१२०१
नामाची आवडी तो चि जाणा देव । न धरीं संदेह कांहीं मनीं ॥१॥
ऐसें मी हें नाहीं बोलत नेणतां । आनुनि संमता संतांचिया ॥ध्रु.॥
नाम म्हणे तया आणीक साधन । ऐसें हें वचन बोलों नये ॥२॥
तुका म्हणे सुख पावे या वचनीं । ज्याचीं शुद्ध दोन्ही मायबापें ॥३॥
१२०२
सुखें होतो कोठें घेतली सुती । बांधविला गळा आपुले हातीं ॥१॥
काय करूं बहु गुंतलों आतां । नये सरतां मागें पुढें ॥ध्रु.॥
होतें गांठी तें सरलें येतां । आणीक माथां रीण जालें ॥२॥
सोंकरिलियाविण गमाविलें पिक । रांडापोरें भिके लावियेलीं ॥३॥
बहुतांचीं बहु घेतलीं घरें । न पडे पुरें कांहीं केल्या ॥४॥
तुका म्हणे कांहीं न धरावी आस । जावें हें सर्वस्व टाकोनियां ॥५॥
१२०३
न मनावें तैसें गुरूचें वचन । जेणें नारायण अंतरे तें ।
आड आला म्हुन फोडियेला डोळा । बिळनें आंधळा शुक्र केला ॥१॥
करी देव तरी काय नव्हे एक । कां तुम्ही पृथक सिणा वांयां ॥ध्रु.॥
उलंघुनि भ्रताराची आज्ञा । अन्न ॠषिपत्न्या घेउनि गेल्या ।
अवघे चि त्यांचें देवें केलें काज । धर्म आणि लाज राखियेली ॥२॥
पितियासी पुत्रें केला वैराकार । प्रल्हादें असुर मारविला ।
बहुत विघ्नें केलीं तया आड । परि नाहीं कैवाड सांडियेला ॥३॥
गौळणी करिती देवाशीं व्यभिचार । सांडुनी आचार भ्रष्ट होती ।
तयां दिलें ते कोणासी नाहीं । अवघा अंतर्बाहीं तो चि जाला ॥४॥
देव जोडे ते करावे अधर्म । अंतरे तें कर्म नाचरावें ।
तुका म्हणे हा जाणतो कळवळा । म्हणोनि अजामेळा उद्धरिलें ॥५॥
१२०४
अरे गिळिले हो संसारें । कांहीं तरि राखा खरें ।
दिला करुणाकरें । मनुष्यदेह सत्संग ॥१॥
येथें न घलीं न घलीं आड । संचितसा शब्द नाड । उठाउठीं गोड । बीजें बीज वाढवा ॥ध्रु.॥
केलें ते क्रियमाण । जालें तें संचित म्हण । प्रारब्ध जाण । उरवरित उरले तें ॥२॥
चित्त खोटें चालीवरि । रोग भोगाचे अंतरीं । रसने अनावरी । तुका म्हणे ढुंग वाहे ॥३॥
१२०५
अग्न तापलिया काया चि होमे । तापत्रयें संतप्त होती । संचित क्रियमाण प्रारब्ध तेथें ।
न चुके संसारिस्थति । राहाटघटिका जैसी फिरतां चि राहिली । भरली जाती एके रितीं ।
साधीं हा प्रपंच पंचाय अग्न । तेणें पावसील निजशांती रे ॥१॥
नारायणनाम नारायणनाम । नित्य करीं काम जिव्हामुखें ।
जन्मजराव्याधि पापपुण्य तेथें । नासती सकळ ही दुःखें ॥ध्रु.॥
शीत उष्ण वन सेवितां कपाट । आसनसमाधी साधीं । तप तीर्थ दान व्रत आचरण ।
यज्ञ नाना मन बुद्धी । भोगाभोग तेथें न चुकती प्रकार जन्मजरादुःखव्याधि ।
साहोनि काम क्रोध अहंकार । आश्रमीं अविनाश साधीं ॥२॥
घोकितां अक्षर अभिमानविधि । निषेध लागला पाठी । वाद करितां निंदा घडती दोष होय वज्रलेपो भविष्यति ।
दूषणाचें मूळ भूषण तुका म्हणे । सांडीं मिथ्या खंती । रिघोनि संतां शरण सर्वभावें । राहें भलतिया स्थिती ॥३॥
१२०६
नव्हे गुरुदास्य संसारियां । वैराग्य तरी भेणें कांपे विषयां । तैसें नाम पंढरीराया । जया सायास न लगती ॥१॥
म्हणोनि गोड सर्वभावें । आंघोळी न लगे तोंड धुवावें । अर्थचाड जीवें । न लगे भ्यावें संसारा ॥ध्रु.॥
कर्मा तंव न पुरे संसारिक । धर्म तंव फळदायक । नाम विठ्ठलाचें एक । नाशी दुःख भवाचें ॥२॥
न लगे सांडणें मांडणें । आगमनिगमाचें देखणें । अवघें तुका म्हणे । विठ्ठलनामें आटलें ॥३॥
१२०७
नये इच्छूं सेवा स्वइच्छा जगाची । अवज्ञा देवाची घडे तेणें ॥१॥
देहाचा निग्रही त्याचें तो सांभाळी । मग नये किळ अंगावरी ॥ध्रु.॥
आपलिया इच्छा माता सेवा करी । न बाधी ते थोरी येणें क्षोभें ॥२॥
तुका म्हणे सांडा देखीचे दिमाख । मोडसीचें दुःख गांड फाडी ॥३॥
१२०८
सत्य सत्यें देतें फळ । नाहीं लागत चि बळ ॥१॥
ध्यावे देवाचे ते पाय । धीर सकळ उपाय ॥ध्रु.॥
करावी च चिंता । नाहीं लागती तत्वता ॥२॥
तुका म्हणे भावें । शरण म्हणवितां बरवें ॥३॥
१२०९
साधक जाले कळी । गुरुगुडीची लांब नळी ॥१॥
पचीं पडे मद्यपान । भांगभुर्का हें साधन ॥ध्रु.॥
अभेदाचें पाठांतर । अति विषयीं पडिभर ॥२॥
