२९०१
लोक म्हणती मज देव । हा तों अधर्म उपाव ॥१॥
आतां कळेल तें करीं । सीस तुझे हातीं सुरी ॥ध्रु.॥
अधिकार नाहीं । पूजा करिती तैसा कांहीं ॥२॥
मन जाणे पापा । तुका म्हणे मायबापा ॥३॥
२९०२
एका म्हणे भलें । आणिका सहज चि निंदिलें ॥१॥
कांहीं न करितां आयास । सहज घडले ते दोष ॥ध्रु.॥
बरें वाइटाचें । नाहीं मज कांहीं साचें ॥२॥
तुका म्हणे वाणी । खंडोनि राहावें चिंतनीं ॥३॥
२९०३
आणिलें सेवटा । आतां कामा नये फांटा ॥१॥
मज आपुलेंसें म्हणा । उपरि या नारायणा ॥ध्रु.॥
वेचियेली वाणी । युक्ति अवघी चरणीं ॥२॥
तुका धरी पाय । क्षमा करवूनि अन्याय ॥३॥
२९०४
न करा टांचणी । येथें कांहीं आडचणी ॥१॥
जिव्हा अमुप करी माप । विठ्ठल पिकला माझा बाप ॥२॥
तुका म्हणे सर्वकाळ । अवघा गोविंद गोपाळ ॥३॥
२९०५
तुझ्या नामाची आवडी । आम्ही विठो तुझीं वेडीं ॥१॥
आतां न वजों अणिकां ठायां । गाऊं गीत लागों पायां ॥ध्रु.॥
काय वैकुंठ बापुडें । तुझ्या प्रेमासुखापुढें ॥२॥
संतसमागममेळे । प्रेमसुखाचा सुकाळ ॥३॥
तुका म्हणे तुझ्या पायीं । जन्ममरणा ठाव नाहीं ॥४॥
२९०६
साकरेच्या योगें वर्ख । राजा कागदातें देखे ॥१॥
तैसें आम्हां मानुसपण । रामनाम केण्यागुणें ॥ध्रु.॥
फिरंगीच्या योगें करी । राजा काष्ठ हातीं धरी ॥२॥
रत्नकनका योगें लाख । कंठीं धरिती श्रीमंत लोक ॥३॥
देवा देवपाट देव्हार्‍यावरी बैसे स्पष्ट ॥४॥
ब्रम्हानंदयोगें तुका । पढीयंता सज्जन लोकां ॥५॥
२९०७
धनवंतालागीं । सर्वमान्यता आहे जगीं ॥१॥
माता पिता बंधु जन । सर्व मानिती वचन ॥ध्रु.॥
जव मोठा चाले धंदा । तंव बहिण म्हणे दादा ॥२॥
सदा शृंगारभूषणें । कांता लवे बहुमानें ॥३॥
तुका म्हणे धन । भाग्य अशाश्वत जाण ॥४॥
२९०८
न विचारितां ठायाठाव । काय भुंके तो गाढव ॥१॥
केला तैसा लाहे दंड । खळ अविचारी लंड ॥ध्रु.॥
करावें लाताळें । ऐसें नेणे कोण्या काळें ॥२॥
न कळे उचित । तुका म्हणे नीत हित ॥३॥
२९०९
कंठ नामसिका । आतां कळिकाळासी धका ॥१॥
रोखा माना कीं सिका माना । रोखा सिका तत्समाना ॥ध्रु.॥
रोखा न मना सिका न मना । जतन करा नाककाना ॥२॥
सिका न मनी रावण । त्याचें केलें निसंतान ॥३॥
सिका मानी हळाहळ । जालें सर्वांगीं शीतळ ॥४॥
तुका म्हणे नाम सिका । पटीं बैसलों निजसुखा ॥५॥
२९१०
भूतीं देव म्हणोनि भेटतों या जना । नाहीं हे भावना नरनारी ॥१॥
जाणे भाव पांडुरंग अंतरींचा । नलगे द्यावा साचा परिहार ॥ध्रु.॥
दयेसाटीं केला उपाधिपसारा । जड जीवा तारा नाव कथा ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं पडत उपवास । फिरतसे आस धरोनियां ॥३॥
२९११
हारपल्याची नका चित्ती । धरूं खंती वांयां च ॥१॥
पावलें तें म्हणा देवा । सहज सेवा या नांवें ॥ध्रु.॥
होणार तें तें भोगें घडे । लाभ जोडे संकल्पें ॥२॥
तुका म्हणे मोकळें मन । अवघें पुण्य या नांवें ॥३॥
२९१२
नेसणें आलें होतें गर्‍या । लोक रर्‍या करिती ॥१॥
आपणियां सावरिलें । जग भलें आपण ॥ध्रु.॥
संबंध तो तुटला येणें । जागेपणें चेष्टाचा ॥२॥
भलती सेवा होती अंगें । बारस वेगें पडिलें ॥३॥
सावरिलें नीट वोजा । दृष्टीलाजा पुढिलांच्या ॥४॥
बरे उघडिले डोळे । हळहळेपासूनि ॥५॥
तुका म्हणे विटंबना । नारायणा चुकली ॥६॥
२९१३
जिव्हा जाणे फिकें मधुर क्षार । येर मास पर हातास न कळे ॥१॥
देखावें नेत्रीं बोलावें मुखें । चित्ता सुखदुःखें कळों येती ॥ध्रु.॥
परिमळासी घ्राण ऐकती श्रवण । एकाचे कारण एका नव्हे ॥२॥
एकदेहीं भिन्न ठेवियेल्या कळा । नाचवी पुतळा सूत्रधारी ॥३॥
तुका म्हणे ऐशी जयाची सत्ता । कां तया अनंता विसरलेती ॥४॥
२९१४
न लगे द्यावा जीव सहज चि जाणार । आहे तो विचार जाणा कांहीं ॥१॥
मरण जो मागे गाढवाचा बाळ । बोलिजे चांडाळ शुद्ध त्यासी ॥२॥
तुका म्हणे कई होईंल स्वहित । निधान जो थीत टाकुं पाहे ॥३॥
२९१५
