श्रीशुक उवाच
एवं पुत्रेषु नष्टेषु देवमातादितिस्तदा ।
हृते त्रिविष्टपे दैत्येः पर्यतप्यदनाथवत ॥१॥
एकदा कश्यपस्तस्या आश्रमंभगवानगात ।
निरुत्सवं निरानन्दं समाधेर्विरताश्चिरात ॥२॥
स पत्नीं दीनवदनां कृतसनपरिग्रहः ।
सभाजितो य्थान्यायमिदमह क्रुरूद्वह ॥३॥
अप्यभद्रं न विप्राणांभद्रे लोकेऽधुनाऽऽगतम ।
न धर्मस्य न लोकस्यमृत्योश्छन्दानुवर्तिनः ॥४॥
अपि वाकुशलं किचिद गृहेषु गृहमेधिनि ।
धर्मस्यार्थस्य कामस्य यत्र योगो ह्रायोगिनाम ॥५॥
अपि वातिथयोऽभ्येत्य कुटुम्बासक्तया त्वया ।
गृहादपुजिता याताः प्रत्युत्थानेन वा क्वचित ॥६॥
गृहेष येष्वातिथयो नार्चिताः सलिलैरपि ।
यदि निर्यान्ति तेनुनं फेरुराजगृहोपमाः ॥७॥
अप्यग्नयस्तु वेलायां न हुता हविषा सति ।
त्वयोद्विग्नाधिय भद्रे प्रोषिते मयि कर्हिचित ॥८॥
यत्पूजय कमदुघन्यति लोकन्गुहान्वितः ।
ब्रह्मणोऽग्निश्च वै विष्णोः सर्वदेवात्मनो मुखम ॥९॥
अपि सर्वे कुशलिनस्तव पुत्रा मनस्विनी ।
लक्ष्येऽस्वस्थमात्मानं भवत्या लक्षणैरहम ॥१०॥
अदितिरुवाच
भद्रं द्विजगवां ब्रह्मन्धर्मस्यास्य जनस्य च ।
त्रिवर्गस्य परं क्षेत्रं गृहमेधिन्गृहा इमे ॥११॥
अग्नयोऽतिथयो भृत्या भिक्षवो ये च लिप्सवः ।
सर्वं भगवतो ब्रह्मान्ननुधान्नान्न रिष्यति ॥१२॥
को नु मे भगवन्कामो न सम्पद्येत मानसः ।
यस्या भ्वान्प्रजाध्यक्ष एवं धर्मान्प्रभाषते ॥१३॥
तवैव मारीच मनःशरीरजः प्रजा इमाः सत्त्वरजस्तमोजुषः ।
समो भवांस्तास्वसुरादिषु प्रभो तथापि भक्तं भजते महेश्वरः ॥१४॥
तस्मादीश भजन्त्या मे श्रेयश्चिन्तय सुव्रत ।
ह्रुतश्रिय्यो हृतस्थानान्सपत्नैः पाहि नः प्रभो ॥१५॥
परैर्विवासिता साहम मग्ना व्यसनसागरे ।
ऐश्वर्यं श्रीर्यशः स्थानं हृतानि प्रबलैर्मम ॥१६॥
यथा तानि पुनः साधो प्रपद्येरन ममात्मजः ।
तथा विधोहि कल्याणं धिय कल्याणकृत्तम ॥१७॥
श्रीशुक उवाच
एवमभ्यार्थितोऽदित्या कस्तामाह स्मयन्निव ।
अहो मायाबलं विष्णोः स्नेहबद्धमिदं जगत ॥१८॥
क्व देहो भौतिकोऽनात्मा क्व चात्मा प्रकृतेः परः ।
कस्य के पतिपुत्राद्या मोह एव हि कारणम ॥१९॥
उपतिष्ठस्व पुरुषं भगवन्तं जनार्दनम ।
सर्वभुतगुहावासं वासुदेवं जगद्गुरुम ॥२०॥
स विधार्स्यते ते कामान्हरिर्दीनानुकम्पनः ।
