३३०१
सिळे खातां आला वीट । सुनें धीट पावि धरी ॥१॥
कान्होबा ते जाणे खूण । उन उन घास घाली ॥ध्रु.॥
आपुलिये ठायींचे घ्यावें । लाड भावें पाळावा ॥२॥
तुका म्हणे मी जुनाट । मोहो आट परतला ॥३॥
३३०२
लागलें भरतें । ब्रम्हानंदाचें वरतें ॥१॥
जाला हरिनामाचा तारा । सीड लागलें फरारा ॥ध्रु.॥
बैसोनि सकळ । बाळ चालिले गोपाळ ॥२॥
तुका म्हणे वाट । बरवी सांपडली नीट ॥३॥
३३०३
धनें वित्तें कुळें । अवघियानें ते आगळे ॥१॥
ज्याचे नारायण गांठीं । भरला हृदय संपुटीं ॥ध्रु.॥
अवघें चि गोड । त्याचें पुरलें सर्व कोड ॥२॥
तुका म्हणे अस्त । उदय त्याच्या तेजा नास्त ॥३॥
३३०४
बोलावें तें आतां आम्ही अबोलणे । एका चि वचनें सकळांसी ॥१॥
मेघदृष्टि कांहीं न विचारी ठाव । जैसा ज्याचा भाव त्यासी फळो ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं समाधानें चाड । आपणा ही नाड पुढिलांसीं ॥३॥
३३०५
अधिकार तैसा करूं उपदेश । साहे ओझें त्यास तें चि द्यावें ॥१॥
मुंगीवर भार गजाचें पालाण । घालितां तें कोण कार्यसिद्धी ॥२॥
तुका म्हणे फांसे वाघुरा कुर्हाडी । प्रसंगी तों काढी पारधी तो ॥३॥
३३०६
नव्हों वैद्य आम्ही अर्थाचे भुकेले । भलते द्यावे पाले भलत्यासी ॥१॥
कुपथ्य करूनि विटंबावे रोगी । का हे सलगी भीड त्याची ॥२॥
तुका म्हणे लांसू फांसुउं देऊं डाव । सुखाचा उपाव पुढें आहे ॥३॥
३३०७
नव्हें परि म्हणवीं दास । कांहीं निमित्तास मूळ केलें ॥१॥
तुमचा तो धर्म कोण । हा आपण विचारा ॥धृ. ॥
नाहीं शुद्ध आचरण । परी चरण चिंतितों ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । ऐसें कां गा नेणां हें ॥३॥
३३०८
मागें चिंता होती आस । केला नास या काळें ॥१॥
तुम्ही आम्हां उदासीन । भिन्नाभिन्न वारिलें ॥ध्रु.॥
मोहजाळें दुःख वाढे । ओढे ओढे त्यास तें ॥२॥
तुका म्हणे कोण देवा । आतां हेवा वाढवी ॥३॥
३३०९
आहो उभा विटेवरी । भरोवरी चुकविली ॥१॥
निवारलें जाणें येणें । कोणा कोणें रुसावे ॥ध्रु.॥
संकल्पासी वेचे बळ । भारे फळ निर्माण ॥२॥
तुका म्हणे उभयतां । भेटी सत्ता लोभाची ॥३॥
३३१०
असो खटपट । आतां वाउगे बोभाट ॥१॥
परिसा हे विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥
अपराध करा । क्षमा घडले दातारा ॥२॥
तुका म्हणे वेथा । तुम्हा कळे पंढरिनाथा ॥३॥
३३११
वारकरी पायांपाशीं । आले त्यांसी विनविलें ॥१॥
काय काय तें आइका । विसरों नका रंकासी ॥ध्रु.॥
चिंतावोनि चिंता केली । हे राहिली अवस्था ॥२॥
तुका म्हणे संसारा । रुसलों खरा यासाठीं ॥३॥
३३१२
जीवींचें कां नेणां । परि हे आवडी नारायणा ॥१॥
वाढवावें हें उत्तर । कांहीं लाज करकर ॥ध्रु.॥
कोठें वांयां गेले । शब्द उत्तम चांगले ॥२॥
तुका म्हणे बाळा । असतात प्रिय खेळा ॥३॥
३३१३
वोडविलें अंग । आतां करूनि घ्यावें सांग ॥१॥
काय पूजा ते मी नेणें । जाणावें जी सर्वजाणें ॥ध्रु.॥
पोटा आलें बाळ । त्याचें जाणावें सकळ ॥२॥
चुका म्हणे हरी । वाहावें जी कडियेवरी ॥३॥
३३१४
सेवटींची हे विनंती । पाय चित्तीं रहावे ॥१॥
ऐसे करा कृपादान । तुम्हां मन सन्निध ॥ध्रु.॥
भाग्याविण कैंची भेटी । नव्हे तुटी चिंतनें ॥२॥
तुका म्हणे कळसा आलें । हें विठ्ठलें परिसावें ॥३॥
३३१५
करूंनियां शुद्ध मन । नारायण स्मरावा ॥१॥
तरीच हा तरिजे सिंधु । भवबंधू तोडोनिया ॥ध्रु.॥
तेथे सरे शुद्ध साचें । अंतरींचे बीज तें ॥२॥
तुका म्हणे लवणकळी । पडतां जळीं तें होय ॥३॥
३३१६
जिकडे पाहे तिकडे देव । ऐसा भाव दे कांहीं ॥१॥
काय केलों एकदेशी । गुणदोषीं संपन्न ॥ध्रु.॥
पडें तेथें तुझ्या पायां । करीं वायां न वजतें ॥२॥
तुका म्हणे विषमें सारी । ठाणें धरी जीवासी ॥३॥
३३१७
जिकडे जाय तिकडे सवें । आतां यावें यावरी ॥१॥
माझ्या अवघ्या भांडवला । तूं एकला जालासी ॥ध्रु.॥