मोल वेचूनियां धुंडिती सेवका । आम्ही तरी फुका मागों बळें ॥१॥
नसतां जवळी हित फार करूं । जीव भाव धरूं तुझ्या पायीं ॥ध्रु.॥
नेदूं भोग आम्ही आपुल्या शरीरा । तुम्हांसी दातारा व्हावें म्हूण ॥२॥
कीर्ती तुझी करूं आमुचे सायास । तूं का रे उदास पांडुरंगा ॥३॥
तुका म्हणे तुज काय मागों आम्ही । फुकाचे कां ना भी म्हणसी ना ॥४॥
२९१६
काय लवण कळिकेविण । एके क्षीण सागरा ॥१॥
मां हे येवढी अडचण । नारायणीं मजविण ॥ध्रु.॥
कुबेरा अटाहासे जोडी । काय कवडी कारणें ॥२॥
तुका म्हणे काचमणि । कोण गणी भांडारी ॥३॥
२९१७
तुज मज नाहीं भेद । केला सहज विनोद ॥१॥
तूं माझा आकार । मी तों तूं च निर्धार ॥ध्रु.॥
मी तुजमाजी देवा । घेसी माझ्या अंगें सेवा ॥२॥
मी तुजमाजी अचळ । मजमाजी तुझें बळ ॥३॥
तूं बोलसी माझ्या मुखें । मी तों तुजमाजी सुखें ॥४॥
तुका म्हणे देवा । विपरीत ठायीं नांवा ॥५॥
२९१८
वैराग्याचें भाग्य । संतसंग हा चि लाग ॥१॥
संतकृपेचे हे दीप । करी साधका निष्पाप ॥ध्रु.॥
तो चि देवभक्त । भेदाभेद नाहीं ज्यांत ॥२॥
तुका प्रेमें नाचे गाये । गाणियांत विरोन जाये ॥३॥
२९१९
जप तप ध्यान न लगे धारणा । विठ्ठलकीर्त्तनामाजी सर्व ॥१॥
राहें माझ्या मना दृढ या वचनीं । आणिक तें मनीं न धरावें ॥ध्रु.॥
कीर्तनसमाधि साधन ते मुद्रा । राहतील थारा धरोनियां ॥२॥
तुका म्हणे मुक्ति हरिदासांच्या घरीं । वोळगती चारी ॠद्धिसिद्धि ॥३॥
२९२०
नाहीं तुज कांहीं मागत संपत्ती । आठवण चित्ती असों द्यावी ॥१॥
सरलिया भोग येईंन सेवटीं । पायापें या भेटी अनुसंधानें ॥ध्रु.॥
आतां मजसाटीं याल आकारास । रोकडी हे आस नाहीं देवा ॥२॥
तुका म्हणे मुखीं असो तुझें नाम । देईंल तो श्रम देवो काळ ॥३॥
२९२१
हितावरी यावें । कोणी बोलिलों या भावें ॥१॥
नव्हे विनोदउत्तर । केले रंजवाया चार ॥ध्रु.॥
केली अटाअटी । अक्षरांची देवासाटीं ॥२॥
तुका म्हणे खिजों । नका जागा येथें निजों ॥३॥
२९२२
संचित प्रारब्ध क्रियमाण । अवघा जाला नारायण ॥१॥
नाहीं आम्हांसी संबंधु । जरा मरण कांहीं बाधु ॥ध्रु.॥
द्वैताद्वैतभावें । अवघें व्यापियेलें देवें ॥२॥
तुका म्हणे हरि । आम्हांमाजी क्रीडा करी ॥३॥
२९२३
नेणे करूं सेवा । पांडुरंगा कृपाळुवा ॥१॥
धांवें बुडतों मी काढीं । सत्ता आपुलिया ओढीं ॥ध्रु.॥
क्रियाकर्महीन । जालों इंद्रियां अधीन ॥२॥
तुका विनंती करी । वेळोवेळां पाय धरी ॥३॥
२९२४
जयापासोनि सकळ । महीमंडळ जालें ॥१॥
तो एक पंढरीचा राणा । नये श्रुती अनुमाना ॥ध्रु.॥
विवादती जयासाठीं । जगजेटी तो विठ्ठल ॥२॥
तुका म्हणे तो आकळ । आहे सकळव्यापक ॥३॥
२९२५
नाहीं रूप नाहीं नांव । नाहीं ठाव धराया ॥१॥
जेथें जावें तेथें आहे । विठ्ठल मायबहीण ॥ध्रु.॥
नाहीं आकार विकार । चराचर भरलेंसे ॥२॥
नव्हे निर्गुण सगुण । जाणे कोण तयासी ॥३॥
तुका म्हणे भावाविण । त्याचें मन वोळेना ॥४॥
२९२६
आहे सकळां वेगळा । खेळे कळा चोरोनि ॥१॥
खांबसुत्राचिये परी । देव दोरी हालवितो ॥ध्रु.॥
आपण राहोनि निराळा । कैसी कळा नाचवी ॥२॥
जेव्हां असुडितो दोरी । भूमीवरी पडे तेव्हां ॥३॥
तुका म्हणे तो जाणावा । सखा करावा आपुला ॥४॥
२९२७
आतां पुढें मना । चाली जाली नारायणा ॥१॥
येथें राहिलें राहिलें । कैसें गुंतोनि उगलें ॥ध्रु.॥
भोवतें भोंवनी । आलियांची जाली धणी ॥२॥
तुका म्हणे रंग रंग । रंगलें पांडुरंगे ॥३॥
२९२८
आळस पाडी विषयकामीं । शक्ती देई तुझ्या नामीं ॥१॥
हे चि विनवणी विनवणी । विनविली धरा मनीं ॥ध्रु.॥
आणिक वचना मुकी वाणी । तुमच्या गर्जो द्यावी गुणीं ॥२॥
तुका म्हणे पाय डोळां । पाहें एरवी अंधळा ॥३॥
२९२९
कोण वेची वाणी । आतां क्षुल्लका कारणीं ॥१॥
आतां हें चि काम करूं । विठ्ठल हृदयांत धरूं ॥ध्रु.॥
नेंदाविया वृत्ति । आतां उठों चि बहुती ॥२॥
उपदेश लोकां । करूनी वेडा होतो तुका ॥३॥
२९३०
मागेन तें एक तुज । देई विचारोनि मज ॥१॥
