ग्रहलाघव - पंचताराधिकार

पंचग्रहांची शीघ्रकेंद्रे शीघ्रफल आणि शीघ्रफलार्घाचा संस्कार

भौमार्कीज्यविहीनमध्यमरविः स्यात्स्वाशुकेन्द्रन्तुविद्भृग्वोरुक्तमिदं रसोर्घ्वमिनभाच्छुद्धं तदंशा दिनैः ॥

भक्ताः खादिफलं क्रमादिह गताङ्काऽसौ क्षयद्धर्‌य़ा हताच्छेषाद्बाणकुलब्धिहीनयुगयं दिग्त्दृल्लवाद्यं फलम् ॥६॥

प्राङ्मध्यमे चलफलस्य दलं विदध्यात्तस्माच्च मान्दमखिलं विदधीत मध्ये ।

द्राक्केन्द्रकेऽपि च विलोममतश्र्च शीघ्रं सर्वं च तत्र विदधीत भवेत्स्फुटोऽसौ ॥७॥

अर्थ -

उदाहरण .

मध्यम रवि १ राशि ४ अंश १३ कला ४२ विकला - मध्यम मंगळ ९ राशि २९ अंश ५५ कला १३ विकला = ३ राशि ४ अंश १८ कला २९ विकला , हें मंगळाचें शीघ्र केंद्र झालें . मध्यम रवि १ राशि ४ अंश १३ कला ४२ विकला मध्यम गुरु ४ राशि ८ अंश १५ कला १७ विकला = ८ राशि २५ अंश ५८ कला २५ विकला , हें गुरूचें शीघ्र केंद्र झाले . मध्यम रवि १ राशि ४ अंश १३ कला ४२ विकला — मध्यम शनि ११ राशि ० अंश ३६ कला ४५ विकला = २ राशि ३ अंश ३६ कला ५७ विकला हें शनीचे शीघ्र केंद्र झालें . मंगळाचे केंद्र ३ राशि ४ अंश १८ कला २९ विकला ; हें षड्भाल्प आहे म्हणून ९४ अंश १८ कला २९ विकला यांस १५ नीं भागून भागाकार ६ बाकी ४ अंश १८ कला २९ विकला  ( भागाकार परिमित भौमाचे शीघ्रांक ३२५ आणि एकाधिक शीघ्रांक ३६५ यांचें अंतर ) ४० ( = १७२ अंश १९ कला २० विकला ) ÷ १५ = ११ अंश २९ कला १७ विकला . आतां प्रथम शीघ्रांकांपेक्षा दुसरे शीघ्रांक अधिक आहेत म्हणून प्रथम शीघ्रांक ३२५ + ११ अंश २९ कला १७ विकला ( = ३३६ अंश २९ कला १७ विकला ) ÷ १० = ३३ अंश ३८ कला ५५ विकला , हे शीघ्र फल झाले . हें केंद्र मेषादि षड्भांत आहे म्हणून घन . आतां शीघ्र फलाचें अर्ध १६ अंश ४९ कला २७ विकला + मध्यम मंगळ ९ राशि २९ अंश ५५ कला १३ विकला = १० राशि १६ अंश ४४ कला ४० विकला , हा शीघ्र फलदल स्पष्ट भौम झाला . बुधकेंद्र १ राशि १७ अंश १४ कला ५० विकला ; हें षड्भाल्प आहे म्हणून ४७ अंश १४ कला ५० विकला यांस १५ नीं भागून भागाकार ३ बाकी २ अंश १४ कला ५० विकला  भागाकार परिमित बुध शीघ्रांक ११७ आणि एकाधिक शीघ्रांक १५० त्द्यांचें अंतर ३३ (= ७४ अंश ९ कला ३० विकला ) ÷ १५ = ४ अंश ५६ कला ३८ विकला , आता प्रथम शीघ्रांक अधिक आहेत म्हणून प्रथम शीघ्रांक ११७ + ४ अंश + ५६ कला ३८ विकला ( = १२१ अंश ५६ कला ३८ विकला ) ÷ १० = १२ अंश ११ कला ३९ विकला . हे शीघ्रफल झालें , हें केंद्र मेषादि षड्भांत आहे म्हणून घन . म्हणून शीघ्रफलार्ध ६ अंश ५ कला ४९ + मध्यम बुध १ राशि ४ अंश १३ कला ४२ विकला = १ राशि १० अंश १९ कला ३१ विकला हा शीघ्रफल दल स्पष्टबुध झाला .

