Dictionaries | References

बीज

   
Script: Devanagari

बीज     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
noun  फूलवाले पौधों या अनाजों के वे दाने अथवा वृक्षों के फलों की वे गुठलियाँ जिनसे वैसे ही नये पौधे, अनाज या वृक्ष उत्पन्न होते हैं   Ex. किसान खेत में गेहूँ के बीज बो रहा है ।
HOLO COMPONENT OBJECT:
कोआ
HYPONYMY:
कमलगट्टा रुद्राक्ष तिल एरंड अजवायन जीरा कहवा गुठली बिनौला मखाना तिलहन जमालगोटा इलायची कलौंजी खसखस चियाँ बालंगा डिठोहरी बिहीदाना अनारदाना कासनी खिलौरी मुश्कदाना इसबगोल राजमा गाजरघास कपिला गोखरू घुंघची गांगेरुक कॉफ़ी द्विजा सोयाबीन ककाओ कोटू रामदाना काजू निबौरी इन्द्रजौ स्याहजीरा बायबरंग
ONTOLOGY:
प्राकृतिक वस्तु (Natural Object)वस्तु (Object)निर्जीव (Inanimate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
वीज बीया
Wordnet:
asmবীজ
gujબી
kasبیٛول
kokबीं
marबी
nepबिउ
oriବିହନ
panਬੀਜ
sanबीजम्
tamவிதை
telవిత్తనం
urdبیج , تخم , دانہ
noun  वह जो किसी काम आदि के लिए प्रेरणा दे या वह भाव आदि जो किसी कारणवश उत्पन्न हो   Ex. मनोहर के व्यवहार ने शीला के मन में घृणा के बीज बो दिए ।
ONTOLOGY:
संज्ञा (Noun)
Wordnet:
benবীজ
kokबीय
sanबीजम्
urdبیچ , تخم
See : वीर्य

बीज     

बीज n.  विश्वदेवों में से एक ।

बीज     

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English
q. v. in the five first senses.
. That is,--they entitle or qualify the doer to the supreme bliss of मोक्ष.

बीज     

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English
  Seed. Progeny. Root. Deep purpose, import, meaning. The second day of the waning moon.

बीज     

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi
noun  कारणीभूत किंवा मूळ मुद्दा किंवा गोष्ट   Ex. ह्या मातीतच स्वराज्याचे बीज पेरेल गेले.
ONTOLOGY:
संज्ञा (Noun)
Wordnet:
benবীজ
kokबीय
sanबीजम्
urdبیچ , تخم
See : द्वितीया, बी, आरंभ