चेल्यांचा सुकाळ । पिंड दंड भंगपाळ ॥३॥
सेवा मानधन । बरे इच्छेनें संपन्न ॥४॥
सोंगाच्या नरकाडी । तुका बोडोनियां सोडी ॥५॥
१२१०
मज पाहातां हें लटिकें सकळ । कोठें मायाजाळ दावीं देवा ॥१॥
कोणाचा कोणासीं न धरे संबंध । आहे शुद्धबुद्ध ठायींचे ठायीं ॥ध्रु.॥
काढा काढा जी मोह बुंथा जाळ । नका लावूं बळें वेड आम्हां ॥२॥
जीव शिव कां ठेवियेलीं नांवें । सत्य तुम्हां ठावें असोनियां ॥३॥
सेवेच्या अभिळासें न धरा चि विचार । आम्हां दारोदार हिंडविलें ॥४॥
आहे तैसें आतां कळलियावरी । परतें सांडा दुरी दुजेपण ॥५॥
तुका म्हणे काय छायेचा अभिलाष । हंस पावे नाश तारागणीं ॥६॥
१२११
पंचभूतांचा गोंधळ । केला एकेठायीं मेळ । लाविला सबळ । अहंकार त्यापाठीं ॥१॥
तेथें काय मी तें माझें । कोण वागवी हें ओझें । देहा केवीं रिझे । हें काळाचें भातुकें ॥ध्रु.॥
जीव न देखे मरण । धरी नवी सांडी जीर्ण । संचित प्रमाण । भोगा शुभा अशुभा ॥२॥
इच्छा वाढवी ते वेल । खुंटावा तो खरा बोल । तुका म्हणे मोल । झाकलें तें पावेल ॥३॥
१२१२
पुसावेंसें हें चि वाटे । जें जें भेटे तयासी ॥१॥
देव कृपा करील मज । काय लाज राखील ॥ध्रु.॥
अवघियांचा विसर जाला । हा राहिला उदेग ॥२॥
तुका म्हणे चिंता वाटे । कोण भेटे सांगेसें ॥३॥
१२१३
जाळा तुम्ही माझें जाणतें मीपण । येणें माझा खुण मांडियेला ॥१॥
खादलें पचे तरि च तें हित । ओकलिया थीत पिंड पीडी ॥ध्रु.॥
तरि भलें भोगे जोडिलें तें धन । पडिलिया खानें जीवनासी ॥२॥
तुका म्हणे मज तारीं गा विठ्ठला । नेणतां चि भला दास तुझा ॥३॥
१२१४
याती मतिहीन रूपें लीन दीन । आणीक अवगुण जाणोनियां ॥१॥
केला त्या विठ्ठलें माझा अंगीकार । ऐसा हा विचार जाणोनियां ॥ध्रु.॥
जें कांहीं करितों तें माझे स्वहित । आली हे प्रचित कळों चित्ता ॥२॥
जालें सुख जीवा आनंद अपार । परमानंदें भार घेतला माझा ॥३॥
तुका म्हणे यासी नांवाचा अभिमान । म्हणोनि शरण तारी बळें ॥४॥
१२१५
बहु उतावीळ भक्तीचिया काजा । होसी केशीराजा मायबापा ॥१॥
तुझ्या पायीं मज जालासे विश्वास । म्हणोनियां आस मोकलिली ॥ध्रु.॥
ॠषि मुनि सद्धि साधक अपार । कळला विचार त्यांसी तुझा ॥२॥
नाहीं नास तें सुख दिलें तयांस । जाले जे उदास सर्वभावें ॥३॥
तुका म्हणे सुख न माये मानसीं । धरिले जीवेंसी पाय तुझे ॥४॥
१२१६
माया मोहोजाळीं होतों सांपडलों । परि या विठ्ठला कृपा आली ॥१॥
काढूनि बाहेरि ठेविलों निराळा । कवतुक डोळां दाखविलें ॥ध्रु.॥
नाचे उडे माया करी कवतुक । नासिवंत सुखें साच केलीं ॥२॥
रडे फुंदे दुःखें कुटितील माथा । एकासी रडतां तें ही मरे ॥३॥
तुका म्हणे मज वाटतें नवल । मी माझे बोल ऐकोनियां ॥४॥
१२१७
देहभाव आम्ही राहिलों ठेवूनि । निवांत चरणीं विठोबाच्या ॥१॥
आमुच्या हिताचा जाणोनि उपाव । तो चि पुढें देव करीतसे ॥ध्रु.॥
म्हणउनी नाहीं सुख दुःख मनीं । ऐकिलिया कानीं वचनाचें ॥२॥
जालों मी निःसंग निवांत एकला । भार त्या विठ्ठला घालूनियां ॥३॥
तुका म्हणे जालों जयाचे अंकित । तो चि माझें हित सर्व जाणे ॥४॥
१२१८
आलें फळ तेव्हां राहिलें पिकोन । जरी तें जतन होय देंठीं ॥१॥
नामें चि सिद्धी नामें चि सिद्धी । व्यभिचारबुद्धी न पवतां ॥ध्रु.॥
चालिला पंथ तो पावईल ठाया । जरि आड तया नये कांहीं ॥२॥
तुका म्हणे मध्यें पडती आघात । तेणें होय घात हाणी लाभ ॥३॥
१२१९
निरोधाचें मज न साहे वचन । बहु होतें मन कासावीस ॥१॥
म्हणऊनि जीवा न साहे संगति । बैसतां एकांतीं गोड वाटे ॥ध्रु.॥
देहाची भावना वासनेचा संग । नावडे उबग आला यांचा ॥२॥
तुका म्हणे देव अंतरे ज्यामुळें । आशामोहोजाळें दुःख वाढे ॥३॥
१२२०
तुजशीं संबंध चि खोटा । परता परता रे थोंटा ॥१॥
देवा तुझें काय घ्यावें । आप आपणां ठकावें ॥ध्रु.॥
जेथें मुदल न ये हातां । व्याज मरावें लेखितां ॥२॥
तुका म्हणे ऐसा । त्रिभुवनीं तुझा ठसा ॥३॥
१२२१
या चि हाका तुझे द्वारीं । सदा देखों रिणकरी ॥१॥