अमोघा भगवद्भक्तिर्नेतरेति मतिर्मम ॥२१॥
अदिरिरुवाच
केनाहं विधिना ब्रह्मान्नुपस्थास्ये जगत्पतिम ।
यथा मे सत्यसंकल्पो विदध्यात स मनोरथम ॥२२॥
आदिश त्वं द्विजश्रेष्ठ विधिं तदुपधावनम ।
आशु तुष्यति मे देवः सीदन्त्याः सह पुत्रकैः ॥२३॥
कश्यप उवाच
एतन्मे भगवान्पृष्टः प्रजाकामस्य पद्मजः ।
यदाहते प्रवक्ष्यामि व्रतं केशवतोषणम ॥२४॥
फाल्गुनस्यामले पक्षे द्वादशाहं पयोव्रतः ।
अर्चयेदरविन्दाक्षं भक्त्या परमयान्वितः ॥२५॥
सिनीवाल्यां मृदाऽऽलिप्य स्नायात क्रोडविदीर्णया ।
यदि लभ्येत वै स्रोतस्येतं सन्त्रमुदीरयेत ॥२६॥
त्वं देव्यदिवराहेण रसायाः स्थानमिच्छता ।
उदधृतसि नमस्तृभ्यं पाप्मानं मे प्रणाशय ॥२७॥
निर्वर्तिताम्यनियमो देवमर्चेत समाहितः ।
अर्चायां स्थण्डिले सुर्ये जले वह्नौ गुरावपि ॥२८॥
नमस्तुभ्यं भगवते पुरुषाय महीयसे ।
सर्वभूतनिवासाय वासुदेवाय साक्षिणे ॥२९॥
नमोऽव्यक्ताय सुक्ष्माय प्रधानपुरुषाय च ।
चतुर्विशद्गुणज्ञाय युगसंख्यानहेतवे ॥३०॥
नमो द्विशीर्ष्णै त्रिपदे चतुः श्रुऋगाय तन्तवे ।
सप्तहस्ताय यज्ञाय त्रयीविद्यात्मने नमः ॥३१॥
नमः शिवाय रुद्रय नमः शक्तिधराय च ।
सर्वविद्याधिपतये भुतानां पतये नमः ॥३२॥
नमो ह्रन्यगर्भाय प्रणाम जगदात्ममे ।
योगेश्वर्यशरीराय नमस्ते योगहेतवे ॥३३॥
नमस्त आदिदेवय साक्षिभुताय ते नमः ।
नारायणम ऋषये नरयहरये नमः ॥३४॥
नमो मरकतश्यामवपुषेऽधिगताश्रिये ।
केशवाय नमस्तुभ्यं नमस्ते पीतवाससे ॥३५॥
त्वं सर्ववरदः पुंसां वरेण्य वरदर्षभ ।
अतस्ते श्रेयसे धीराः पादरेणुमुपासते ॥३६॥
अन्ववर्तन्त यं देवाः श्रीश्च तत्पादपद्मयोः ।
स्प्रुहन्त इवामोदं भगवान्मे प्रसीदताम ॥३७॥
एतैर्मन्त्रैर्हृषीकेशमावाहनम्पुरस्कृतम ।
अर्चयेच्छ्रद्धय युक्तः पाद्योपस्पर्शनादिभिः ॥३८॥
अर्चित्वा गन्धमाल्याद्यैः पयस स्नपयेद विभुम ।
वस्त्रोपवीताभरणपाद्योपस्पर्शनैस्ततः ।
गन्धधुपादिभिश्चार्चेद द्वादशाक्षरविद्यया ॥३९॥
श्रृतं पयसि नैवेद्यं शाल्यन्नं विभवे सति ।
ससर्पिः सगुडं दत्वा जुहुयान्मुलविद्यया ॥४०॥
निवेदितं तद भक्ताय दद्याद भुत्र्जीत वा स्वयम ।
दत्वाऽऽचमनर्चित्वा ताम्बुलं निवेदयेत ॥४१॥
जपेदष्टोत्तरशतं स्तुवीत सुतिभिः प्रभुम ।
कृत्वा प्रदक्षिणं भुमौ प्रणमेद दण्डवन्मुदा ॥४२॥
