साधन मुक्तावलि - गुरुआज्ञा

॥ श्लोक ॥
गुरुर्नसस्यात्स्वजनोनसस्यात्पितानसस्याज्जननीनसास्यात् ।
दैवंन्नतत्स्यान्नपतिश्चसस्यान्नमोचयेद्य: समुपेतमृत्युम् ॥१॥

॥ ओंव्या ॥ ऐक गुरुभक्तीचें लक्षण । निपटुनी  जावें मीतूंपण ।
एक गुरुचि परिपूर्ण । भेदभान न होतां ॥१॥
किंवा एकचि पूर्ण आत्मा । कल्पूं नये रूपनामा ।
हा अभेद भक्तीचा महिमा । द्दढ कां न व्हावा ॥२॥
इतुकाचि औटं हात गुरु । या सर्वांमाजीं कोण गोचरू ।
आणि तुझ्याठायींही विकारु ।  कोठूनी आला वेगळा ॥३॥
आत्मा देहधारी कल्पिसी ।  तूंही देहा येव्हढा होसी ।
अहा ! निकृष्ट कल्पना ऐसी ।  पूर्ण ज्ञाना विरोध ॥४॥
वियोग - संयोगाचा खेद ।  कोठें असे ? आत्मा अभेद ।
चराचरी सच्चिदानंद । नामरूपावीण ॥५॥
जडाचा मानिसी संयोग । केव्हा तरी होय वियोग ।
तेव्हां समाधान भंग । होईल बापा ॥६॥
देह प्रारब्धाधीन तैसा ।  एकरूप राहे कैसा ? ।
सांडी सांडी भेद ऐसा ।  देह बुद्धीचा ॥७॥
तस्मात् भ्रम हा सांडूनी । मीच ब्रम्हा सर्वपणीं ।
पाहसी ऐसें अनुदिनीं । तरी ज्ञान तें हेंचि ॥८॥
तूंची एक ब्रम्हा अद्वय । हेंचि समाधान निर्भय ।
आतां सांडी गा संशय । आज्ञा आमुची ॥९॥
अगा महा भाग्यें करून ।  सत्समागम आणि सच्छास्त्र - श्रवण ।
होतां तेंचि क्षणीं जाण । सुख - संपन्न तो होय ॥१०॥
देहाभेमानाचें निर्दलण । स्वयें न करूनी आपण ।
नित्य मुक्त हमणवितां जाण । विषयसेवन बाधक ॥११॥
कर्म करी यथाविध । अंतर पडतां नुपजे खेद ।
तरी सोनें आणि सुंगध । निश्चयेंशीं ॥१२॥
तस्मात् सर्व जरी अज्ञानी । तरी न जन्मे न मरे कोणी ।
आत्मा जैसा पूर्णपणीं । तैसाचि आहे ॥१३॥
कोणासीच नाहीं बंधन । कोणासी नाहीं  पापपुण्य ।
सुख दु:ख भोगही संपूर्ण । नसे कोणासी ॥१४॥
प्रपंच म्हणजे उदास नागवणा । आणि परमार्थ म्हणजे प्रपंज बुडवणा ।
परस्परें या दोघाजणा । सर्वथा न पडे ॥१५॥
प्रपंचीं आणि परम सुख । पावेन म्हणेल तो मूर्ख ।
जैसें परमान्नीं मिश्रित विष । सेवितां मृत्यु पावे ॥१६॥
परमार्थ सद्दढ जडे । मोहजाळ समूळ उडे ॥
हेंप प्रपंचीं सहसा न घडे । वैराग्यावांचोनी ॥१७॥
असो जयाचि तुटली देह - आशा । परमार्थ शोभे त्या पुरुषा ।
देह पांगे ए दुर्दशा । परम हीण ॥१८॥
साधनेवीण बाष्कळता । तेंचि जाणावी बद्धता ॥
तेणें घडे अनर्गळता । आसक्त रूपें ॥१९॥
ऐक गा शिष्य - टिळका । नेम नाहीं ज्या साधका ॥
तयासि अंतिं धोका । नेमस्त आहे ॥२०॥
समाधानिं जो आगळा । तेथें भक्तिचा जिव्हाळा ॥
जैसि ते गृहाचि कळा । आंगण सांगे ॥२१॥
भक्तिविण ज्ञान जोडे । ऐसें हें कल्पांतीं न घडे ॥
भक्ति साधन करिता जडे । भक्त भगवंतीं ॥२२॥
श्रवण केलियाचें फळ । क्रिया पालटावी तात्काळ ॥
तेणें करतां प्रांजळ । आत्मज्ञान होय़ ॥२३॥
जन्मा आलियाचें स्वहित । जें नामस्मरणीं रंगलें चित्त ॥
सद्बुरुभक्ति विकल्पपहित । आचरे भावें ॥२४॥