नको दुर्जनांचा संग । क्षणक्षणा चित्तभंग ॥ध्रु.॥
जन्म घेईंन मी नाना । बहु सोसीन यातना ॥२॥
रंक होईंन दीनांचा । घायें देहपात साचा ॥३॥
तुका म्हणे हें चि आतां । देई देई तूं सर्वथा ॥४॥
२९३१
जाणसी उचित । पांडुरंगा धर्मनीत ॥१॥
तरि म्यां बोलावें तें काईं । सरे ऐसें तुझे पायीं ॥ध्रु.॥
पालटती क्षणें । संचितप्रारब्धक्रियमाण ॥२॥
तुका म्हणे सत्ता । होसी सकळ करिता ॥३॥
२९३२
तुम्ही कांटाळलां तरी । आम्हां न सोडणें हरी ॥१॥
जावें कवणिया ठाया । सांगा विनवितों पायां ॥ध्रु.॥
केली जिवा साटी । आतां सुखें लागा पाठी ॥२॥
तुका म्हणे ठाव । न सोडणें हा चि भाव ॥३॥
२९३३
येउनि संसारीं । मी तों एक जाणें हरी ॥१॥
नेणें आणिक कांहीं धंदा । नित्य ध्यातसें गोविंदा ॥ध्रु.॥
कामक्रोधलोभस्वार्थ । अवघा माझा पंढरिनाथ ॥२॥
तुका म्हणे एक । धणी विठ्ठल मी सेवक ॥३॥
२९३४
सर्वपक्षीं हरि साहेसखा जाला । ओल्या अंगणीच्या कल्पलता त्याला ॥१॥
सहजचाली चालतां पायवाटे । चिंतामणींसमान होती गोटे ॥२॥
तुका तरी सहज बोले वाणी । त्याचे घरीं वेदांत वाहे पाणी ॥३॥
२९३५
काय पुण्य ऐसें आहे मजपाशीं । तांतडी धांवसी पांडुरंगा ॥१॥
काय ऐसा भक्त वांयां गेलों थोर । तूं मज समोर होसी वेगा ॥ध्रु.॥
काय कष्ट माझे देखिली चाकरी । तो तूं झडकरी पाचारिशी ॥२॥
कोण मी नांवाचा थोर गेलों मोटा । अपराधी करंटा नारायणा ॥३॥
तुका म्हणे नाहीं ठाउकें संचित । येणें जन्महित नाहीं केलें ॥४॥
२९३६
आमुचिया भावें तुज देवपण । तें कां विसरोन राहिलासी ॥१॥
समर्थासी नाहीं उपकारस्मरण । दिल्या आठवण वांचोनियां ॥ध्रु.॥
चळण वळण सेवकाच्या बळें । निर्गुणाच्यामुळें सांभाळावें ॥२॥
तुका म्हणे आतां आलों खंडावरी । प्रेम देउनि हरी बुझवावें ॥३॥
२९३७
आम्ही मेलों तेव्हां देह दिला देवा । आतां करूं सेवा कोणाची ॥१॥
सूत्रधारी जैसा हालवितो कळा । तैसा तो पुतळा नाचे छंदें ॥ध्रु.॥
बोलतसें जैसें बोलवितो देव । मज हा संदेह कासयाचा ॥२॥
पाप पुण्य ज्याचें तो चि जाणें कांहीं । संबंध हा नाहीं आम्हांसवें ॥३॥
तुका म्हणे तुम्ही आइका हो मात । आम्ही या अतीत देहाहूनी ॥४॥
२९३८
लागों नेदीं बोल पायां तुझ्या हरी । जीव जावो परि न करीं आण ॥१॥
परनारी मज रखुमाईंसमान । वमनाहूनि धन नीच मानीं ॥२॥
तुका म्हणे याची लाज असे कोणा । सहाकारी दीना ज्याची तया ॥३॥
२९३९
हे चि भेटी साच रूपाचा आठव । विसावला जीव आवडीपें ॥१॥
सुखाचें भातुकें करावें जतन । सेविल्या ताहान भूक जाय ॥ध्रु.॥
दुरील जवळी आपण चि होतें । कवळिलें चित्ते जिवापासीं ॥२॥
तुका म्हणे नाम घेतों वेळोवेळां । होतील सकळा शीतळा नाडी ॥३॥
२९४०
आपुलिया बळें नाहीं मी बोलत । सखा भगवंत वाचा त्याची ॥१॥
साळुंकी मंजूळ बोलतसे वाणी । शिकविता धणी वेगळाची ॥ध्रु.॥
काय म्यां पामरें बोलावीं उत्तरें । परि त्या विश्वंभरें बोलविलें ॥२॥
तुका म्हणे त्याची कोण जाणे कळा । चालवी पांगळा पायांविण ॥३॥
२९४१
हित सांगे तेणें दिलें जीवदान । घातकी तो जाण मनामागें ॥१॥
बळें हे वारावे अधर्म करितां । अंधळें चालतां आडरानें ॥ध्रु.॥
द्रव्य देऊनियां धाडावें तीर्थासी । नेदावें चोरासी चंद्रबळ ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें आहे हें पुराणीं । नाहीं माझी वाणी पदरींची ॥३॥
२९४२
ऐसा घेई कां रे संन्यास । करीं संकल्पाचा नास ॥१॥
मग तूं राहें भलते ठायीं । जनीं वनीं खाटे भोईं ॥ध्रु.॥
तोडीं जाणिवेची कळा । होई वृत्तीसी वेगळा ॥२॥
तुका म्हणणे नभा । होई आणुचा ही गाभा ॥३॥
२९४३
सोळा सहस्र होऊं येतें । भरलें रितें आम्हापें ॥१॥
ऐसे तुम्हां ठायाठाव । देव म्हुण संपादे ॥ध्रु.॥
कैची चिरामध्यें चिरे । मना बरें आलें तें ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । अंगलगा भिन्न करा ॥३॥
२९४४