आतां दुजें धरा झणी । पायांहूनि वेगळें ॥२॥
तुका म्हणे आतां देवा । नका गोवा यावरी ॥३॥
३३१८
स्मरतां कां घडे नास । विष्णुदास यावरी ॥१॥
ऐसी सीमा जाली जगीं । तरी मी वेगीं अनुसरलों ॥ध्रु.॥
धरिलें तें निवडे आतां । न घडे चित्तावेगळें ॥२॥
तुका म्हणे नाश नाहीं । पुराणें ही गर्जती ॥३॥
३३१९
आधी नाहीं कळों आला हा उपाय । नाहीं तरी काय चुकी होती ॥१॥
घालितो पायांसी मिठी एकसरें । नेदीं तो दुसरें आड येऊं ॥ध्रु.॥
कासया पडतों लटिक्याचे भरी । नव्हता का शिरीं भार घेतों ॥२॥
तुका म्हणे कां हे घेतों गर्भवास । कां या होतों दास कुटुंबाचा ॥३॥
३३२०
आतां बरें जालें । माझें मज कळो आलें ॥१॥
खोटा ऐसा संवसार । मज पायीं द्यावी थार ॥ध्रु.॥
उघडले डोळे । भोग देताकाळीं कळे ॥
तुका म्हणे जीवा । होतां तडातोडी देवा ॥३॥
३३२१
बोलिलों ते धर्म अनुभव अंगें । काय पांडुरंगें उणें केलें ॥१॥
सर्व सिद्धि पायीं वोळगती दासी । इच्छा नाहीं ऐसी व्हावें कांहीं ॥ध्रु.॥
संतसमागमें अळंकार वाणी । करूं हे पेरणी शुद्ध बीजा ॥२॥
तुका म्हणे रामकृष्णनामें गोड । आवडीचें कोड माळ ओऊं ॥३॥
३३२२
परिसाचे अंगें सोनें जाला वळिा । वाकणें या कळा हीन नेव्हे ॥१॥
अंतरीं पालट घडला कारण । मग समाधान तें चि गोड ॥ध्रु.॥
पिकली सेंद पूर्वकर्मा नये । अव्हेरु तो काय घडे मग ॥२॥
तुका म्हणे आणा पंगती सुरण । पृथक ते गुण केले पाकें ॥३॥
३३२३
ज्याचे माथां जो जो भार । ते चि फार तयासी ॥१॥
मागें पुढें अवघें रितें । कळों येतें अनुभवें ॥ध्रु.॥
परिसा अंगीं अमुपसोनें । पोटीं हीन धातु चि ॥२॥
आपुला तो करि धर्म । जाणे वर्म तुका तें ॥३॥
३३२४
पाहें तिकडे दिशा ओस । अवघी पास पायांपें ॥१॥
मन चि साच होइल कई । प्रेम देई भेटोनि ॥ध्रु.॥
सर्वापरि पांगुळ असें । न कळे कैंसे तें तुम्हा ॥२॥
तुका म्हणे कृपावंता । तूं तों दाता दीनाचा ॥३॥
३३२५
चालवणें काय । ऐसें अंगे माझे माय ॥१॥
धांव धांव लवलाहें । कंठीं प्राण वाट पाहे ॥ध्रु.॥
पसरूनि कर । तुज चालिलों समोर ॥२॥
देसील विसांवा । तुका म्हणे ऐशा हांवा ॥३॥
३३२६
आवडीच्या ऐसें जालें । मुखा आलें हरिनाम ॥१॥
आतां घेऊं धणीवरि । मागें उरी नुरेतों ॥ध्रु.॥
सांटवण मनाऐसी । पुढें रासी अमुप ॥२॥
तुका म्हणे कारण जालें । विठ्ठल तीं अक्षरीं ॥३॥
३३२७
त्यांचिया चरणां माझें दंडवत । ज्यांचें धनवित्त पांडुरंग ॥१॥
येथें माझा जीव पावला विसांवा । म्हणऊनि हांवा भरलासें ॥ध्रु.॥
चरणींचें रज लावीन कपाळा । जीं पदें राउळा सोईं जाती ॥२॥
आणिक तीं भाग्यें येथें कुरवंडी । करूनियां सांडीं इंद्राऐसी ॥३॥
वैष्णवांचे घरीं देवाची वसति । विश्वास हा चित्तीं सत्यभावें ॥३॥
तुका म्हणे सखे हरिचे ते दास । आतां पुढें आस नाहीं दुजें ॥५॥
३३२८
उपजोनियां मरें । परि हें चि वाटे बरें ॥१॥
नाहीं आवडीसी पार । न म्हणावें जालें फार ॥ध्रु.॥
अमृताची खाणी । उघडली नव्हे धणी ॥२॥
तुका म्हणे पचे । विठ्ठल हें मुखा साचें ॥३॥
३३२९
सत्य तूं सत्य तूं सत्य तूं विठ्ठला । कां गा हा दाविला जगदाकार ॥१॥
सांभाळीं आपुली हाक देतो माया । आम्हांसी कां भयाभीत केलें ॥ध्रु.॥
रूप नाहीं त्यासी ठेवियेलें नाम । लटका चि श्रम वाढविला ॥२॥
तुका म्हणे कां गा जालासी चतुर । होतासी निसुर निर्विकार ॥३॥
३३३०
अमच्या कपाळें तुज ऐसी बुद्धि । धरावी ते शुद्धी योगा नये ॥१॥
काय या राहिलें विनोदावांचून । आपुलिया भिन्न केलें आम्हां ॥ध्रु.॥
कोठें मूर्तिमंत दावीं पुण्यपाप । काशासी संकल्प वाहाविसी ॥२॥
तुका म्हणे आतां आवरावा चेडा । लटिकी च पीडा पांडुरंगा ॥३॥
३३३१
नो बोलावें ऐसें जनासी उत्तर । करितों विचार बहु वेळा ॥१॥
कोण पाप आड ठाकतें येऊन । पालटिति गुण अंतरींचा ॥ध्रु.॥
