श्रीपराशर उवाच
हिरण्यकशिपुः श्रुत्वा तां कृत्यां वितथीकृताम् । आहूया पुत्रं पप्रच्छं प्रभावस्यास्य कारणम् ॥१॥
हिरण्यशिपुरुवाच
प्रह्लाद सुप्रभावोऽसि किमेतत्ते विचेष्टितम् । एतन्मन्त्रादिजनितमुताहो सहजं तव ॥२॥
श्रीपराशर उवाच
एवं पृष्टस्तदा पित्रा प्रह्लादोऽसुरबालकः । प्रणितस्य पितुः पादाविदं वचनब्रवीत् ॥३॥
न मन्त्रादिकृतं तात न च नैसर्गिको मम । प्रभाव एष सामान्यो यस्य यस्याच्युतो हृदि ॥४॥
अन्येषां यो न पापानि चिन्तयत्यात्मनो यथा । तस्य पापागमस्तात हेत्वभावान्न विद्यते ॥५॥
कर्मणा मनासा वाचा परपीड़ा करोति यः । तद्वीजं जन्म फलति प्रभूतं तस्य चाशुभम् ॥६॥
सोऽहं पापमिच्छामि न करोमि वदामि वा । चिन्तयन्सर्वभूतस्थमात्मन्यपि च केशवम् ॥७॥
शारिरं मानसं दुःखं दैवं भूतभवं तथा । सर्वत्र सुभचित्तस्य तस्य मे जायते कृतः ॥८॥
एवं सर्वेषु भूतेषु भक्तिरव्यभिचारिणी । कर्तव्या पण्डितैर्ज्ञात्वा सर्वभूतमयं हरिम् ॥९॥
श्रीपराशर उवाच
इति श्रुत्वा स दैत्येन्द्रः प्रासादशिखरे स्थितः । क्रोधान्धकारितमुखः प्राह दैतेयकिंकरान ॥१०॥
हिरण्यकशिपुरुवाच
दुरात्मा क्षिप्यतामस्मात्प्रासादाच्छतयोजनात् । गिरिपृष्ठे पतत्वस्मिन् शिलाभिन्नांगसंहतिः ॥११॥
ततस्तं चिक्षिपुः सर्वे बालं दैतेयदानवाः । पपात सोप्यधः क्षिप्तो हृदयेनोद्वहन्हरिम् ॥१२॥
पतमानं जगद्धात्री जगद्धातारि केशवे । भक्तियुक्तं दधारैनमुपसंगम्य मेदिनी ॥१३॥
ततो विलोक्य तं स्वस्थमविशीर्णास्थिपत्र्जरम् । हिरण्यकशिपुः प्राह शम्बरं मायिनां वरम् ॥१४॥
हिरण्यकशिपुरुवाच
नास्माभिः शक्यते हन्तुमसौ दुर्बुद्धिबालकः । मायां वेत्ति भवांस्तस्मान्माययैनं निषूदय ॥१५॥
शम्बर उवाच
सूदयाम्येव दैत्येन्द्र पश्य मायाबलं मम । सहस्त्रमत्र मायानां पश्य कोटिशतं तथा ॥१६॥
श्रीपराशर उवाच
ततः स ससृजे मायां प्रह्लादे शम्बरोऽसुरः । विनाशमिच्छन्दुर्बुद्धिः सर्वत्र समदर्शिनि ॥१७॥
समाहितमतिर्भूत्वा शम्बरेऽपि विमत्सरः । मैत्रेय सोऽपि प्रह्लादः सस्माद मधुसूदनम् ॥१८॥
ततो भगवता तस्य रक्षार्थ चक्रमुत्तमम् । आजगाम समाज्ञप्तं ज्वालामालि सुदर्शनम् ॥१९॥
तेन मायासहस्त्रं तच्छम्बरस्याशुगामिना । बालस्य रक्षता देहमेकैकं च विशोधितम् ॥२०॥