इहलोकीं आम्हां भूषण अवकळा । भोपळा वाकळा आणि भिक्षा ॥१॥
निमोली संपदा भयविरहित । सर्वकाळ चत्ति समाधान ॥ध्रु.॥
छिद्राचा आश्रम उंदीरकुळवाडी । धन नाम जोडी देवाचें तें ॥२॥
तुका म्हणे एक सेवटीं राहाणें । वर्ततों या जना विरहित ॥३॥
२९४५
आम्ही भाग्याचे भाग्याचे । आम्हां तांबे भोपळ्याचे॥१॥
लोकां घरीं गाईं म्हैसी । आम्हां घरीं उंदीरघुसी ॥ध्रु.॥
लोकां घरीं हत्ती घोडे । आम्हां आधोडीचे जोडे ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही सुडके । आम्हां देखोन काळ धाके ॥३॥
२९४६
गाऊं नेणें कळा कुसरी । कान धरोनि म्हणें हरी ॥१॥
माझ्या बोबडिया बोला । चित्ती द्यावें बा विठ्ठला ॥ध्रु.॥
मज हंसतील लोक । परि मी गाईंन निःशंक ॥२॥
तुझे नामीं मी निर्लज्ज । काय जनासवें काज ॥३॥
तुका म्हणे माझी विनंती । तुम्ही परिसा कमळापती ॥४॥
२९४७
विष पोटीं सर्वा । जन भीतें तया दर्पा ॥१॥
पंच भूतें नाहीं भिन्न । गुण दुःख देती शीण ॥ध्रु.॥
चंदन प्रिय वासें । आवडे तें जातीऐसें ॥२॥
तुका म्हणे दाणा । कुचर मिळो नये अन्ना ॥३॥
२९४८
देव अवघें प्रतिपादी । वंदी सकळां एक निंदी ॥१॥
तेथें अवघें गेलें वांयां । विष घास एके ठायां ॥ध्रु.॥
सर्वांग कुरवाळी । उपटी एकच रोमावळी ॥२॥
तुका म्हणे चत्ति । नाहीं जयाचें अंकित ॥३॥
२९४९
मज माझा उपदेश । आणिकां नये याचा रीस ॥१॥
तुम्ही अवघे पांडुरंग । मी च दुष्ट सकळ चांग ॥ध्रु.॥
तुमचा मी शरणागत । कांहीं करा माझें हित ॥२॥
तुका पाय धरी । मी हें माझें दुर करीं ॥३॥
२९५०
जाणे त्याचें वर्म नेणे त्याचें कर्म । केल्याविण धर्म नेणवती ॥२॥
मैथुनाचें सुख सांगितल्या शून्य । अनुभवाविण कळूं नये ॥२॥
तुका म्हणे जळो शाब्दिक हें ज्ञान । विठोबाची खूण विरळा जाणे ॥३॥
२९५१
अभिमानी पांडुरंग । गोवा काशाचा हो मग ॥१॥
अनुसरा लवलाहीं । नका विचार करूं कांहीं ॥ध्रु.॥
कोठें राहतील पापें । जालिया हो अनुतापें ॥२॥
तुका म्हणे ये चि घडी । उभ्या पाववील थडी ॥३॥
२९५२
तुझें वर्म हातीं । दिलें सांगोनियां संतीं ॥१॥
मुखीं नाम धरीन कंठीं । अवघा सांटवीन पोटीं ॥ध्रु.॥
नवविधा वेढिन आधीं । सांपडलासी भावसंधी ॥२॥
तुका म्हणे बळिये गाढे । कळिकाळ पायां पडे ॥३॥
२९५३
माझ्या मना लागो चाळा । पहावया विठ्ठला डोळां॥१॥
आणीक नाही चाड । न लगे संसार हा गोड ॥ध्रु.॥
तरि च फळ जन्मा आलों । सरता पांडुरंगीं जालों ॥२॥
तुका म्हणे देवा । देई चरणांची सेवा ॥३॥
२९५४
अवघें जेणें पाप नासे । तें हें असे पंढरीसी ॥१॥
गात जागा गात जागा । प्रेम मागा विठ्ठला ॥ध्रु.॥
अवघी सुखाची च राशी । पुंडलिकाशीं वोळली हे ॥२॥
तुका म्हणे जवळी आलें । उभे ठालें समचरणीं ॥३॥
२९५५
देह तुझ्या पायीं । ठेवूनि जालों उतराईं ॥१॥
आतां माझ्या जीवां । करणें तें करीं देवा ॥ध्रु.॥
बहु अपराधी । मतिमंद हीनबुद्धि ॥२॥
तुका म्हणे नेणें । भावभक्तीचीं लक्षणें ॥३॥
२९५६
जन हें सुखाचें दिल्याघेतल्याचें । अंत हें काळींचें नाहीं कोणी ॥१॥
जाल्या हीन शक्ति नाकडोळे गळती । सांडोनि पळती रांडापोरें ॥ध्रु.॥
बाइल म्हणे खर मरता तरी बरें । नासिलें हें घर थुंकोनियां ॥२॥
तुका म्हणे माझीं नव्हतील कोणी । तुज चक्रपाणी वांचूनियां ॥३॥
२९५७
जाणोनि नेणतें करीं माझें मन । तुझी प्रेमखूण देऊनियां ॥१॥
मग मी व्यवहारीं असेन वर्तत । जेवीं जळाआंत पद्मपत्र ॥ध्रु.॥
ऐकोनि नाइकें निंदास्तुति कानीं । जैसा कां उन्मनी योगिराज ॥२॥
देखोनि न देखें प्रपंच हा दृष्टी । स्वप्नीचिया सृष्टी चेविल्या जेवीं ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें जालियावांचून । करणें तें तें सीण वाटतसे ॥४॥
२९५८
विठ्ठला विठ्ठला । कंठ आळवितां फुटला ॥१॥
कई कृपा करिसी नेणें । मज दीनाचें धांवणें ॥ध्रु.॥
जाल्या येरझारा । जन्मां बहुतांचा फेरा ॥२॥
