उत्तरभागः - अध्यायः ६

ऋष ऊचुः
मायावित्वं श्रुतं विष्णोर्देवदेवस्य धीमतः ॥
कथं ज्येष्ठासमुत्पत्तिर्देवदेवाज्जनार्दनात् ॥१॥

वक्तुमर्हसि चास्माकं लोमहर्षण तत्त्वतः ॥
सूत उवाच ॥
अनादिनिधनः श्रीमान्धाता नारायणः प्रभुः ॥२॥

जगद्द्वैधमिदं चक्रे मोहनाय जगत्पतिः ॥
विष्णुर्वै ब्राह्मणान्वेदान्वेदधर्मान् सनातनान् ॥३॥

श्रियं पद्मां तथा श्रेष्ठां भागमेकमकारयत् ॥
ज्येष्ठामलक्ष्मीमशुभां वेदबाह्यान्नराधमान् ॥४॥

अधर्मं च महातेजा भागमेक मकल्पयत् ॥
अलक्ष्मीमग्रतः सृष्ट्वा पश्चात्पद्मां जनार्दनः ॥५॥

ज्येष्ठा तेन समाख्याता अलक्ष्मीर्द्विजसत्तमाः ॥
अमृतोद्भववेलायां विषानंतरमुल्बणात् ॥६॥

अशुभा सा तथोत्पन्ना ज्येष्ठा इति च वै श्रुतम् ॥
ततः श्रीश्च समुत्पन्ना पद्मा विष्णुपरिग्रहः ॥७॥

दुःसहो नाम विप्रर्षिरुपयेमेऽशुभां तदा ॥
ज्येष्ठां तां परिपूर्णोऽसौ मनसा वीक्ष्य धिष्ठिताम् ॥८॥

लोकं चचारं हृष्टात्मा तया सह मुनिस्तदा ॥
यस्मिन् घोषो हरेश्चैव हरस्य च महात्मनः ॥९॥

वेदघोषस्तथा विप्रा होमधूमस्तथैव च ॥
भस्मांगिनो वा यत्रासंस्तत्र तत्र भयार्दिता ॥१०॥

पिधाय कर्णौ संयाति धावमाना इतस्ततः ॥
ज्येष्ठामेवंविधां दृष्ट्वा दुःसहो मोहमागतः ॥११॥

तया सह वनं गत्वा चचार स महामुनिः ॥
तपो महद्वने घोरे याति कन्या प्रतिग्रहम् ॥१२॥

न करिष्यामि चेत्युक्त्वा प्रतिज्ञाय च तामृषिः ॥
योगज्ञानपरः शुद्धो यत्र योगीश्वरो मुनिः ॥१३॥

तत्रायांतं महात्मानं मार्कंडेयमपश्यत ॥
प्रणिपत्य महात्मानं दुःसहो मुनिमब्रवीत् ॥१४॥

भार्येयं भगवन्मह्यं न स्थास्यति कथंचन ॥
किं करोमीति विप्रर्षे ह्यनया सह भार्यया ॥१५॥

प्रविशामि तथा कुत्र कुतो न प्रविशाम्यहम् ॥
मार्कंडेय उवाच ॥
श्रृणु दुःसह सर्वत्र अकीर्तिरशुभान्विता ॥१६॥

अलक्ष्मीरतुला चेयं ज्येष्ठा इत्यभिशब्दिता ॥
नारायणपरा यत्र वेदमार्गानुसारिणः ॥१७॥

रुद्रभक्ता महात्मानो भस्मोद्धूलितविग्रहाः ॥
स्थिता यत्र जना नित्यं मा विशेथाः कथंचन ॥१८॥

नारायण हृषीकेश पुंडरीकाक्ष माधव ॥
अच्युतानंत गोविंद वासुदेव जनार्दन ॥१९॥

रुद्र रुद्रेति रुद्रेति शिवाय च नमो नमः ॥
नमः शिवतरायेति शंकरायेति सर्वदा ॥२०॥

महादेव महादेव महादेवेति कीर्तयेत् ॥
उमायाः पतये चैव हिरण्यपतये सदा ॥२१॥

हिरण्यबाहवे तुभ्यं वृषांकाय नमो नमः ॥
नृसिंहवामनाचिंत्य माधवेति च ये जनाः ॥२२॥

वक्ष्यंति सततं हृष्टा ब्राह्मणाः क्षत्रियास्तथा ॥
वैश्याः शूद्राश्च ये नित्यं तेषां धनगृहादिषु ॥
आरामे चैव गोष्ठेषु न विशेथाः कथंचन ॥२३॥