सदा करिसी खंड दंड । देवा बहु गा तूं लंड ॥ध्रु.॥
सुखें गोविसी भोजना । लपवूनियां आपणां ॥२॥
एकें एक बुझाविसी । तुका म्हणे ठक होसी ॥३॥
१२२२
आम्ही जाणों तुझा भाव । दृढ धरियेले पाव ॥१॥
फांकुं नेदूं चुकावितां । नेघों थोडें बहु देतां ॥ध्रु.॥
बहुता दिसाचें लिगाड । आलें होत होत जड ॥२॥
तुका म्हणे आतां । नेघें सर्वस्व ही देतां ॥३॥
१२२३
रिण वैर हत्या । हें तों न सुटे नेंदितां ॥१॥
हें कां नेणां पांडुरंगा । तुम्ही सांगतसां जगा ॥ध्रु.॥
माझा संबंध तो किती । चुकवा लोकाची फजिती ॥२॥
तुका म्हणे या चि साठीं । मज न घेतां नये तुटी ॥३॥
१२२४
नाहीं मागितला । तुम्हां मान म्यां विठ्ठला ॥१॥
जे हे करविली फजिती । माझी एवढी जना हातीं ॥ध्रु.॥
नाहीं केला पोट । पुढें घालूनि बोभाट ॥२॥
तुका म्हणे धरूनि हात । नाहीं नेले दिवानांत ॥३॥
१२२५
तूं पांढरा स्पटिक मणी । करिसी आणिकां त्याहुनि ॥१॥
म्हणोनि तुझ्या दारा । न येत ठकती दातारा ॥ध्रु.॥
तुझी ठावी नांदनूक । अवघा बुडविला लोक ॥२॥
तुका म्हणे ज्याचें घेसी । त्यास हें चि दाखविसी ॥३॥
१२२६
बोलतों निकुरें । नव्हेत सलगीचीं उत्तरें ॥१॥
माझे संतापलें मन । परपीडा ऐकोन ॥ध्रु.॥
अंगावरि आलें । तोंवरि जाईल सोसिलें ॥२॥
तुज भक्तांची आण देवा । जरि तुका येथें ठेवा ॥३॥
१२२७
बुद्धीचा जनिता लक्ष्मीचा पति । आठवितां चित्तीं काय नव्हे ॥१॥
आणिकां उपायां कोण वांटी मन । सुखाचें निधान पांडुरंग ॥ध्रु.॥
गीत गावों नाचों छंदें वावों टाळी । वैष्णवांचे मेळीं सुखरूप ॥२॥
अनंत ब्रम्हांडें एके रोमावळी । आम्ही केला भोळीं भावें उभा ॥३॥
लडिका हा केला संवसारसिंधु । मोक्ष खरा बंधु नाहीं पुढें ॥४॥
तुका म्हणे ज्याच्या नामाचे अंकित । राहिलों निश्चिंत त्याच्या बळें ॥५॥
१२२८
न लगे मायेसी बाळें निरवावें । आपुल्या स्वभावें ओढे त्यासी ॥१॥
मज कां लागला करणें विचार । ज्याचा जार भार त्याचे मायां ॥ध्रु.॥
गोड धड त्यासी ठेवी न मगतां । समाधान खातां नेदी मना ॥२॥
खेळतां गुंतलें उमगूनी आणी । बैसोनियां स्तनीं लावी बळें ॥३॥
त्याच्या दुःखेंपणें आपण खापरीं । लाही तळीं वरी होय जैसी ॥४॥
तुका म्हणे देह विसरे आपुला । आघात तो त्याला लागों नेदी ॥५॥
१२२९
ब्राम्हण तो नव्हे ऐसी ज्यासी बुद्धी । पाहा श्रुतीमधीं विचारूनि ॥१॥
जयासी नावडे हरिनामकीर्तन । आणीक नृत्य न वैष्णवांचें ॥ध्रु.॥
सत्य त्याचे वेळे घडला व्यभिचार । मातेसी वेव्हार अंत्यजाचा ॥२॥
तुका म्हणे येथें मानी आनसारिखें । तात्काळ तो मुखें कुष्ट होय ॥३॥
१२३०
ब्राम्हण तो याती अंतेज असतां । मानावा तत्वता निश्चयेसी ॥१॥
रामकृष्णें नाम उच्चारी सरळें । आठवी सांवळें रूप मनीं ॥ध्रु.॥
शांति क्षमा दया अलंकार अंगीं । अभंग प्रसंगीं धैर्यवंत ॥२॥
तुका म्हणे गेल्या शडऊर्मी अंगें । सांडुनियां मग ब्रम्हं चि तो ॥३॥
एक करिती गुरु गुरु । भोंवता भारु शिष्यांचा ॥१॥
पुंस नाहीं पाय चारी । मनुष्य परी कुतरीं तीं ॥ध्रु.॥
परस्त्री मद्यपान । पेंडखान माजविलें ॥२॥
तुका म्हणे निर्भर चित्तीं । अधोगती जावया ॥३॥
१२३२
एका पुरुषा दोघी नारी । पाप वसे त्याचे घरीं ॥१॥
पाप न लगे धुंडावें । लागेल तेणें तेथें जावें ॥ध्रु.॥
कांहीं दुसरा विचार । न लगे करावा चि फार ॥२॥
असत्य जे वाणी । तेथें पापाची च खाणी ॥३॥
सत्य बोले मुखें । तेथें उचंबळती सुखें ॥४॥
तुका म्हणे दोन्ही । जवळी च लाभहानी ॥५॥
१२३३
जळातें संचित । ऐसी आहे धर्म नीत ॥१॥
माझ्या विठोबाचे पाय । वेळोवेळां मनीं ध्याय ॥ध्रु.॥
नेदी कर्म घडों । कोठें आडराणें पडों ॥२॥
तुका म्हणे मळ । राहों नेदी ताप जाळ ॥३॥
१२३४
संतापाशीं बहु असावें मर्यादा । फलकटाचा धंदा उर फोडी ॥१॥
वासर तो भुंके गाढवाचेपरी । उडे पाठीवरि दंड तेणें ॥ध्रु.॥
समय नेणें तें वेडें चाहाटळ । अवगुणाचा ओंगळ मान पावे ॥२॥
तुका म्हणे काय वांयां चाळवणी । पिटपिटघाणी हागवणेची ॥३॥
१२३५
घेसी तरी घेई संताची भेटी । आणीक ते गोष्टी नको मना ॥१॥