तुका म्हणे नष्टा । अबोलण्या तुझ्या चेष्टा ॥३॥
२९५९
ज्यासी विषयाचें ध्यान । त्यासी कैंचा नारायण ॥१॥
साधु कैंचा पापीयासी । काय चांडाळासी काशी ॥ध्रु.॥
काय पतितासी पिता । काय अधमासी गीता ॥२॥
तुका म्हणे निरंजनी । शट कैंचा ब्रम्हज्ञानी ॥३॥
२९६०
वरतें करोनियां तोंड । हाका मारितो प्रचंड ॥१॥
राग आळवितो नाना । गातो काय तें कळेना ॥ध्रु.॥
आशा धरोनि मनीं । कांहीं देईंल म्हणऊनि ॥२॥
पोटा एका साटीं । तुका म्हणे जाले कष्टी ॥३॥
२९६१
प्रपंच वोसरो । चत्ति तुझे पायीं मुरो ॥१॥
ऐसें करिं गा पांडुरंगा । शुद्ध रंगवावें रंगा ॥ध्रु.॥
पुरे पुरे आतां । नको दुजियाची सत्ता ॥२॥
लटिकें तें फेडा । तुका म्हणे जाय पीडा ॥३॥
२९६२
ऐका कलीचें हें फळ । पुढें होइल ब्रम्हगोळ ॥१॥
चारी वर्ण अठरा याती । भोजन करिती एके पंक्ती ॥ध्रु.॥
पूजितीअसुरा रांडा । मद्य प्राशितील पेंढा ॥२॥
वामकवळ मार्जन । जन जाईंल अधोपतन ॥३॥
तुका हरिभक्ति करी । शक्ति पाणी वाहे घरीं ॥४॥
२९६३
गुरुमार्गामुळें भ्रष्ट सर्वकाळ । म्हणती याती कुळ नाहीं ब्रम्हीं ॥१॥
पवित्राला म्हणती नको हा कंटक । मानिती आत्मिक अनामिका ॥ध्रु.॥
डोहोर होलार दासी बलुती बारा । उपदेशिती फारा रांडापोरा ॥२॥
कांहीं टाण्या टोण्या विप्र शिष्य होती । उघडी फजिती स्वधर्माची ॥३॥
नसता करुनी होम खाती एके ठायीं । म्हणती पाप नाहीं मोक्ष येणें ॥४॥
इंद्रियांचे पेठे भला कौल देती । मर्यादा जकाती माफ केली ॥५॥
नाहीं शास्त्राधार पात्रापात्र नेणे । उपदेशून घेणें द्रव्य कांहीं ॥६॥
तुका म्हणे ऐसे गुरु शिष्य पूर्ण । विठोबाची आण नरका जाती ॥७॥
२९६४
बोलाचे गौरव । नव्हे माझा हा अनुभव ॥१॥
माझी हरिकथा माउली । नव्हे आणिकांसी पांगिली ॥ध्रु.॥
व्याली वाढविलें । निजपदीं निजवलें ॥२॥
दाटली वो रसें । त्रिभुवन ब्रम्हरसें ॥३॥
विष्णु जोडी कर । माथां रज वंदी हर ॥४॥
तुका म्हणे बळ । तोरडीं हा कळिकाळ ॥५॥
२९६५
सेवट तो भला । माझा बहु गोड जाला ॥१॥
आलों निजांच्या माहेरा । भेटों रखुमाईंच्या वरा ॥ध्रु.॥
परिहार जाला । अवघ्या दुःखाचा मागिल्या ॥२॥
तुका म्हणे वाणी । गेली आतां घेऊं धणी ॥३॥
२९६६
तुझें नाम गाऊं आतां । तुझ्या रंगीं नाचों था था ॥१॥
तुझ्या नामाचा विश्वास । आम्हां कैंचा गर्भवास ॥ध्रु.॥
तुझे नामीं विसर पडे । तरी कोटी हत्या घडे ॥२॥
नाम घ्या रे कोणी फुका । भावें सांगतसे तुका ॥३॥
२९६७
बाइल तरी ऐसी व्हावी । नरकीं गोवी अनिवार ॥१॥
घडों नेदी तीर्थयात्रा । केला कुतरा हातसोंका ॥ध्रु.॥
आपुली च करवी सेवा । पुजवी देवासारिखें ॥२॥
तुका म्हणे गाढव पशु । केला नाशु आयुष्या ॥३॥
२९६८
बाइले अधीन होय ज्याचें जिणें । तयाच्या अवलोकनें पडिजे द्वाड ॥१॥
कासया ते जंत जिताती संसारीं । माकडाच्या परी गारोड्यांच्या ॥ध्रु.॥
वाइलेच्या मना येईंल तें खरें । अभागी तें पुरें बाइलेचें ॥२॥
तुका म्हणे मेंग्या गाढवाचें जिणें । कुतर्‍याचें खाणें लगबगा ॥३॥
२९६९
जगीं मान्य केलें हा तुझा देकार । कीं कांहीं विचार आहे पुढें ॥१॥
करितों कवित्व जोडितों अक्षरें । येणें काय पुरें जालें माझें ॥ध्रु.॥
तोंवरि हे माझी न सरे करकर । जो नव्हे विचार तुझ्या मुखें ॥२॥
तुका म्हणे तुज पुंडलिकाची आण । जरी कांहीं वचन करिसी मज ॥३॥
२९७०
कोंडिला गे माज । निरोधुनी द्वार । राखण तें बरें । येथें करा कारण ॥१॥
हा गे हा गे हरि । करितां सांपडला चोरी । घाला गांठी धरी । जीवें माय त्रासाया ॥ध्रु.॥
तें चि पुढें आड । तिचा लोभ तिला नाड । लावुनी चरफड । हात गोउनी पळावें॥२॥
संशयाचें बिर्‍हडें । याचे निरसले भेटी । घेतली ते तुटी । आतां घेतां फावेल ॥३॥
तुका येतो काकुलती । वाउगिया सोड । यासी चि निवाड । आम्ही भार वाहिका ॥४॥
२९७१
झड मारोनियां बैसलों पंगती । उठवितां फजिती दातयाची ॥१॥