ज्वालामालाकरालं च सहस्रादित्यसन्निभम् ॥
चक्रं विष्णोरतीवोग्रं तेषां हंति सदाशुभम् ॥२४॥

स्वाहाकारो वषट्कारो गृहे यस्मिन् हि वर्तते ॥
तद्धित्वा चान्यमागच्छ समाघोषेथ यत्र वा ॥२५॥

वेदाभ्यासरता नित्यं नित्यकर्मपरायणाः ॥
वासुदेवार्चनरता दूरतस्तान्विसर्जयेत् ॥२६॥

अग्निहोत्रं गृहे येषां लिंगार्चा वा गृहेषु च ॥
वासुदेवतनुर्वापि चंडिका यत्र तिष्ठति ॥२७॥

दूरतो व्रज तान् हित्वा सर्वपापविवर्जितान् ॥
नित्यनैमित्तिकैर्यज्ञैर्यजंति च महेश्वरम् ॥२८॥

तान् हित्वा व्रज चान्यत्र दुःसहत्वं सहानया ॥
श्रोत्रिया ब्राह्मणा गावो गुरवोऽतिथयः सदा ॥२९॥

रुद्रभक्ताश्च पूज्यंते यैर्नित्यं तान्विवर्जयेत् ॥
दुःसह उवाच ॥
यस्मिन्प्रवेशो योग्यो मे तद्ब्रूहि मुनिसत्तम ॥३०॥

त्वद्वाक्याद्भयनिर्मुक्तो विशान्मेषां गृहे सदा ॥
मार्कण्डेय उवाच ॥
न श्रोत्रिया द्विजा गावो गुरवोऽतिथयः सदा ॥
यत्र भर्ता च भार्या च परस्परविरोधिनौ ॥३१॥

सभार्यस्त्वं गृहं तस्य विशेथा भयवर्जितः ॥
देवदेवो महादेवो रुद्रस्त्रिभुवनेश्वरः ॥३२॥

विनिंद्यो यत्र भगवान् विशस्व भयवर्जितः ॥
वासुदेवरतिर्नास्ति यत्र नास्ति सदाशिवः ॥३३॥

जपहोमादिकं नास्ति भस्म नास्ति गृहे नृणाम् ॥
पर्वण्यभ्यर्चनं नास्ति चतुर्दश्यां विशेषतः ॥३४॥

कृष्णाष्टम्यां च रुद्रस्य संध्यायां भस्मवर्जिताः ॥
चतुर्दश्यां महादेवं न यजंति च यत्र वै ॥३५॥

विष्णोर्नामविहिना ये संगताश्च दुरात्मभिः ॥
नमः कृष्णाय शर्वाय शिवाय परमेष्ठिने ॥३६॥

ब्राह्मणाश्च नरा मूढा नवदंति दुरात्मकाः ॥
तत्रैव सततं वत्स सभार्यस्त्वं समाविस ॥३७॥

वेदघोषो न यत्रास्ति गुरुपूजादयो न च ॥
पितृकर्मविहीनांस्तु सभार्यस्त्वं समाविश ॥३८॥

रात्रौ रात्रौ गृहे यस्मिन् कलहो वर्तते मिथः ॥
अनया सार्धमनिशं विश त्वं भयवर्जितः ॥३९॥

लिंगार्चनं यस्य नास्ति यस्य नास्ति जपादिकम् ॥
रुद्रभक्तिर्विनिंदा च तत्रैव विश निर्भयः ॥४०॥

अतिथिः श्रोत्रियो वापि गुरुर्वावैष्णवोपि वा ॥
न संति यद्गृहे गावः सभार्यस्त्वं समाविश ॥४१॥

बालानां प्रेक्षमाणानां यत्रादत्त्वा त्वभक्षयन् ॥
भक्ष्याणि तत्र संहृष्टः सभार्यस्त्वं समाविश ॥४२॥

अनभ्यर्च्य महादेवं वासुदेवमथापि वा ॥
अहुत्वा विधिवद्यत्र तत्र नित्यं समाविश ॥४३॥

पाप कर्मरता मूढा दयाहीनाः परस्परम् ॥
गृहे यस्मिन्समासंते देशे वा तत्र संविश ॥४४॥

प्राकारागारविध्वंसा न चैवेड्या कुटुंबिनी ॥
तद्गृहं तु समासाद्य वस नित्यं हि हृष्टधीः ॥४५॥

यत्र कंटकिनो वृक्षा यत्र निष्पाववल्लरी ॥
ब्रह्मवृक्षश्च यत्रास्ति सभार्यास्त्वं समाविश ॥४६॥