गुरूचें शीघ्रकेंद्र ८ राशि २५ अंश ५८ कला २५ विकला , हे ६ राशींहून अधिक आहे म्हणून १२ राशींतून वजा करून बाकी तीन राशि ४ अंश १ कला ३५ विकला ( = ९४ अंश १ कला ३५ विकला ) यांस १५ नीं भागून भागाकार ६ बाकी ४ अंश १ कला ३५ विकला  ( ६ भागाकार परिमित गुरूचे शीघ्रांक १०६ आणि एकाधिक शीघ्रांक १०८ त्याचें अंतर २ ( = ८ अंश ३ कला १० विकला ) ÷ १५ = ० अंश ३२ कला १२ विकला . आतां प्रथम शीघ्रांक पुढील शीघ्रांका पेक्षां कमी आहेत म्हणून प्रथम शीघ्रांक १०६ + ० अ . ३२ कला १२ विकला . ( = १०६ अंश ३२ कला १२ विकला ) ÷ १० = १० अंश ३९ कला १३ विकला , हें शीघ्रफल झालें ; हें केंद्र तुलादि षड्भांत आहे म्हणून ऋण . आतां मध्यमगुरू ४ राशि ८ अंश १५ कला १७ विकला — शीघ्र फलार्ध ५ अंश १९ कला ३६ विकला = ४ राशि २ अंश ५५ कला ४१ विकला हा शीघ्र फल दल स्पष्ट गुरू झाला .

शुक्रांचे शीघ्र केंद्र . ३ रा . ५ अं . ४१ क . ३५ वि . हें षड्भाल्प आहे म्हणून ९५ अंश ४१ कला ३५ विकला  भागाकार परिमित शुक्राचें शीघ्रांक ३५४ आणि एकाधिक शीघ्रांक ४०२ त्द्यांचें अंतर ४८ ( = २७३ अंश १६ कला ० विकला ) ÷ १० = १८ अंश १३ कला ४ विकला . आतां प्रथम शीघ्रांकांपेक्षा पुढील अधिक आहेत म्हणून प्रथम शीघ्रांक ३५४ + १८ अं . १३ क . ४ विक . ( = ३७२ अं . १३ क . ४ दिक .) ÷ १० = ३७ अंश १३ कला १८ विकला , हें शीघ्र फल झाले . हे , केंद्र मेषादि षड्भांत आहे म्हणून धन . आतां , शीघ्र फलार्ध १८ अंश ३६ कला — ३९ विकला + मध्यमशुक्र १ रा . ४ अं . १३ क . ४२ विक . = १ रा . २२ अं . ५० क . २१ विक . हा शीघ्र फलदल स्पष्टशुक्र झाला .

शनीचे केंद्र २ रा . ३ अं . ३६ क . ५७ विक . हे षड्भाल्प आहे म्हणून ६३ अंश ३६ क . ५७ विक . यांस १५ नीं भागून भागाकार ४ ; बाकी तीन अंश ३६ क . ५७ वि .+ भागाकार परिमित शनीचें शीघ्रांक ४८ आणि एकाधिक शीघ्रांक ५४ त्द्यांचे अंतर ६ ( = २१ अंश ४१ कला ४२ विकला ) ÷ १५ = १ अंश २६ क . ४६ विक . प्रथम शीघ्रांकांपेक्षा दुसरे शीघ्रांक अधिक आहेत म्हणून प्रथम शीघ्रांक ४८ + १ अं . २६ क . ४६ विक . ( = ४९ अं . २६ क . ४६ विक .) ÷ १० = ४ अं . ५६ क . ४० विक ., हे शीघ्रफल झालें . हें केंद्र मेषादि षड्भांत आहे म्हणून धन . आता , शीघ्र फलार्ध २ अंश २८ कला २० विकला + मध्यमशनि ११ राशि ० अं . ३६ क . ४५ विक . = ११ रा . ३ अं . ५ कं . ५ विकला , हा शीघ्र फलदल स्पष्ट शनि झाला .