काय तें उचित तुम्हां कां न कळे । कां हो झांका डोळे पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
घेईंन इच्छेचें मागोनि सकळ । नाहीं नव्हे काळ बोलायाचा ॥२॥
तुका म्हणे जालों माना अधिकारी । नाहीं लोक परी लाज देवा ॥३॥
२९७२
नाम न वदे ज्याची वाचा । तो लेंक दो बापांचा ॥१॥
हे चि ओळख तयाची । खूण जाणा अभक्ताची ॥ध्रु.॥
ज्याची विठ्ठल नाहीं ठावा । त्याचा संग न करावा ॥२॥
नाम न म्हणे ज्याचें तोंड । तें चि चर्मकाचें कुंड ॥३॥
तुका म्हणे त्याचे दिवशीं । रांड गेली महारापाशीं ॥४॥
२९७३
पतित मी पापी शरण आलों तुज । राखें माझी लाज पांडुरंगा ॥१॥
तारियेले भक्त न कळे तुझा अंत । थोर मी पतित पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
द्रौपदी बहिणी वैरीं गांजियेली । आपणाऐसी केली पांडुरंगा ॥२॥
प्रल्हादाकारणें स्तंभीं अवतार । माझा कां विसर पांडुरंगा ॥३॥
सुदामा ब्राम्हण दारिद्रे पीडिला । आपणाऐसा केला पांडुरंगा ॥४॥
तुका म्हणे तुज शरण निजभावें । पाप निदाऩळावें पांडुरंगा ॥५॥
२९७४
कस्तूरीचें रूप अति हीनवर । माजी असे सार मोल तया ॥१॥
आणीक ही तैसीं चंदनाचीं झाडें । परिमळें वाढे मोल तयां ॥ध्रु.॥
काय रूपें असे परीस चांगला । धातु केली मोला वाढ तेणें ॥२॥
फिरंगी आटितां नये बारा रुके । गुणें मोलें विकें सहस्रवरी ॥३॥
तुका म्हणे नाहीं जातीसवें काम । ज्याचे मुखीं नाम तो चि धन्य ॥४॥
२९७५
नव्हें मी स्वतंत्र अंगाचा पाईंक । जे हे सकळिक सत्ता वारूं ॥१॥
तुम्हां आळवावें पाउला पाउलीं । कृपेची साउली करीं मज ॥ध्रु.॥
शक्तिहीन तरी जालों शरणागत । आपुला वृत्तांत जाणोनियां ॥२॥
तुका म्हणे भवाभेणें धरिलें पाय । आणीक उपाय नेणें कांहीं ॥३॥
२९७६
पाहों ग्रंथ तरी आयुष्य नाहीं हातीं । नाहीं ऐशी मति अर्थ कळे ॥१॥
होईंल तें हो या विठोबाच्या नांवें । आचरलें भावें जीवीं धरूं ॥ध्रु.॥
एखादा अंगासी येईंल प्रकार । विचारितां फार युक्ति वाढे ॥२॥
तुका म्हणे आळी करितां गोमटी । मायबापा पोटीं येते दया ॥३॥
२९७७
पाहातां रूप डोळां भरें । अंतर नुरे वेगळें । इच्छावशें खेळ मांडी । अवघें सांडी बाहेरी ॥१॥
तो हा नंदानंदन बाइये । यासी काय परिचार वो ॥ध्रु.॥
दिसतो हा नव्हे तैसा । असे दिशाव्यापक । लाघव हा खोळेसाटीं । होतां भेटी परतेना ॥२॥
म्हणोनि उभी ठालीये । परतलीये या वाटा । आड करोनियां तुका । जो या लोकां दाखवितो ॥३॥
२९७८
दुःखें दुभागलें हृदयसंपुष्ट । गहिंवरें कंठ दाटताहे ॥१॥
ऐसें काय केलें सुमित्रा सखया । दिलें टाकोनियां वनामाजी ॥ध्रु.॥
आक्रंदती बाळें करुणावचनीं । त्या शोकें मेदिनी फुटों पाहे ॥२॥
काय हे सामर्थ्य नव्हतें तुजपाशीं । संगें न्यावयासी अंगभूतां ॥३॥
तुज ठावें आम्हां कोणी नाहीं सखा । उभयलोकीं तुका तुजविण ॥४॥
कान्हा म्हणे तुझ्या वियोगें पोरटीं । जालों दे रे भेटी बंधुराया ॥५॥
२९७९
सख्यत्वासी गेलों करीत सलगी । नेणें चि अभागी महिमा तुझा ॥१॥
पावलों आपुलें केलें लाहें रास । निर्दैवां परिस काय होय ॥ध्रु.॥
कष्टविलासी म्यां चांडाळें संसारीं । अद्यापिवरि तरि उपदेशीं ॥२॥
उचित अनुचित सांभाळिलें नाहीं । कान्हा म्हणे कांहीं बोलों आतां ॥३॥
२९८०
असो आतां कांहीं करोनियां ग्लांती । कोणा काकुलती येइल येथें ॥१॥
करूं कांहीं दिस राहे तों सायास । झोंबों त्या लागास भावाचिये ॥ध्रु.॥
करितां रोदना बापुडें म्हणती । परि नये अंतीं कामा कोणी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे पडिलिया वनीं । विचार तो मनीं बोलिला हे ॥३॥
२९८१
चरफडें चरफड शोकें शोक होये । कार्यमूळ आहे धीरापाशीं ॥१॥
कल्पतसे मज ऐसें हें पाहातां । करावी ते चिंता मिथ्या खोटी ॥ध्रु.॥
न चुके होणार सांडिल्या शूरत्वा । फुकट चि सत्वा होइल हानी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे दिल्या बंद मना । वांचूनि निधाना न पवीजे ॥३॥
