ग्रहलाघव - नक्षत्र छायाधिकार

दास्त्रादष्ट च मूर्च्छना गजगुणा नन्दाब्धयो दृग्रसाः षट्तर्का युगखेचरा रसदिशोऽद्र्य़ाशा नवार्काः क्रमात् ॥

भाग्यादष्टयुगेन्दवोऽक्षतिथयः खात्ययोंऽशा ध्रुवास्त्र्यष्टाब्जा गजागोभुवो रविदृशः सिद्धाश्र्विनः खत्रिदृक् ॥१॥

मूलात्स्युर्द्विजिनाः शराशुगदृशः क्वङ्गाश्र्विनोऽष्टेषुदृग्बाणर्क्षाणि रसाष्टदृङ्नखगुणास्तत्त्वाग्नयोऽश्र्वामराः ॥

खं दत्तायनदृक्क्रियाः स्युरिह च क्षेपोऽक्षभाघ्नोऽकत्दृत्स्वर्णं प्राक्परतोऽन्यथोत्तरशरे ते स्युः स्वदेशे ध्रुवाः ॥२॥

दिक्सूर्य्येष्विषुदिक्छिवाङ्गखनगाभ्रार्काश्र्च विश्र्वे भवास्त्वाष्ट्राद्दौ नगवह्नयः कुयमलाग्नीभाक्षबाणा द्विषट् ॥

कर्णात्रिंशदारित्रयः खजिनभाभ्रं त्वाष्ट्रहस्ताहिभे द्वीशात्षट्सुकभात्रयं शरलवा याम्या उदक्छेषभे ॥३॥

प्रजापतिब्रह्मत्दृदग्न्यस्त्याऽपांवत्सलुब्धध्रुवकांशकाः स्युः ॥

कुषट् षडक्षास्त्रिशरा नभोऽष्टौ त्र्यष्टेन्दवो भूफणिनः क्रमेण ॥४॥

तेषां क्रमाद्रोशिखिनः खरामा अष्टौ रसाश्र्वाः शिखिनः खवेदाः ॥

शरांशकाः स्युर्मुनिलुब्ध्ब्धयोस्तु याम्यास्तु सौम्याः परिशेषकाणाम् ॥५॥

अर्थ -

उदाहरण .

अश्र्वि . चार शर ० अं .  ५अं . ४५प्र . अं . ( =५७ अंगुलें ३० प्रति अंगुलें ) ÷ १२ =४अं . ४७क . ३० विकला यांत ध्रुवांक ० रा . ८ अंश मिळविल्यानें ० रा . १२अं . ४७क . ३०विकला ही बेरीज शर उत्तर आहे म्हणून अश्र्विनीचा अस्तध्रुव झाला आणि ध्रुवांक ० राशि ८ अंश - ४ अंश ४७ कला ३० विकला = ० राशि ३ अंश १२क . ३० विकला ही वजाबाकी अश्र्विनीचा उदय ध्रुव झाला याप्रमाणें सर्वांचे उदयास्त ध्रुव पुढें लिहिले आहेत .

याम्योत्रर वृत्रस्थ नक्षत्रापासूनगतरात्रिज्ञान .

खमध्यगर्क्षधु्रवतोऽस्फुटं चरं ततो दिनार्द्धान्निजभोदयैस्तनुः ॥

भवेत्तदा लग्नमथो तदङ्गभान्वितार्कमध्ये घटिका निशागताः ॥६॥

अर्थ -

उदाहरण .

या म्योनत्तर तृत्तस्थ अश्र्विनीचा ध्रुव ० रा . ८अं .+अयनांश १८ ..१०क .=० रा . २६अं . १०क . ०वि . यापासून आणलेलें चर ४९प +१५घ . ४९प . हें अश्र्विनी नक्षत्राचें दिनार्ध झालें . आतां , अश्र्विनी ध्रुव ० रा . ८अं . + अयनांश १८क . १० =० रा . २६अं . १०क . हा रवि मानून व दिनार्ध (१५ घ . ४९प .) इष्टकाल मानून आणलेला भोग्यकाल २८ पलें व सायन लग्न ४ रा . १अं . ५४क . ४६विक . या रीतीनें प्रत्येक नक्षत्राचें दिनार्धव ख मध्यस्थ निरयन लग्न आणलीं तर ती पुढील प्रमाणें येतात .

उदय लग्न आणि अस्त लग्न .

उद्यद्भध्रुवकः स्वदेशजोऽस्तं वा प्राप्नुवतः सषडूग्रहः ।

स्यात्तत्कालविलग्नकं ततः प्राग्वत्स्युघ्रटिका निशागताः ॥७॥

अर्थ -

उदाहरण .

अश्र्विनीचा उदय ध्रुव ० रा . ३अं . १२क . ३० विकला , हेंच अश्र्विनीचें उदय लग्न झालें आणि अस्त ध्रुव ० रा . १२अं . ४७क . ३०विक . + ६रा . = १२अं . ४७क . ३० विकला हें अश्र्विनीचे अस्त लग्न झालें .

नक्षत्र छायादि साधन .

इति नैजदेशपलभावशतो ह्युदयं खमध्यमथवाऽस्तमयम् ॥

व्रजदश्र्विभादिषु सुखार्थमिह स्थिरलग्नकानि विदधीत सुधीः ॥८॥

निजदेशभवाद् ध्रुवाच्च बाणाच्छाया यंत्रलवादि खेटवत्स्यात् ॥

छायादेरपि चेह रात्रियातं नक्षत्रग्रहयोग उक्तवच्च ॥९॥

अर्थ -

इष्टनक्षत्रीं अभीष्टग्रहागमन काल .

द्ध्युचरभधृवकांत्तरलिप्तिकाद्ध्युगतिभुक्तित्द्धृताहिगतागतैः ॥

फलदिनैर्द्ध्य्चरेधिकहीनकेयुतितिहेतरथाखलुवक्रिणि ॥१०॥

अर्थ -

ग्रह रोहिणीशकट भेदकाल .

गवि नगकुलवे खगोऽस्य चेद्यमादिगिषुः खशरांगुलाधिकः ॥

कभशकटमसौ भिनत्त्यसृक्छनिरुडुपो यदि चेज्जनक्षयः ॥११॥

अर्थ -

चंद्र रोहिणी शकट भेदकाल .

स्वर्भानावदितिभतोऽष्टऋक्षसंस्थे शीतांशुः कभशकटं सदा भिनत्ति ॥

भौमार्क्योः शकटभिदा युगान्तरे स्यात्सेदानीं नहि भवतिदृशि स्वपाते ॥१२॥

अर्थ -

नक्षत्र छायाधिकार समाप्त .