तरी जन्मांतरिचीं अनेक पातकें । प्राणियास घडलीं अनेकें ॥
म्हणोनि तयासि विवेकें । ओसंडिलें आहे ॥२५॥
त्रास सांगतां सत्याचा । आणि विश्वास बाणला असत्याचा ॥
हा जाणावा पूर्व पातकाचा । ठेवा सोडीना ॥२६॥
ज्ञान तेंचि जे जाणीव विरे । देह बुद्धि नि:शेष सरे ॥
देहाभिमानें हुंबरे । तो ज्ञाता नव्हे ॥२७॥
जो या जनाच्या बोली लागला । त्याचा परमार्थ बुडाला ॥
समाधानें असावें तयाला । साक्ष आपुलेंचि मन ॥२८॥
लौकिक पाहिजे तेणें । शिकावें पुस्तकिचे शाद्बिक ॥२९॥
पिसाचे डोळीयानें जरी दिसतें । तरींच गुरुविना वेदाचें रहस्य प्राप्त होतें ।
वेदाचें रहस्य न कळेचि जातें । त्याच्या कर्मांतें काय पुसावें ? ॥३०॥
शरीर प्रारब्धाधीन । होणार तें होईल प्रयत्नेवीण ।
हें जरी असतें त्यासी ज्ञान । तरी धनाशा आपण न करिते ते ॥३१॥
नवल अहंकाराची गोष्टी । विशेष न लागे अज्ञानाचे पाठीं ।
झोंबे सज्ञानाचिये कंठीं । नाना संकटीं नाचवी ॥३२॥
वैराग्यें नामरूप त्यागावें । ज्ञानें ब्रम्हा तें जाणावें ।
पुढें द्वैत टाकूनी व्हावें । निजांगें ब्रम्हा ॥३३॥
तस्मात् तें ब्रम्हा जाणलें पाहिजे । जाणोनी तेंची होऊनी राहिजे ।
तरीच साधका मोक्ष लाहिजे । नातरी बंधन द्दढ ॥३४॥
वृत्तिविण वृत्तीचा लय । जाणे जो स्वतां अद्वय ।
तेंचि चिद्र्प नि:संशय । देखणा शून्याचा ॥३५॥
आहेपणा तो सद्रूपाचा । दिसणेंपणा तो चिद्रूपाचा ।
प्रियपणा तो आनंदाचा । या तिहीवीण यांत काया ! ॥३६॥
तस्मात् नामरूपात्मक जग । झालेंचि नाहीं सर्वथा सोंग ।
आहे तें ब्रम्हाची अभंग । ऐसें सर्वपण विवेचिलें ॥३७॥
बहु बोलणें बापा कासया । देहापासुनी स्फूर्तिरुप माया ।
हा अवघा संग जो तया । सविकल्पजीव म्हणावा ॥३८॥
पूर्वीं जीव मग सुटती । तया नांव जीवन्मुक्ति ।
ऐशीच यथार्थ हे युक्ति । अनुभव सिद्ध ॥३९॥
एवं अहंकारादि देहांत । तूंची अससी सदोदित ।
सांडी मांडीचा संकेत । भ्रम हा टाकी ॥४०॥
अपरोक्ष म्हणजे आपण कोण । तें निजरूप अंगेंचि होणें ।
परोक्ष म्हणजे आपण । ओळखावें आपणा ॥४१॥
तिन्ही विन्घें निरसिलीं । ब्रम्हाकारवृत्ति झाली ।
चिद्नगनाकार एकरसली । हेचि ब्रम्हाविद्या ॥४२॥
ही ब्रम्हविद्या अज्ञान नासूनीया समग्र । स्वयेंही नासे ॥४३॥
आपण आपणातें असंग ओळखितां । हें सर्व मिथ्या होय कर्मेंही घडतां ।
मी कर्ता ही ऊर्मीच नुठतां । घडलें तें व्यर्थ जाय ॥४४॥
तुझें माझें आणि हें तें त्याचें । ऐसें भिन्न चिद्रूप न पहावें साचें ।
एकच अधिष्ठान ब्रम्हा सर्वांचें । तूं मी हा हें टाकुनी ॥४५॥
अंगें (ब्रम्हा) असतां चिंतूं लागला । तथा चिंतनासी भ्रम असें बोलीला ॥
पुढें स्मरतां न स्मरतां । अंगें झाला वस्तुतंत्रब्रम्हा ॥४६॥
नि:शेष सर्व जाईल निपटून । किंचित् भान नसे सर्व असून ॥
आणि समूळ हरेल अहंपण । तोंवरी अनुसंधान न सोडावें ॥४७॥