कृत्वा शिरसि तच्छेषां देवमुद्वासयेत ततः ।
द्वयवरान्भोजयेद विप्रन्पायसेन यथोचितम ॥४३॥
भुत्र्जीत तैरनुज्ञातः शेषं सेष्टः सभाजितैः ।
ब्रह्माचार्यथ तद्रात्र्यां श्वोभूते प्रथमेऽहानि ॥४४॥
स्नातः शुचिर्यथोक्तेन विधिना सुसमाहितः ।
पयसा स्नापयित्वार्चेद यावदव्र्तसमापनम ॥४५॥
पयोभक्षो व्रतमिदं चरेद विष्ण्वर्चनादृतः ।
पुर्ववज्जुहुयादग्निं ब्राह्मणांश्चापि भोजयेत ॥४६॥
एवं त्वहरहः कुर्याद द्वादशाहं पयोव्रतः ।
हरेराराधनं होममर्हणं द्विजतर्पणम ॥४७॥
प्रतिपद्दिनमारभ्य यावच्छुक्लत्र्योदशी ।
ब्रह्माचर्यमधः स्वप्रं स्नानं त्रिषवणं चरेत ॥४८॥
वर्जयेदसदालापं भोगानुच्चावचांस्तथा ।
अहिंस्त्रः सर्वभुतानां वासुदेवपरायणः ॥४९॥
त्रयोदश्यामथो विष्णोः स्नपनं पंच्कैर्विभोः ।
करयेच्चास्त्रदृष्टेन विधिना विधिकोविदैः ॥५०॥
पुजां च महतीं कुर्याद वित्तशाठ्यविवर्जितः ।
चरुं निरुप्य पयासि शिपिविष्टाय विष्णवे ॥५१॥
श्रुतेन तेन पुरुषं यजेत सुसमाहितः ।
नैवेद्यं चातिगुणवद दत्यात्पुरुषतुष्टिदम ॥५२॥
आचार्य ज्ञानसम्पन्नं वस्त्रभरणधेनुभिः ।
तोषयेदृत्विजश्चैव तद्विद्धयाराधनं हरेः ॥५३॥
भोजयेत तन गुणवता सदन्नेन शुचिस्मिते ।
अन्यांश्च ब्राह्मणात्र्छक्त्या ये च तत्र समागताः ॥५४॥
दक्षिणं गुरवे दद्यादृत्विगभश्च यथार्हतः ।
अन्नाद्येनाश्वपाकांश्च प्रीणयेत्समुपागतान ॥५५॥
भुक्तवत्सु च सर्वेषु दीनान्धकृपणेषु च ।
विष्णोस्तत्प्रीणनं विद्वन्भुत्र्जीत सह बन्धुभिः ॥५६॥
नृत्यवादित्रगीतैश्च स्तुतिभिः स्वस्तिवाचकैः ।
कारयेत्तत्कथाभिश्छ पुजां भगवतोऽन्वहम ॥५७॥
एतत्पयोव्रतं नाम पुरुषाराधनं परम ।
पितामहेनाभिहितं मया ते समुदाह्रुतम ॥५८॥
त्व चानेन महाभागो सम्यकचीर्णेन केशवम ।
आत्मना शुद्धभावेन नियतात्म भजाव्ययम ॥५९॥
अयं वै सर्वयज्ञाख्यः सर्वव्रतमिति स्मृतम ।
तपः सारमिदं भद्रे दानं चेश्वरतर्पणम ॥६०॥
त एव नियमाः साक्षात्त एव च यमोत्तमाः ।
तपो दानं व्रतं यज्ञो येन तुष्यत्यधोक्षजः ॥६१॥
तस्मादेतद व्रतं भद्रे प्रयता श्रद्धया चर ।
भगवान्परितुष्टस्ते वरानाशु विधास्यति ॥६२॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायामष्टमस्कन्धेऽदितिपयोव्रतकथनं नाम षोडशोऽध्यायः ॥१६॥