उत्तरभागः - अध्यायः ५५

ऋषय ऊचुः ॥
कथं त्रियंबको देवो देवदेवो वृषध्वजः ॥
ध्येयः सर्वार्थासिद्ध्यर्थं योगमार्गेण सुव्रत ॥१॥

पूर्वमेवापि निखिलं श्रुतं श्रुतिसमं पुनः ॥
विस्तरेण च तत्सर्वं संक्षेपाद्वक्तुमर्हसि ॥२॥

सूत उवाच ॥
एवं पैतामहेनैव नंदी दिनकरप्रभः ॥
मेरुपृष्ठे पुरा पृष्टो मुनिसंघैः समावृतः ॥३॥

सोऽपि तस्मै कुमाराय ब्रह्मपुत्राय सुव्रताः ॥
मिथः प्रोवाच भगवान्प्रणताय समाहितः ॥४॥

नंदिकेश्वर उवाच ॥
एवं पुरा महादेवो भगवान्नीललोहितः ॥
गिरिपुत्र्यांबया देव्या भगवत्यैकशय्या ॥५॥

पृष्टः कैलासशिखरे हृष्टपुष्टतनूरुहः ॥
श्रीदेव्युवाच ॥
योगः कतिविधः प्रोक्तस्तत्कथं चैव कीदृशम् ॥६॥

ज्ञानं च मोक्षदं दिव्यं मुच्यंते येन जंतवः ॥
श्रीभगवानुवाच ॥
प्रथमो मंत्रयोगश्च स्पर्शयोगो द्वितीयकः ॥७॥

भावयोगस्तृतीयः स्याभावश्च चतुर्थकः ॥
सर्वोत्तमो महायोगः पंचमः परिकीर्तितः ॥८॥

ध्यानयुक्तो जपाभ्यासो मंत्रयोगः प्रकीर्तितः ॥
नाडीशुद्ध्यधिको यस्तु रेचकादिक्रमान्वितः ॥९॥

समस्तव्यस्तयोगेन जयो वायोः प्रकीर्तितः ॥
बलस्थिरक्रियायुक्तो धारणाद्यैश्च शोभनैः ॥१०॥

धारणात्रयसंदीप्तो भेदत्रयविशोधकः ॥
कुंभकावस्थितोऽभ्यासः स्पर्शयोगः प्रकीर्तितः ॥११॥

मंत्रस्पर्शविनिर्मुक्तो महादेवं समाश्रितः ॥
बहिरंतर्विभागस्थस्फुरत्संहरणात्मकः ॥१२॥

भावयोगः समाख्याताश्चित्तशुद्धिप्रदायकः ॥
विलिनावयवं सर्वं जगत्स्थावरजंगमम् ॥१३॥

शून्यं सर्वं निराभासं स्वरूपं यत्र चिंत्यते ॥
अभावयोगः संप्रोक्तश्चित्तनिर्वाणकारकः ॥१४॥

नीरूपः केवलः शुद्धः स्वच्छंदं च सुशोभनः ॥
अनिर्देश्यः सदालोकः स्वयंवेद्यः समं ततः ॥१५॥

स्वभावो भासते यत्र महायोगः प्रकीर्तितः ॥
नित्योदितः स्वयंज्योतिः सर्वचित्तसमुत्थितः ॥१६॥

निर्मलः केवलो ह्यात्मा महायोग इति स्मृतः ॥
अणिमादिप्रदाः सर्वे सर्वे ज्ञानस्य दायकाः ॥१७॥

उत्तरोत्तरवैशिष्ट्यमेषु योगेष्वनुक्रमात् ॥
अहं संगविनिर्मुक्तो महाकाशोपमः परः ॥१८॥

सर्वावरणनिर्मुक्तो ह्यचिंत्यः स्वरसेन तु ॥
ज्ञेयमेतत्समाख्यातमग्राह्यमपि दैवतैः ॥१९॥

प्रविलीनो महान्सम्यक् स्वयंवेद्यः स्वसाक्षिकः ॥
चकारस्त्यानंदवपुषा तेन ज्ञेयमिदं मतम् ॥२०॥

परीक्षिताय शिष्याय ब्राह्मणायाहिताग्नये ॥
धार्मिकायाकृतघ्नाय दातव्यं क्रमपूर्वकम् ॥२१॥

गुरुदैवतभक्ताय अन्यथा नैव दापयेत् ॥
निंदितो व्याधितोल्पायुस्तथा चैव प्रजायते ॥२२॥

दातुरप्येवमनघे तस्माज्ञात्वैव दापयेत् ॥
सर्वसंगविनिर्मुक्तो मद्भक्तो मत्परायणः ॥२३॥

