|
पु.
पिता ; जनक .
( बापासारखा ) चुलता . ( धृतराष्ट्र भीष्मास म्हणतो ) कीं माझा वधिला शिखंडिनें बाप । - मोकर्ण १ . १२ .
( काव्य . ) संस्कृतांतील तात शब्दाप्रमाणें अनुकंपार्हत्वदर्शक संबोधन ( लहानाला किंवा सत्कारार्थी योजतात ). जरी स्वधरर्मैकनिरत । वर्ताला बापा । - ज्ञा ३ . १०२ . - वि . फार ; पुष्कळ ; मोठा . बापु उपेगी वस्तु शब्दु । - अमृ ६ . १ . - उद्गा . आश्चर्य किंवा दु : ख यांचें दर्शक . बाप ! अज्ञानाची भुलि कैसी । - भाए ३ . १५ . [ सं . पिता , वप्तृ ; प्रा . बप्प , बप्पो ; का . बाप्प ; पोर्तु . जि . पतरौ , पात ( पितृशीं जास्त जुळणारा ); आर्मेजि . बाप ] म्ह० बापास बाप म्हणत नाहीं तो चुलत्यास काका कोठून म्हणणार ? बापासि बाप न म्हणे ऐशासी काय होय आजोबा । - मो . ( वाप्र . ) बाप शेटीची पेंड , बाब शेटीची पेंड - स्त्री . हवी त्यानें हवी तितकी न्यावी अशी वस्तु ; संपत्ति ; विपुल व सुसाध्य वस्तु . ( बापशेट नांवाच्या श्रीमान व उदार गृहस्थाच्या नांवावरुन हा शब्द रुढ झाला असेल ).
०होऊं , म्हणविणें , बाप होऊन करणें , बाप होऊन बोलणें - बापाची किंवा मोठेपणाची जागा घेणें ; वर मोठेपणा मिरवणें . एखाद्याचा बाप होणें , बाप लागून राहणें - एखाद्यापेक्षां वरचढ असणें ; त्रास देणारा असणें . बापाचा माल - एक शिवी ; कोणीं उधळेपणानें दुसर्‍याचा माल खर्चू लागल्यास त्यास म्हणतात . बापावरुन पावणें - बापाच्या नांवानें , बापावरुन शिव्या देणें . बापास बाप न म्हणणें - वाजवी गोष्टींत कोणाचीहि मुर्वत न धरणें . बापास बाप न म्हणणारा - भीड मुर्वत न धरणारा ; खडखडीत स्वभावाचा .
लागणें , म्हणविणें , बाप होऊन करणें , बाप होऊन बोलणें - बापाची किंवा मोठेपणाची जागा घेणें ; वर मोठेपणा मिरवणें . एखाद्याचा बाप होणें , बाप लागून राहणें - एखाद्यापेक्षां वरचढ असणें ; त्रास देणारा असणें . बापाचा माल - एक शिवी ; कोणीं उधळेपणानें दुसर्‍याचा माल खर्चू लागल्यास त्यास म्हणतात . बापावरुन पावणें - बापाच्या नांवानें , बापावरुन शिव्या देणें . बापास बाप न म्हणणें - वाजवी गोष्टींत कोणाचीहि मुर्वत न धरणें . बापास बाप न म्हणणारा - भीड मुर्वत न धरणारा ; खडखडीत स्वभावाचा .
०आजांचा - पु . पूर्वजांचा धर्म ; पिढीजात आलेला धर्म . बापई - पु . ( माण . ) बाप्या ; वयांत आलेला पुरुष .
धर्म - पु . पूर्वजांचा धर्म ; पिढीजात आलेला धर्म . बापई - पु . ( माण . ) बाप्या ; वयांत आलेला पुरुष .
०घर न. माहेर . मग आप - घर त्यागूनि बापघरीं केली वस्ति । - सप्र ११ . ४९ .