मांदांक

खं गोऽश्र्विनोऽद्रिमरुतोऽक्षगजा नवाशाः सिद्धेन्दवः खदहनक्षितयोऽसृजोऽङ्काः ॥

मान्दा बुधस्य खमिनाः कुदृशोऽष्टपक्षा देवाः शरानलमिता रसवह्नयः स्युः ॥८॥

खेन्द्रर्क्षाणि नवाग्नयोऽहूयुदधयोऽक्षाक्षा नवाक्षा गुरोः शुक्रस्याभ्ररसेशविश्र्वमनवो द्विर्बाणचन्द्राः क्रमात् ॥

खं गोऽब्जाः खकृताः खषण्नगनगा गोष्टौ त्रिनन्दाः शनैः शुद्धोऽब्ध्यद्रिषडग्निनागगृहतः स्यान्मन्दकेन्द्रं कुजात् ॥९॥

मांदां कांचे कोष्टक

मंदकेंद्र

उदाहरण .

मंगळाचें मंदोच्च ४ रा . ० अ . क . ० विक — शीघ्र फलदल स्पष्ट मंगळ १० रा . १६ अं . ४४ क . ४० विक . = ५ राशि १३ अं . १५ क . २० विकला , हें मंगळाचें मंद केंद्र झाले . बुधाचें मंदोच्च ७ रा . ० अं . ० क . ० विक .— शीघ्रफलदल स्पष्ट बुध १ रा . १० अं . १९ क . ३१ विक . = ५ रा . १९ अं . ४० क . २९ विकला , हें बुधाचें मंद केंद्र झालें . गुरूचें मंदोच्च ६ राशि ० अंश ० कला ० विकला — शीघ्रफल दल स्पष्ट गुरू ४ रा . २ अं . ५५ कला ४१ विक . = १ राशि २७ अं . ४ कला १९ विकला हें गुरूचें मंदकेंद्र झालें . शुक्राचें मंदोच्च ३ रा . ० अंश ० क . ० विक .— शीघ्र फलदल स्पष्ट शुक्र १ रा . २२ अं . ५० क . २१ विक . = १ रा . ७ अं . ९ क . ३९ विक ., हें शुक्राचें मंद केंद्र झालें .

शनीचें मंदोच्च ८ रा . ० अं . ० क . ० विक . — शीघ्र फलदल स्पष्ट शनी ११ राशि ३ अंश ५ कला ५ विकला = ८ राशि २६ अंश ५४ कला ५५ विकला , हें शनीचें मंदकेंद्र झालें .

मंदफल .

मृदुकेन्द्रभुजांशका दिनाप्ताः फलमङ्कः प्रगतस्तदूनितैष्यः ।

परिशेषहतो दिनाप्तियुक्तो दशभक्तः फलमंशकादि मान्दम् ॥१०॥ ( तस्माच्च मांद श्लोक ७ पहा )

अर्थ -

उदाहरण .

मंगळाचें मंदकेंद्र ५ राशि १३ अंश १५ कला २० विकला ; त्या चा भक्तज ० राशि १६ अंश ४४ कला ४० विकला = १६ अंश ४४ कला ४० विकला त्द्यास १५ नीं भागून भागाकार १ , म्हणून बाकी १ अंश ४४ कला ४० विकला  भागाकार परिमित मंगळाचे मांदांक २९ आणि एकाधिक मांदांक ५७ यांचें अंतर २८ ( = ४८ अंश ५० कला ४० विकला ) ÷ १५ = ३ अंश १५ कला २२ विकला ; यांत प्रथम मांदांक २९ मिळवून ३९ अंश १५ कला २२ विकला ÷ १० = ३ अंश १३ कला ३२ विकला , हें मंदफल झालें ; हें मंदकेंद्र मेषादि षड्भांत आहे म्हणून धन . आतां मंदफल ३ अंश १३ कला ३२ विकला + मध्यम मंगळ ९ राशि २९ अंश ५५ कला १३ विकला = १० राशि ३ अंश ८ कला ४५ विकला , हा मंदस्पष्ट मंगळ झाला .