संसारा हातीं सोडवूनि गळा । हें कां अवकळा येती पुढें ॥२॥
तुका म्हणे सेवे घडेल अंतराय । यास करूं काय पांडुरंगा ॥३॥
३३३२
आतां हें उचित माझें जना हातीं । पाहिजे फजीती केली कांहीं ॥१॥
मग हे तुमचे न सोडीं चरण । त्रासोनियां मन येइल ठाया ॥ध्रु.॥
वाउगे वाणीचा न धरीं कांटाळा । ऐसी कां चांडाळा बुद्धि मज ॥२॥
तुका म्हणे जरि माथां बैसे घाव । तरि मग वाव नेघे पुढें ॥३॥
३३३३
मायेवरी सत्ता आवडीची बाळा । संकोचोनि लळा प्रतिपाळी ॥१॥
अपराध माझे न मनावे मनीं । तुम्ही संतजनीं मायबापीं ॥ध्रु.॥
आरुष वचन लेंकुराची आळी । साहोनि कवळी मागुताली ॥२॥
तुका म्हणे अंगीं काय नाहीं सत्ता । परि निष्ठता उपेजना ॥३॥
३३३४
कैसा होतो कृपावंत । बहुसंत सांगती । पुसणें नाहीं यातीकुळ । लागों वेळ नेदावा ॥१॥
ऐसी काय जाणों किती । उतरती उतरले ॥ध्रु.॥
दावी वैकुंठींच्या वाटा । पाहातां मोठा संपन्न । अभिमान तो नाहीं अंगी । भक्तालागी न बैसे ॥२॥
तुका म्हणे आळस निद्रा । नाहीं थारा त्या अंगीं । आलें द्यावें भलत्या काळें । विठ्ठल बळें आगळा ॥३॥
३३३५
सदैव हे वारकरी । जे पंढरी देखती । पदोपदीं विठ्ठल वाचे । त्यांसी कैचा संसार ॥१॥
दोष पळाले दोष पळाले । पैल आले हरिदास ॥ध्रु.॥
प्रेमभातें भरलें अंगीं । निर्लज्ज रंगीं नाचती । गोपीचंदनाची उटी । तुळसी कंठीं मिरवती ॥२॥
तुका म्हणे देव चित्तीं । मोक्ष हातीं रोकडा । दुर्बळा या शक्तिहीना । त्या ही जना पुरता ॥३॥
३३३६
ऐसीं ठावीं वर्में । तरी सांडवलों भ्रमें ॥१॥
सुखें नाचतों कीर्तनीं । नाहीं आशंकित मनीं ॥ध्रु.॥
ऐसें आलें हाता । बळ तरी गेली चिंता ॥२॥
सुखे येथें जालें तरी । नाहीं आणिकांची उरी ॥३॥
ऐसें केलें देवें । पुढें कांहीं चि न व्हावें ॥४॥
तुका म्हणे मन । आतां जालें समाधान ॥५॥
३३३७
चित्तीं बैसलें चिंतन । नारायण नारायण ॥१॥
न लगे गोड कांहीं आतां । आणीक दुसरें सर्वथा ॥ध्रु.॥
हरपला द्वैतभाव । तेणें देह जाला वाव ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे आम्ही । जालों निष्काम ये कामीं ॥३॥
३३३८
व्यापिलें सर्वत्र । बाहेरी भीतरीं अंत ॥१॥
ऐसें गोविंदें गोविलें । बोलें न वजाये बोलिले ॥ध्रु.॥
संचिताची होळी । करूनि जीव घेतला बळी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे नाहीं । आतां संसारा उरी कांहीं ॥३॥
३३३९
तुम्हांआम्हांसी दरुषण । जालें दुर्लभ भाषण ॥१॥
म्हणऊनि करितों आतां । दंडवत घ्या समस्तां ॥ध्रु.॥
भविष्याचें माथां देह । कोण जाणें होइल काय ॥२॥
म्हणे तुकयाचा बंधव । आमचा तो जाला भाव ॥३॥
३३४०
अनंतजन्में जरी केल्या तपरासी । तरी हा न पवे म्हणे देह ॥१॥
ऐसें जें निधान लागलेंसे हातीं । त्याची केली माती भाग्यहीना ॥ध्रु.॥
उत्तमाचें सार वेदाचें भांडार । ज्याच्यानें पवित्र तीथॉ होती ॥२॥
तुका म्हणे तुकयाबंधु आणीक उपमा । नाहीं या तों जन्मा द्यावयासी ॥३॥
३३४१
आम्हांपाशीं सरे एक शुद्ध भाव । चतुराईं जाणींव न लगे कळा ॥१॥
सर्वजाण माझा स्वामी पांडुरंग । तया अंगसंगें गोपाळासी ॥२॥
तुका म्हणे कर्मधर्में नये हातां । तयावरि सत्ता भाविकांची ॥३॥
३३४२
प्रीति करी सत्ता । बाळा भीती मातापिता ॥१॥
काय चाले त्याशीं बळ । आळी करितां कोल्हाळ ॥ध्रु.॥
पदरीं घाली मिठी । खेदी मागें पुढें लोटी ॥२॥
बोले मना आलें । तुका साहिला विठ्ठलें ॥३॥
३३४३
आवडीचे भेटी निवे । चित्त पावे विश्रांती ॥१॥
बरवियाचा छंद मना । नारायणा अवीट ॥ध्रु.॥
तळणे कांहीं साम्या पुरे । हें तों नुरे ये रुचि ॥२॥
तुका म्हणे बरवें जालें । फावलें हें कळे त्या ॥३॥
३३४४
केलियाचें दान । करा आपुलें जतन ॥१॥
माझी बुद्धि स्थिर देवा । नाहीं विषयांचा हेवा ॥ध्रु.॥
भावा अंतराय । येती अंतरती पाय ॥२॥
