चक्रम् [cakram] [क्रियते अनेन, कृ घञर्थे< क नि˚ द्वित्वम्
[Tv.] ]
The wheel of a carriage; चक्रवत्परिवर्तन्ते दुःखानि च सुखानि च
[H.1.173.] A potter's wheel.
A sharp circular missile, weapon, a disc (especially applied to the weapon of Viṣṇu).
An oil-mill; दशसूनासमं चक्रं दशचक्रसमो ध्वजः
[Mb.13.125.9.] A circle, ring; कलाप- चक्रेषु निवेशिताननम्
[Ṛs.2.14.] A troop, multitude, collection,
[Śi.2.17.] A realm, sovereignty; स्वस्थं स्वचक्रं परचक्रमुक्तम्
[Bu. Ch.2.15] ; cf. चक्रं सैन्यथाङ्गयोः । राष्ट्रे दम्भान्तरे ... । Medinī.
A province, district, a group of villages.
A form of military array in a circle.
A circle or depression of the body.
A cycle, cycle of years.
The horizon; यावदावर्तते चक्रं तावती मे वसुन्धरा
[Rām.2.1.36.] An army, a host.
Section of a book.
A whirlpool.
The winding of a river.
An astronomical circle; राशि˚ the zodiac.
Circular flight (of birds &c.).
A particular constellation in the form of a hexagon.
Range, department in general.
The convolutions or spiral marks of the शालिग्राम.
A crooked or fraudulent contrivance.
क्रः The ruddy goose (also called चक्रवाक); पद्मोल्लासविधायिनि सत्पथदीप्तिकृति चक्रभव्यकरे
[Viś. Guṇā.274.] A multitude, troop, group.
पादः, पादकः a carriage.
an elephant.
पालः the governor of a province.
an officer in charge of a division of an army.
horizon.
a circle.
one who carries a discus.
-फलम् a kind of discus.
-बन्धुः, -बान्धवः the sun.
बालः, डः, वालः, लम्, डम् a ring, circle.
a collection, group, multitude, mass; कैरव- चक्रवालम्
[Bh.2.74;] प्रकटयसि कुमुच्चैरर्चिषां चक्रवालं Rati.4.16;
[Mv.6.4;] [Mu.3.21.;] [K.126,178.] horizon.
(लः) a mythical range of mountains supposed to encircle the orb of the earth like a wall and to be the limit of light and darkness.
the ruddy goose.
-बालधिः a dog.
-भृत् m. m.
one who holds a discus.
N. N. of Viṣṇu.-भेदिनी night.
-भ्रमः, -भ्रमिः f. f. a lathe or grindstone; आरोप्य चक्रभ्रमिमुष्णतेजास्त्वष्ट्रेव यत्नोल्लिखितो विभाति
[R.6.] 32; चक्रभ्रमीवद्धृतशरीरः Sāṅ.
[K.67.] -भ्रान्तिः f. f. revolution of wheels;
[V.1.5.] -मण्डलिन् m. m. a species of cobra.-मुखः a hog.
-मुषलः a battle carried on with the discus and club.
-यानम् a wheel-carriage.
-रदः a hog.-वर्तिन् m.
an emperor, universal monarch, sovereign of the world, a ruler whose dominions extend as far as the ocean (आसमुद्रक्षितीश Ak.); पुत्रमेवंगुणोपेतं चक्रवर्तिनमाप्नुहि
[Ś.1.12;] तव तन्वि कुचावेतौ नियतं चक्रवर्तिनौ । आसमुद्रक्षितीशोऽपि भवान् यत्र करप्रदः ॥ Udb. (where there is a pun on the word चक्रवर्तिन्, the other meaning being 'resembling in shape the ruddy goose', 'round');
(hence) head, foremost; आपद्गतः किल महाशयचक्रवर्ती विस्तारयत्यकृतपूर्वमुदार- भावम्
[Bv.1.7;] कवयस्तर्कयाञ्चक्रुरित्थं ते चक्रवर्तिनः
[Parṇal.5.38.] a kind of horse having one or three curls on the shoulder; स्कन्धपार्श्वे यदावर्त एको वा यदि वा त्रयः । चक्रवर्ती स विज्ञेयो वाजी भूपालमन्दिरे ॥
[Śālihotra of Bhoj.] -वर्मन् m. m. N. of a king of Kashmir; चक्रवर्माभिधं राज्ये क्षीणपुण्यो व्यपद्यत
[Rāj. T.5.287.] वाकः (-की f.) the ruddy goose; दूरी- भूते मयि सहचरे चक्रवाकीमिवैकाम्
[Me.83.] ˚बन्धुः the sun.
a kind of horse, having white feet and white eyes; श्वेताभः श्वेतपादश्च तथा स्यात् श्वेतलोचनः । चक्रवाकः स विज्ञेयो राजार्हो वाजि सत्तमः ॥
[Śālihotra of Bhoj.] वाटः a limit, boundary.
a lamp-stand.
engaging in an action.