बुधाचें मंदकेंद्र ५ राशि १९ अंश ४० कला २९ विकला , याचा भक्तज ० राशि १० अंश १९ कला ३१ विकला = १० अंश १९ कला ३१ विकला . यांस १५ नीं भागून भागाकार ० , म्हणून बाकी १० अंश १९ कला ३१ विकला . यांस १५ नीं भागून भागाकार ० , म्हणून बाकी १० अंश १९ कला ३१ विकला ÷ १५ भागाकार परिमित बुधाचे मांदांक ० आणि एकाधिक मांदांक १२ यांचें अंतर १२ ( = १२३अंश ५४ कला १२ विकला ) ÷ १५ = ८ अंश १५ कला ३६ विकला ; यांत प्रथम मांदांक ० मिळवून ८ अंश १५ कला ३६ विकला ÷ १० = ० अंश ४९ कला ३३ विकला ; हें मंदफल , केंद्र मेषादि आहे म्हणून धन म्हणून मध्यम बुध १ राशि ४ अंश १३ कला ४२ विकला + मंदफल ० अंश ४९ कला ३३ विकला = १ राशि ५ अंश ३ कला १५ विकला , हा मंदस्पष्ट बुध झाला .

गुरूचें मंदकेंद्र १ रा . २७ अंश ४ कला १९ विकला , याचा अंशादि भक्तज ५७ अंश ४ कला १९ विकला . यांस १५ नीं भागून भागाकार ३ म्हणून बाकी १२ अंश ४ कला १९ विकला  भागाकार परिमित गुरूचे मांदांक ३९ आणि एकाधिक मांदांक ४८ यांचें अंतर ९ ( = १०८ अंश ३८ कला ५१ विकला ) ÷ १५ = ७ अंश १४ कला ३५ विकला ; यांत प्रथम मांदांक ३९ मिळवून ४६ अंश १४ कला ३५ विकला ÷ १० = ४ अंश ३७ कला २७ विकला ; हें मंदफल मंदकेंद्र मेषादि षड्भांत आहे म्हणून घन . आता मध्यम गुरू ४ रा . ८ अं . १५ कला . १७ विकला + मंदफल ४ अं . ३७ क . २७ विक . = ४ रा . १२ अं . ५२ कला ४४ विकला , हा मंदस्पष्ट गुरु झाला .

शुक्राचें मंदकेंद्र १ राशि ७ अंश ९ कला ३९ विकला . याचा अंशादि भक्तज ३७ अंश ९ कला ३९ विकला . यास १५ नीं भागून भागाकार दोन , म्हणून बाकी ७ अंश ९ कला ३९ विकला भागाकार परिमित शुक्राचे मांदांक ११ आणि एकाधिक मांदांक १३ यांचें अंतर २ ( = १४ अंश १९ कला १८ विकला ) ÷ १५ = ० अंश ५७ कला १७ विकला ; यांत प्रथम मांदांक ११ मिळवून ११ अंश ५७ कला १७ विकला ÷ १० = १ अं . ११ कला ४३ विकला ; हे मंदफल मंदकेंद्र मेषादि आहे म्हणून घन . आतां मध्यम शुक्र १ राशि ४ अंश १३ कला ४२ विकला + मंदफल १ अंश ११ क . ४३ विकला = १ राशि ५ अंश २५ कला २५ विकला ; हा मंद स्पष्ट शुक्र झाला .