सर्वभावें त्यांचें देव भांडवल । आणीक ते बोल न बोलती ॥ध्रु.॥
करिसील तो करीं संतांचा सांगत । आणीक ते मात नको मना ॥२॥
बैससी तरी बैस संतां च मधीं । आणीक ते बुद्धी नको मना ॥३॥
जासी तरि जाई संतांचिया गांवां । होईंल विसावा तेथें मना ॥४॥
तुका म्हणे संत सुखाचे सागर । मना निरंतर धणी घेइ ॥५॥
१२३६
संतांचिये गांवीं प्रेमाचा सुकाळ । नाहीं तळमळ दुःखलेश ॥१॥
तेथें मी राहीन होऊनि याचक । घालितील भीक ते चि मज ॥ध्रु.॥
संतांचिये गांवीं वरो भांडवल । अवघा विठ्ठल धन वित्त ॥२॥
संतांचे भोजन अमृताचे पान । करिती कीर्तन सर्वकाळ ॥३॥
संतांचा उदीम उपदेशाची पेठ । प्रेमसुख साटीं घेती देती ॥४॥
तुका म्हणे तेथें आणिक नाहीं परी । म्हणोनि भिकारी जालों त्यांचा ॥५॥
१२३७
संतांचें सुख जालें या देवा । म्हणऊनि सेवा करी त्यांची ॥१॥
तेथें माझा काय कोण तो विचार । वर्णावया पार महिमा त्यांचा ॥ध्रु.॥
निर्गुण आकार जाला गुणवंत । घाली दंडवत पूजोनियां ॥२॥
तीर्थे त्यांची इच्छा करिती नित्यकाळ । व्हावया निर्मळ आपणांसी ॥३॥
अष्टमा सिद्धींचा कोण आला पाड । वागों नेदी आड कोणी तया ॥४॥
तुका म्हणे ते बिळया शिरोमणी । राहिलों चरणीं निकटवासें ॥५॥
१२३८
जो मानी तो देईल काई । न मनी तो नेईल काई ॥१॥
आम्हां विठ्ठल सर्वभूतीं । राहो चित्तीं भलतैसा ॥ध्रु.॥
आध्येन तें जना काई । जल्पें वांयांविण ठायीं ॥२॥
वंदी निंदी तुज तो गा । तुका म्हणे पांडुरंगा ॥३॥
१२३९
भावबळें कैसा जालासी लाहान । मागें संतीं ध्यान वर्णियेलें ॥१॥
तें मज उचित करूनियां देवा । दाखवीं केशवा मायबापा ॥ध्रु.॥
पाहोनियां डोळां बोलेन मी गोष्टी । आळंगुनि मिठी देइन पांयीं ॥२॥
चरणीं दृष्टी उभा राहेन समोर । जोडोनियां कर पुढें दोन्ही ॥३॥
तुका म्हणे उत्कंठित वासना । पुरवीं नारायणा आर्त माझें ॥४॥
१२४०
कृपाळु म्हणोनि बोलती पुराणें । निर्धार वचनें यांचीं मज ॥१॥
आणीक उपाय नेणें मी कांहीं । तुझें वर्म ठायीं पडे तैसें ॥ध्रु.॥
नये धड कांहीं बोलतां वचन । रिघालों शरण सर्वभावें ॥२॥
कृपा करिसी तरि थोडें तुज काम । माझा तरि श्रम बहु हरे ॥३॥
तुका म्हणे मज दाखवीं श्रीमुख । हरेल या भूक डोळियांची ॥४॥
१२४१
सर्वभावें आलों तुज चि शरण । कायावाचामनेंसहित देवा ॥१॥
आणीक दुसरें नये माझ्या मना । राहिली वासना तुझ्या पायीं ॥ध्रु.॥
माझिये वारचें कांहीं जडभारी । तुजविण वारी कोण एक ॥३॥
तुझे आम्ही दास आमुचा तूं ॠणी । चालत दूरूनी आलें मागें ॥३॥
तुका म्हणे आतां घेतलें धरणें । हिशोबाकारणें भेटी देई ॥४॥
१२४२.
कईं मात माझे ऐकती कान । बोलतां वचन संतां मुखीं ॥१॥
केला पांडूरंगें तुझा अंगीकार । मग होइल धीर माझ्या जीवा ॥ध्रु.॥
म्हणऊनि मुख अवलोकितों पाय । हे चि मज आहे थोरी आशा ॥२॥
माझिया मनाचा हा चि विश्वास । न करीं सायास साधनांचे ॥३॥
तुका म्हणे मज होईल भरवसा । तरलों मी ऐसा साच भाव ॥४॥
१२४३
दोन्ही हात ठेवुनि कटीं । उभा भीवरेच्या तटीं । कष्टलासी साटीं । विठ्ठला ॥१॥
भागलासी मायबापा । बहु श्रम केल्या खेपा । आम्हालागीं सोपा । दैत्या काळ कृतांत ॥ध्रु.॥
होतासी क्षीरसागरीं । मही दाटली असुरीं । म्हणोनियां घरीं । गौळियांचे अवतार ॥२॥
केला पुंडलिकें गोवा । तुज पंढरीसि देवा । तुका म्हणे भावा । साटीं हातीं सांपडसी ॥३॥
१२४४
गोड जालें पोट धालें । अवचित वाचे आलें । म्हणतां पाप गेलें । विठ्ठलसें वाचेसी ॥१॥
सत्य माना रे सकळ । उद्धरिला अजामेळ । पातकी चांडाळ । नामासाटीं आपुलिया ॥ध्रु.॥
चित्त पावलें आनंदा । सुखसमाधीतें सदा । म्हणतां गोविंदा । वेळोवेळां वाचेसी ॥२॥
हें जाणती अनुभवी । जया चाड तो चोजवी । तुका म्हणे दावी । रूप तें चि अरूपा ॥३॥
१२४५
आंत हरि बाहेर हरि । हरिनें घरीं कोंडिलें ॥१॥
हरिनें कामा घातला चिरा । वित्तवरा मुकविलें ॥ध्रु.॥
हरिने जीवें केली साटी । पाडिली तुटी सकळांसी ॥२॥
तुका म्हणे वेगळा नव्हे । हरि भोवे भोंवताला ॥३॥