बीज     

 न. 
 स्त्री. द्वितीया ; शुक्ल किंवा कृष्णपक्षांतील दुसरी तिथि . भाऊबीज . बीजेपासून चढत्या कला । - रावि १ . ३७ . [ सं . द्वितीया ; प्रा . बीइज्ज , बिज्जय ; गु . बीजू ]
 स्त्री. बीजक पहा . माल पुरविलेली असेल त्याची किंमत यादी ; पट्टी . ' पो मारी गोसावी याची सावुकारी बीज नगदी वगैरे येणें आहे .' - रा १० . ५९८ .
बी ; फळाच्या आंतील कठीण भाग .
धान्यादिकांचें बीं . मुडाहूनि बीज काढिलें । मग निर्वाळलिये भूमीं पेरिलें । - ज्ञा ९ . ३६ . शुद्धबीजा पोटीं । फळें रसाळ गोमटीं । - तुगा २२७२ . बीज तैसें फळ येत असे गोड । - ब १२३ . २ .
खाण ; कुल ; बिजवट बी .
पुरुषाचें वीर्य ; रेत .
कारणीभूत किंवा मूळ मुद्दा ; गोष्ट , क्रिया , मूल ; कारण ; उगम ; आधार ; निमित्त . दर्शना बीजें तेथें । जाणीव आणी । - अमृ ७ . ११९ .
खोल हेतु ; भाव ; इंगित ; वर्म ; अभिप्राय ; गूढार्थ . हे तुम्ही म्हणतां ह्यांत बीज काय ! नातरी अर्जुना हें बीज । पुढति सांगिजेल तुज । - ज्ञा ९ . ३४ .
संख्या किंवा परिमाणें यांबद्दल अक्षरें योजून करावयाचें गणित ; बीजगणित .
गूढमंत्राक्षर . परी म्यां अभ्यासिला जो सबीज । तो स्वामी ऐकावा । - जै ६३ . १७ . [ सं . ] म्ह० यथा बीज तथा अंकुर = बीज तसा अंकुर ; झाड तसें फळ . भ्रष्ट किंवा भर्जित बीज - अंकुरत नाहीं , भर्जित किंवा भ्रष्ट बीजास अंकुर नाहीं , भाजलें बीज उगवत नाहीं , भाजलेल्या बीजास मोड येत नाहीं - निष्काम , निस्स्वार्थी , निवळ अध्यात्मिक , ईशप्रीति प्रेरित अशा कृत्यांना फळ येत नाहीं म्हणजे पुढल्या जन्मीं मिळणारें चांगलें वाईट फळ येत नाहीं . त्यांच्या कर्त्याला श्रेष्ठ सुख जो मोक्ष तोच प्राप्त होतो . सामाशब्द - कणिका - स्त्री . लहान बीज . सविस्तर वटत्व जैसें । बीजकणिकेमाजीं असे । - ज्ञा ९ . ४१० .
०कोश   बीजाशय - पु . फुलांतील एक भाग ; बीजाची पिशवी . [ बीज + कोश , आशय = सांठा ]
०गणित  न. गणिताचा एक प्रकार ; अव्यक्त गणित ; बीज अर्थ ७ पहा . ( इं . ) आलजेब्रा .
०गर्भ वि.  स्वाभाविक ; प्रकृतिज . बीजगर्भ गुण अर्थात आपल्यामध्यें संक्रांत होतात . - नीति ३२१ .
०बेंदूर  पु. 
शूद्रांचे विधी ; उत्सव ; चाली संप्रदाय इ० समुच्चयानें ( क्रि० करणें ) आपण आपले कुणबी आपणांस आपला बीजबेंदूरच बरा .
शेंदूर , गूळ ; बैलांचीं चित्रें , फुलांच्या माळा इ० चे नजराणे शेतकरी लोक पाटील , कुळकर्णी , देशमुख इ० ना देतात तो . [ बीज आणि बेंदूर हे दोन सण ]
०भरण  न. बीं भरण पहा
०भाव  पु. बीजरुप अव्यक्त . जयासी कां बीज भावो । वेदांतीं केला ऐसा आवो । - ज्ञा १५ . ५१२ .
०मंत्र  पु. 
( महानु . ) जादूटोणा ; मंत्रतंत्र . जिए कामाचेनि बीजमंत्रे । फीटेति ना । - शिशु ८०१ .
मूलमंत्र .
०मार वि.  पेरलेल्या बीजाइतकेंसुद्धां धान्य देत नाहीं अशी ( जमीन ). [ बीज + मारणें ]
०मुद्रा  स्त्री. बीजाचा आकार ; बीजाकार . कां बीजमुद्रेआंतु । थोके तरु समस्तु । - ज्ञा १३ . ९५ .
०वर्म  न. मुख्य गोष्ट ; रहस्य .
०संस्कार  पु. एखाद्या प्राचीन सर्वमान्य ग्रंथादिकांत उणा किंवा अधिक फरक करणें . त्यानें पूर्वीच्या ग्रंथांत सुधारणा केली आहे ; ही सुधारणा कोठें स्वतंत्र रुपानें दिली आहे व कोठें बीजसंस्काराच्या रुपानें सांगितली आहे . - टि ४ . ४२२ . बीजांकित वि . बीजाक्षरानें अंकित , लांछित , परिवेष्टित . रामनाम बीजांकित । [ सं . बीज + अंकित ] बीजांकुरन्याय पु .
परस्परांत असलेला कार्यकारणसंबंध ; जसें - बीजापासून अंकुराची उत्पत्ति आणि अंकुरापासून बीजाची उत्पत्ति . आधीं झाड कां बी . याप्रमाणें दोन परस्पर संबद्ध गोष्टींची कालानुपूर्वता ठरवितां येत नाहीं तेव्हां दृष्टांत देतात . अभिमानी जो विश्वांस । तो चतुराननाचा अंश । त्यासीं ऐक्य मानी हा विश्वास । बीजांकुरन्यायें ।
जसें बी तसें फळ ; जसें कर्म तसा परिणाम . [ बीज + अंकुर + न्याय ] बीजांकुरभाव - पु . बीजाची अंकुरावस्था . घन - अज्ञान सुषुप्ती । तो बीजांकुरभावो म्हणती । - ज्ञा १५ . ८९ . [ बीज + अंकुर + भाव ] बीजारोप , रोपण - पुन .
बीज पेरणें .
कोणत्याहि कार्याचें किंवा परिणामफलाचें मूळ घालून ठेवणें . करी राम कथा बीजारोपण । - रावि १ . [ सं . बीज + आरोप , आरोपण ] बीजाक्षर - पु .
मूळाक्षर .
मंत्राक्षर ; मंत्राचें आद्याक्षर . बीज अर्थ ६ पहा . [ बीज + अक्षर ] बीजिका - स्त्री . बीज ; बी . जे भवद्रुमबीजिका । जे प्रपंचाची भूमिका । - ज्ञा १५ . ८२ .

बीज     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
बीज  f. n. (also written वीज, of doubtful origin; ifc.f(). ) seed (of plants), semen (of men and animals), seed-corn, grain, [RV.] &c. &c.
a runner (of the Indian fig-tree), [Vcar.]
any germ, element, primary cause or principle, source, origin (ifc. = caused or produced by, sprung from), [ChUp.] ; [MBh.] ; [Kāv.] &c.
the germ or origin of any composition (as of a poem, of the plot of a drama, of a magical formula &c.), [R.] ; [BhP.] ; [Daśar.] ; [Pratāp.]
calculation of original or primary germs, analysis, algebra, [Col.]
truth (as the seed or cause of being), [L.]
आलम्बन   anything serving as a receptacle or support (= ), [Yogaś.]
the mystical letter or syllable which forms the essential part of the मन्त्र of any deity, [RTL. 197 &c.]
the position of the arms of a child at birth, [BhP.]
quicksilver (?), [Sūryas.]
marrow, [L.]
बीज  m. m. = बिजक, the citron tree, [Āryabh.]

बीज     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
बीज  n.  (-जं) See वीज .

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP