विर्ष्णोर्मूलात्कान्तिगौर्यौजातौताभ्यांसुधीहरौ ।
बुधमैत्रौचैत्रशिवौगणभूपौमृडाच्युतौ १ तज्जातयोरष्टमयोर्विवाहोरतिकामयोः ।
विष्णौर्मूलाद्दत्तचैत्रौसोममैत्रौसुधीबुधौ २ ताभ्यांश्यामारतीतज्जशिवगौर्यौःकरग्रहः ।
विष्णोर्मूलादत्तचैत्रौसोममैत्रौसुधीबुधौ ३ ताभ्यांश्यामानर्मदाचाशिवकामौरमाकवी ।
मण्डूकप्लुतिसापिंद्यरमाकव्योर्विवाह्रत ४ विष्णोर्मूलाद्दत्तचैत्रौसोममैत्रौसुधीबुधौ ।
श्यामाशिवौकान्तिहरौहरकान्तिनदंपती ५ निवृत्तमप्येकतस्तदन्यतस्त्वनुवर्तते ।
दिङ्गात्रेणोदाह्रतात्रयेसंसापिंड्यपद्धतिः ६
कूटस्थात्पंचम्योःकन्ययोःसंततौमातृद्वारकत्वात्सापिंड्यनिवृत्तिः पंचम्योःकन्ययोर्यौपुत्रौतयोःसंततपितृद्वारकत्वात्सापिंड्यमनुवर्तत
इतीदंमण्डूकप्लुतिसापिंड्यम् ।
पंचम्याःकन्यायाःपुत्रस्यषष्ठस्यकूटस्थात्पञ्चमादिःसपिंडोनभवतितथापिद्वितीयसंततिपंक्तौपञ्चमषष्ठादेः
पितृद्वारकत्वादिनासापिण्ड्यसत्वादेकतोनिवृत्तावप्यन्यतोनुवृत्त्यापञ्चमषष्ठादिनापञ्चम्याःकन्यायाःसंततिर्नविवाह्याएवं
कूटस्थमारभ्याष्टमादेःकूटस्थमारभ्यद्वितीयादेश्चैकतोनिवृत्तिपरतोनुवृत्त्योःसत्त्वमूह्यम्
एवमाशौचविषयकसापिण्ड्येपिएकतोनुवृत्त्यादिकंयथासंभवंसर्वमूह्यम् ।
एवंपितृद्वारकसापिंण्ड्यंसप्तमादूर्ध्वंनिवर्ततेमातृद्वारकंतुपञ्चमादूर्ध्वमितिमुख्यकल्पेन वर्जनीयानांकन्यानांसंख्याचेत्थंसंपद्यते
पितृकुलेषोडशाधिकद्विसाहस्त्री २०१६ मातृकुलेपञ्चोत्तरशतम् १०५
कुलद्वयेमेलनेनैकविंशत्युत्तरशताधिकसहस्त्रद्वयसंख्या २१२१ कन्यावर्ज्याःसंपद्यन्ते
अत्रगणनाप्रकारस्तत्रमूलश्लोकास्तद्व्याख्याचकौस्तुभेस्पष्टाः बालानांदुर्बोधतयानेहोच्यते
तथाचमुख्यकल्पेनकुलद्वयेएतावत्याःवर्जनीयाएव नत्वनुकल्पानुसरणेनसप्तमात्पञ्चमादर्वाग्विवाहःकार्यः
पञ्चमेसप्तमेचैवयेषांवैवाहिकीक्रिया । क्रियापराअपिहितेपतिताःशूद्रतांगताः १ सप्तमात्पञ्चमाद्धीमान्यःकन्यामुद्वहेद्द्विजः ।
गुरुतल्पीसविज्ञेयःसगोत्रांचैवमुद्वहन् २ इत्यादिस्मृतिभ्यःयानितु चतुर्थीमुद्वहेत्कन्यांचतुर्थःपञ्चमोवरः ।
तृतीयांवाचतुर्थीवापक्षयोरुभयोरपि १ इत्यादिवचनानितेषुकानिचिन्निर्मूलानिकानिचिदत्तकसापत्न्यादिसंबन्धविषयतया
