाळीस सहस्त्र मंदिरें पूर्ण ॥ साठ कोटी याचें सैन्य ॥ परम दुर्धर असें तें ॥९१॥
नव्यायशीं कोटी क्षितीवरी ॥ ऐसा नाहीं गा परोपकारी ॥ याचे आधारें खाणी चारी ॥ वर्तताती जाण पां ॥९२॥
हा जलवृष्टी करीतसे क्षितीं ॥ तेणें सर्व बीजें अद्भवती ॥ वापी कूप तडागें भरती ॥ पूर्ण सरिता सरोवरें ॥९३॥
सप्त सागर सर्व सरिता ॥ गंगा आदिकरूनि तत्त्वतां ॥ यांसी जळें पूर्णता ॥ हा वरुण करीत की ॥९४॥
जळेंविण सरिता विशोभित दिसती ॥ जळेंविण न शोभती वनस्पती ॥ जळें देवऋषिपितरां तृप्ती ॥ तो वरुणोपकार जाणावा ॥९५॥
या वरुणापासाव द्विजवरा ॥ वनस्पती फळती अपारा ॥ मग त्या येती उपकारा ॥ सर्व जनांकारणें ॥९६॥
याचेनि क्षितितळीं पुष्पयाती ॥ नानावर्ण सुगंधजाती असती ॥ प्रमथादिकांसी बहु प्रीती ॥ धरिती मौळीं सर्वदा ॥९७॥
नव लक्ष याती तृण भूमंडळी ॥ उद्भवे सर्व वरुणजळीं ॥ मग धेनु स्त्रवती महीतळीं ॥ पंचामृतें उत्तम तीं ॥९८॥
चहूं खाणींचिया जीवांसी ॥ जीवनाविण जीवित्व कैंचें त्यांसी ॥ परोपकारकर्ता सर्वांसी ॥ ऐसा हा वरुण जाण पां ॥९९॥
नाना मिष्टान्नें परिपाकें होती ॥ विरिंचि-हरि-हरादिकां तृप्ती ॥ त्या सर्व धान्यांची उत्पत्ती ॥ या वरुणापासाव जाण पां ॥१००॥
सर्व जनांचिया कामना ॥ हा वरुण पूर्ण करी जाणा ॥ आणिक परियेसीं गा ब्राह्मणा ॥ या वरुणाचा उपकार ॥१०१॥
जे देवांचे मुकुटीं रत्नमणी ॥ आणि पृथ्वीगर्भीं ज्या रत्नखाणी ॥ तयांचीं बीजें या वरुणापासोनी ॥ उत्पन्न होती सर्वदा ॥१०२॥
तींच बीजें शुक्तिगर्भीं पडती ॥ तेथें मुक्ताफळें निपजती ॥ कर्दळीगर्भीं पडतां उत्पत्ती ॥ होतसे कर्पूराची ॥१०३॥
जैं वृष्टी करिती स्वाती ॥ तैं दारण ऊर्ध्व शुंडा करिती ॥ स्वातीतोय शुंडामुखीं घेती ॥ कुंभस्थळीं साक्षेपें ॥१०४॥
मग तेणें गजमुक्तें निपजती ॥ या वरुणापासाव चिंतामणी होती ॥ ते अष्टधातूंसी सुवर्ण करिती ॥ भरंवसा जाण सर्वथा ॥१०५॥
या सर्व जनांच्या हिताकारण ॥ चार पदार्थ परिपूर्ण ॥ ते आतां परिसा कोण कोण ॥ सांगों यथार्थ ॥१०६॥
सर्व सुगंध सर्व आहार ॥ सर्व वस्त्रें संपूर्ण अलंकार ॥ या चहूंचें मूळ साचार ॥ एक ते असे लक्ष्मी ॥१०७॥
ती लक्ष्मी वरुणापासूनी ॥ जन्मली नंदिकेश्वराचे नयनीं ॥ तो नंदी अवतार असे म्हणोनी ॥ वरुणाचा सत्य पैं ॥१०८॥