तुका म्हणे जोडी । आदीं अंतीं राहो गोडी ॥३॥
३३४५
माझे हातीं आहे करावें चिंतन । तुम्ही कृपादान प्रेम द्यावें ॥१॥
मागति यां भांडवल आळवण । नामाची जतन दातियासी ॥ध्रु.॥
बाळक धांवोनि आड निघे स्तनीं । घालावा जननी कृपे पान्हां ॥२॥
तुका म्हणे करीं कासवाचे परी । आहे सूत्रदोरी तुझे हातीं ॥३॥
३३४६
वाट दावी त्याचें गेलें काय । नागवला जो वारितां जाय ॥१॥
ऐसीं मागें ठकलीं किती । सांगतां खाती विषगोळा ॥ध्रु.॥
विचारोनि पाहे त्यास । न वजे जीवें नव्हे नास ॥२॥
तुका म्हणे जो रुसला जीवा । तयासी केशवा काय चाले ॥३॥
३३४७
अनुभवावांचून सोंग संपादणें । नव्हे हें करणें स्वहिताचें ॥१॥
तैसा नको भुलों बाहिरल्या रंगें । हित तें चि वेगें करूनि घेई ॥ध्रु.॥
बहुरूपी रूपें नटला नारायण । सोंग संपादून जैसा तैसा ॥२॥
पाषाणाचें नाव ठेविलें देव । आणिका तारी भाव परि तो तैसा ॥३॥
कनक झाड म्ह वंदिलें माथां । परिं तें अर्था न मिळे माजी ॥४॥
तुका म्हणे त्याचा भाव तारी त्यास । अहंभावीं नास तो चि पावे ॥५॥
३३४८
मज नष्टा माया मोह नाहीं लोभ । अधिक हो क्षोभ आदराचा ॥१॥
धिग हें शरीर अनउपकार । न मनी आभार उपकाराचा ॥ध्रु.॥
मजहून नष्ट आहे ऐसा कोण । नावडे मिष्टान्न बहुमोल ॥२॥
न दिसती मज आपलेसे गुण । संचित तें कोण जाणे मागें ॥३॥
तुका म्हणे देखोनियां काईं । पांडुरंगा पायीं राखियेलें ॥४॥
३३४९
मतिविण काय वर्णू तुझें ध्यान । जेथें पडिलें मौन्य वेदश्रुती ॥१॥
करूनि गोजिरा आपुलिये मती । धरियेलें चित्तीं चरणकमळ ॥ध्रु.॥
सुखाचें ओतिलें पाहों ते श्रीमुख । तेणें हरे भूक तान माझी ॥२॥
रसना गोडावली ओव्या गातां गीत । पावलेंसे चित्त समाधान ॥३॥
तुका म्हणे माझी दृष्टि चरणांवरी । पाउलें गोजिरीं कुंकुमाचीं ॥४॥
३३५०
ओस जाल्या मज भिंगुळवाणें । जीवलग नेणें मज कोणी ॥१॥
भय वाटे देखें श्वापदांचे भार । नव्हे मज धीर पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
अंधकारापुढे न चलवे वाट । लागतील खुंटे कांटे अंगा ॥२॥
एकला निःसंग फांकती मारग । होतों नव्हे लाग चालावया ॥३॥
तुका म्हणे वाट दावूनि सद्गु । राहि हा दुरू पांडुरंग ॥४॥
३३५१
उदार कृपाळ सांगसी जना । तरी कां त्या रावणा मारियेलें ।
नित्य नित्य पूजा करी श्रीकमळीं । तेणें तुझें काय केलें ॥१॥
काय बडिवार सांगसी वांयां । ठावा पंढरिराया आहेसि आम्हां ।
एकला चि जरी देऊं परिहार । आहे दुरिवरी सीमा ॥ध्रु.॥
कर्णाऐसा वीर उदार जुंझार । तो तुवां जर्जर केला वाणीं ।
पडिला भूमी परी नयेची करुणा । दांत पाडियेले दोन्ही ॥२॥
िश्रयाळ बापुडे सात्विकवाणी । खादलें कापूनि त्याचें पोर ।
ऐसा कठिण कोण होईंल दुसरा । उखळीं कांडविलें शिर ॥३॥
सिभ्री चक्रवर्ती करितां यज्ञयाग । त्याचें चिरिलें अंग ठायीं ठायीं ।
जाचऊनि प्राण घेतला मागें । पुढें न पाहतां कांहीं ॥४॥
बळीचा अन्याय सांग होता काय । बुडविला तो पाय देऊनि माथां ।
कोंडिलें दार हा काय कहार । सांगतोसी चित्त कथा ॥५॥
हरश्चिंद्राचें राज्य घेऊनियां सर्व । विकविला जीव डोंबाघरीं ।
पाडिला विघड नळा दमयंतीमधीं । ऐसी तुझी बुद्धि हरि ॥६॥
आणिकही गुण सांगावे किती । केलिया विपित्त माउसीच्या ।
वधियेला मामा सखा पुरुषोत्तमा । म्हणे बंधु तुकयाचा ॥७॥
३३५२
जे केली आळी ते अवघी गेली वांयां । उरला पंढरिराया श्रम माझा ॥१॥
काय समाधान केलें कोण वेळे । कोणें माझे लळे पाळियेलें ॥ध्रु.॥
आभास ही नाहीं स्वप्नीं दुश्चिता । प्रत्यक्ष बोलतां कंइचा तो ॥२॥
आतां पुढें लाज वाटे पांडुरंगा । भक्त ऐसे जगामाजी जाले ॥३॥
तुका म्हणे आतां नाहीं भरवसा । मोकलीसी ऐसा वाटतोसी ॥४॥
३३५३
समश्रुळित असतां वाचा । घोष न करिसी कां नामाचा ॥१॥
कां रे वैष्णव नव्हेसी । कवण्या दंभें नागवलासी ॥ध्रु.॥