शनीचे मंदकेंद्र ८ राशि २६ अंश ५४ क . ५५ विक . याचा भुज २ रा . २६ अं . ५४ क . ५५ विक . = ८६ अं . ५४ क . ५५ विक . यास १५ नीं भागून भागाकार ५ म्हणून बाकी ११ अं . ५४ कला . ५५ विकला भागाकार परिमित शनीचे मांदांक ८९ आणि एकाधिक मांदांक ९३ यांचें अंतर ४ ( = ४७ अंश ३९ क . ४० विक .) ÷ १५ = ३ अंश १० कला ३८ विक ; यांत प्रथम मांदांक ८९ मिळवून ९२ अं . १० क . ३८ विक . ÷ १० = ९ अं . १३ क . ३ विकला ; हें मंदफल , मंदकेंद्र तुलादि आहे म्हणून ऋण . आतां मध्यम शनि राशि ० अंश ३६ कला ४५ विकला - मंदफल ९ अंश १३ कला ३ विकला = १० राशि २१ अंश २३ कला ४२ विकला , हा मंदस्पष्ट शनि झाला .

द्वितीय शीघ्रफल आणि ग्रहस्पष्टीकरण संस्कार .

अर्थ -

उदाहरण .

मंगळाचें मंदफल (३ अंश १३ कला ३२ विकला ) धन आहे , म्हणून शीघ्र केंद्र ३ राशि ४ अंश १८ कला २९ विकला -मंदफल ३ अंश १३ कला ३२ विकला = ३ राशि १ अंश ४ कला ५७ विकला ; हें द्वितीयशीघ्रकेंद्र झालें , हें ६ राशिंहून कमी आहे म्हणून ९१ अं . ४ कला ५७ विक . यांस १५ नीं भागून भागाकार ; आणि बाकी १ अंश ४ कला ५७ विकला भागाकार परिमित मंगळाचा शीघ्रांक ३२५ आणि एकाधिक शीघ्रांक ३६५ त्यांचे अंतर ४० ( = ४३ अंश १८ कला ० विकला ) ÷१५ =२ अंश ५३ कला १२ विकला ; यांत प्रथम शीघ्रांक ३२५ मिळवून ३२७ अंश ५३ कला १२ विकला ÷१० =३२ अंश ४७ कला १९ विकला , हे द्वितीय शीघ्र फल झालें . हें द्वितीय शीघ्र केंद्र मेषादि आहे म्हणून धन . आतां , शीघ्रफल ३२ अंश ४७ कला १९ विकला +मंदस्पष्ट मंगळ १० राशि ३ अंश ८ कला ४५ विकला = ११ राशि ५ अंश ५६ कला ४ विकला , हा स्पष्ट मंगळ झाला .

बुधाचें मंदफल (० अंश ४९ कला ३३ विकला ) धन म्हणून शीघ्रकेंद्र १ रा . १७ अं . १४ क . ५० विक .— मंदफल ० अं . ४९ क . ३३ विक . = १ रा . १६ अं . २५ क . १७ विक . हें द्वितीय शीघ्र केंद्र झालें . हे षड्भाल्प आहे म्हणून ४६ अं . २५ कला १७ विकला , यांस १५ नीं भागून भागाकार ३ आणि बाकी १ अंश २५ कला १७ विकला  भागाकार परिमित बुधाचे शीघ्रांक ११७ आणि एकाधिक शीघ्रांक १५० त्यांचे अंतर ३३ ( =४६ अंश ५४ कला २१ विकला ) ÷१५ =३ अंश ७ कला ३७ विकला , यांत प्रथम शीघ्रांक ११७ मिळवून १२० अंश ७ कला ३७ विकला ÷१० =१२ अंश ० कला ४५ विकला . हे द्वितीय शीघ्र फल , द्वितीय केंद्र मेषादि आहे म्हणून धन म्हणून मंदस्पष्ट बुध १ रा . ५ अंश ३ कला १५ विकला +द्वितीय शीघ्रफल १२ अंश ० कला ४५ विकला १ राशि १७ अंश ४ कला ० विकला ; हा स्पष्ट बुध झाला .