या वरुणापासाव उत्पन्न होती ॥ चहूं खाणींचिया जंतुजाती ॥ हे चार पदार्थ उपयोगा येती ॥ देवां मानवां श्वापदांसी ॥१०९॥
ऐसा हा वरुणेश्वर ॥ चहूं खाणींचा कल्पतरु थोर ॥ यावेगळा या सृष्टीचा व्यापार ॥ न चले विरिंचिदेवाचा ॥११०॥
गण म्हणती शिवशर्म्यासी ॥ एवढें सामर्थ्य जोडलें तयासी ॥ हा प्राप्त झाला या पदासी ॥ तें कवण तप याचें सांगूं ॥१११॥
ब्रह्मयाचा पुत्र कर्दमऋषी ॥ झाला नव्हता पुत्र त्यासी ॥ म्हणोनि आलासे तपसाधनासी ॥ आनंदवनीं तो ॥११२॥
त्या कर्दमें केलें तपसाधन ॥ मानसपूजें पूजिला त्रिलोचन ॥ ऐसें तप झालें जी संपूर्ण ॥ पांच लक्ष संवत्सर ॥११३॥
नित्य स्नान मणिकर्णिकेसी ॥ मानसपूजा करी शिवासी ॥ कर्दमाचिया संतोषला भक्तीसी ॥ मग तो द्दश्य झालासे ॥११४॥
कर्दमें घेतलें करीं जीवन ॥ मग स्तविला तो पंचानन ॥ म्हणे आतां जी भाव संपूर्ण ॥ नव्हे तुजवांचूनियां ॥११५॥
भक्तीनें संतोषला हर ॥ म्हणे कर्दमा पूर्ण दिधला वर ॥ आतां होईल तुज कुमर ॥ तो जाण थोर उपकारी ॥११६॥
मग तिसरा नेत्र स्फुरितां चंद्रमौळी ॥ तेजदीप्ति तेथूनि निघाली ॥ ते कर्दमाचिया अर्ध्यांजळी- ॥ माजी पडली येऊनी ॥११७॥
तेथेंचि झाला तया कुमर ॥ शिव म्हणे लाधलासी रे वर ॥ तेंचि गुणनाम साचार ॥ वरुण ऐसें जाण पां ॥११८॥
ऐसा हर झाला प्रसन्न ॥ कर्दमासी दिधलें पुत्रदान ॥ कीं तो पूर्णरत्नांची खाण ॥ चतुर्दशांची पैं ॥११९॥
ऐसा कर्दमासी युत्र जाहाला ॥ आनंदें उत्साह वर्तला ॥ मग पुत्राचा व्रतबंध केला ॥ पांचवे संवत्सरीं ॥१२०॥
मग कोणे एके काळीं ॥ अपूर्व वर्तलें तये स्थळीं ॥ तें महाआश्वर्य श्रोतीं सकळीं ॥ श्रवण कीजे सावधान ॥१२१॥
तो वरुण आणि ऋषिबाळक ॥ आनंदवना गेले सम्यक ॥ जलक्रीडा खेळतां कौतुक ॥ अच्छोदनाम सरोवरीं ॥१२२॥
जळीं बुडी देतां कर्दमकुमर ॥ भारे जैसा शीतकर ॥ त्यासी देखोनि आला मगर ॥ अकस्मात परियेसा ॥१२३॥
मग त्या मगरें नेला तो वरुण ॥ ऋषिपुत्र गेले पळून ॥ मात ते सांगती येऊन ॥ कर्दमऋषीजवळिकें ॥१२४॥
ऋषिपुत्र म्हणती कर्दमासी ॥ मगरें नेलें जी वरुणासी ॥ गेला होता अच्छोदसरोवरासी ॥ जलक्रीडा करावया ॥१२५॥
तंव तो कर्दम महामुनी ॥ बैसलासे शिवध्यानीं ॥ म्हणे शिवपूजा प्रहारूनी ॥ कीजे पुत्राचें धांवणें ॥१२६॥
