वर्णः [varṇḥ] [वर्ण्-अच्
[Uṇ.3.1] ]
A colour, hue; अन्तः- शुद्धस्त्वमपि भविता वर्णमात्रेण कृष्णः
[Me.51.] A paint, dye, paint-colour; see वर्ण् (1).
Colour, complexion, beauty; विविक्तवर्णाभरणा सुखश्रुतिः
[Ki.14.3;] त्वय्यादातुं जलमवनते शार्ङ्गिणो वर्णचौरे
[Me.48;] [R.8.42.] Look, countenance; मध्यस्थवर्ण इव दृश्यते
[Madhyamavyāyoga 1;] किं त्वं शङ्कितवर्ण इव
[Chārudatta 4;] अवदातिका परशङ्कितवर्णेव दृश्यते
[Pratimā 1.] A class of men, tribe, caste (especially applied to the four principal castes, ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य and शूद्र); वर्णानामानुपूर्व्येण Vārt; न कश्चिद्वर्णानामपथमपकृष्टोऽपि भजते
[Ś.5.] 1;
[R.5.19.] A class, race, tribe, kind, species; as in सवर्णम् अक्षरम्; ब्रह्मणा पूर्वसृष्टं हि कर्मभिर्वर्णतां गतम्
[Mb.12.] 188.1.
(a) A letter, character, sound; न मे वर्ण- विचारक्षमा दृष्टिः
[V.5;] [Ki.14.3.] (b) A word, syllable;
[S. D.9.] Fame, glory, celebrity, renown; राजा प्रजा- रञ्जनलब्धवर्णः
[R.6.21.] A good quality, merit, virtue; त्रिवर्णा वर्णिताऽस्माभिः किं भूयः श्रोतुमिच्छसि
[Bhāg.11.3.16.] Praise; स्वगुणोच्चगिरो मुनिव्रताः परवर्णग्रहणेष्वसाधवः
[Śi.16.] 29.
Dress, decoration.
Outward appearance, form, figure.
A cloak, mantle.
A covering, lid.
The order or arrangement of a subject in a song (गीतक्रम); अभिध्यायन्वर्णरतिप्रमोदानतिदीर्घे जीविते को रमेत Kaṭh.1.28; उपात्तवर्णे चरिते पिनाकिनः
[Ku.5.56] 'celebrated in song, made the subject of a song.'
The housings of an elephant.
A quality, property; जङ्गमानामसंख्येयाः स्थावराणां च जातयः । तेषां विविधवर्णानां कुतो वर्णविनिश्चयः ॥
[Mb.12.188.9.] A religious observance.
An unknown quantity.
The number 'one'.
Application of perfumed unguents to the body.
Gold.
A musical mode.
-र्णा Cajanus Indicus (Mar. तूर).
र्णम् Saffron.
A coloured unguent or perfume. -Comp.
-अङ्का a pen.
-अधिपः a planet presiding over a caste or class.
-अनुप्रासः alliteration.
अन्तरम् another caste. ˚गमनम् the passing into another caste.
change of sound.
-अपसदः an outcast.-अपेत a. devoid of any cast, outcast, degraded; वर्णा- प्रेतमविज्ञातं ...... कर्मभिः स्वैर्विभावयेत्
[Ms.1.57.] -अवकृष्टः a Śūdra; अपि वर्णावकृष्टस्तु नारी वा धर्मकाङ्क्षिणी
[Mb.12.24.34.] -अर्हः a kind of bean.
-अवर a. a. inferior in caste.-आगमः the addition of a letter; भवेद्वर्णागमाद्धंसः Sk.-आत्मन् m. a word.
-आश्रमाः the (four) castes and stages of life; वर्णाश्रमाणां गुरवे स वर्णी विचक्षणः प्रस्तुतमाचचक्षे
[R.5.19.] ˚गुरुः N. of Śiva. ˚धर्मः the duties of caste and order.
-उदकम् coloured water; वर्णोदकैः काञ्चनशृङ्गमुक्तै- स्तमायताक्ष्यः प्रणयादसिञ्चन्
[R.16.7.] -कविः N. N. of a son of Kubera.
-कूपिका an ink-stand.
क्रमः the order of castes or colours.
alphabetical order or arrangement.
-गत a.
coloured.
algebraical.
-गुरुः a king, prince.
-ग्रथणा a method (artificial) of writing verses.-चारकः a painter.
-ज्येष्ठः a Brāhmaṇa.
-तर्णकम्, -तर्णिका woollen cloth used as a mat.
-तालः (in music) a kind of measure.
-तूलिः, -तूलिका, -तूली f. f. a pencil, paint-brush.
-द a. a. colouring. (म्) a kind of fragrant yellow wood.
-दात्री turmeric.
-दूतः a letter.-दूषक a. violating the distinctions of castes; यत्र त्वेते परिध्वंसा जायन्ते वर्णदूषकाः
[Ms.1.61.] -धर्मः the peculiar duties of a caste.
-नाथः the planetary regent of a caste.-पत्रम् a pallet.
-परिचयः skill in song or music.
-पातः the omission of a letter.
-पात्रम् a paint-box.
-पुष्पम् the flower of the globe-amaranth.
-पुष्पकः the globeamaranth.
-प्रकर्षः excellence of colour.
-प्रसादनम् aloe-wood.
-बुद्धिः the notion connected with particular letters or sounds.
-भेदिनी millet.
-मातृ f. f. a pen, pencil.का N. of Sarasvatī.
-माला, -राशिः the alphabet.-रे(ले)खा,
-लेखिका chalk.
-वर्तिः, -वर्तिका f. f.
a paint-brush; फलकमादाय मणिसमुद्गकाद्वर्णवर्तिकामुद्धृत्य
[Dk.2.2.] a pencil.
-वादिन् m. m. a panegyrist.
-विक्रिया enmity against the castes.
-विपर्ययः the substitution or change of letters; (भवेत्) सिंहो वर्णविपर्ययात्
[Sk.] विलोडकः a house-breaker.
a plagiarist (lit. word-stealer).
-वृत्तम् a metre regulated by the number of syllables it contains (opp. मात्रावृत्त).
-व्यव- -स्थितिः f. f. the institution of caste, caste-system.
-शिक्षा instruction in letters.
-श्रेष्ठः a Brāhmaṇa; वर्णश्रेष्ठो द्विजः पूज्यः
[H.4.21.] -संयोगः marriage between persons of the same caste.
-संसर्गः confusion of castes, marriage with members of other castes;
[Ms.8.172.] -संहारः an assemblage of different castes.
संकरः confusion of castes through intermarriage; स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्ण- संकरः
[Bg.1.41.] mixture or blending of colours; चित्रेषु वर्णसंकरः K. (where both senses are intended);
[Śi.14.37.] -संघातः, -समाम्नायः the alphabet.
-स्थानम् an organ of utterance.
-हीन a. a. outcast.