संशाषकं तथा वायूं दैत्यन्द्रस्त्विदमब्रवीत् । शीघ्रमेष ममादेशद्दुरात्मा नीयतां क्षयम् ॥२१॥
तथेत्युक्त्वा तु सोऽप्येनं विवेश पवनो लघु । शीतोऽतिरूक्षः शोषाय तद्देहस्यातिदुःसह ॥२२॥
तेनाविष्टमथात्मानं स बुद्ध्वा दैत्यबालकः । हृदयेन माहात्मानं दधार धरणीधरम् ॥२३॥
हृदयस्थस्ततस्तस्य तं वायुमतिभीषणम् । पपौ जनार्दन क्रुद्धः स ययौ पवनः क्षयम् ॥२४॥
क्षीणासु सर्वमायासु पवने च क्षयं गते । जगाम सोऽपि भवनं गुरोरेव महामतिः ॥२५॥
अहन्यहन्यथाचार्यो नीतिं राज्यफलप्रदाम् । ग्राहयामास तं भलं राज्ञामुशनसा कृताम् ॥२६॥
गृहीतनीतिशास्त्रं तं विनीतं च यदा गुरुः । मेने तदैनं तप्तित्रे कथयामास शिक्षितम् ॥२७॥
आचार्या उवाच
गृहितनीतिशास्त्रस्ते पुत्रो दैत्यपते कृतः । प्रह्लादस्तत्त्वतो वेत्ति भार्गवेण यदीरितम् ॥२८॥
हिरण्यकशिपुरुवाच
मित्रषु वर्तेत कथमरिवर्गेषु भूपतिः । प्रह्लाद त्रिषु लोकेषु मध्यस्थेषु कथं चरेत् ॥२९॥
कथं मन्त्रिष्वमात्येष ब्राहोष्वाभ्यन्तरेषु च । चारेषु पौरवर्गेषु शंकितेषइतषु च ॥३०॥
कृताकृत्यविधानत्र्च दुर्गाटविकसाधनम् । प्रह्लाद कथ्यतां सम्यक् तथा कण्टकशोधनम् ॥३१॥
एतद्च्चान्यच्च सकलमधीतं भवता यथा । तथा मे कथ्यतां ज्ञातुं तवेच्छामि मनोगतम् ॥३२॥
श्रीपराशर उवाच
प्रणिपत्य पितुः पादो तदा प्रश्चभूषणः । प्रह्लादः प्राह दैत्यैन्द्रं कृताज्त्रलिपुस्तथा ॥३३॥
प्रह्लाद उवाच
ममोपदिष्टं सकलं गुरुणां नात्र संशयः । गृहीतन्तु मया किन्तु न सदेतन्मतं मम ॥३४॥
साम चोपप्रदानं च भेददण्डौ तथापरौ । उपायाः कथिताः सर्वे मित्रादीनां च साधने ॥३५॥
तानेवाहं न पश्यामि मित्रादींस्तात मा क्रुधः । साध्याभावे महाबाहो साधनेः किं प्रजोजनम् ॥३६॥
सर्वभूतात्मके तात जगन्नाथे जगन्मये । परमात्मनि गोविन्दे मित्रामित्रकथा कृतः ॥३७॥
त्वय्यस्तिअ भगवान् विष्णुर्मयि चान्यत्र चास्ति सः । यतस्ततोऽयं मित्रं मे शत्रुश्चेति पृथक्कुतः ॥३८॥
तदेभिरलामत्यर्थ दुष्टारम्भोक्तिविस्तरैः । अविद्यान्तर्गतैर्यत्नः कर्त्तव्यस्तात शोभने ॥३९॥
विद्याबुद्धिरविद्यायामज्ञानात्तात जायते । बालोऽग्निं किं न खद्योतमसुरेश्वर मन्यते ॥४०॥
तक्तर्म यन्न बन्धाय सा विद्या या विमुक्तये । आयासायापरं कर्म विद्यान्या शिल्पनैपुणम् ॥४१॥