तरी हें न घडेचि सर्वथा ॥ शिवेंचि दिधलें पुत्रार्था ॥ तरी ते शिवपूजा वृथा ॥ करावी आतां कासया ॥१२७॥
यथार्थ पूजितां त्रिनयन ॥ जय प्राप्त होतसे मृत्यूपासून ॥ तरी तोचि पुत्र आम्हांसी आणून ॥ शिवचि देईल संतोषें ॥१२८॥
म्हणोनि उठेना शिव पूजितां ॥ ध्यानीं लक्षी गिरिजाकांता ॥ मग झाला शिवासी पूजिता ॥ मानसपूजेंकरूनी ।१२९॥
शुद्ध मनें केलें अभिषिंचन ॥ शुभ वाचेनें केलें सुगंधार्पण ॥ ज्ञानचक्षु उजळून ॥ दीपमाळा लाविली ॥१३०॥
ब्रह्मरस तो नैवेद्य करूनी ॥ पूर्ण पूजिला शूलपाणी ॥ मग पाहातसे पुत्रालागूनी ॥ ध्यानामाजीं साक्षेपें ॥१३१॥
ध्यानीं पाहातसे सप्तसागर ॥ गंगासरिता ओघ अपार ॥ वापी कूप तडाग सरोवर ॥ लक्षीतसे ध्यानीं सर्वही ॥१३२॥
ध्यानीं लक्षी सप्त पाताळ ॥ आणीक पाहातसे धरातळ ॥ पर्वत अष्ट कुलाचल ॥ लक्षिले ध्यानीं सर्वदा ॥१३३॥
ऐसें त्रिभुवन लक्षी मुनिवर ॥ तंव देखिलें अच्छोदसरोवर ॥ तेथें मगरें नेला कुमर ॥ खेळतां ऋषिपुत्रांतूनी ॥१३४॥
मगरें नेऊनि ठेविला विवरीं ॥ मम त्या जलदेवी सुंदरी ॥ म्हणती हें विघ्न उदेलें आम्हांवरी ॥ सागरासारिखें ॥१३५॥
तरी हा कर्दमऋषीचा नंदन ॥ त्रिभुवनीं रक्षक पूर्ण ॥ विश्वनाथाचिया वरापासून ॥ प्राप्त झाला कर्दमासी ॥१३६॥
तरी हा बाळक सुकुमार ॥ यासी आपण मागेल सागर ॥ यास्तव त्याजवळी नेऊनि कुमर ॥ देऊं कर्दमाचा आदरें ॥१३७॥
तो शिवभक्त कर्दमऋषी ॥ कोपें दग्ध करील त्रैलोक्यासी ॥ तो विघ्न करील सागरासी ॥ या पुत्रास्तव साक्षेपें ॥१३८॥
मग जलदेवी मिळोनि समस्त ॥ सागराजवळ नेला कर्दमसुत ॥ मग त्यांहीं जाणविला वृत्तांत ॥ सागरासी वरुणाचा ॥१३९॥
समुद्र म्हणे जलदेवतांसी ॥ तुम्हीं भलें आणिलें यासी ॥ आम्हांसी मागतां कर्दमऋषी ॥ कल्पान्त थोर होईल ॥१४०॥
आपुले मंदिरीं असतां निश्चित ॥ विघ्न उदेलें अकस्मात ॥ परी होतें आपुलें पूर्वार्जित ॥ तें उपयोगा आलें ये काळीं ॥१४१॥
मग सागरें त्या कर्दमसुतासी ॥ आलिंगिलें ह्रदयासीं ॥ सर्व अलंकार भूषणेंसीं वरुण तोषविला सागरें ॥१४२॥
दिधलें रत्नमणी बहुत ॥ अविंधमुक्तें केलीं प्राप्त ॥ आणि देवांसी जे अप्राप्त ॥ ते अंलकार दीधले ॥१४३॥
ऐसा शृंगारिला कर्दमकुमर ॥ मग काय करी तो नदीश्वर ॥ धरूनि आणविला तो मगर ॥ तत्काळचि ते ठायीं ॥१४४॥