१२४६
हरिनें माझें हरिलें चित्त । भार वित्त विसरलें ॥१॥
आतां कैसी जाऊं घरा । नव्हे बरा लौकिक ॥ध्रु.॥
पारखियांसी सांगतां गोटी । घरची कुटी खातील ॥२॥
तुका म्हणे निवांत राहीं । पाहिलें पाहीं धणीवरि ॥३॥
॥ भुपाळ्या ॥ अभंग ॥ ८ ॥
१२४७
बोलोनि दाऊं कां तुम्ही नेणा जी देवा । ठेवाल तें ठेवा ठायीं तैसा राहेन ॥१॥
पांगुळलें मन कांहीं नाठवे उपाय । म्हणऊनि पाय जीवीं धरूनि राहिलों ॥ध्रु.॥
त्यागें भोगें दुःख काय सांडावें मांडावें । ऐसी धरियेली जीवें माझ्या थोरी आशंका ॥२॥
तुका म्हणे माते बाळा चुकलिया वनीं । न पवतां जननी दुःख पावे विठ्ठले ॥३॥
१२४८
ऐसी वाट पाहे कांहीं निरोप कां मूळ । कां हे कळवळ तुज उमटे चि ना ॥१॥
आवो पांडुरंगे पंढरीचे निवासे । लावूनियां आस चाळवूनी ठेविलें ॥ध्रु.॥
काय जन्मा येवूनियां केली म्यां जोडी । ऐसें घडीघडी चित्तां येतें आठवूं ॥२॥
तुका म्हणे खरा न पवे चि विभाग । धिकारितें जग हें चि लाहों हिशोबें ॥३॥
१२४९
कां गा किविलवाणा केलों दीनाचा दीन । काय तुझी हीन शक्ति जालीसी दिसे ॥१॥
लाज येते मना तुझा म्हणवितां दास । गोडी नाहीं रस बोलिली यासारिखी ॥ध्रु.॥
लाजविलीं मागें संतांची हीं उत्तरें । कळों येतें खरें दुजें एकावरूनि ॥२॥
तुका म्हणे माझी कोणें वदविली वाणी । प्रसादावांचूनि तुमचिया विठ्ठला ॥३॥
१२५०
जळो माझें कर्म वायां केली कटकट । जालें तैसें तंट नाहीं आलें अनुभवा ॥१॥
आता पुढें धीर काय देऊं या मना । ऐसें नारायणा प्रेरिलें तें पाहिजे ॥ध्रु.॥
गुणवंत केलों दोष जाणायासाठीं । माझें माझें पोटीं बळकट दूषण ॥२॥
तुका म्हणे अहो केशीराजा दयाळा । बरवा हा लळा पाळियेला शेवटीं ॥३॥
१२५१
कामें नेलें चित्त नेदी अवलोकुं मुख । बहु वाटे दुःख फुटों पाहे हृदय ॥१॥
कां जी सासुरवासी मज केलें भगवंता । आपुलिया सत्ता स्वाधीनता ते नाहीं ॥ध्रु.॥
प्रभातेसि वाटे तुमच्या यावें दर्शना । येथें न चले चोरी उरली राहे वासना ॥२॥
येथें अवघे वांयां गेले दिसती सायास । तुका म्हणे नास दिसे जाल्या वेचाचा ॥३॥
१२५२
जळोत तीं येथें उपजविती अंतराय । सायासाची जोडी माझी तुमचे पाय ॥१॥
आतां मज साहे येथें करावें देवा । तुझी घेई सेवा सकळ गोवा उगवूनि ॥ध्रु.॥
भोगें रोगा जोडोनियां दिलें आणीकां । अरुचि ते हो कां आतां सकळांपासूनि ॥२॥
तुका म्हणे असो तुझें तुझे मस्तकीं । नाहीं ये लौकिकीं आतां मज वर्तनें ॥३॥
१२५३
न संगतां तुम्हां कळों येतें अंतर । विश्वीं विश्वंभर परिहार चि न लगे ॥१॥
परि हे अनावर आवरितां आवडी । अवसान ते घडी पुरों देत नाहीं ॥ध्रु.॥
काय उणें मज येथें ठेविलिये ठायीं । पोटा आलों तईपासूनिया समर्थ ॥२॥
तुका म्हणे अवघी आवरिली वासना । आतां नारायणा दुसरियापासूनि ॥३॥
१२५४
तुजसवें आम्हीं अनुसरलों अबळा । नको अंगीं कळा राहों हरी हीन देऊं ॥१॥
सासुरवासा भीतों जीव ओढे तुजपाशीं । आतां दोहीविशीं लज्जा राखें आमुची ॥ध्रु.॥
न कळतां संग जाला सहज खेळतां । प्रवर्तली चिंता मागिलांचियावरि ॥२॥
तुका म्हणे असतां जैसें तैसें बरवें । वचन या भावें वेचुनियां विनटलों ॥३॥
॥८॥
१२५५
रवि दीप हीरा दाविती देखणे । अदृश्य दर्षने संतांचे नी ॥१॥
त्यांचा महिमा काय वर्णू मी पामर । न कळे तो साचार ब्रम्हादिकां ॥ध्रु.॥
तापली चंदन निववितो कुडी । त्रिगुण तो काढी संतसंग ॥२॥
मायबापें पिंड पाळीला माया । जन्ममरण जाया संतसंग ॥३॥
संतांचें वचन वारी जन्मदुःख । मिष्टान्न तें भूकनिवारण ॥४॥
तुका म्हणे जवळी न पाचारितां जावें । संतचरणीं भावें रिघावया ॥५॥
१२५६
हरि हरि तुम्हीं म्हणा रे सकळ । तेणें मायाजाळ तुटईल ॥१॥
आणिका नका कांहीं गाबाळाचे भरी । पडों येथें थोरी नागवण ॥ध्रु.॥
भावें तुळसीदळ पाणी जोडा हात । म्हणावा पतित वेळोवेळां ॥२॥
तुका म्हणे ही तंव कृपेचा सागर । नामासाटीं पार पाववील ॥३॥
१२५७
ऐसे कुळीं पुत्र होती । बुडविती पूर्वजा ॥१॥
चाहाडी चोरी भांडवला । वांटा आला भागासी ॥ध्रु.॥