तदेतदवगम्याहमसारं सारमुत्तमम् । निशामय महाभाग प्रणिपत्य ब्रवीमि ते ॥४२॥
न चिन्तयति को राज्यं को धनं नाभिवात्र्छति । तथापि भाव्यमेवैतदुभयं प्राप्यते नरैः ॥४३॥
सर्व एव महाभाग महत्त्वं प्रति सोद्यमाः । तथापि पूसां भाग्यानि नोद्यमा भूतिहेतवः ॥४४॥
जडानामविवेकानामशुराणामपि प्रभो । भाग्यभोज्यानि राज्यानि सन्त्यनीतिमतामपि ॥४५॥
तस्माद्यतेत पुण्येषु य इच्छेन्महतीं श्रियम् । यतितव्यं समत्वे च निर्वाणमपि चेच्छता ॥४६॥
देवा मनुष्याः पशवः पक्षिवृक्षसरिसृपाः । रूपमेतदनन्तस्य विष्णोर्भिन्नमिव स्थितम ॥४७॥
एतद्विजानता सर्वं जगत्स्थावरजंगमम् । द्रष्टव्यमात्मद्विष्णुर्यंतोऽयं विश्वरूपधृक् ॥४८॥
एवं ज्ञाते स भगवाननादिः परमेश्वरः । प्रसीदत्यच्युतस्तस्मिन्प्रसन्ने क्लेशसंक्षयः ॥४९॥
श्रीपराशर उवाच
एतच्छुत्वा तु कोपेन समुत्थाय वरासनात् । हिरण्यकशिपुः पुत्रं पदा वक्षस्यताडयत् ॥५०॥
उवाच च स कोपेन सामर्षः प्रज्वलन्निव । निष्पिव्य पाणिना पाणिं हन्तुकामो जगद्यथा ॥५१॥
हिरण्यकशिपुरुवाच
हे विप्रिचित्ते हे राहो हे बलैष महार्णवे । नागपाशैर्दृढैर्बद्ध्वा क्षिप्यतां मा विलम्ब्यताम् ॥५२॥
अन्यथा सकला लोकास्तथा दैतेयदानवाः । अनुयास्यन्ति मूढस्य मतमस्य दुरात्मनः ॥५३॥
बहुशो वारितोऽस्माभिरयं पापस्तथाप्यरेः । स्तुतिं करोति दुष्टानां वध एवोपकारकः ॥५४॥
हिरण्यकशिपुरुवाच
दैतेयाः सकलैः शलैरत्रैव वरुणालये । निश्छिद्रैः सर्वशः सर्वैश्चीयतामेष दुर्मतिः ॥५८॥
नाग्निर्दहति नैवायं शस्त्रैरिछत्रो न चोरगैः । क्षयं नीतो न वातेन न विषेण न कृत्यया ॥५९॥
न मायाभिर्न चैवोत्र्चात्पातितो न च दिग्गजैः । बालोऽतिदुष्टचित्तोऽयं नानेनार्थोऽस्ति जीवता ॥६०॥
तदेष तोयमध्ये तु समान्कान्तो महीधरैः । तिष्ठत्वब्दसहस्त्रान्तं प्राणान्हास्याति दुर्मतिः ॥६१॥
ततो दैत्या दानवाश्च पर्वतैस्तं महोदधी । आक्रम्य चयनं चक्रुर्योजनानि सहस्त्रशः ॥६२॥
स चित्तः पर्वतैरन्तः समुद्रस्य महामतिः । तुष्टावाह्निकवेलायामेकाग्रमतिरच्युतम् ॥६३॥
प्रह्लाद उवाच
नमस्ते पुण्डरीकक्ष नमस्ते पुरुषोत्तम । नमस्ते सर्वलोकात्मन्नमस्ते तिग्मचक्रिणे ॥६४॥
नमो ब्रह्मण्यदेवाय गोब्राह्मणहिताय च । जगद्धिताय कृष्णाय गोविन्दाय नमो नमः ॥६५॥