हरि हरि म्हणतां लाजसी । गर्वें फुगोनि चालसी ॥२॥
तारुण्यें उताणा । पुंसेंविण बांडा सुना ॥३॥
जालेंसि महिमेचे वेडें । नाचों लाजसी दिंडीपुढें ॥४॥
अळंकारांच्यानि बळें । वंचलासी तुळसीमाळें ॥५॥
कैसा सकुमार जालासी । म्हणसी न टकें एकादशी ॥६॥
स्नान न करिसी आंघोळी । विभुती न लाविसी कपाळीं ॥७॥
वरिवरि न्याहाळिसी त्वचा । उपेग नाहीं मांसाचा ॥८॥
पद्मनाभी विश्वनाथ । तुका अझून रडत ॥९॥
३३५४
वाघाचा काळभूत दिसे वाघाऐसा । परी नाहीं दशा साच अंगीं ॥१॥
बाहेरील रंग निवडी कसोटी । संघष्टणें भेटी आपेआप ॥ध्रु.॥
सिकविलें तैसें नाचावें माकडें । न चले त्यापुढें युक्ति कांहीं ॥२॥
तुका म्हणे करी लटिक्याचा सांटा । फजित तो खोटा शीघ्र होय ॥३॥
३३५५
सिंदळीचे सोर चोराची दया । तो ही जाणा तया संवसर्गी ॥१॥
फुकासाटीं भोगे दुःखाचा वाटा । उभारोनी कांटा वाटेवरी ॥ध्रु.॥
सर्प पोसूनियां दुधाचा नास । केलें थीता विष अमृताचें ॥२॥
तुका म्हणे यासी न करितां दंडण । पुढिल खंडण नव्हे दोषा ॥३॥
३३५६
तेणें सुखें माझें निवालें अंग । विठ्ठल हें जग देखियेलें ॥१॥
कवतुकें करुणा भाकीतसें लाडें । आवडी बोबडें बोलोनियां ॥ध्रु.॥
मज नाहीं दशा अंतरीं दुःखाची । भावना भेदाची समूळ गेली ॥२॥
तुका म्हणे सुख जालें माझ्या जीवा । रंगलें केशवा तुझ्या रंगे ॥३॥
३३५७
विठ्ठल सोयरा सज्जन विसांवा । जाइन त्याच्या गांवा भेटावया ॥१॥
सीण भाग त्यासी सांगेन आपुला । तो माझा बापुला सर्व जाणे ॥ध्रु.॥
माय माउलिया बंधुवर्गा जना । भाकीन करुणा सकळिकांसी ॥२॥
संत महंत सद्धि महानुभाव मुनि । जीवभाव जाऊनि सांगेन त्या ॥३॥
माझिये माहेरीं सुखा काय उणें । न लगे येणें जाणें तुका म्हणे ॥४॥
३३५८
ध्याइन तुझें रूप गाइन तुझें नाम । आणीक न करीं काम जिव्हामुखें ॥१॥
पाहिन तुझे पाय ठेविन तेथें डोय । पृथक तें काय न करीं मनीं ॥ध्रु.॥
तुझे चि गुणवाद आइकेन कानीं । आणिकांची वाणी पुरे आतां ॥२॥
करिन सेवा करीं चालेन मी पायीं । आणीक न वजें ठायीं तुजविण ॥३॥
तुका म्हणे जीव ठेविला तुझ्या पायीं । आणीक तो काईं देऊं कोणा ॥४॥
३३५९
देवाचें भजन कां रे न करीसी । अखंड हव्यासीं पीडतोसी ॥१॥
देवासी शरण कां रे न वजवे तैसा । बक मीना जैसा मनुष्यालागीं ॥ध्रु.॥
देवाचा विश्वास कां रे नाहीं तैसा । पुत्रस्नेहें जैसा गुंतलासी ॥२॥
कां रे नाहीं तैसी देवाची हे गोडी । नागवूनी सोडी पत्नी तैसी ॥३॥
कां रे नाहीं तैसे देवाचे उपकार । माया मिथ्या भार पितृपूजना ॥४॥
कां रे भय वाहासी लोकांचा धाक । विसरोनि एक नारायण ॥५॥
तुका म्हणे कां रे घातलें वांयां । अवघें आयुष्य जाया भक्तिविण ॥६॥
३३६०
माझें चित्त तुझे पायीं । राहें ऐसें करीं कांहीं । धरोनियां बाहीं । भव तारीं दातारा ॥१॥
चतुरा तूं शिरोमणि । गुणलावण्याची खाणी । मुगुट सकळां मणि । तूं चि धन्य विठोबा ॥ध्रु.॥
करीं त्रिमिराचा नाश । दीप होउनि प्रकाश । तोडीं आशापाश । करीं वास हृदयीं ॥२॥
पाहें गुंतलों नेणतां । तुज असो माझी चिंता । तुका ठेवी माथा । पायीं आतां राखावें ॥३॥
३३६१
आमुचें उचित हे चि उपकार । आपला चि भार घालूं तुज ॥१॥
भूक लागलिया भोजनाची आळी । पांघुरणें काळीं शीताचिये ॥ध्रु.॥
जेणें काळें उठी मनाची आवडी । ते चि मागों घडी आवडे तें ॥२॥
दुःख येऊं नेदी आमचिया घरा । चक्र करी फेरा भोंवताला ॥३॥
तुका म्हणे नाहीं मुक्तीसवें चाड । हें चि आम्हां गोड जन्म घेतां ॥४॥
३३६२
मी दास तयाचा जया चाड नाहीं । सुख दुःख दोहीविरहित जो ॥१॥
राहिलासे उभा भीमरेच्या तीरीं । कट दोहीं करीं धरोनियां ॥ध्रु.॥
नवल काईं तरी पाचारितां पावे । न श्मरित धांवे भक्तिकाजें ॥२॥
सर्व भार माझा त्यासी आहें चिंता । तों चि माझा दाता स्वहिताचा ॥३॥