विप्राणांक्षत्रियादिषुसापिण्ड्यविषयतयावानेयानिइतिनिर्णयसिन्धुमतम् कौस्तुभेतु उद्वहेत्सप्तमादूर्ध्वंतदभावेतुसप्तमीम् ।
पञ्चमीतदभावेतुपितृपक्षेप्ययंविधिः १ । सप्तमीचतथाषष्ठीपञ्चमीचतथैवच ।
एवमुद्वाहयेत्कन्यांनदोषः शाकटायनः २ तृतीयांवाचतुर्थीवापक्षयोरुभयोरपि ।
विवाहयेन्मनुः प्राहप्राराशर्योमोऽङ्गिराह ३ यस्तुदेशानुरूप्येणकुलमार्गेणचोद्वहेत ।
नित्यंसव्यवहार्यःस्याद्वेदाच्चैतत्प्रतीयते ४ इत्यादिवचनानांचतुर्विंशतिमतषट्त्रिंशन्मतादिषूपलभ्यमानत्वातसापिण्ड्यंकोचेन
विवाहस्यबहुदेशेषुदर्शनाच्चअयेषांकुलेदेशेचानुकल्पत्वेनसापिण्ड्यसंकोचःपर्म्परयासमागतस्तेहां
सापिण्ड्यसंकोचेन विवाहोनदोषाय स्वकुलदेशविरूद्धेनसापिण्ड्यसंकोचेनविवाहेदोषोभवत्येव
जनपदधर्मा ग्रामधर्माश्चतान्विवाहेप्रतियात् येनास्यपितरोयातायेनयाताःपितामहाः ।
तेनयायात्सतां मार्गंतेनगच्छन्नदुष्यति १ इत्यादिवाक्यैः स्वकुलदेशाचाराविरुद्धस्यैवशास्त्रस्यविवाहेनुसर्तव्यत्वात्
एवंमातुलकन्यापरिणयनेपि तृप्तांजहुर्मातुलस्येवयोषाभागस्तेपैतृष्वसेयीवपामिवेतिमन्त्रालिङ्गैर्मातुलस्यसुतामूढामात्रुगोत्रांतथैवच ।
समनप्रवरांचैवत्यक्त्वाचान्द्रायणंचरेत १ इत्यादिस्मृतीनाबाधातयेषांकुलेमातुलकन्यापरिणयःपरंपराप्राप्तस्तैःसकार्यः
गोत्रान्मातुःसपिण्डाच्चविवाहोगोवधस्तथाइतिमातुलकन्याविवाहस्यकलिवर्ज्यत्ववचनमपियेषांकुलेदेशमातुलकन्याविवअहोनास्तितत्परम्
मातुलकन्यापरिणयनस्यानेकश्रुतिस्मृतिसिद्धत्वात अतएवमातुलकन्योद्वाहिनांश्राद्धेनिमन्त्रणनिषेधोपिस्वकुलाचारादिविरोधेनतदुद्वाहिपरः
उक्तविधसापिण्ड्यसंकोचेनविवाहंकुर्वतांशिष्टैः श्राद्धादौभोजनाद्याचारादित्याबहूपपादितम्
परंतुसापिंड्यसंकोचस्वीकारेपिकतिथीकन्याकथितेनपुरुषेणविवाह्याकतिथेननविवाह्येतिव्यवस्थानोपपादिता ॥
सापिण्ड्यदिपिकाकारादयोर्वाचीनास्तु चतुर्थीमुद्वहेत्कन्यांचतुर्थःपञ्चमोवरः ।
पाराशरमतेषष्थीपञ्चमोनतुपञ्चीमीम १ इत्यादिवचनानांसमूलत्वंनिश्चित्य
अशक्तैःसंकटेसमाश्रयणीयस्यसापिण्ड्यसंकोचस्यव्यवस्थामूचुः
तथाहि चतुर्थीकन्यापितृपक्षेमातृपक्षेचचतुर्थेनपञ्चमेनवापुंसाविवाह्या द्वितीयतृतीयषष्ठाद्यैश्चतुर्थीनोद्वाह्या