साधको ज्ञानसंयुक्तः श्रौतस्मार्तविशारदः ॥
गुरुभक्तश्च पुण्यात्मा योग्यो योगरतः सदा ॥२४॥

एव देवि समाख्यातो योगमार्गः सनातनः ॥
सर्ववेदागमांभोजमकरंदः सुमध्यमे ॥२५॥

पीत्वा योगामृतं योगी मुच्यते ब्रह्मवित्तमः ॥
एवं पाशुपतं योगं योगैश्वर्यमनुत्तमम् ॥२६॥

अत्याश्रममिदं ज्ञेयं मुक्तये केन लभ्यते ॥
तस्मादिष्टैः समाचारैः शिवार्चनरतैः प्रिये ॥२७॥

इत्युक्त्वा भगवान्देवीमनुज्ञाप्य वृषध्वजः ॥
शंकुकर्णं समासाद्य युयोजात्मानमात्मनि ॥२८॥

शैलादिरुवाच ॥
तस्मात्त्वमपि योगींद्र योगाभ्यासरतो भव ॥
स्वंयभुव परा मूर्तिर्नूनं ब्रह्ममयी वरा ॥२९॥

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन मोक्षार्थो पुरुषोत्तमः ॥
भस्मस्नायी भवेन्नित्यं योगे पाशुपते रतः ॥३०॥

ध्येया यथाक्रमेणैव वैष्णवी च ततः परा ॥
माहेश्वरी परा पश्चात्सैव ध्येया यथाक्रमम् ॥३१॥

योगेश्वरस्य या निष्ठा सैषा संहृत्य वर्णिता ॥३२॥
सूत उवाच ॥
एवं शिलादपुत्रेण नंदिना कुलनन्दिना ॥
योगः पाशुपतः प्रोक्तो भस्मनिष्ठेन धीमता ॥३३॥

सनत्कुमारो भगवान्व्यासायामिततेजसे ॥
तस्मादहमपि श्रुत्वा नियोगात्सत्रिणामपि ॥३४॥

कृतकृत्योऽस्मि विप्रेभ्यो नमो यज्ञेभ्य एव च ॥
नमः शिवाय शांताय व्यासाय मुनये नमः ॥३५॥

ग्रंथैकादशसाहस्रं पुराणं लैंगमुत्तमम् ॥
अष्टोत्तरसताध्याय मादिमांशमतः परम् ॥३६॥

षट्चत्वारींशदध्यायं धर्मकामार्थमोक्षदम् ॥
अथ ते मुनयः सर्वे नैमिषेयाः समाहिताः ॥३७॥

प्रणेमुर्देवमीशानं प्रीतिकंटकितत्वचः ॥
शाखां पौराणिकीमेवं कृत्वैकादशिकां प्रभुः ॥३८॥

ब्रह्मा स्वयंभूर्भगवानिदं वचनमब्रवीत् ॥
लैंगमाद्यंतमखिलं यः पठेच्छृणुयादपि ॥३९॥

द्विजेभ्यः श्रावयेद्वापि स याति परमां गतिम् ॥
तपसा चैव यज्ञेन दानेनाध्ययनेन च ॥४०॥

या गतिस्तस्य विपुला शास्त्रविद्या च वैदिकी ॥
कर्मणा चापि मिश्रेण केवलं विद्ययापि वा ॥४१॥

निवृत्तिश्चास्य विप्रस्य भवेद्भक्तिश्च शाश्वती ॥
मयि नारायणे देवे श्रद्धा चास्तु महात्मनः ॥४२॥

वंशस्य चाक्षया विद्या चाप्रमादश्च सर्वतः ॥
इत्याज्ञा ब्रह्मणस्तस्मात्तस्य सर्वं महात्मनः ॥४३॥

ऋषयः प्रोचुः ॥
ऋषेः सूतस्य चास्माकमेतेषाभपि चास्य च ॥
नारदस्य च या सिद्धिस्तीर्थयात्रारतस्य च ॥४४॥

प्रीतिश्च विपुला यस्मा दस्माकं रोमहर्षण ॥४५॥

सा सदास्तु विरूपाक्षप्रसादात्तु समंततः ॥
एवमुक्तेषु विप्रेषु नारदो भगवानपि ॥४६॥

कराभ्यां सुशुभाग्राभ्यां सूतं पस्पर्शिवांस्त्वचि ॥
स्वस्त्यस्तु सूत भद्रं ते महादेवे वृषध्वजे ॥४७॥

श्रद्धा तवास्तु चास्माकं नमस्तस्मै शिवाय च ॥४८॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे उत्तरभागे पञ्चपञ्चाशत्तमोध्यायः ॥५५॥