गुरूंचे मंदफल (४ अं . ३७ कला २७ विकला ) धन आहे म्हणून शीघ्रकेंद्र ८ राशि २५ अंश ५८ कला २५ विकला —मंदफल ४ अंश ३७ कला २७ विकला =८ राशि २५ अंश ५८ कला २५ विकला —मंदफल ४ अंश ३७ कला २७ विकला =८ राशि २१ अंश २० कला ५८ विकला . हें द्वितीय शीघ्रकेंद्र झालें हें १२ राशींतून वजा करून बाकी ३ राशि ८ अंश ३९ कला २ विकला =९८ अंश ३९ कला २ विकला ; यांस १५ नीं भागून भागाकर ६ , आणि बाकी ८ अंश ३९ कला २ विकला  भागाकार परिमित गुरूचे शीघ्रांक १०६ आणि एकाधिक शीघ्रांक १०८ यांचें अंतर २ ( =१७ अंश १८ कला ४ विकला ) ÷१५ =१ अंश ९ कला १२ विकला ; यांत प्रथम शीघ्रांक १०६ मिळवून , १०७ अंश ९ कला १२ विकला ÷१० =१० अंश ४२ कला ५५ विकला ; हें द्वितीय शीघ्रफल , द्वितीय केंद्र तुलादि आहे . म्हणून ऋण . आतां मंदस्पष्टगुरू . ४ राशि १२ अंश ५२ कला ४४ विकला द्वितीय शीघ्रफल १० अंश ४२ कला ५५ विकला = ४ राशि २ अंश ९ कला ४९ विकला , हा स्पष्टगुरू झाला .

शुक्राचें मंदफल (१ अंश ११ कला ४३ विकला ) धन आहे म्हणून शीघ्रकेंद्र ३ रा . ५ अं . ४१ कला ३५ विकला — मंदफल १ अंश ११ कला ४३ विकला = ३ राशि ४ अंश २९ कला ५२ विकला हें द्वितीयशीघ्र केंद्र झालें . (९४ अंश २९ कला ५२ विकला ) यांतील अंशांस १५ नीं भागून भागाकर ६ ; आणि बाकी ४ अंश २९ कला ५२

विकला  भागाकार परिमित शुक्राचे शीघ्रांक ३५४ आणि एकाधिक शीघ्रांक ४०२ यांचे अंतर ४८ ( =२१५ अं . ५३ कला ३६ विकला ) ÷१५ =१४ अंश २३ कला ३४ विकला , यांत प्रथम शीघ्रांक ३५४ मिळवून ३६८ अंश २३ कला ३४ विकला ÷१० =३६ अंश ५० कला २१ विकला , हें द्वितीय शीघ्रफल , द्वितीय केंद्र मेषादि आहे म्हणून धन . म्हणून मंदस्पष्ट शुक्र १ राशि ५ अंश २५ कला २५ विकला + द्वितीय शीघ्रफल ३६ अंश ५० कला २१ विकला = २ राशि १२ अंश १५ कला ४६ विकला , हा स्पष्ट शुक्र झाला .

शनीचें मंदफल (९ अंश १३ कला 3 विकला .) ऋण आहे म्हणून शीघ्रकेंद्र २ राशि ३ अंश ३६ कला ५७ विकला +मंदफल ९ अंश १३ कला . ३ विकला = २ राशि १२ अंश ५० कला ० विकला =७२ अंश ५० कला ० विकला . यांस १५ नीं भागून भागाकार ४ आणि बाकी १२ अंश ५० क . विक . भागाकार परिमित शनीचे शीघ्रांक ४८ आणि एकाधिक शीघ्रांक ५४ यांचें अंतर ६ ( = ७७ अंश ० क . ० विक .) ÷१५ =५ अंश कला ० विकला ; यांत प्रथम शीघ्रांक ४८ मिळवून ५३ अंश ८ कला ० विकला ÷१० =५ अंश १८ कला ४८ विकला ; हें द्वितीय शीघ्रफल , द्वितीय केंद्र मेषादि आहे म्हणून धन . म्हणून मंदस्पष्ट शनि १० राशि २१ अंश २३ कला ४२ विकला +द्वितीय शीघ्रफल ५ अंश १८ कला विकला = १० राशि २६ अंश ४२ कला ३० विकला हा स्पष्ट शनि झाला .