त्याचियानें दुःखी मही । भार तेही न साहे ॥२॥
तुका म्हणे ग्रामपशु । केला नाशु अयुषा ॥३॥
१२५८
गांठोळीस धन भाकावी करुणा । दावूनि सज्जना कींव पीडी ॥१॥
नाठेळाची भक्ति कुचराचें बळ । कोरडें वोंगळ मार खाय ॥ध्रु.॥
सांडोव्यासी घाली देवाची करंडी । विल्हाळ त्या धोंडी पूजा दावी ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे माकडाचे छंद । अवघे धंदधंद सिंदळीचे ॥३॥
१२५९
कैसें असोनि ठाउकें नेणां । दुःख पावाल पुढिले पेणा ॥१॥
आतां जागें रे भाईं जागें रे । चोर निजल्या नाडूनि भागे रे ॥ध्रु.॥
आतां नका रे भाई नका रे । आहे गांठीं तें लुटवूं लोकां रे ॥२॥
तुका म्हणे एकांच्या घायें । कां रे जाणोनि न धरा भये ॥३॥
१२६०
मुदल जतन जालें । मग लाभाचें काय आलें ॥१॥
घरीं देउनि अंतर गांठी । राख्या पारिख्यां न सुटे मिठी ॥ध्रु.॥
घाला पडे थोडें च वाटे । काम मैंदाचें च पेटे ॥२॥
तुका म्हणे वरदळ खोटें । फांसे अंतरिंच्या कपटें ॥३॥
१२६१
मज अंगाच्या अनुभवें । काईं वाईंट बरें ठावें ॥१॥
जालों दोहींचा देखणा । नये मागें पुढें ही मना ॥ध्रु.॥
वोस वसती ठावी । परि हे चाली दुःख पावी ॥२॥
तुका म्हणे घेऊं देवा । सवें करूनि बोळावा ॥३॥
१२६२
पाववावें ठाया । ऐसें सवें बोलों तया ॥१॥
भावा ऐसी क्रिया राखे । खोट्या खोटेपणें वाखे ॥ध्रु.॥
न ठेवूं अंतर । कांहीं भेदाचा पदर ॥२॥
तुका म्हणे जीवें भावें । सत्या मानविजे देवें ॥३॥
१२६३
मोल देऊनियां सांटवावे दोष । नटाचे ते वेश पाहोनियां ॥१॥
हरिदासां मुखें हरिकथाकीर्तन । तेथें पुण्यें पुण्य विशेषता ॥ध्रु.॥
हरितील वस्त्रें गोपिकांच्या वेशें । पाप त्यासरिसें मात्रागमन ॥२॥
तुका म्हणे पाहा ऐसें जालें जन । सेवाक्तिहीन रसीं गोडी ॥३॥
१२६४
बहुक्षीदक्षीण । आलों सोसुनियां वन ॥१॥
विठोबा विसांवया विसांवया । पडों देई पायां ॥ध्रु.॥
बहुतां काकुलती । आलों सोसिली फजिती ॥२॥
केली तुजसाटीं । तुका म्हणे येवढी आटी ॥३॥
१२६५
कां गा धर्म केला । असोन सत्तेचा आपुला ॥१॥
उभाउभीं पाय जोडीं । आतां फांकों नेदीं घडी ॥ध्रु.॥
नको सोडूं ठाव । आतां घेऊं नेदीं वाव ॥२॥
तुका म्हणे इच्छा । तैसा करीन सरिसा ॥३॥
१२६६
तुमची तों भेटी नव्हे ऐसी जाली । कोरडी च बोली ब्रम्हज्ञान ॥१॥
आतां न बोलावें ऐसें वाटे देवा । संग न करावा कोणांसवें ॥ध्रु.॥
तुम्हां निमित्यासी सांपडले अंग । नेदावा हा संग विचारिलें ॥२॥
तुका म्हणे माझी राहिली वासना । आवडी दर्शनाची च होती ॥३॥
१२६७
आहे तें चि आम्ही मागों तुजपाशीं । नव्हों तुज ऐसीं क्रियानष्टें ॥१॥
न बोलावीं तों च वर्में बरें दिसे । प्रकट ते कैसे गुण करूं ॥ध्रु.॥
एका ऐसें एका द्यावयाचा मोळा । कां तुम्हां गोपाळा नाहीं ऐसा ॥२॥
तुका म्हणे लोकां नाहीं कळों आलें । करावें आपुलें जतन तों ॥३॥
१२६८
आम्हीं याची केली सांडी । कोठें तोंडीं लागावें ॥१॥
आहे तैसा असो आतां । चिंतें चिंता वाढते ॥ध्रु.॥
बोलिल्याचा मानी सीण । भिन्न भिन्न राहावें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हांपाशीं । धीराऐसी जतन ॥३॥
१२६९
आम्हांपाशीं याचें बळ । कोण काळवरी तों ॥१॥
करूनि ठेलों जीवेंसाटीं । होय भेटी तोंवरि ॥ध्रु.॥
लागलों तों न फिरें पाठी । पडिल्या गांठी वांचूनि ॥२॥
तुका म्हणे अवकाशें । तुमच्या ऐसें होवया ॥३॥
१२७०
बोलिलें चि बोलें पडपडताळूनि । उपजत मनीं नाहीं शंका ॥१॥
बहुतांची माय बहुत कृपाळ । साहोनि कोल्हाळ बुझाविसी ॥ध्रु.॥
बहुतांच्या भावें वांटिसी भातुकें । बहु कवतुकें खेळविसी ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें जाणतसों वर्म । करणें तो श्रम न वजे वांयां॥३॥
॥१२॥
१२७१
कोठें भोग उरला आतां । आठवितां तुज मज ॥१॥
आड कांहीं नये दुजें । फळ बीजें आणिलें ॥ध्रु.॥
उद्वेग ते वांयांविण । कैंचा सीण चिंतनें ॥२॥
तुका म्हणे गेला भ्रम । तुमच्या धर्में पायांच्या ॥३॥
१२७२
संसार तो कोण देखे । आम्हां सखे हरिजन ॥१॥