पराशरमतेपञ्चमःषष्ठीमुद्वहेत द्वितीयतृतीयचतुर्थादिःषष्ठींनोद्वहेत् पञ्चमःपञ्चमीनोद्वहेत मातृतःपितृतश्चापिषष्ठःषष्ठीसमुद्वहेत
इतिवचनान्तरातषष्ठेनापिषष्ठीविवाह्या पञ्चमषष्ठभिन्नैःषष्ठीनविवाह्येतिपर्यवसन्नम्
तथापितृपक्षेसप्तमीमातृपक्षेपञ्चमीचतृतीयाद्यैःसर्वैःपरिणेया पितृपक्षासप्तमीमातृपक्षात्तुपञ्चमीमिति व्यासवचनात् ।
उद्वहेत्सप्तमादूर्ध्वंतदभावेतुसप्तमीम । पञ्चमींतदभावेतुपितृपक्षेप्यय्म्विधिः
इतिचतुर्विंशतिमतोक्तेश्चपितृपक्षेपिपञ्चमीतृतीयाद्यैःपरिणेया
तत्रापि मातृपक्षेपितृपक्षेपिपञ्चमेनपञ्चमीनोद्वाह्या पञ्चमोनतुपञ्चमीमितिसर्वत्रनिषेधात्
तृतीयांवाचतुर्थीवापक्षयोरुभयोरपीतिवचनात्तुतृतीयाविवाह्याप्रानितिततव्यवस्थोच्यते
मातृपक्शेतावत्तृतीयामातुलकन्यामातृष्वसृकन्यावासंभवति
पितृपक्षेतुतृतीयापितृव्यकन्यापितृष्वसृकन्यावा तत्रपितृव्यकन्यासगोत्रत्वात्त्याज्या पैतृष्वसेयींभगिनींस्वस्त्रीयांमातुरेवच
एतास्तिस्त्रस्तुभार्यार्थेनोपयच्छेतबुद्धिमान् १ इतिमनूक्तेः पितृष्वसृमातृष्वसृकन्येअपित्याज्ये पितृष्वसृकन्यांमातृर्भगिनीमातृष्वसारं
मातुःस्वस्त्रीयांमात्रुष्वसृकन्यामेतास्तिस्त्रोनोद्वहेदितितदर्थात मातुलकन्यैवतृतीयापूर्वोक्तरीत्या कुलपरंपरागतत्वेपरिणेया
एवंचतृतीयापितृतीयेनैवमातुलकयैवपरिणेयानचतुर्थादिनाकेनापि केचित्संकटेपितृषसृकन्यापरिनयनमाहुः
तत्रदेशकुलाचाराद्वयवस्थाज्ञातव्या अत्रायं सापिण्ड्यदीपिकादिसिद्धार्थसंग्रहः तृतीयामातुलकन्यैवोद्वाह्या
चतुर्थीचतुर्थपञ्चमाभ्यामेवपञ्चमीपञ्चमभिन्नैस्तृतीयाद्यैःसप्तमान्तैः षष्ठीपञ्चमाषष्ठाभ्यामेव सप्तमीतृतीयाद्यैःसप्तमान्तैरिति
अयंसापिंड्यसंकोचेनविवाहःसंकटेष्वशक्तेनकार्यः कन्यान्तरलाभेशक्तैर्नकार्यः गुरुतल्पादिदोषस्मृतेः
सापिंड्यसंकोचवाक्यानामशक्तविषयत्वस्यस्पष्टत्वात प्रभुःप्रथमकल्पस्ययोनुकल्पेनवर्तते ।
सनाप्नोतिफलंचेहेतिशक्तैरनुकल्पस्वीकारेदोषोक्तेः दत्तकसापिंण्ड्यंदत्तकनिर्णयेप्रागेवोक्तम् ।
सापिण्ड्यदीपिकाकारदयोर्वाचीनास्तु चतुर्थीमुद्वहेत्कन्यांचतुर्थःपञ्चमोवरः । पाराशरमतेषष्ठीपञ्चमोनतुपञ्चमीम् १
इत्यादिवचनानांसमूलत्वंनिश्चित्यअशक्तैःसंकटेसमाश्रयणीयस्यसापिण्डयसंकोचस्यववस्थामूचुः