तुका म्हणे त्यास गाईंन मी गीतीं । आणीक तें चित्तीं न धरीं कांहीं ॥४॥
३३६३
यासी कोणी म्हणे निंदेचीं उत्तरें । नागवला खरें तो चि एक ॥१॥
आड वाटे जातां लावी नीट सोईं । धर्मनीत ते ही ऐसी आहे ॥ध्रु.॥
नाइकता सुखें करावें ताडण । पाप नाहीं पुण्य असे फार ॥२॥
जन्म व्याधि फार चुकतील दुःखें । खंडावा हा सुखें मान त्याचा ॥३॥
तुका म्हणे निंब दिलियावांचून । अंतरींचा सीण कैसा जाय ॥४॥
३३६४
निवडे जेवण सेवटींच्या घांसें । होय त्याच्या ऐसें सकळ ही ॥१॥
न पाहिजे जाला बुद्धीचा पालट । केली खटपट जाय वांयां ॥ध्रु.॥
संपादिलें होय धरिलें तें सोंग । विटंबणा वेंग पडियाली ॥२॥
तुका म्हणे वर्म नेणतां जें रांधी । पाववी ते बुद्धि अवकळा ॥३॥
३३६५
न लगे मरावें । ऐसा ठाव दिला देवें ॥१॥
माझ्या उपकारासाटीं । वागविला म्हुण कंठीं ॥ध्रु.॥
घरीं दिला ठाव । अवघा सकळ ही वाव ॥२॥
तुका म्हणे एके ठायीं । कोठें माझें तुझें नाहीं ॥३॥
३३६६.
नाहीं लाग माग । न देखेंसें केलें जग ॥१॥
आतां बैसोनियां खावें । दिलें आइतें या देवें ॥ध्रु.॥
निवारिलें भय । नाहीं दुसर्याची सोय ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं । बोलायाचें काम नाहीं ॥३॥
३३६७
दिली हाक मनें नव्हे ती जतन । वेंटाळिल्या गुणें धांव घेती ॥१॥
काम क्रोध मद मत्सर अहंकार । निंदा द्वेष फार माया तृष्णा ॥ध्रु.॥
इंद्रियांचे भार फिरतील चोर । खान घ्यावया घर फोडूं पाहे ॥२॥
माझा येथें कांहीं न चले पराक्रम । आहे त्याचें वर्म तुझे हातीं ॥३॥
तुका म्हणे आतां करितों उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडती ॥४॥
३३६८
तुझा दास मज म्हणती अंकित । अवघे सकळिक लहान थोर ॥१॥
हें चि आतां लागे करावें जतन । तुझें थोरपण तुज देवा ॥ध्रु.॥
होउनी निर्भर राहिलों निश्चिंतें । पावनपतित नाम तुझें ॥२॥
करितां तुज होय डोंगराची राईं । न लगतां कांहीं पात्या पातें ॥३॥
तुका म्हणे तुज काय ते आशंका । तारितां मशका मज दीना ॥४॥
३३६९
काय मागावें कवणासी । ज्यासी मागों तो मजपाशीं ॥१॥
जरी मागों पद इंद्राचें । तरी शाश्वत नाहीं त्याचें ॥ध्रु.॥
जरी मागों ध्रुवपद । तरी त्यासी येथील छंद ॥२॥
स्वर्गभोग मागों पूर्ण । पुण्य सरल्या मागुती येणें ॥३॥
आयुष्य मागों चिरंजीव । जीवा मरण नाहीं स्वभावें ॥४॥
तुका म्हणे एक मागें । एकपणे नाहीं भंग ॥५॥
३३७०
आम्ही ज्याचे दास । त्याचा पंढरिये वास ॥१॥
तो हा देवांचा ही देव । काय कळिकाळाचा भेव ॥ध्रु.॥
वेद जया गाती । श्रुति म्हणती नेति नेति ॥२॥
तुका म्हणे निज । रूपडें हें तत्वबीज ॥३॥
३३७१
भक्तवत्सल दिनानाथ । तिहीं लोकीं ज्याची मात ॥१॥
तो हा पुंडलिकासाठीं । आला उभा वाळवंटीं ॥ध्रु.॥
गर्भवास धरी । अंबॠषीचा कैवारी ॥२॥
सकळां देवां अधिष्ठान । एका मंत्रासी कारण ॥३॥
तुका म्हणे ध्यानीं । ज्यासि ध्यातो शूळपाणी ॥४॥
३३७२
फटकाळ देव्हारा फटकाळ अंगारा । फटकाळ विचारा चालविलें ॥१॥
फटकाळ तो देव फटकाळ तो भक्त । करवितो घात आणिका जीवा ॥२॥
तुका म्हणे अवघें फटकाळ हें जन । अनुभविये खूण जाणतील ॥३॥
३३७३
लावुनियां गोठी । चुकवूं आदरिली दिठी । देउनियां मिठी । पळे महिमा थुलिया ॥१॥
पुढें तो चि करी आड । तिचा लोभ तिसी नाड । लावुनि चरफड । हात गोऊनि पळावें ॥ध्रु.॥
आधीं काकुलती । मोहो घालावा पुढती । तोंडीं पडे माती । फिरतां मागें कैचा तो ॥२॥
तुका म्हणे देवा । यासी रडवी याचा हेवा । भावें कां हे सेवा । सुखें तुम्हां नार्पिती ॥३॥
३३७४
नेत्राची वासना । तुज पाहावें नारायणा ॥१॥
करीं याचें समाधान । काय पहातोसी अनुमान ॥ध्रु.॥
भेटावें पंढरिराया । हें चि इच्छिताती बाह्या ॥२॥
म्हणतों जावें पंढरीसीं । हेंचि ध्यान चरणासी ॥३॥
चित्त म्हणे पायीं । तुझे राहीन निष्चयीं ॥४॥