काळ ब्रम्हानंदें सरे । आवडी उरे संचली ॥ध्रु.॥
स्वप्नीं ते ही नाहीं चिंता । रात्री जातां दिवस ॥२॥
तुका म्हणे ब्रम्हरसें । होय सरिसें भोजन ॥३॥
१२७३
पडियेलों वनीं थोर चिंतवनी । उसीर कां आझूनि लावियेला ॥१॥
येई गा विठ्ठला येईगा विठ्ठला । प्राण हा फुटला आळवितां ॥ध्रु.॥
काय तुज नाहीं लौकिकाची शंका । आपुल्या बाळका मोकलितां ॥२॥
तुका म्हणे बहु खंती वाटे जीवा । धरियेलें देवा दुरी दिसे ॥३॥
१२७४
आपुले गांवींचें न देखेसें जालें । परदेसी एकलें किती कंठूं ॥१॥
म्हणऊनि पाहें मूळ येतां वाटे । जीवलग भेटे कोणी तरी ॥ध्रु.॥
पाहातां अवघ्या दिसतील दिशा । सकळ ही वोसा दृष्टीपुढें ॥२॥
तुका म्हणे कोणी न संगे वारता । तुझी वाटे चिंता पांडुरंगा ॥३॥
१२७५
जन तरी देखें गुंतलें प्रपंचें । स्मरण तें त्याचें त्यासी नाहीं ॥१॥
म्हणऊनि मागें परतलें मन । घालणीचें रान देखोनियां ॥ध्रु.॥
इंद्रियांचा गाजे गोंधळ ये ठायीं । फोडीतसे डोईं अहंकार ॥२॥
तुका म्हणे देवा वासनेच्या आटें । केलीं तळपटें बहुतांचीं ॥३॥
१२७६
धांवे त्यासी फावे । दुजे उगवूनि गोवे ॥१॥
घ्यावें भरूनियां घर । मग नाहीं येरझार ॥ध्रु.॥
धणी उभें केलें । पुंडलिकें या उगलें ॥२॥
तुका म्हणे ठसा । गेला पडोनियां ऐसा ॥३॥
१२७७
लाहानपण दे गा देवा । मुंगी साखरेचा रवा ॥१॥
ऐरावत रत्न थोर । तया अंकुशाचा मार ॥ध्रु.॥
ज्याचे अंगीं मोठेपण । तया यातना कठीण ॥२॥
तुका म्हणे जाण । व्हावें लाहनाहुनि लाहन ॥३॥
१२७८
निंचपण बरवें देवा । न चले कोणाचा ही दावा ॥१॥
महा पुरें झाडें जाती । तेथें लव्हाळे राहाती ॥ध्रु.॥
येतां सिंधूच्या लहरी । नम्र होतां जाती वरि ॥२॥
तुका म्हणे कळ । पाय धरिल्या न चले बळ ॥३॥
१२७९
उष्ट्या पत्रावळी करूनियां गोळा । दाखविती कळा कवित्वाची ॥१॥
ऐसे जे पातकी ते नरकीं पचती । जोंवरी भ्रमती चंद्रसूर्य ॥२॥
तुका म्हणे एक नारायण घ्याईं । वरकडा वाहीं शोक असे ॥३॥
१२८०
आवडीच्या मतें करिती भजन । भोग नारायणें म्हणती केला ॥१॥
अवघा देव म्हणे वेगळें तें काय । अर्थासाठीं डोय फोडूं पाहे ॥ध्रु.॥
लाजे कमंडल धरितां भोपळा । आणीक थीगळा प्रावरणा ॥२॥
शाला गडवे धातुद्रव्यइच्छा चित्तीं । नैश्वर्य बोलती अवघें मुखें ॥३॥
तुका म्हणें यांस देवा नाहीं भेटी । ऐसे कल्पकोटि जन्म घेतां ॥४॥
१२८१
म्हणतां हरिदास कां रे नाहीं लाज । दीनास महाराज म्हणसी हीना ॥१॥
काय ऐसें पोट न भरे तें गेलें । हालविसी कुले सभेमाजी ॥२॥
तुका म्हणे पोटें केली विटंबना । दीन जाला जना कींव भाकी ॥३॥
१२८२
रिद्धीसिद्धी दासी कामधेनु घरीं । परि नाहीं भाकरी भक्षावया ॥१॥
लोडें वालिस्तें पलंग सुपति । परि नाहीं लंगोटी नेसावया ॥ध्रु.॥
पुसाल तरि आम्हां वैकुंठींचा वास । परि नाहीं राह्यास ठाव कोठें ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही राजे त्रैलोक्याचे । परि नाहीं कोणाचें उणे पुरें ॥३॥
१२८३
घरोघरीं अवघें जालें ब्रम्हज्ञान । परि मेळवण बहु माजी ॥१॥
निरें कोणापाशीं होय एक रज । तरि द्या रे मज दुर्बळासी ॥ध्रु.॥
आशा तृष्णा माया कालवूनि दोन्ही । दंभ तो दूरोनि दिसतसे ॥२॥
काम क्रोध लोभ सिणवी बहुत । मेळवूनि आंत काळकूट ॥३॥
तुका म्हणे तेथें कांहीं हातां नये । आयुष्य मोलें जाये वांयांविण ॥४॥
१२८४
अवघ्या भूतांचें केलें संतर्पण । अवघी च दान दिली भूमि ॥१॥
अवघा चि काळ दिनरात्रशुद्धी । साधियेली विधि पर्वकाळ ॥ध्रु.॥
अवघीं च तीथॉ व्रतें केले याग । अवघें चि सांग जालें कर्म ॥२॥
अवघें चि फळ आलें आम्हां हातां । अवघें चि अनंता समर्पिलें ॥३॥
तुका म्हणे आतां बोलों अबोलणें । कायावाचामनें उरलों नाहीं ॥४॥
१२८५
महुरा ऐसीं फळें नाहीं । आलीं कांहीं गळती ॥१॥
पक्वदशे येती थोडीं । नास आढी वेचे तो ॥ध्रु.॥
विरुळा पावे विरुळा पावे । अवघड गोवे सेवटाचे ॥२॥
उंच निंच परिवार देवी । धन्या ठावी चाकरी ॥३॥
झळके तेथें पावे आणी । ऐसे क्षणी बहु थोडे ॥४॥