२९८२
न लगे चिंता आतां अन्मोन हाता । आलें मूळ भ्राता गेला त्याचें ॥१॥
घरभेद्या येथें आहे तें सुकानु । धरितों कवळून पाय दोन्ही ॥ध्रु.॥
त्याचें त्याचिया मुखें पडिलें ठावें । न लगे सारावें मागें पुढें ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे करील भेटी भावा । सोडीन तेधवां या विठ्ठला ॥३॥
२९८३
मूळस्थळ ज्याचें गोमतीचे तीरीं । तो हा सारी दोरी खेळवितो ॥१॥
ऐसें हे कळलें असावें सकळां । चोर त्या वेगळा नाहीं दुजा ॥ध्रु.॥
वैष्णव हे रे तयाचे पाळती । खूण हे निरुती सांगितली ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे आलें अनुभवास । तेणें च आम्हांस नागविलें ॥३॥
२९८४
बरा रे निर्गुणा नष्ट नारायणा । घरबुडवणा भेटलासी ॥१॥
एके घरीं कोणी कोणासी न धरी । ऐसी अपरांपरी केली आम्हां ॥२॥
कान्हा म्हणे कां रे निःकाम देखिलें । म्हणोनि मना आलें करितोसी ॥३॥
२९८५
धिंदधिंद तुझ्या करीन धिंदड्या । ऐसें काय वेड्या जाणितलें ॥१॥
केली तरी बरें मज भेटी भावास । नाहीं तरि नास आरंभिला ॥ध्रु.॥
मरावें मारावें या आलें प्रसंगा । बरें पांडुरंगा कळलेंसावें ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे तुझी माझी उरी । उडाली न धरीं भीड कांहीं ॥३॥
२९८६
भुिH मुक्ति तुझें जळों ब्रम्हज्ञान । दे माझ्या आणोनी भावा वेगीं ॥१॥
रद्धिी सिद्धी मोक्ष ठेवीं गुंडाळून । दे माझ्या आणून भावा वेगीं ॥ध्रु.॥
नको आपुलिया नेऊं वैकुंठासी । दे माझ्या भावासी आणुन वेगीं ॥२॥
नको होऊं कांहीं होसील प्रसन्न । दे माझ्या आणून भावा वेगीं ॥३॥
तुकयाबंधु म्हणे पाहा हो नाहींतरी । हत्या होईंल शिरीं पांडुरंगा ॥४॥
२९८७
मुख्य आहे आम्हां मातेचा पटंगा । तुज पांडुरंगा कोण लेखी ॥१॥
नको लावूं आम्हां सवें तूं तोंवरी । पाहा दूरवरी विचारूनी ॥ध्रु.॥
साहे संतजन केले महाराज । न घडे आतां तुज भेईंन मी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे अहिक्यें ऐक्यता । वाढतें अनंता दुःखें दुःख ॥३॥
२९८८
नये सोमसरी उपचाराची हरी । करकरेचें करीं काळें तोंड ॥१॥
मागतों इतुकें जोडुनियां कर । ठेउनियां शीर पायांवरी ॥ध्रु.॥
तुम्हां आम्हां एके ठायीं सहवास । येथें द्वैत द्वेष काय बरा ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे बहुतां बहुतां रीती । अनंता विनंती परिसावी हे ॥३॥
२९८९
लालुचाईंसाटीं बळकाविसी भावा । परी मी जाण देवा जिरों नेदीं ॥१॥
असों द्या निश्चय हा मनीं मानसीं । घातली येविशीं दृढ कास ॥ध्रु.॥
मज आहे बळ आळीचें सबळ । फोडीन अंत्राळ हृदय तुझें ॥२॥
करुणारसें तुकयाबंधु म्हणे भुलवीन । काढूनि घेईंन निज वस्तु ॥३॥
२९९०
तुझीं वर्में आम्हां ठावीं नारायणा । परी तूं शाहाणा होत नाहीं ॥१॥
मग कालाबुली हाका देते वेळे । होतोसि परी डोळे नुघडिसी ॥ध्रु.॥
जाणोनि अज्ञान करावें मोहरें । खोटी खोडी हे रे तुझी देवा ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे कारण प्रचीति । पाहातों वेळ किती तेच गुण ॥३॥
२९९१
अवघीं तुज बाळें सारिखीं नाहीं तें । नवल वाटतें पांडुरंगा ॥१॥
म्हणतां लाज नाहीं सकळांची माउली । जवळी धरिलीं एकें दुरी ॥ध्रु.॥
एकां सुख द्यावें घेऊनि वोसंगा । एक दारीं गळा श्रमविती ॥२॥
एकां नवनीत पाजावें दाटून । एकें अन्न अन्नें करितील ॥३॥
एकें वाटतील न वजावीं दुरी । एकांचा मत्सर जवळी येतां ॥४॥
तुकयाबंधु म्हणे नावडतीं त्यांस । कासया व्यालास नारायणा ॥५॥
२९९२
निनांवा हें तुला । नांव साजे रे विठ्ठला ।
बरा शिरविला । फाटक्यामध्यें पाव ॥१॥
कांहीं तरी विचारिलें । पाप पुण्य ऐसें केलें ।
भुरळें घातलें । एकाएकीं भावासी ॥ध्रु.॥
मुद्राधारणें माळ माळा टिळे । बोल रसाळ कोंवळे ।