मग पाशीं बांधोनि मगराप्रती ॥ दिधला वरुणाचे हातीं ॥ त्या वरुणासी घेऊनि आला सरितापती ॥ कर्दमाजवळी तेधवां ॥१४५॥
ऐसा आणिला काशीभुवनीं ॥ तंव कर्दम बैसलासे शिवध्यानीं ॥ मग प्रार्थिता झाला दीनवदनीं ॥ सरितानाथ ते समयीं ॥१४६॥
करसंपुट लावूनि भाळीं ॥ मस्तक ठेविलें क्षितितळीं ॥ मज क्षमा कीजे पादतळीं ॥ चरणरज होय तुमचा ॥१४७॥
सागरें देखिला कर्दमऋषी ॥ जेवीं मित्रउदय झाला पूर्वदिशेसी ॥ तेव्हां समुद्राचे मानसीं ॥ प्रवर्तलें महद्भय ॥१४८॥
मृगाजिन घालोनि क्षितितळीं ॥ कर्दम बैसला शिवाजवळी ॥ जैसा गजचर्मावरी चंद्रमौळी ॥ तैसा शोभला कर्दम तो ॥१४९॥
कर्दमासी म्हणे सरितानाथ ॥ मज ठाउका नसे वृत्तांत ॥ जेणें धरिला तुमचा सुत ॥ तो वरुणापाशीं दीधला ॥१५०॥
कर्दम पाहे जंव द्दष्टीं ॥ तंव मगर बांधिला पुत्रपृष्ठीं ॥ मग ह्रदयीं होऊनि थोर संतुष्टी ॥ पुत्र घेतला जवळिकें ॥१५१॥
कर्दम कुरवाळी बालकासी ॥ म्हणे हा शिवें प्राप्त केला आम्हांसी ॥ मग प्रत्युत्तर सागरासी ॥ वदता झाला कर्दम तो ॥१५२॥
कर्दम म्हणे हो सरितानाथा ॥ संख्या नाहीं मगराचिया सामर्थ्या ॥ त्याची हरिली गा जन्मव्यथा ॥ श्रीकाशीच्या दर्शनें ॥१५३॥
या काशीचा प्रादुर्भाव ऐसा ॥ येथें जंतु न पावे जीवदशा ॥ कल्याण कल्पी हा भरंवसा ॥ अनृत न होय सर्वथा ॥१५४॥
या मगराची थोर पुण्यसामुग्री ॥ जयातें प्राप्त काशीपुरी ॥ आतां याचा अन्याय कोण विचारी ॥ या त्रैलोक्यमंडळामाजी ॥१५५॥
ऐसी आज्ञा असे वेदशास्त्रीं ॥ जो जुंत वसे काशीक्षेत्रीं ॥ तो जाणावा त्रिनेत्री ॥ शिवचि केवळ साक्षात ॥१५६॥
अनेक तीर्थें असती अनेकास्थळीं ॥ परी जो स्नान करी मणिकर्णिकाजळीं ॥ तो साक्षात चंद्रमौळी ॥ ऐसें वेद बोलती ॥१५७॥
कर्दम म्हणे गा नदीश्वरा ॥ अन्यायी न म्हणिजे या मगरा ॥ हा वंद्य झाला समस्त जलचरां ॥ अन्यत्र स्थळींचिया ॥१५८॥
मग समुद्र गेला मणिकर्णिकस्नाना ॥ पुढती आला शिवदर्शना ॥ मग केली लिंगस्थापना ॥ तयातें नाम सागरेश्व ॥१५९॥
लिंगस्थापना करूनि सागर ॥ नमस्कारिला निश्वंभर ॥ मग जाता झाला नदीश्वर ॥ आपुलिया स्थानासी ॥१६०॥
मग वरुण म्हणे पितयासी ॥ एवढें सामर्थ्य केवीं तुम्हांसी ॥ जे सागर आला प्रार्थनेसी ॥ तें कवण तप आचरलां जी ॥१६१॥
मग कर्दम म्हणे रे कुमारा ॥ नित्य नित्य पूजितों शंकरा ॥ तेणें वंद्य चराचरां ॥ आणि स्वर्गींचिया देवांसी ॥१६२॥