ब्रह्मात्वे सृजते विश्वं स्थितौ पालयते पुनः । रुद्ररूपाय कल्पान्ते नमस्तुभ्यं त्रिमूर्तये ॥६६॥
देवा यक्षासुराः सिद्धा नागा गन्धर्वकिन्नराः । पिशाचा राक्षसाश्चैव मनुष्याः पशवस्तथा ॥६७॥
पक्षिणः स्थावरश्चैव पिपीलिकसरीसृपाः । भूम्यापोऽग्निर्नभो वायुः शब्दः स्पर्शस्तथा रसः ॥६८॥
रूपं गन्धो मनो बुद्धिरात्मा कालस्तथा गुणाः । एतेषां परमार्थाश्च सर्वमेतत्त्वमच्युत ॥६९॥
विद्याविद्ये भवान्सत्यमसत्यं त्वं विषामृते । प्रवृत्तं च निवृत्तं च कर्म वेदोदितं भवान् ॥७०॥
समस्तकर्मभोक्ता च कर्मोपकरणानि च । त्वमेव विष्णो सर्वाणि सर्वकर्मफलं च यत् ॥७१॥
मय्यन्यत्र तथान्येषु भूतेषु भुवनेषु च । तवैव व्याप्तिरैश्वर्यगुणसंसूचिकी प्रभो ॥७२॥
त्वां योगिनाश्चिन्तयन्ति त्वां यजन्ति च याजकाः । हव्यकव्यभुगेकस्त्वं पितृदेवस्वरूपधृक् ॥७३॥
रूपं महत्ते स्थितमत्र विश्वं ततश्च सूक्ष्म जगदेतदीश । रूपाणि सर्वाणि च भूतभेदास्तेष्वन्तरात्माख्यमतीव सूक्ष्मम् ॥७४॥
तस्माच्च सूक्ष्मादिवेशेषणानामगोचरे यत्परमात्मरूपम् । किमप्यचिन्त्यं तव रूपमस्ति तस्मै नमस्ते पुरुषोत्तमाय ॥७५॥
सर्वभूतेषु सर्वात्मन्या शक्तिरपरा तव । गुणाश्रया नमस्तस्यै शाश्वतायै सुरेश्वर ॥७६॥
यातीतगोचरा वाचां मनसां चाविशेषणा । ज्ञानिज्ञानपरिच्छेद्या तां वन्दे स्वेश्चरीं पराम् ॥७७॥
ॐ नमो वासुदेवाय तस्मै भगवते सदा । व्यतिरिक्तं न यस्यास्ति व्यतिरिक्तोऽखिलस्य यः ॥७८॥
नमस्तस्मै नमस्तस्मै नमस्तस्मै महात्मने । नाम रूपं न यस्यैको योऽस्तित्वेनोपलभ्यते ॥७९॥
यस्यावताररूपाणि समर्चन्ति दिवौकसः । अपश्यन्तः परं रूपं नमस्तस्मै महात्मने ॥८०॥
योऽन्तस्तिष्ठन्नशेषस्य पश्यतीशः शुभाशुभम् । तं सर्वसाक्षिणं विश्वं नमस्ये परेश्वरम् ॥८१॥
नमोऽस्तु विष्णवे तस्मै यस्याभिन्नमिदं जगत् । ध्येयः स जगतामाद्यः स प्रसीदतु मेऽव्ययः ॥८२॥
यत्रोतमेतत्प्रोतं च विश्वमक्षरमव्ययम् । आधारभूतः सर्वस्य स प्रसीदतु मे हरिः ॥८३॥
ॐ नमो विष्णवे तस्मै नमस्तस्मै पुनः पुनः । यत्र सर्वं यतः सर्वं यः सर्वं सर्वसंश्रयः ॥८४॥
सर्वगत्वादनन्तस्य स एवाहमवस्थितः । मत्तः सर्वमहं सर्वं मयि सर्वं सनातने ॥८५॥
अहमेवाक्षयो नित्यः परमात्मात्मसंश्रयः । ब्रह्मसंज्ञोऽहमेवाग्रे तथान्ते च परः पुमान् ॥८६॥