म्हणे बंधु तुकयाचा । देवा भाव पुरवीं साचा ॥५॥
३३७५
मन उतावळि । जालें न राहे निश्चळ ॥१॥
दे रे भेटी पंढरिराया । उभारोनि चारी बाह्या ॥ध्रु.॥
सर्वांग तळमळी । हात पाय रोमावळी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे कान्हा । भूक लागली नयना ॥३॥
३३७६
म्हणसी दावीन अवस्था । तैसें नको रे अनंता ॥१॥
होऊनियां सहाकार । रूप दाखवीं सुंदर ॥ध्रु.॥
मृगजळाचिया परी । तैसें न करावें हरी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे हरी । कामा नये बाह्यात्कारी ॥३॥
३३७७
आकारवंत मूर्ति । जेव्हां देखेन मी दृष्टी ॥१॥
मग मी राहेन निवांत । ठेवूनियां तेथें चित्त ॥ध्रु.॥
श्रुति वाखाणिती । तैसा येसील प्रचिती ॥२॥
म्हणे तुकयाचा सेवक । उभा देखेन सन्मुख ॥३॥
३३७८
जेणें तुज जालें रूप आणि नांव । पतित हें दैव तुझें आम्ही ॥१॥
नाहीं तरी तुज कोण हें पुसतें । निराकारी तेथें एकाएकी ॥ध्रु.॥
अंधारे दीपा आणियेली शोभा । माणिकासी प्रभा कोंदणासी ॥२॥
धन्वंतरी रोगें आणिला उजेडा । सुखा काय चाडा जाणावें तें ॥३॥
अमृतासी मोल विषाचिया गुणें । पितळें तरी सोनें उंच निंच ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही असोनिया जना । तुज देव पणा आणियेलें ॥५॥
३३७९
सुखवाटे ये चि ठायी । बहु पायीं संतांचें ॥१॥
म्हणऊनि केला वास । नाहीं नास ते ठायीं ॥ध्रु.॥
न करवे हाली चाली । निवारिली चिंता हे ॥२॥
तुका म्हणे निवे तनु । रजकणु लागती ॥३॥
३३८०
देऊं कपाट । कीं कोण काळ राखों वाट ॥१॥
काय होईंल तें शिरीं । आज्ञा धरोनियां करीं ॥ध्रु.॥
करूं कळे ऐसी मात। किंवा राखावा एकांत ॥२॥
तुका म्हणे जागों । किंवा कोणा नेंदूं वागों ॥३॥
३३८१
मायबापापुढें लेंकराची आळी । आणीक हे पाळी कोण लळे ॥१॥
सांभाळा जी माझीं विषमें अनंता । जवळी असतां अव्हेर कां ॥ध्रु.॥
आणिकांची चाले सत्ता आम्हांवरी । तुमची ते थोरी काय मग ॥२॥
तुका म्हणे आलों दुरोनि जवळी । आतां टाळाटाळी करूं नये ॥३॥
३३८२
माझ्या मुखें मज बोलवितो हरि । सकळां अंतरीं नारायण ॥१॥
न करावा द्वेष भूतांचा मत्सर । हा तंव विचार जाणों आम्ही ॥२॥
तुका म्हणे दोष नाहीं या विचारें । हिताचीं उत्तरें शिकवितां ॥३॥
३३८३
मांस खातां हाउस करी । जोडुनि वैरी ठेवियेला ॥१॥
कोण त्याची करिल कींव । जीवें जीव नेणती ॥ध्रु.॥
पुढिलांसाटीं पाजवी सुरी । आपुली चोरी अंगुळी ॥२॥
तुका म्हणे कुटिती हाडें । आपुल्या नाडें रडती ॥३॥
३३८४
तुज जाणें तानें नाहीं पांडुरंगा । कां जी मज सांगा उपेक्षिलें ॥१॥
तुज ठावें होतें मी पातकी थोर । आधीं च कां थार दिधली पायीं ॥ध्रु.॥
अंक तो पडिला हरिचा मी दास । भेद पंगतीस करूं नये ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही जिंतिलें तें खरें । आतां उणें पुरें तुम्हां अंगीं ॥३॥
३३८५
आम्हां घरीं धन शब्दाचीं रत्नें । शब्दाचीं शस्त्रें यत्न करूं ॥१॥
शब्द चि आमुच्या जीवाचें जीवन । शब्दें वांटूं धन जनलोकां ॥२॥
तुका म्हणे पाहा शब्द चि हा देव । शब्दें चि गौरव पूजा करूं ॥३॥
३३८६
ब्रम्हज्ञान दारीं येतें काकुलती । अव्हेरिलें संतीं विष्णुदासीं ॥१॥
रिघों पाहे माजी बळें त्याचें घर । दवडिती दूर म्हणोनियां ॥२॥
तुका म्हणे येथें न चाले सायास । पडिले उदास त्याच्या गळां ॥३॥
३३८७
कासया लागला यासी चौघाचार । मुळींचा वेव्हार निवडिला ॥१॥
ग्वाही बहुतांची घालूनियां वरि । महजर करीं आहे माझ्या ॥ध्रु.॥
तुम्हां वेगळा लागें आपल्या च ठायीं । होतें करुनि तें ही माझें माझें ॥२॥
भांडण सेवटीं जालें एकवट । आतां कटकट करूं नये ॥३॥
ठेविला ठेवा तो आला माझ्या हाता । आतां नाहीं सत्ता तुज देवा ॥४॥
तुका म्हणे वांयांविण खटपटा । राहिलों मी वांटा घेऊनियां ॥५॥