अगस्त्यार्कादयो वापि बंधुजीवो गृहेषु वै ॥
करवीरो विशेषेण नंद्यावर्तमथापि वा ॥४७॥

मल्लिका वा गृहे येषां सभार्यास्त्वं समाविश ॥
कन्या च यत्र वै वल्ली द्रोही वा च जटी गृहे ॥४८॥

बहुला कदली यत्र सभार्यस्त्वं समाविश ॥
तालं तमालं भल्लातं तित्तिडीखंडमेव च ॥४९॥

कदंबः खादिरं वापि सभार्यस्त्वं समाविश ॥
न्यग्रोधं वा गृहे येषामश्वत्थं चूतमेव वा ॥५०॥

उदुंबरं वा पनसं सभार्यास्त्वं समाविश ॥
यस्य काकगृहं निंबे आरामे वा गृहेपि वा ॥५१॥

दंडिनी मुंडिनी वापि सभार्यस्त्वं समाविश ॥
एका दासी गृहे यत्र त्रिगवं पंचमाहिषम् ॥५२॥

षडश्वं सप्तमातंगं सभार्यस्त्वं समाविश ॥
यस्य काली गृहे देवी प्रेतरूपा च डाकिनी ॥५३॥

क्षेत्रपालेथवा यत्र सभार्यस्त्वं समाविश ॥
भिक्षुबिंबं च वै यस्य गृहे क्षपणकं तथा ॥५४॥

बौद्धं वा बिंबमासाद्य तत्र पूर्णं समाविश ॥
शयनासनकालेषु भोजनाटनवृत्तिषु ॥५५॥

येषां वदति नो वाणी नामानि च हरेः सदा ॥
तद्गहं ते समाख्यातं सभार्यस्य निवेशितुम् ॥५६॥

पाषंडाचारनिरताः श्रौतस्मार्तबहिष्कृताः ॥
विष्णुभक्ति विनिर्मुक्ता महादेवविनिंदकाः ॥५७॥

नास्तिकाश्च शठा यत्र सभार्यास्त्वं समाविश ॥
सर्वस्मादधिकत्वं ये न वदंति पिनाकिनः ॥५८॥

साधारणं स्मरंत्येनं सभार्यस्त्वं समाविश ॥
ब्रह्मा च भगवान्विष्णुः शक्रः सर्वसुरेश्वरः ॥५९॥

रुद्रप्रसादजाश्चेति न वदंति दुरात्मकाः ॥
ब्रह्मा च भगवान्विष्णुः शक्रश्च सम एव च ॥६०॥

वदंति मूढाः खद्योतं भानुं वा मूढचेतसः ॥
तेषां गृहे तथा क्षेत्र आवासे वा सदाऽनया ॥६१॥

विश भुंक्ष्व गृहं तेषां अपि पूर्णमनन्यधीः ॥
येऽश्रंति केवलं मूढाः पक्वमन्नं विचेतसः ॥६२॥

स्नामंगलहीनाश्च तेषां त्वं गृहमाविश ॥
या नारी शौचविभ्रष्टा देहसंस्कारवर्जिता ॥६३॥

सर्वभक्षरता नित्यं तस्याः स्ताने समाविश ॥
मलिनास्याः स्वयं मर्त्या मलिनांबरधारिणः ॥६४॥

मलदंता गृहस्थाश्च गृहे तेषां समाविश ॥
पादशौचविनिर्मुक्ताः संध्याकाले च शायिनः ॥६५॥

संध्यायाम श्रुते ये वै गृहं तेषां समाविश ॥
अत्याशनरता मर्त्या अतिपानरता नराः ॥६६॥

द्यूतवादक्रियामूढाः गृहे तेषां समाविश ॥
ब्रह्मस्वहारिणो ये चायोग्यांश्चैव यजंति वा ॥६७॥

शूद्रान्नभोजिनो वापि गृहं तेषां समाविश ॥
मद्यपानरताः पापा मांस भक्षणतत्पराः ॥६८॥

परदाररता मर्त्या गृहं तेषां समाविश ॥
पर्वण्यनर्चाभिरता मैथुने वा दिवा रताः ॥६९॥

संध्यायां मैथुनं येषां गृहे तेषां समाविश ॥
पृष्ठतो मैथुनं येषां श्वानवन्मृगवच्च वा ॥७०॥

जले वा मैथुनं कुर्यात्सभार्यस्त्वं समाविश ॥
रजस्वलां स्त्रियं गच्छेच्चांडालीं वा नराधमः ॥७१॥