तथाहि चतुर्थीकन्यापितृपक्षेमातृपक्षेचचतुर्थेनपञ्चमेनवापुंसाविवाह्या द्वितीयतृतीयषष्ठाद्यैश्चतुर्थीनोद्वाह्या
पराशरमतेपञ्चमःषष्ठीमुद्वहेत द्वितीयतृतीयचतुर्थादिःषष्ठींनोद्वहेत पञ्चमःपञ्चमीनोद्वहेत् मातृतःपितृतश्चापिषष्ठःषष्ठीसमुद्वहेत
इतिवचनान्तरातषष्ठेनापिषष्ठीविवाह्या पञ्चमषष्ठभिन्नैःषष्ठीनविवाह्यतिपर्यवसन्नम्
तथापितृपक्षेसप्तमीमातृपक्षेपञ्चमीचतृतीयाद्यैःसर्वैःपरिणेया पितृपक्षाच्चसप्तमीमातृपक्षात्तुपञ्चमीमिति व्यासवचनात ।
उद्वहेत्सप्तमादूर्ध्वंदभावेतुसप्तमीम । पञ्चमींतदभावेतुपितृपक्षेप्ययंविधिः इतिचतुर्विंशतिमतोक्तेश्चपितृपक्षेपिपञ्चमीतृतीयाद्यैःपरिणेया
तत्रापि मातृपक्षेपितृपक्षेपिपञ्चमेनपञ्चमीनोद्वाह्या पञ्चमोनतुपञ्चमीमितिसर्वत्रनिषेधात् तृतीयांवाचतुर्थीवापक्षयोरुभयोरपी
तिवचनात्तुतृतीयाविवाह्याप्राप्नोतितत्रव्यवस्थोच्यते मातृपक्षेतावत्तृतीयामातुलकन्यामातृष्व सृकन्यावासंभवति
पितृपक्षेतुतृतीयापितृव्यकन्यापितृष्वसृकन्यावा तत्रपितृव्यकन्यासगोत्र त्वात्त्याज्या पैतृष्वसेयींभगिनीस्वस्त्रीयांमातुरेवच
एतास्तिस्त्रस्तुभार्यार्थेनोपयच्छेतबुद्धिमान १ इतिमनुक्तेः पितृष्वसृमात्रुष्वसृकन्येअपित्याज्ये पितृष्वसृकन्यांमातृर्भगिनीमातृष्वसारं
मातुःस्वस्त्रीयांमतृष्वसृकन्यामेतास्तिस्त्रोनोद्वहेदितितदर्थात मातुलकनयैवव्रुतीयापूर्वोक्तरीत्या कुलपरंपरागतत्वेपरिणेया
एवंचतृतीयापितृतीयैनैवमातुलकन्यैवपरिनेयानचतुर्थादिनाकेनापि केचित्संकटेपितृष्वसृकन्यापरिणयनामाहुः
तत्रदेशकुलाचाराद्वयवस्थाज्ञातव्या अत्रायं सापिण्ड्यदीपिकादिसिद्धार्थसंग्रहः तृतीयामातुलकन्यैवोद्वाह्या
चतुर्थीचतुर्थपञ्चमाभ्यामेवपञ्चमीपञ्चमभिन्नैस्तृतीयाद्यैःसप्तमान्तैः षष्ठीपञ्चमषष्ठाभ्यामेव सप्तमीतृतीयाद्यैःसप्तमान्तैरिति
अयंसापिंड्यसंकोचेनविवाहःसंकटेष्वशक्तेनकार्यः कन्यान्तरलाभेशक्तैर्नकार्यः गुरुतल्पादिदोषस्मृतेः
सापिंड्यसंकोचवाक्यानामशक्तविषयत्वस्यस्पष्टत्वात् प्रभुःप्रथमकल्पस्ययोनुकल्पेनवर्तते ।
सनाप्नोतिफलंचेहेतिशक्तैरनुकल्पस्वीकारेदोषोक्तेः दत्तकसापिंण्डयंदत्तकनिर्णयेप्रागेवोक्तम् ।