नृ

{ nṛ }

A Sanskrit English Dictionary

नृ  m.  m. ( acc. न॑रम् dat. न॑रे gen. abl. न॑रस्, loc. न॑रि; du. न॑रा, न॑रौ; pl. nom. voc. न॑रस् acc. नॄ॑न् [may also stand for other cases; for the final, न् before प् cf. [Pāṇ. 8-3, 10]] instr. नृ॑भिस्, or नृभि॑स्; dat. abl. नृ॑भ्यस् or नृभ्य॑स् loc. नृ॑षु or नृषु॑ [ vi, 1, 184] gen. नरा॑म्. नृणाम् or नॄणाम् [ vi, 4, 6]) a man, hero (used also of gods), person
   mankind, people (mostly pl.), [RV.] &c. &c.
ना   (in gram.) a masculine word ( nom.), [L.]
   the pin or gnomon of a sun-dial, [Col.]
   a piece at chess, [W.]
नृ   [ cf. नर; Zd. nar; Gk. ἀ-νηρ, stem -νερ; Old Lat. nero, st. nerōn, Lat. Nero.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

नृ [nṛ]   [नी-ऋन् डिच्च; cf. [Uṇ.2.11.] ] (Nom. sing. ना, gen. pl. नृणाम् or नॄणाम्)
   A man, a person whether male or female; [Ms.3.81;4.61;7.61;] नॄन् प्रशंसत्यजस्रं यो घण्टाताडोरुणोदये 1.33.
   Mankind.
   A piece at chess.
   The pin of a sun-dial.
   A masculine word; संधिर्ना विग्रहो यानम् [Ak.]
   A leader. -Comp.
-अस्थि- मालिन्  m. m. an epithet of Śiva.
-कपालम्   man's skull.-कलेवरः a dead human body.
-कारः   manly deed, heroism.
-केसरिन्  m. m. 'man-lion', Viṣṇu in his Narasimha incarnation; cf. नरसिंह.
-चक्षस् a.  a. Ved.
   seeing or observing men.
   leading or guiding men; अस्तभ्नात् सिन्धुमर्णवं नृचक्षाः [Rv.3.53.9.] (-m.)
   a god.
   a demon, goblin.
-जग्ध a.  a. a man-eater; ......नृजग्धो माल्यधारयः [Bk.5.38.]
-जलम्   human urine.
-दुर्गः   a fort protected by army on all sides; [Ms.7.7.]
-देवः   a king.
-धर्मन्  m. m. an epithet of Kubera.
-नमन a.  a. to be saluted by men (as gods).
-पः [नॄन् पाति रक्षति, पा-क]   a ruler of men, king, sovereign; चतुर्योजनपर्यन्तमधिकारो नृपस्य च Brav. P. (श्रीकृष्णजन्मखण्डे). ˚अंशः
   royal portion of revenue, i. e. a sixth, eighth &c. part of grain; काले नृपाशं विहितं ददद्भिः [Bk.2.14.]
   a prince. ˚अङ्गनम् (णम्) a royal court. ˚अध्वरः N. of a sacrifice (Rājasūya) performed by an emperor or lord paramount, in which all the offices are performed by tributary princes. ˚आत्मजः a prince, crown-prince. ˚आभीरम्, ˚मानम् music played at the royal meals. ˚आमयः consumption. ˚आसनम् 'royal-seat', a throne, the chair of state. ˚गृहम् a royal palace. ˚द्रुमः N. of some trees (Mār. बाहवा, रांजणी). ˚नीतिः f. politics, royal policy, state-craft; वेश्याङगनेव नृपनीतिरनेकरूपा [Bh.2.47.] ˚प्रियः the mango tree. ˚लक्ष्मन् n., लिङ्गम् a royal symbol, an emblem of royalty, any one of the royal insignia; particularly, the white umbrella. ˚लिङ्गधर a.
   assuming the insignia of royalty.
   assuming the royal insignia (as a disguise). ˚वल्लभः
   the friend or favourite of a king.
   a kind of mango. (-भा) a queen. ˚शासनम् a royal grant or edict. ˚संश्रय a. seeking the protection of a king. ˚सुता the musk-rat. ˚सभम्, सभा an assembly of kings.
   पः, पतिः, पालः a king; जाताभिषङ्गो नृपतिः [R.2.3;] विद्वत्वं च नृपत्वं च नैव तुल्यं कदाचन Subhāṣ.
  N. N. of Kubera.
   Kṣatriya. ˚पथः a royal or main road. ˚संश्रयः
   royal support; नृपसंश्रयमिष्यते जनैः [Pt.]
   service of princes.
   पशुः a beast in the form of a man, a brute of a man; वचस्पस्याकर्ण्य श्रवणसुभगं पण्डितपतेरधुन्वन् मूर्धानं नृपशुरथवायं पशुपतिः [Bv.4.38.]
   a man serving as a sacrificial victim.
-पाय्यम्   a large edifice, hall.
-पीतिः  f. f. Ved. protection of men.
-मिथुनम्   the sign Gemini (twins) of the zodiac.
-मेध   a human sacrifice.
-यज्ञः   'the sacrifice to be offered to men', hospitality, reception of guests (one of the five daily Yajñas; see पञ्चयज्ञ).-युग्मम् = नृमिथुन q. v.
-लोकः   the world of mortals, the earth.
-वराहः   Viṣṇu in the boar-incarnation.
-वाहनः   an epithet of Kubera.
-वाह्यम्   a palanquin.
-वेष्टनः  N. N. of Śiva.
-शंस a.  a. A vile and cruel man; इतरेषु तु शिष्टेषु नृशंसानृतवादिनम् [Ms.]
-शृङ्गम्   'man's horn'; i. e. an impossibility.
-सदनम् (नृषदनम्)   the hall of sacrifice.-सद् (षद्) m. the Supreme Being. -f. intellect (बुद्धि); सुरेतसादः पुनराविश्य चष्टे हंसं गृध्राणं नृषदिं गिरामिमः [Bhāg. 5.8.14;] -a. sitting or dwelling among men.
   सिंहः, हरिः 'a lion-like man' a chief among men, an eminent or distinguished man.
   Viṣṇu in his fourth incarnation; अस्त्राण्यमोघमहिमानि निरूपितानि नो पस्पृशुर्नृहरिदास- मिवासुराणि [Bhāg.1.15.16;] cf. नरसिंह.
   a particular mode of sexual enjoyment. ˚चतुर्दशी fourteenth day of the bright half of Vaiśākha. ˚द्वादशी the twelfth day of the light half of Phālguna. ˚पुराणम् N. of an उपपुराण.
-सेनम्, -सेना   an army of men.
-सोमः   an illustrious man, great man; सोमोद्भवाया सरितो नृसोमः [R.5.59.]

Shabda-Sagara

नृ   r. 1st cl. ( नरति) 5th cl. ( नृणाति) To lead, to conduct, to guide; phy- sically or morally. भ्वा० प० अक० अनिट् .
नृ  n.  ( -ना)
   1. Man, individually or collectively, a man, mankind.
   2. A piece at chess, &c.
   3. A gnomon.
    E. णी to guide or gain, aff. दृन्.

ROOTS:

णी दृन्