कन्यां वा गोग-हे वापि गृहं तेषां समाविश ॥
बहुना किं प्रलापेन नित्यकर्मबहिष्कृताः ॥७२॥

रुद्रभक्तिविहीनाये गृहं तेषां समाविश ॥
श्रृंगैर्दिव्यौषधैः क्षुद्रैः शेफ आलिप्य गच्छति ॥७३॥

भगद्रावं करोत्यस्मात्सभार्यस्त्वं समाविश ॥
सूत उवाच ॥
इत्युक्त्वा स मुनिः श्रीमान्निर्मार्जय नयने तदा ॥७४॥

ब्रह्मर्षिर्ब्रह्मसंकाशस्तत्रैवांतर्द्धिमातनोत् ॥
दुःसहश्च तथोक्तानि स्तानानि च समीयिवान् ॥७५॥

विशेषाद्देवदेवस्य विष्णोर्निदारतात्मनाम् ॥
सभार्यो मुनिशार्दूलः सैषा ज्येष्ठा इति स्मृता ॥७६॥

दुःसहस्तामुवाचेदं तडागाश्रममंतरे ॥
आस्व त्वमत्र चाहं वै प्रवेक्ष्यामि रसातलम् ॥७७॥

आवयोः स्थानमालोक्य निवासार्थं ततः पुनः ॥
आगमिष्यामि ते पार्श्वमित्युक्ता तमुवाच सा ॥७८॥

किमश्रामि महाभाग को मे दास्यति वै बलिम् ॥
इत्युक्तस्तां मुनिः प्राह याः स्त्रियस्त्वां यजंति वै ॥७९॥

बलिभिः पुष्पधूपैश्च न तासां च गृहं विश ॥
इत्युक्त्वा त्वाविशत्तत्र पातालं बिलयोगतः ॥८०॥

अद्यापि च विनिर्मग्नो मुनिः स जलसंस्तरे ॥
ग्रामपर्वतबाह्येषु नित्यमास्तेऽशुभा पुनः ॥८१॥

प्रसंगाद्देवंदेवेशो विष्णुस्त्रिभुवनेश्वरः ॥
लक्ष्म्या दृष्टस्तया लक्ष्मीः सा तमाह जनार्दनम् ॥८२॥

भर्ता गतो महाबाहो बिलं त्यक्त्वा स मां प्रभो ॥
अनाथाहं जगन्नाथ वृत्तिं देहि नमोस्तु ते ॥८३॥

सूत उवाच ॥
इत्युक्तो भगवान्विष्णुः प्रहस्याह जनार्दनः ॥
ज्येष्ठामलक्ष्मीं देवेशो माधवो मधुसूदनः ॥८४॥

श्रीविष्णुरुवाच ॥
ये रुद्रमनघं शर्वं शंकरं नीललोहितम् ॥
अंबां हैमवतीं वापि जनित्रीं जगतामपि ॥८५॥

मद्भक्तान्निंदयंत्यत्र तेषां वित्तं तवैव हि ॥
येपि चैव महादेवं विनिंद्यैव यजंति माम् ॥८६॥

मूढा ह्यभाग्या मद्भक्ता अपि तेषां धनं तव ॥
यस्याज्ञया ह्यहं ब्रह्मा प्रसादाद्वर्तते सदा ॥८७॥

ये यजंति विनिंद्यैव मम विद्वेषकारकाः ॥
मद्भक्ता नैव ते भक्ता इव वर्तंति दुर्मदाः ॥८८॥

तेषां गृहं धनं क्षेत्रमिष्टापूर्तं तवैव हि ॥
सूत उवाच ॥
इत्युक्त्वा तां परित्यज्य लक्ष्म्याऽलक्ष्मीं जनार्दनः ॥८९॥

जजाप भगवन्रुद्रमलक्ष्मीक्षयसिद्धये ॥
तस्मात्प्रदेयस्तस्यै च बलिर्नित्यंमुनीश्वराः ॥९०॥

विष्णुभक्तैर्न संदेहः सर्वयत्नेन सर्वदा ॥
अंगनाभिः सदा पूज्या बलिभिर्विविधैर्द्विजाः ॥९१॥

यः पठेच्छृणुयाद्वापि श्रावयेद्वा द्विजोत्तमान् ॥
अलक्ष्मीवृत्तमनघो लक्ष्मीवाल्लँभते गतिम् ॥९२॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे उत्तरभागे अलक्ष्मीवृत्तं नाम षष्ठेऽध्यायः ॥६॥