मैत्रेय उवाच
प्राजापत्यं तु तत्तेजः परतेजोहनं दितिः ।
दधार वर्षाणि शतं शंकमाना सुरार्दनात ॥१॥
लोके तेन हतालोके लोकपाला हतौजसः ।
न्यवेदयन विश्वसृजे ध्वन्तव्यतिकरं दिशाम ॥२॥
देवा उचु
तम एतद्विभो वेत्थ संविग्रा यद्वयं भृशम ।
न ह्याव्यक्तं भगवतः कालेनास्पृवर्त्मनः ॥३॥
देवदेव जगद्धातर्लोकनाथशिखामणे ।
परेषामपरेषां त्वम भुतानामासि भाववित ॥४॥
नमो विज्ञानवीर्याय माययेदमुपेयुषे ।
गृहीतगुणभेदाय नमस्तेऽव्यक्तयोनये ॥५॥
ये त्वानन्येन भावेन भावयन्त्यात्मभावनम ।
आत्मनि प्रोतभुवनम परं सदसदात्मकम ॥६॥
तेषा सुपक्वयोगानां जितश्वासोन्द्रियात्मनाम ।
लब्धयुष्मत्प्रसादानां न कुताश्चित्पराभवः ॥७॥
यस्य वाचा प्रजाः सर्वा गावस्तन्त्येव यन्त्रिताः ।
हरन्ति बलिमायत्तास्तस्मै मुख्याय ते नमः ॥८॥
स त्वं विधत्स्वं शं भुमंस्तमसा लुप्तकर्मणाम ।
अदभ्रद्रयया दृष्ट्या आपन्नानर्हसीक्षितुम ॥९॥
एष देव दितेर्गर्भ ओजः काश्यपमर्पितम ।
दिशास्तिमिरयन सर्वा वर्धतेऽग्निरिवैधसि ॥१०॥
मैत्रेय उवाच
स प्रहस्य महाबाहो भगवान शब्दगोचरः ।
प्रत्याचष्टात्मभुर्देवान प्रीणन रुचिरया गिरा ॥११॥
ब्रह्मावाच
मानसा मे सुता युष्मात्पुर्वजाः सनकादयः ।
चेरुर्विहायसा लोकाँल्लोकेषु विगतस्पृहाः ॥१२॥
त एकदा भगवतो वैकुण्ठस्यामलात्मनः ।
ययुर्यवैकुण्ठनिलयं सर्वलोकनमस्कृतम ॥१३॥
वसन्ति यत्र पुरुषः सर्वे वैकुण्ठमूर्तयः ।
येऽनिमित्तनिमित्तेने धर्मेणाराधयन हरिम ॥१४॥
यत्र चाद्यः पुमानास्ते भगवान शब्दगोचरः ।
सत्त्वं विष्टभ्य विरजं स्वानां नो मृडयर वृषः ॥१५॥
यत्र नैःश्रेयसं नाम वनं कामदुर्घैद्रुमैः ।
सर्वर्तृश्रीभिर्विभ्राजत्कैवल्यमिव मूर्तिमत ॥१६॥
वैमानिकाः सललनाश्चरितानि यत्र गायन्ति लोकशमलक्षपणानि भर्तुः ।
अन्तर्जलेऽनुविकसन्मधुमाधवीनं गन्धेन खण्डितधोयोऽप्यनिलं क्षिपन्तः ॥१७॥
पारावतान्यभृतसारसचक्रवाकदात्यूहहंशुकतित्तिरिबर्हिनां यः ।
कोलाहलो विरमतेऽचिरमात्रमुच्चै र्भुंगाधिपे हरिकथामिव गायमाने ॥१८॥
मन्दारकुन्दकुरबोप्तलचम्पकार्णपुन्नागनागबकुलाम्बुजपारिजाताः ।
गन्धेऽर्चिते तुलसीकाभरणेन तस्या यस्मिंस्तपः सुमनसो बहु मानयन्ति ॥१९॥
यत्संकुलं हरिपदानतिमात्रदृष्टै वैंदुर्यमारकतहेममयैर्विमानैः ।
येषां बृहत्कटिपटाः स्मितशोभिमुख्यः कृष्णात्मनां न रज आदधुरुत्स्मयाद्यैः ॥२०॥
श्री रुपिणी क्वणयती चरणारविन्दं लीलाम्बुजेन हरिसद्मनि मुक्तदोषा ।
संलक्ष्यते स्फटिककुड्य उपेतहेम्रि सम्मार्जतीव यदनुग्रहणेऽन्ययत्नः ॥२१॥