एवं त्रिपुटीचें खंडन होतां । मग निजांगेंची ब्रम्हा तत्वतां ॥
याचि नांवें द्दढापरोक्षता । ऐक्यता अभिन्न ॥४८॥
मुख्य तृप्ति व्हावी गहन । तैसेंचि व्हावें समाधान ॥
ते न होतां वाउगें भाषण । कधींच न सरे ॥४९॥
अवघींच मुक्तता पावावी । तरी हे वाडी कोणें - वसवावी ।
म्हणोनिया माया गोंवी । नाना उपायें करूनिया ॥५०॥
प्राणा करूं जाय उपाय । बलूंदने करि त्याचाचि अपाय ।
अंतीं प्राणी पाहूं जाय । तंव उपायींच ठाव नाहीं ॥५१॥
ऐसें  हें मायेचें करणें । भल्यासीच वेड लावणें ।
तेथें तुझें कोणीकडे सांगणें । व्यर्थची कां शिणसी ॥५२॥
जरी तुज सांगणेंचि आहे । जरी तूं आपलीच क्रिया पाहे ।
तुझी क्रिया पालटलि लाहे । जनासी कांहीं ॥५३॥
अरे तुज क्रिया न घडे । तुजें सांगणें कोणीकडे ।
शब्दज्ञान बडबडे । वरपडा कां झालासी ॥५४॥
आपण करूनि दाखवावें । तरीच दुसर्‍यासि सांगावें ।
ना केला तरी रहावें  । मेलेंसें आपुलें ठायीं ॥५५॥
झांकावें आपणासि । आणि शिकवावें पुढिलासी ।
ऐसा हा सकळ सृष्टीसी । दंडकचि आहे ॥५६॥
तूंही वर्तसी तया ऐसा  । तरी तुज परमार्थ कैसा ।
नट धांवत आणि जैसा । रंजवावया जनासी ॥५७॥
म्हणोनी आपण क्रिया करावी  । मग पुढिलासी नलगे सांगावी ।
तुझी क्रिया देखोनि जीवीं । तेही तैसी करितील ॥५८॥
अरे पुढिल्याचें तुज काय । तूं तो समाधानी होय ।
तुझें समाधान जालिया । जनासी सांगणेंची नलगे ॥५९॥
अभिमान तुजपाशीं जागतो । तुझें कोण मानूं पहातो ।
जनहि सकळ जाणतो । तुझे अंतरींचें ॥६०॥
म्हाणोनि जें कांहीं दुसर्‍यासि सांगावें । तें तुवां स्वयेंचि करावें ।
ऐसें केलिया स्वभावें । समाधान सकळीक ॥६१॥
जरी जनें बाष्कळ म्हणावीं । नसतीच करिती उठाठेवी ।
तरी मिथ्या जाणोनी जीवीं । आपण कांस या (विचाराची) ची धरावी ॥६२॥
देहचि आपण नव्हे । तरी प्रारब्ध कोठें आहे ॥
देह निमाले कीं राहे । त्या संबंध नाहीं ॥६३॥
आत्मा देह रूप होईना । देहासी प्रारब्ध सोडीना ॥
देहाचें रूप हेंचि जाणा । प्रारब्ध कर्म ॥६४॥
प्रारब्ध नासूं म्हणतां कोडें । तरी जनकादिक काय वेडे ? ॥
ज्या क्षणीं जो भोग आतुडे । समानत्वें भोगिती ॥६०॥
स्वरुपीं स्वरूपानुभवें । जीवन्मुक्ति सुख भोगावें ।
उरलें प्रारब्ध तें सारावें । सुखदु:ख भोगोनी ॥६६॥
मागें पुढें आंत बाहेरीं । अवघा गुरूचि चराचरीं ।
संयोग - वियोगाचा निर्धारीं । नुरेचि खेद ॥६७॥
सर्वसंग - परित्यागु । करूनी उरला अभंगु ।
जळीं फिरे जेवीं तरंगु । तेवीं देह विचरे ॥६८॥
जें कांहीं मजपासोनी होतें । ऐसें तूं म्हणों नको आपणातें ।
जैसें चुंबक चाळवी लोहातें । तैसें गुणसत्तें तुझेनी ॥६९॥
शुभाशुभ कर्में होतीं । तीं गुणयोगें जाण चित्तीं ।
म्हणोनि निंदा आणि स्तुति । वरपडे न व्हावें ॥७०॥
जें जें होईल ज्या वेळें । तें तें भोगावें प्रारब्धबळें ।
प्रयत्न सांडोनी प्रेमबळें । मानीं वेगळा आपणासी ॥७१॥