श्रीशुक उवाच
श्रुत्वेहितं साधुसभासभाजितं महत्तमाग्रण्य उरुक्रमात्मनः ।
युधिष्ठिरो दैत्यपतेर्मुदा युतः पप्रच्छ भ्यस्तनयंक स्वयाम्भुवः ॥१॥
युधिष्ठिर उवाच
भगवत्र्छ्रोतुमिच्छामि नृणां धर्मं सनतनम ।
वर्नाश्रमाचारयुतं यत पुमान्विन्दते परम ॥२॥
भवान्प्रजापतेः साक्षादत्मजः परमेष्ठिनः ।
सुतानां सम्मतो ब्रह्मांस्तपोयोगसमाधिभिः ॥३॥
नारायणपरा विप्रा धर्मं गुह्यां परं विदुः ।
करुनाः माधवा शान्तास्त्वद्विधा न तथापरे ॥४॥
नत्वा भगवतेऽजाय लोकानां धर्मेहेतवे ।
वक्ष्ये सनातनं धर्में नारायणमुखाच्छुतम ॥५॥
योऽवतीर्यात्मनोऽशेंन दाक्षायण्यां तु धर्मतः ।
लोकानां स्वस्तयेऽध्यास्ते तपो बदरिकश्रमे ॥६॥
धर्ममुलं हि भगवान्सर्ववेदमयो हरिः ।
स्मृतं च तद्विदां राजन्येन चात्मा प्रसीदति ॥७॥
सत्य दया तपः शौचं तितिक्षेक्षा शमो दमः ।
अहिंसा ब्रह्माचर्य च त्यागः स्वध्याय आर्जवम ॥८॥
सन्तोषः समदृक सेवा ग्राम्येहोपरमः शैनः ।
नृणां विपर्ययेहेक्षा मौनमात्मविमर्शनम ॥९॥
अन्नाद्यादेः संविभागो भुतेभ्यश्च यथार्थतः ।
तेष्वात्मदेवताबुद्धिः सुतरां नृषु पाण्डव ॥१०॥
श्रवणं कीर्तनं चास्यं स्मरण महतां गतेः ।
सेवेजावनतिर्दास्यं सख्यमात्मसमर्पणम ॥११॥
नृणामयं परो धर्मः सर्वेषां सम्दाहृतः ।
त्रिशल्लक्षणवान राजन्सर्वात्मा येन तुष्यति ॥१२॥
संस्कारा यदविच्छिन्नाः स द्विजोऽजो जगाद यम ।
इज्याध्ययनसानानि विहितानि दिव्जन्मनाम ।
जन्मकर्मावदातानां क्रियाश्चाश्रमचोतिताः ॥१३॥
विप्रस्याध्ययनादीनि षडन्यस्याप्रतिग्रहः ।
राज्ञो वृत्तिः प्रजगोप्तुरविप्राद वा करादिभिः ॥१४॥
वैश्यस्तु वार्तावृत्तिश्चु नित्यं ब्रह्माकुलानुगः ।
शुद्रस्य द्विजशुश्रुषा वृत्तिश्च स्वामिनो भवेत ॥१५॥
वार्ता विचित्रा शालीनयायावरशिलोत्र्छनमः ।
तिप्रव्रुत्तिश्चतुर्धेयं श्रेयसी चोत्तरोत्तरा ॥१६॥
जघन्यो नोत्तमं वृत्तिमानापदि भजेन्नरः ।
ऋते राजन्यमापत्सु सर्वेषामपि सर्वेशः ॥१७॥
ऋतामृताभ्यां जीवेत मृतेन प्रमृतेन वा ।
सत्यानृताभ्यां जीवेत न श्ववृत्वा कथत्र्चन ॥१८॥
ऋतमुत्र्छशिलं प्रोक्तममृतं यदयाचितम ।
मृतं तु नित्ययात्र्चा स्यात प्रमृतं कर्षण स्मृतम ॥१९॥
सत्यानृतं तु वाणिज्यं श्र्ववृत्तिर्नीचसेवनम ।
वर्जयेत तां सदा विप्रो राजन्यश्च जुगुप्सिताम ।
सर्ववेदमयो विप्रः सर्वदेवमयो नृपः ॥२०॥
शमो दमस्तपःशौच संतोषः क्षन्तिरार्जवम ।
ज्ञानं दयाच्युताम्तत्वं सत्यं च ब्रह्मालक्षणम ॥२१॥
शौर्यं वीर्यं धृतिस्तेजस्त्याग आत्मजयः क्षमा ।
ब्रह्माण्यता प्रसादश्च रक्षा च क्षत्रलक्षणम ॥२२॥
देवगुर्वच्युते भक्तिस्त्रिवर्गपरिपोषणम ।
आस्तिक्यमुद्यमो नित्यं नैपुणं वैश्यलक्षणम ॥२३॥
शुद्रस्य संनतिः शौच सेवा स्वामिन्यमायया ।
अमन्त्रयज्ञो ह्रास्तेयं सत्यं गोविप्ररक्षणम ॥२४॥
शुद्रस्य संनतिः शौचं सेवा स्वामिन्यमायया ।
अमन्त्रयज्ञो ह्रास्तेयं सत्यं गोविप्ररक्षणम ॥२४॥
स्त्रीणां च पतिदेवनां तच्छुश्रुषानुकुलता ।
तद्वन्धुष्वनुवृत्तिश्च नित्यं तद्व्रतधारणम ॥२५॥
संमार्जनोपलेपाभ्यां गृहमण्डलवर्तनैः ।
स्वयं च मण्डिता नित्यं परिमृष्टपरिच्छदा ॥२६॥
कामैरुच्चावचैः साध्वी प्रश्रयेण दमेन च ।
वाक्यैः सत्यैः प्रियैः प्रेम्णा कले काले भजेत पतिम ॥२७॥
संतुष्टालोलुपा दक्शा धर्मज्ञा प्रियसत्यवाक ।
अप्रमत्ता शुचिः स्निग्धा पतिं त्वपतितं भजेत ॥२८॥
या पतिं हरिभावेन भजेच्छ्रीरिव तप्तरा ॥
हर्यात्मना हरेर्लोके पत्या श्रीरिव मोदते ॥२९॥
वृत्तिः संकरजतीनां तत्तत्कुलकृता भवेत ।
अचौराणामपापानामन्त्यजान्तेऽवसायिनाम ॥३०॥
प्रायः स्वभावविहितो नृनां धर्मो युगे युगे ।
वेददृग्भिः स्मृतो राजन्प्रेत्य चेह च शर्मकृत ॥३१॥
वृत्या स्वभावकृतया वर्तमानः स्वकर्मकृत ।
हित्वा स्वभावजं कर्म शनैर्निर्गुणतामियात ॥३२॥
उप्यमानं मुहुः क्षेत्रं स्वयं निर्वीर्यतामियात ।
न कल्पते पुनः सुत्यै उप्तं बीजं न नश्यति ॥३३॥
एवं कामाशयं चित्तं कामानामतिसेवया ।
विरज्यते यथा राजन्नाग्निवत कामाबिन्दुभिः ॥३४॥
यस्य यल्लाक्षणं प्रोक्तं पुंसो वर्णाभिव्यजंकम ।
यदन्यत्रापि दृश्येत तत तेनैव विनिर्दिशेत ॥३५॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां सप्तमस्कन्धे युधिष्ठिरनारदसंवादे सदाचारनिर्णयो नामैकादशोऽध्यायः ॥११॥