-वातः a whirlwind, hurricane; चक्रवातस्वरूपेण जहारासीनमर्भकम्
[Bhāg.1.] 7.2.
-वृद्धिः f. f.
interest upon interest, compound interest;
[Ms.8.153,156.] wages for transporting goods in a carriage.
-व्यूहः a circular array of troops.-संज्ञम् tin. (-ज्ञः) the ruddy goose.
-साह्वयः the ruddy goose.
-हस्तः an epithet of Viṣṇu.
Comp. अङ्गः a gander having a curved neck.
a carriage.
the ruddy goose (चक्रवाक); चक्राङ्गान् स च नित्यं वै सर्वतो वनगोच- रान्
[Mb.12.268.36.] (-ङ्गी) a goose. (-ङ्गम्) a parasol.
अटः a juggler, snake-catcher.
a rogue, knave, cheat.
a particular coin, a dināra.
-अधिवासिन् m. m. the orange tree.
-अरः, (-रम्) the spoke of a wheel; चक्रारपङ्क्तिरिव गच्छति भाग्यपङ्क्तिः ।
[Svapna.1.4.] -अश्मन् n. n. a machine to hurl stones at a distance; अयःकणपचक्राश्म- भुशुण्ड्युद्यतबाहवः
[Mb.1.227.25.] -आकार, -आकृति a. a. circular, round.
-आयुधः an epithet of Viṣṇu.-आवर्तः whirling or rotatory motion.
-आह्वः, -आह्वयः the ruddy goose;
ईश्वरः 'lord of the discus', N. of Viṣṇu.
the officer in charge of a district.
-ईश्वरी N. N. of the Jaina goddess of learning.-उपजीविन् m. an oil-man.
कारकम् a nail.
a kind of perfume.
-गजः the plant Cassia Tora.
-गण्डुः a round pillow.
-गतिः f. f. rotation, revolution.
-गुच्छः the Aśoka tree.
-ग्रहणम्, -णी f. f. a rampart, an entrenchment.
-चक्रम् A flock of चक्रवाक birds; अस्ताद्रिपद्मा- करचक्रचक्रे तत्कालविज्ञातपतङ्गपाते । सद्यो दिदीपे विरहानलः ...... ।
[Rām. Ch.6.19.] -चर a. a. moving in a circle; (-रः) a juggler.
-चारिन् m. m. a chariot.
-चूडामणिः a round jewel in a coronet or diadem.
-जीवकः, -जीविन् m. m. a potter.
-तीर्थम् N. N. of a holy place.
-तुण्डः a kind of fish; रोहितांश्चक्रतुण्डांश्च नलमीनांश्च राघव
[Rām.3.73.14.] -दंष्ट्रः a hog.
-घनः a thunder cloud.
-धर a.
bearing or having a wheel.
carrying a discus.
driving in a carriage.
(रः) an epithet of Viṣṇu; चक्रघरप्रभावः
[R. 16.55.] a sovereign, governor or ruler of a province; वृद्धानां भारतप्तानां स्त्रीणां चक्रधरस्य च
[Mb.13.162.38.] a village tumbler or juggler.
a snake; भवेच्चक्रधरो विष्णौ भुजङ्गे ग्रामजालिनि Viśvalochana.
-धारा the periphery of a wheel.
-नदी the Gaṇḍakī river.
-नाभिः the nave of a wheel.
-नामन् m. m.
the ruddy goose (चक्रवाक).
a pyritic ore of iron.
नायकः the leader of a troop.
a kind of perfume.
-नेमिः f. f. the periphery or circumference of a wheel; नीचैर्गच्छत्युपरि च दशा चक्रनेमिक्रमेण
[Me.19.] -पाणिः an epithet of Viṣṇu;
[Bg.11.49.]