वापीषु विद्रुमटतास्वमलामृताप्सु प्रेष्यान्विता निजवने तुलसीभिरीशम ।
अभ्यर्चती स्वलकमुन्नसमीक्ष्य वक्त्र मुच्छेषितं भगवतेत्यमतांग यच्छ्रीः ॥२२॥
यन्न व्रजन्त्यघभिदो रचनानुवादा च्छुण्वन्ति येऽन्यविषयाः कुकथा मतिघ्रीः ।
यास्तु श्रुता हतभगैर्नृभिरात्तसारास्तांस्तान क्षिपन्त्यशरणेषु तमःसु हन्त ॥२३॥
येऽभ्यर्थितामपि च नो नृगतिं प्रपन्ना ज्ञानं च तत्त्वविषयं सहधर्म यत्र ।
नाराधनं भगवतो वितरन्त्यमुष्य सम्मोहिता विततया बत मायया ते ॥२४॥
यच्च व्रजन्त्यनिमिषभानुवृत्या दुरेयमा ह्यापरि नः स्पृहणीयशीलाः ।
भर्तुर्मिथः सुयशसः कथनानुराग वैक्लव्यबाष्पकलया पुलकीकृतांगाः ॥२५॥
तद्विश्वगुर्वधिकृतं भुवनैकवन्द्यं दिव्य विचित्रविबुधाग्रविमानशोचिः ।
आपुः परां मुदमपूर्वमुपेत्य योग मायाबलेन मुनयस्तदथो विकुण्ठम ॥२६॥
तस्मिन्नतीत्य मुनयः षडसज्जमानाः कक्षाः समानवयसावथ सप्तमायाम ।
देवावचक्षत गृहीतगदौ पराध्य केयुरकुण्डलकीरीविटकंवेषौ ॥२७॥
मत्तद्विरेफवनमालिकया निवीतौ विन्यस्तयासितचतुष्टयबाहुमध्ये ।
वक्त्रं भ्रुवा कुटिलया स्फुटनिर्गमाभ्यां रक्तेक्षणेन च मनाग्रभसं दधानौ ॥२८॥
द्वार्यैतयोर्निविविधुर्मिषतोपृष्टा पुर्वा यथा पुरवज्रकपाटिका याः ।
सर्वत्र तेऽविषमया मुनयः स्वदृष्ट्या ये संचरन्त्यविहता विगताभिशंकाः ॥२९॥
तान वीक्ष्य वातरशनांश्चतुरः कुमारान वृद्धान्दशार्धवयसो विदितात्मनत्वान ।
वेत्रेण चासखलयतामतदर्हणांस्तौ तेजो विहस्य भगवत्प्रतिकुलशीलौ ॥३०॥
ताभ्यां मिषत्स्वनिमिषेषु निषिध्यमानाः स्वर्हत्तमा ह्यापि हरेः प्रतिहारपाभ्याम ।
ऊचुः सुहृत्तमदिदॄक्षितभंग ईषत कामानुजेन सहता त उपप्लुताक्षाः ॥३१॥
मुनय ऊचुः
को वामिहैत्य भगवत्परिचर्ययोच्चै स्तद्धर्मिणं निवसतां विषमः स्वभावः ।
तस्मिन प्रशान्तपुरुषे गतविग्रहे वां को वाऽऽत्मत्कुहयोः परिशंकनीयः ॥३२॥
न ह्यान्तरं भगवतीह समस्तकुक्षा वात्मानमात्मनि नभो नभसीव धीराः ।
पश्यन्ति यत्र युवयोः सुरलिंगिनोः किं व्युप्तादितं ह्रादरभेदि भयं यतोऽस्य ॥३३॥
तद्वाममुष्य परमस्य विकुण्ठभुर्तः कृर्तुं प्रकृष्टमिह धीमही मन्दधीभ्याम ।
लोकानितो व्रजतमन्तरभावदृष्ट्या पापीयसस्त्रय इमे रिपवोऽस्य यत्र ॥३४॥
तेषामितीरितमुभाववधार्य घोरं तं ब्रह्मादण्डमनिवारणमस्त्रपूगैः ।
सद्यो हरेरनुचरावुन बिभ्यतस्तत पादग्रहावपततमतिकातरेण ॥३५॥
भूयादघोनि भगवद्भिरकारि दण्डो यो नौ हरेत सुरहेलनमप्यशेषम ।
मा वोऽनुतापकलया भगवत्स्मृतिघो मोहो भवेदिहु तु नौ व्रजतोरधोऽधः ॥३६॥