शुक्र आणि मंगळ यांस विशेष संस्कार

शुक्रारयोश्र्चलभवोऽन्त्यगतो यदाङ्कः शेषांशकाश्र्च पतिताः पृथगक्षभूभ्यः ॥

येऽल्पा भृगोस्त्रित्दृता असृजोऽक्षभक्ता देयाः स्वशीघ्रफलवत्स्फुटयोः स्फुटौ तौ ॥११॥

अर्थ -

पंचग्रहांच्या मंदस्पष्टगति .

मान्दाङ्कान्तरमार्क्यसृग्गुरूणां भक्त बाणनगैः शरैः खरामैः ॥

विद्भृग्वोर्द्विहतेषु भाजितं तद्दद्यात्प्राग्वदितौ मृदुस्फुटा सा ॥१२॥

अर्थ -

उदाहरण .

मंगळाचें मंदफळ आणते वेळेस मांदांकांतर २८ ÷५ =५ कला ३६ विकला . हा भागाकार , मंदकेंद्र कर्कादि आहे म्हणून धन ; यांत मध्यम गति ३१ कला २६ विकला मिळवून ३७ कला २ विकला ही मंगळाची मं .स्प .ग . झाली .

बुधाचें मांदांकांतर १२ ÷५ /२ =१२  २ /५ =४ कला ४८ वकला . हा भागाकार मंदकेंद्र कर्कादि आहे म्हणून धन ; यांत मध्यमगति ५९ कला ८ विकला मिळवून ६३ कला ५६ विकला , ही बुधाची मंदस्पष्ट गति झाली .

गुरूचे मांदांकांतर ९ ÷३० =० कला १८ विकला . हा भागाकार , मंदकेंद्र मकरादि आहे म्हणून ऋण . आतां मध्यम गति ५ कला ० विकला -भागाकार ० कला १८ विकला =४ कला ४२ विकला ही गुरूची मंदस्पष्टगति झाली .

शुक्राचें मांदांकांतर २ ÷५ /२ =२ २ /५ =० कला ४८ विकला . हा भागाकार , मंदकेंद्र मकरादि म्हणून ऋण . आतां , मध्यमगति ५९ कला ८ विकला —भागाकार ० कला ४८ विकला = ५८ कला २० विकला ही शुक्राची मंदस्पष्ट गति झाली .

शनीचें मांदांकांतर ४ ÷७५ =० कला ३ विकला ; हा भागाकार , मंद केंद्र कर्कादि आहे म्हणून धन . यांत मध्यम गति २ कला ० विकला मिळवून २ कला ३ विकला ही शनीची मंदस्पष्ट गति झाली .

पंचग्रहांच्या स्पष्टगति

भौमाच्चलाङ्कविवरं शरत्दृत्स्वबाणांशाढ्यं त्रित्दृत्कृतत्दृतं द्विगुणाक्षभक्तम् ॥

तद्धीनयुक्क्षयचये तु मृदुस्फुटा स्यात्स्पष्टाऽथ चेद्बहु ऋणात्पतिता तु वक्रा ॥१३॥

अर्थ -

हे शीघ्रांकांतरांचे भाज्यकांक

उदाहरण

मंगळाचे शीघ्रांकांतर ४० ÷५ =८ कला ० विकला . हा भागाकार शीघ्रांकांतर वाढतें आहे म्हणून धन ; म्हणून मंदस्पष्टगति ३७ कला २ विकला + ८ कला ० विकला = ४५ कला २ विकला . ही मंगळाची स्पष्ट गति झाली .

बुधाचें शीघ्रांकांतर ३३ ÷५ /६ = (३३ ६ = )१९८ ÷५ =३९ कला ३६ विकला हा भागाकार , शीघ्रांकांतर वाढतें आहे म्हणून धन . यांत मंद स्पष्टगति ६३ कला ५६ विकला मिळवून १०३ कला ३२ विकला ; ही बुधाची स्पष्ट गति झाली .

गुरूचे शीघ्रांकांतर २ ÷३ =० कला ४० विकला हा भागाकार शीघ्रांकांतर वाढते आहे म्हणून धन . यांत मंदस्पष्ट गति ४ कला ४२ विकला मिळवून ५ कला २२ विकला ही गुरूची स्पष्ट गति झाली . शुक्राचें शीघ्रांकांतर ४८ ÷४ =१२ कला ० विकला हा भागाकार शीघ्रांकांतर वाढते म्हणून धन . यांत मंदस्पष्ट गति ५८ कला २० विकला मिळवून ७० कला २० विकला ही शुक्राची स्पष्ट गति झाली .