सर्वकाळ आराधिजे विश्वनाथा ॥ तरी त्यातें विघ्न नसे सर्वथा ॥ अनंत हरे जन्मव्यथा ॥ चौर्‍यायशीं लक्ष योनींची ॥१६३॥
ऐसें ऐकोनि पितृवचन ॥ मग तप आचरे वरुण ॥ नित्य भक्षी तरुपर्ण ॥ जीं कां गलित वातस्पर्शें ॥१६४॥
ऐसे पंचसहस्त्र संवत्सर ॥ वरुणें पूजिला तो शंकर ॥ जो भक्तवत्सल करुणाकर ॥ प्रकटला तो शूलपाणी ॥१६५॥
वरुणाची देखोनि तपशक्ती ॥ तेणें थोर संतोषला पशुपती ॥ मग वर द्यावया प्रीतीं ॥ कर्दमसुतासी सरसावला ॥१६६॥
शिव म्हणे रे कर्दमसुता ॥ माझिया पूर्णभक्ता ॥ तुझिया मनींचें माग रे आतां ॥ तुज वर दिधला ये वेळीं ॥१६७॥
मग करिता झाला वरुण स्तुती ॥ म्हणे जयजयाजी शिवमूर्ती ॥ भक्तां रक्षिसी कल्पांतीं ॥ काशीपूरनिवासिया ॥१६८॥
तुझें करावया स्तवन ॥ मज सामर्थ्य असेल कोठून ॥ वेद वर्णूं न शकती गुण ॥ तेथें मी किती मानुषी ॥१६९॥
तूं जरी तोषलासी पंचानना ॥ माझी भक्ती आली तुझिया मना ॥ तरी म्यां केली लिंगस्थापना ॥ यासी देईं वर आतां ॥१७०॥
तरी परियेसीं गा वृषभध्वजा ॥ हे पृथ्वीचे जन करीं माझी प्रजा ॥ सागर सरिता जळजंतूचा राजा ॥ करावें मज ये वेळीं ॥१७१॥
मग शिव वदे यथातथ ॥ तुज  इतुकेंही दिधलें स्वामित्व ॥ आणिक या लिंगाचें महत्त्व ॥ परिसें वरुणा सादर ॥१७२॥
तरी ऐसा असे माझा वर ॥ लिंगा नाम वरुणेश्वर ॥ मी येथें निरंतर ॥ आणिक वर तो ऐसा ॥१७३॥
जे वरुणेश्वरलिंग पूजिती ॥ त्यांसी इच्छिलीं फळें प्राप्त होती ॥ त्यांसी वरुणलोकप्राप्ती ॥ युगायुगीं निरंतर ॥१७४॥
मग वरुणासी म्हणे वृषभध्वज ॥ जो वर दिधला तेजःपुंज ॥ तेणें तुज केला म्यां महाराज ॥ गंधर्वपुरीं पश्चिमेचा ॥१७५॥
तुज क्रीडतां सरोवरीं ॥ ज्या मगरें नेलें होतें विवरीं ॥ तोचि वहन तुझिया दारीं ॥ दीधला म्यां ॥१७६॥
गण म्हणती शिवशर्म्या द्विजा ॥ पृथ्वीजन वरुणाची प्रजा ॥ हा गंधर्वांचा राजा ॥ कर्दमसुत वरुण जो ॥१७७॥
हे कथा शिव सांगे भवानीप्रती ॥ ते लोपामुद्रेसी श्रवण करवी अगस्ती ॥ ते शिष्यांप्रती सांगे परम प्रीती ॥ सत्यवतीसुत व्यासमुनी ॥१७८॥
शिवदास गोमा श्रोतयांसी ॥ विनंती करी बद्ध करेंसीं ॥ आतां विमान जाईल कवण्या लोकासी ॥ तें परिसा अत्यादरें ॥१७९॥
इति श्रीस्कंदपुराणे काशीखंडे वरुणलोकवर्णनं नाम दशमाध्यायः ॥१८०॥
शुभं भवतु ॥