एवं तदैव भगवानरविन्दनाभः स्वानां विबुध्य सदतिक्रममार्यहृद्यः ।
तस्मिन ययौ परमहंसमहामुनीना मन्वेषणीयचरणौ चलयन सहश्रीः ॥३७॥
तं त्वागतं प्रतिहृतौपयिकं स्वपुम्भि स्तेऽचक्षतोक्षविषयं स्वसमाधिभाग्यम ।
हंसश्रियोर्व्यजनयोः शिववायुलोक च्छुभ्रातपत्रशशिकेसरशीकराम्बुम ॥३८॥
कृत्स्न प्रसादसुमुखं स्पृहणीयधाम स्नेहावलोककलय हृदि संस्पृशन्तम ।
श्यामे पृथावुरसि शोभितया श्रिया स्व श्चुडामणिं सुभगयन्तमिवात्मधिष्णम ॥३९॥
पीतांशुके पृथुनितम्बिनि विस्फृरन्त्या कात्र्चालिभिर्विरुतया वनमालया च ।
वल्गुप्रकोष्ठवलयं विनतासुतांसे विन्यस्तहस्तमितरेण धुनानमब्जम ॥४०॥
विद्युत्क्षिपन्मकरकुण्डलमण्डनार्ह गण्डस्थलोन्नसमुखं मणिमात्किरीटम ।
दोर्दण्डषण्डविवरे हरता परार्ध्य हारेण कन्धरगतेन च कौस्तुभेन ॥४१॥
अत्रोपसृष्टमिति चोत्स्मितमिन्दिरायाः स्वानां धिया विरचितं बहुसौष्ठवाढ्यम ।
मह्यां भवस्य भवतां च भजन्तमंगः नेमुर्निरिक्ष्य मुदा कैः ॥४२॥
तस्यारविन्दनयनस्य पदराविन्द कित्र्जल्कमिस्रतुलसीमकरन्दवायु ।
अन्तर्गतः स्वविवरेण चकार तेषां संक्षोभमक्षरजुषामपि चित्ततन्वोः ॥४३॥
ते वा अमुष्य वदनासितपद्मकोश मुद्वीक्ष्य सुन्दरतराधरकुन्दहासम ।
लब्धाशिषः पुनरवेक्ष्य तदीयमंघ्रिद्वन्द्वं नखारुणमणिश्रयणं निदध्यूः ॥४४॥
पुंसां गतिं मृगयतामिह योगमार्गे र्ध्यानास्पदं बहु मतं नयनाभिरामम ।
पौंस्नं वपुर्दर्शयानमनन्यसिद्धै रौप्यत्तिकैः समगृणन युतमष्टभोगैः ॥४५॥
कुमारा ऊचुः
योऽन्तर्हितो हृदि गतोऽपि दुरात्मनां त्वं सोऽद्यैव नयनमुलमनन्त राद्धः ।
यर्होव कर्णविवरेण गुहां गतो नः पित्रानुवर्णितरह भवदुद्भवेने ॥४६॥
तं त्वां विदाम भगवन परमात्मतत्त्वं सत्वेन सम्प्रति रतिं रचयन्तमेषाम ।
यत्तेऽनुपापविदितैर्दृढभक्तियोगै रुदग्रन्थयो हृदि विदुर्मुनयो विरागाः ॥४७॥
नात्यन्तिकं विगणयन्त्यपि ते प्रसादं किंत्वन्यदर्पितभयं भ्रुव उन्नयैस्ते ।
येऽगं त्वदंगघ्रिशरणा भवतः कथायाः कीर्तन्यतीर्थयशसः कुशला रसज्ञाः ॥४८॥
कामं भवह स्ववृजिनैर्नियेषु नः स्ता च्चेतोऽलिवद्यदि नु ते पदयो रमेत ।
वाचश्च नस्तुलसिवद्यति तेऽडघ्रिशोभाः पुर्यत ते गुणगणैर्यति कर्णरन्ध्रः ॥४९॥
प्रादुश्चकर्थ यदिदं पुरुहुत रुपं तेनेश निर्वृतिमवपुरलं दृशो नः ।
तस्मा इदं भगवते नम इद्विधेम योऽनात्मनां दुरुदयो भगवनप्रतीतः ॥५०॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्या संहितायां तृतीयास्कन्धे जयविजययोः सनकदिशापो नाम पंचदशोऽध्यायः ॥१५॥