शनीचें शीघ्रांकांतर ६ ÷५ /२ = (६ २ = ) १२ ÷५ =२ कला २४ विकला हा भागाकार शीघ्रांकांतर वाढते आहे म्हणून धन . यांत मंदस्पष्टगति २ कला ३ विकला मिळवून ४ कला २७ विकला ही शनीची स्पष्टगति झाली .

मंगळ बुध आणि शुक्र यांचे गतींस विशेष संस्कार .

कुजबुधभृगुजानां चेच्चलाङ्कोऽन्तिमः स्याद् दशहतपरिशेषांशा नगाद्र्य़ग्निभक्ताः ॥

फलमिषुदहनैर्युक्सप्तगोभिस्त्रिबाणैर्भवति गतिफलं तत्स्यात्तदा नैव पूर्वम् ॥१४॥

अर्थ -

ग्रहांचे वक्रीभवन आणि मार्गीभवन

त्रिनृपैः शरजिष्णुभिः शरार्र्कैं र्नगभूपैस्त्रिभवैः क्रमात्कुजाद्याः ।

चलकेन्द्रलवैः प्रयान्ति वक्रं भगणात्तैः पतितैर्व्रजन्ति मार्गम् ॥१५॥

अर्थ -

मंगळ , गुरू आणि शनि यांचे उदयास्त .

क्षितिजोऽष्टयमैरुदेति पूर्वे गुरुरिन्द्र रविजस्तु सप्तचन्द्रैः ।

स्वस्वोदयभागसंविहीनैर्भगणांशैरपरत्र यांति चास्तम् ॥१६॥

अर्थ -

बुध आणि शुक्र यांचे उदयास्त

खशरैश्र्च जिनैः परे ज्ञभृग्वोरुदयोऽस्तोऽक्षदिनैर्नगाद्रिभूभिः ॥

उदयोऽक्षनखस्त्र्यहीन्दुभिः प्रागस्तो दिग्दहनैश्र्च षट्सुरैः स्यात् ॥१७॥

अर्थ -

ग्रहांची वक्रगति , उदय अस्त आणि सरलगति याचे दिवस .

वक्रोदयदिगदितांशकतोऽधिकाल्पाः केन्द्रांशकाः क्षितिसुताद्द्विगुणास्त्रिभक्ताः ।

सांकांशका दशहतांगत्दृताः कुभक्ता वक्राद्यमाप्तदिवसैः क्रमशौ गतैष्यम् ॥१८॥

अर्थ -

बुध आणि शुक्र ह्यांची वक्रगति , उदय अस्त आणि मार्ग गति होण्याचा सुमार

पूर्वास्तादुदयः परेऽनृजुगतिस्तोयास्तमैन्द्र्य़ुद्रमो मार्गोऽस्तोऽत्र च दन्तदन्तदहनाष्ट्याज्याशदन्तैर्दिनैः ॥

चान्द्रेस्तत्परतत्परं त्वथ भृगोस्तद्वद्द्विमाः स्यात्ततोऽष्टाभिर्व्यंघ्रिभुवांघ्रिणा विचरणैकेनाष्टमासैः क्रमात् ॥१९॥

अर्थ -

मंगळ गुरू आणि शनि यांचे वक्रीभवन , उदय , अस्त आणि मार्गी भवन

भौमस्यास्तादुदयकुटिलर्जुत्वमौढ्यं क्रमात्स्यान्मासैर्वेदैरथ दशमितैर्लोचनाभ्यां च दिग्भिः ॥

जीवस्योर्व्या सचरणयुगैः सागरैः सांघ्रिवेदैः साङ्घ्रयेकेन त्रियुगदहनैरर्धयुक्तैस्तथाऽऽर्केः ॥२०॥

अर्थ -

पंचताराधिकार समाप्त