हृदयम् [hṛdayam] 1 The heart, soul, mind; हृदये दिग्धशरैरिवाहतः
[Ku.4.25;] so अयोहृदयः
[R.9.9;] पाषाणहृदय &c.
The bosom, chest, breast; बाणभिन्नहृदया निपेतुषी
[R.11.19.] Love, affection.
The interior or essence of anything.
The secret science; अश्व˚, अक्ष˚ &c.; ऋतुपर्णो नलसखो योऽश्वविद्यामयान्नलात् । दत्वाऽक्षहृदयं चास्मै सर्वकामस्तु तत्सुतः ॥
[Bhag.9.9.17.] True or divine knowledge.
The Veda.
Wish, intention; एवं विरिञ्चादिभिरीडितस्तद्विज्ञाय तेषां हृदयं तथैव
[Bhāg.8.6.16.] = अहंकारम् q. v.; मनो विसृजते भावं बुद्धिरध्यवसायिनी । हृदयं प्रियाप्रिये वेद त्रिविधा कर्मचोदना
[Mb.12.248.1.] -Comp.
-आत्मन् m. m. a heron. -आविध्a. heart-rending, heart-piercing; रोचनैर्भूषितां पम्पामस्माकं हृदयाविधम्
[Bk.6.73.] -ईशः, -ईश्वरः a husband. (-शा,
-री f. f.)
a wife.
a mistress.
-उदङ्कः heaving of the heart.
-उद्वेष्टनम् contraction of the heart.-उन्मादकर a. bewitching hearts.
-कम्पः tremor of the heart, palpitation.
-क्लमः weakness of the heart.-क्षोभः agitation of the heart.
-ग्रन्थिः anything which binds the soul or grieves the heart (as अविद्यारूपसंसार- बन्धन); भिद्यते हृदयग्रन्थिश्छिद्यन्ते सर्वसंशयाः
[Muṇd.2.2.8.] -ग्रहः spasm of the heart.
-ग्राहिन् a. a. heart-captivating.-चोरः one who steals the heart or affections.
-छिद् a. a. heart-rending, heart-piercing.
-जः a son.
-ज्ञ a. a. knowing the heart or its secret.
-दाहिन् a. a. heart-burning.-दीपः,
-दीपकः N. N. of a glossary of materia medica by Vopadeva.
-दौर्बल्यम् faint-heartedness.
-पुरुषः beating of the heart.
-प्रमाथिन् a. a. agitating the heart; क्व रुजा हृदयप्रमाथिनी क्व च ते विश्वसनीयमायुधम्
[M.3.1.] -प्रस्तर a. a. cruel.
-रज्जुः (in geom.) a central line.
-रोगः, -शल्यम् a thorn or wound in the heart, a heartdisease;
[P.VI.3.51;] समुत्खाता नन्दा नव हृदयशल्या इव भुवः
[Mu.1.13.] लेखः knowledge.
heart-ache, anxiety.
-विध्, -वेधिन् a. a. heart-piercing.
-विरोधः oppression of the heart.
-वृत्ति f. f. disposition of the heart.
-शैथिल्यम् depression, faintheartedness. -शोषणa. heart-withering.
-संघट्टः paralysis of the heart.-संमित a. breast-high.
-स्थ a. a. being or cherished in the heart.
-स्थानम् the breast, bosom.