३३८८
देहबुद्धि वसे जयाचियें अंगीं । पूज्यता त्या जगीं सुख मानी ॥१॥
थोर असे दगा जाला त्यासी हाटीं । सोडोनिया गांठी चोरीं नेली ॥ध्रु.॥
गांठीचें जाउनि नव्हे तो मोकळा । बांधिलासे गळा दंभलोभें ॥२॥
पुढिल्या उदिमा जालेंसे खंडण । दिसे नागवण पडे गांठी ॥३॥
तुका म्हणे ऐसे बोलतील संत । जाणूनियां घात कोण करी ॥४॥
३३८९
निंबाचिया झाडा साकरेचें आळें । आपलीं ती फळें न संडी च ॥१॥
तैसें अधमाचें अमंगळ चित्त । वमन तें हित करुनि सांडी ॥ध्रु.॥
परिसाचे अंगीं लाविलें खापर । पालट अंतर नेघे त्याचें ॥२॥
तुका म्हणे वेळू चंदना संगतीं । काय ते नसती जवळिकें ॥३॥
३३९०
दुबळें सदैवा । म्हणे नागवेल केव्हां ॥१॥
आपणासारिखें त्या पाहे । स्वभावासी करिल काये ॥ध्रु.॥
मूढ सभे आंत । इच्छी पंडिताचा घात ॥२॥
गांढें देखुनि शूरा । उगें करितें बुरबुरा ॥३॥
आणिकांचा हेवा । न करीं शरण जाई देवा ॥४॥
तुका म्हणे किती । करूं दुष्टाची फजिती ॥५॥
३३९१
माझी आतां लोक सुखें निंदा करू । म्हणती विचारू सांडियेला ॥१॥
कारण होय तो करावा विचार । काय भीड भार करूं देवा ॥२॥
तुका म्हणे काय करूं लापनिक । जनाचार सुख नासिवंत ॥३॥
३३९२
ढेंकणाचे संगें हिरा जो भंगला । कुसंगें नाडला तैसा साधु ॥१॥
ओढाळाच्या संगें सात्विक नासलीं । क्षण एक नाडलीं समागमें ॥ध्रु.॥
डांकाचे संगती सोनें हीन जालें । मोल तें तुटलें लक्ष कोडी ॥२॥
विषानें पक्वान्नें गोड कडू जालीं । कुसंगानें केली तैसी परी ॥३॥
भावें तुका म्हणे सत्संग हा बरा । कुसंग हा फेरा चौर्याशीचा ॥४॥
३३९३
भलते जन्मीं मज घालिसील तरी । न सोडीं मी हरी नाम तुझें ॥१॥
सुख दुःख तुज देईंन भोगितां । मग मज चिंता कासयाची ॥ध्रु.॥
तुझा दास म्हणवीन मी अंकिला । भोगितां विठ्ठला गर्भवास ॥२॥
कासया मी तुज भाकितों करुणा । तारीं नारायणा म्हणवुनि ॥३॥
तुका म्हणे तुज येऊं पाहे उणें । तारिसील तेणें आम्हां तया ॥४॥
३३९४
गातों नाचतों आनंदें । टाळघागरिया छंदें ॥१॥
तुझी तुज पुढें देवा । नेणों भावे कैसी सेवा ॥ध्रु.॥
नेणों ताळ घात मात । भलते सवां पाय हात ॥२॥
लाज नाहीं शंका । प्रेम घाला म्हणे तुका ॥३॥
३३९५
रुसलों आम्हीं आपुलिया संवसारा । तेथें जनाचारा काय पाड ॥१॥
आम्हां इष्ट मित्र सज्जन सोयरे । नाहीं या दुसरें देवाविण ॥ध्रु.॥
दुराविले बंधु सखे सहोदर । आणीक विचार काय तेथें ॥२॥
उपाधिवचन नाइकती कान । त्रासलें हें मन बहु माझें ॥३॥
तुका म्हणे करा होईंल ते दया । सुख दुःख वांयां न धरावें ॥४॥
३३९६
सांडुनि सुखाचा वांटा । मुक्ति मागे तो करंटा ॥१॥
कां रे न घ्यावा जन्म । प्रेम लुटावें नाम ॥ध्रु.॥
येथें मळितो दहीं भात । वैकुंठीं ते नाहीं मात ॥२॥
तुका म्हणे आतां । मज न लगे सायुज्यता ॥३॥
३३९७
पदोपदीं पायां पडणें । करुणा जाण भाकावी ॥१॥
ये गा ये गा विसांवया । करुणा दयासागरा ॥ध्रु.॥
जोडोनियां करकमळ । नेत्र जळ भरोनि ॥२॥
तुका उभें दारीं पात्र । पुरवीं आर्त विठोबा ॥३॥
३३९८
आतां हें सेवटीं असों पायांवरी । वदती वैखरी वागपुष्प ॥१॥
नुपेक्षावें आम्हां दीना पांडुरंगा । कृपादानीं जगामाजी तुम्हीं ॥ध्रु.॥
वोळवुनी देह सांडियेली शुद्ध । सारियेला भेद जीव शिव ॥२॥
तुका म्हणे मन तुमचे चरणीं । एवढी आयणी पुरवावी ॥३॥
३३९९
तरि च होय वेडी । नग्न होय धडफुडी ॥१॥
काय बोलाचें गौरव । आंत वरी दोन भाव ॥ध्रु.॥
मृगजळा न्याहाळितां । तान न वजाये सेवितां ॥२॥
न पाहे आणिकांची आस । शूर बोलिजे तयास ॥३॥
तुका म्हणे हें लक्षण । संत अळंकार लेणें ॥४॥
३४००
आग्रहा नांवें पाप । योगीं सारावे संकल्प ॥१॥
सहजा ऐसें भांडवल । असोनि कां सारा बोल ॥ध्रु.॥
तैं न भेटे तें काय । मना अंगींचे उपाय ॥२॥
तुका म्हणे धरीं सोय । वासनेची फोडा डोय ॥३॥