हातीं फांशाचे गुंडाळे । कोण चाळे गृहस्था हे ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे मिस्किन । करितोसी देखोन ।
पाहा दुरिवरी विच्छिन्न । केला परी संसार ॥३॥
२९९३
नाहीं घटिका म्हणसी । लाग लागला तुजपाशीं ।
पडिला हृषीकेशी । जाब सकळ करणें ॥१॥
माझें नेलें पांघरुण । ठावें असोन दुर्बळ दीन ।
माणसांमधून । उठविलें खाणोर्‍या ॥ध्रु.॥
आम्हीं हें जगऊनि होतों पाणी । संदीं देवदेव करूनि ।
जालासी कोठोनि । पैदा चोरा देहाच्या ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे केलें । उघडें मजचि उमगिलें ।
ऐसें काय गेलें । होतें तुज न पुरतें ॥३॥
२९९४
कनवाळ कृपाळ । उदार दयाळ मायाळ । म्हणवितोसी परि केवळ । गळेकाटू दिसतोसी ॥१॥
काय केलें होतें आम्हीं । सांग तुझें एकये जन्मीं । जालासी जो स्वामी । एवढी सत्ता करावया ॥ध्रु.॥
भलेपणाचा पवाडा । बरा दाविला रोकडा । करूनि बंधु वेडा । जोडा माझा विखंडिला ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे भला । कैसें म्हणताती तुजला । जीव आमुचा नेला । अंत पाहिला कांहींतरी ॥३॥
२९९५
आतां कळों आले गुण । अवघे चि यावरोन । चोखट लक्षण । धरिलें हें घरघेणें ॥१॥
या नांवें कृपासिंधु । म्हणवितोसी दीनबंधु । मज तरी मैंदु । दिसतोसी पाहातां ॥ध्रु.॥
अमळ दया नाहीं पोटीं । कठीण तैसाचि कपटी । अंधर्‍याची काठी । माझी गुदरसी च ना ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे पुरता । नाहीं म्हुण बरें अनंता । एरवीं असतां । तुझा घोंट भरियेला ॥३॥
२९९६
काय सांगों हृषीकेशा । आहे अनुताप आला ऐसा । गिळावासी निमिषा । निमिष लागों नेदावें ॥१॥
माझें बुडविलें घर । लेंकरें बाळें दारोदार । लाविलीं काहार । तारातीर करोनि ॥ध्रु.॥
जीव घ्यावा कीं द्यावा । तुझा आपुला केशवा । इतुकें उरलें आहे । भावाचिया निमित्यें ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणें जग । बरें वाईंट म्हणो मग । या कारणें परी लाग । न संडावा सर्वथा ॥३॥
२९९७
मायबाप निमाल्यावरी । घातलें भावाचे आभारीं । तो ही परि हरी । तुज जाला असमाईं ॥१॥
हे कां भक्तिचे उपकार । नांदतें विध्वंसिलें घर । प्रसन्नता वेव्हार । सेवटीं हे जालासी ॥ध्रु.॥
एका जिवावरी । होतों दोनी कुटुंबारी । चाळवूं तो तरीं । तुज येतो निर्लज्जा ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे भला । आणीक काय म्हणावें तुला । वेडा त्यानें केला । तुजसवें संबंधु ॥३॥
२९९८
पूवाअ पूर्वजांची गती । हे चि आईंकिली होती । सेवे लावूनि श्रीपती । निश्चिंती केली तयांची ॥१॥
कां रे पाठी लागलासी । ऐसा सांग हृषीकेशी । अद्यापवरी न राहासी । अंत पाहासी किती म्हुण ॥ध्रु.॥
जन्मजन्मांतरीं दावा । आम्हां आपणां केशवा । निमित्य चालवा । काईंसयास्तव हें ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे अदेखणा । किती होसी नारायणा । देखों सकवेना । खातयासी न खात्या ॥३॥
२९९९
निसुर संसार करून । होतों पोट भरून । केली विवसी निर्माण । देवपण दाखविलें ॥१॥
ऐसा काढियेला निस । काय म्हुण सहित वंश । आणिलें शेवटास । हाउस तरी न पुरे ॥ध्रु.॥
उरलों पालव्या सेवटीं । तें ही न देखवे दृष्टी । दोघांमध्ये तुटी । रोकडीचि पाडीली ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे गोड । बहु जालें अति वाड । म्हणोनी कां बुड । मुर्‍यांसहित खावें ॥३॥
३०००
बरा जाणतोसी धर्मनीती । उचित अनुचित श्रीपती। करूं येते राती । ऐसी डोळे झांकूनि ॥१॥
आतां जाब काय कैसा । देसी तो दे जगदीशा । आणिला वोळसा । आपणां भोंवता ॥ध्रु.॥
सेवेचिया सुखास्तव । बळें धरिलें अज्ञानत्व । येइल परि हा भाव । ज्याचा त्यासी कारणा ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे नाहीं । आतां आम्हां बोल कांहीं । जडोनियां पायीं । तुझे त्वां चि घेतलें ॥३॥