पावेल तो पैल थडी । म्हणों गडी आपुला ॥५॥
तुका म्हणे उभार्‍यानें । कोण खरें मानितसे ॥६॥
१२८६
अवघ्या उपचारा । एक मनें चि दातारा ॥१॥
घ्यावी घ्यावी हे चि सेवा । माझी दुर्बळाची देवा ॥ध्रु.॥
अवघियाचा ठाव । पायांवरि जीवभाव ॥२॥
चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्तन ॥३॥
१२८७
आली सलगी पायांपाशीं । होइल तैसी करीन ॥१॥
आणीक आम्हीं कोठें जावें । येथें जीवें वेचलों ॥ध्रु.॥
अवघ्या निरोपणा भाव । हा चि ठाव उरलासे ॥२॥
तुका म्हणे पाळीं लळे। कृपाळुवे विठ्ठले ॥३॥
१२८८
देह आणि देहसंबंधें निंदावीं । इतरें वंदावीं श्वानशूकरें ॥१॥
येणें नांवें जाला मी माझ्याचा झाडा । मोहा नांवें खोडा गर्भवास ॥ध्रु.॥
गृह आणि वित्त स्वदेशा विटावें । इतरा भेटावें श्वापदझाडां ॥२॥
तुका म्हणे मी हें माझें न यो वाचे । येणें नांवें साचे साधुजन ॥३॥
१२८९
देवाचिये माथां घालुनियां भार । सांडीं किळवर ओंवाळूनि ॥१ ॥
नाथिला हा छंद अभिमान अंगीं । निमित्याचे वेगीं सारीं ओझें ॥ध्रु.॥
करुणावचनीं लाहो एकसरें । नेदावें दुसरें आड येऊं ॥२॥
तुका म्हणे सांडीं लटिक्याचा संग । आनंद तो मग प्रगटेल ॥३॥
१२९०
देह नव्हे मी हें सरे । उरला उरे विठ्ठल ॥१॥
म्हणऊनि लाहो करा । काळ सारा चिंतनें ॥ध्रु.॥
पाळणाची नाहीं चिंता । ठाव रिता देवाचा ॥२॥
तुका म्हणे जीवासाटीं । देव पोटीं पडेल ॥३॥
१२९१
पृथक मी सांगों किती । धर्म नीती सकळां ॥१॥
अवघियांचा एक ठाव । शुद्ध भाव विठ्ठलीं ॥ध्रु.॥
क्षराअक्षराचा भाग । करा लाग पंढरीये ॥२॥
तुका म्हणे आगमींचें । मथिलें साचें नवनीत ॥३॥
१२९२
पुण्यविकरा तें मातेचें गमन । भाडी ऐसें धन विटाळ तो ॥१॥
आत्महत्यारा हा विषयांचा लोभी । म्हणावें तें नाभी करवी दंड ॥ध्रु.॥
नागवला अल्प लोभाचिये साटीं । घेऊनि कांचवटि परिस दिला ॥२॥
तुका म्हणे हात झाडिले परत्रीं । श्रम तो चि श्रोत्रीं वेठी केली ॥३॥
१२९३
अंतरींचें ध्यान । मुख्य या नांवें पूजन ॥१॥
उपाधि तें अवघें पाप । गोड निरसतां संकल्प ॥ध्रु.॥
आज्ञा पाळावी हा धर्म । जाणते हो जाणा वर्म ॥२॥
तुका म्हणे वृत्ति । अविट हे सहज स्थिति ॥३॥
१२९४
मूळ करणें संतां । नाहीं मिळत उचिता ॥१॥
घडे कासयानें सेवा । सांग ब्रम्हांडाच्या जीवा ॥ध्रु.॥
सागर सागरीं । सामावेसी कैंची थोरी ॥२॥
तुका म्हणे भावें । शरण म्हणवितां बरवें ॥३॥
१२९५
बरवी नामावळी । तुझी महादोषां होळी ॥१॥
जालें आम्हांसी जीवन । धणीवरि हें सेवन ॥ध्रु.॥
सोपें आणि गोड । किती अमृता ही वाड ॥२॥
तुका म्हणे अच्युता । आमचा कल्पतरु दाता ॥३॥
१२९६
त्रुशाकाळें उदकें भेटी । पडे मिठी आवडीची ॥१॥
ऐसियाचा हो कां संग । जिवलग संतांचा ॥ध्रु.॥
मिष्टान्नाचा योग भुके । म्हणतां चुके पुरेसें ॥२॥
तुका म्हणे माते बाळा । कळवळा भेटीचा ॥३॥
१२९७
कुचराचे श्रवण । गुणदोषांवरि मन ॥१॥
असोनियां नसे कथे । मूर्ख अभाग्य तें तेथें ॥ध्रु.॥
निरर्थक कारणीं । कान डोळे वेची वाणी ॥२॥
पापाचे सांगाती । तोंडीं ओढाळांचे माती ॥३॥
हिताचिया नांवें । वोस पडिले देहभावें ॥४॥
फजीत करूनि सांडीं । तुका करी बोडाबोडी ॥५॥
१२९८
जग तरि आम्हां देव । परि हे निंदितों स्वभाव ॥१॥
येतो हिताचा कळवळा । पडती हातीं म्हुन काळा ॥ध्रु.॥
नाहीं कोणी सखा । आम्हां निपराध पारिखा ॥२॥
उपक्रमें वदे । तुका वर्मासी तें भेदे ॥३॥
१२९९
सोपें वर्म आम्हां सांगितलें संतीं । टाळ दिंडी हातीं घेउनि नाचा ॥१॥
समाधीचें सुख सांडा ओंवाळून । ऐसें हें कीर्तन ब्रम्हरस ॥ध्रु.॥
पुढती घडे चढतें सेवन आगळें । भक्तिभाग्यबळें निर्भरता ॥२॥
उपजों चि नये संदेह चित्तासी । मुक्ति चारी दासी हरिदासांच्या ॥३॥
तुका म्हणे मन पावोनि विश्रांती । त्रिविध नासती ताप क्षणें ॥४॥
१३००
गंगा न देखे विटाळ । तें चि रांजणीं ही जळ ॥१॥
अल्पमहदा नव्हे सरी । विटाळ तो भेद धरी ॥ध्रु.॥
काय खंडिली भूमिका । वर्णा पायरिकां लोकां ॥२॥
तुका म्हणे अगीविण । बीजें वेगळीं तों भिन्न ॥३॥