०जन्मांत जन्मीं - क्रिवि . सर्व आयुष्यांत ; जन्मापासून आजपर्यंत . मी बापजन्मीं कोणाचें उणें उत्तर बोलून घेतलें नाहीं . [ बाप + जन्म ]
०जादे दादे - पुअव . वाडवडील ; पूर्वज . दिल्ली याचे बापजाद्याची नाहीं , जो सामर्थ्यवान होईल त्याची दौलत असें आहे . - गोखंचिशाब १२ . [ फा . बाब = पिता + अर . जद्द = आजोबा ]
०पण न. सामर्थ्य ; पितेपण . तरि बापपण आपुलें कां दाखविजेना । - ऋ ३४ . पोरका वि . बाप मेल्यामुळें पोरका बनलेला .
०भाऊ पु. भाईबंद ; भाऊबंद ; नातेवाईक ; दायाद ( वतनांतील वांटेदार ).
०भावकी स्त्री.
भाऊबंदकी ; नातें .
दाट परिचय ; परमस्नेह .
०भ्रम पु. मोठा भ्रम . बापभ्रमाचें विंदान । केवढे सायास पक्षियांचे । - जै ७७ . ५४ . [ बाप = मोठा + भ्रम ]
०माय स्त्री. ( काव्य . ) बाप आणि आई ( हा शब्द विशेष रुढ नाहीं . रुढ शब्द मायबाप , आईबाप , मातापिता हे आहेत ). जैसी अबला सासुरां राहे । चित्तीं आठवे बापमाये । बापया , य पु . बाप्या ; पुरुष . बापयोद्धा पु . मोठा योद्धा . बापयोद्धा तो नि : शंक । - जै ७५ . १२६ . [ बाप = मोठा + योद्धा ]
०रोटी बापुती बापोती - स्त्री . ( हिं . ) ( शब्दश : अर्थ - बापाची भाकरी , अन्न ). वडिलोपार्जित चालत आलेली वतनवाडी , मालमत्ता . बापा - पु .
( खा . ) बाप .
बापाचें संबोधन ; ( आदरार्थी हाक मारतांना ) अहो ! अरे ! अर्थाचा दास पुरुष अर्थ नव्हे पुरुषदास बापा हें । - मोभीष्म १ . ९० .
( कों . ) एक पिशाचदेव ; बापदेव . बापाजी - पु . ( संबोधन ) मोठ्या माणसाला हाक मारतांना म्हणतात . बापाजी ! आम्हीं हीं चित्रें तुमचा अनुग्रह चितारी । - मोउद्योग ११ . ५२ . बापाला - पु . ( गो . ) मावशीचा नवरा . बापाशीक झंवरी - वि . ( हेट . ) एक शिवी . बापाशीं संभोग करणारी . बापिक - पु . कुलपरंपरागत धर्म ; हव्यकव्य ; कुलधर्म . - वि . कुळांतील ; कुलपरंपरागत . एथ स्वामीचें काज । ना बापिकें व्याज । - ज्ञा १२ . ६७ . बापु - वि . मोठा . - उद्गा . बापरे ; अरे बापरे ! बापु ! कळा वानु कैसी । - ऋ ६ . बापुरजदा , बापूरजदा , बापुरझदा , बापूरझदा - वि . वंशपरंपरा . बापूरजदा घेत जाऊन ... - वाडथोमारो २ . १०६ . बापुलभाऊ , बापोलभाऊ , बापुलभाव , बापूलभाव - पु . ( गो . ) चुलत भाऊ . बापुलयों , बापोलयों - पु . ( गो . ) चुलता . बापुला , बापुय , बापूय , बापुस , बापूस - पु . ( गो . कु . कों . ) बाप . बापू - पु . आदरार्थी पुरुषास म्हणतात . बापोलभैण - स्त्री . ( गो . ) चुलत बहिण . बाप्या , बाप्यो - पु . बाप होण्याच्या वयाचा , वयांत आलेला पुरुष ; प्रौढ . ( - अव . बापे - प्ये ). बाप्यामाणूस - पु . पुरुष . याच्या उलट बाईमाणूस .
|