जर

{ jara }

बर'/बड़ो (Bodo) WN

   See : गोसा, गोनांथि

Puranic Encyclopaedia

JARA   A forester. It was this forester who shot an arrow at Śrī Kṛṣṇa and killed him mistaking him for an animal. (See under Śrī Kṛṣṇa).

हिन्दी (hindi) WN

   See : बुखार

प्राचीन चरित्रकोश

जर n.  जरस् देखिये ।
जर n.  ऐरावत सर्प तथा एक सूक्तद्रष्टा [ऋ.१०.७६] ।
जर II. n.  एक ऋषि । कारु का अर्थ है शरीर । शरीर को तपसे क्षीण करता है, वह जरत्कारु, यह इस शब्द की व्युत्पति है [म.आ.३६.३] । यह यायावरों का पुत्र था [म.आ.४१.१६] । ब्रह्मचारी अवस्था में जरत्कारु तीर्थयात्रा कर रहा था । तब इसे घास के आश्रय से एक गढ्ढे में लटकनेवाले वीरणक नामक पितर दिखे । घास का जड चूहों द्वारा कुतरा जा रहा था । इसी कारण उनका आधार कब टूट जावेगा कह नही सकता था । उनकी इस अवस्था का कारण इसने पूछा । उन्होंनें कहा, ‘जरात्कारु अविवाहित होने के कारण हमारा वंश खंडित हो गया है । इस लिये हमारी यह स्थिति हो गई है । केवल तप के भरोसे हम आज तक जीवित है । परंतु उस तप को कालरुपी चूहा दिनरात कुतर रहा है । अतः किस तरह क्यों न हो, हमारे पुत्र से विवाह करने को कहो’ । तब इसने कहा, ‘मैं तुम्हारा ही पुत्र हूँ । मैंने ब्रह्मचर्यावस्था में रहने का निश्चय किया था । तुमारी यह स्थिति देख कर मैंने अपना विचार बदल दिया हैं । मेरे ही नाम की कन्या मुझे भिक्षा में प्राप्त हो । उसके पोषाण की जिम्मेवारी मुझ पर न हो । इस शतर्पर, उससे मैं विवाह कर लूँगा’। वृद्ध होने के कारण, कोई भी इसे कन्या नहीं देता था । पश्चात् अरण्य में वासुकि ने अपनी जरत्कारु नामक भगिनी इसे दी, तथा उसका पोषण करने की जिम्मेवारी स्वयं उठा ली । विवाह होने पर पतिपत्नी एकत्र रहने लगे । परंतु इसने शुरु मे ही इसे चेतावनी दी की, ‘मेरे मन के विरुद्ध अगर तुम व्यवहार करोगी, तो मैं तुम्हें छोड दूँगा’। एक दिन यह अपनी पत्नी की गोद में सिर रख कर सोया था । सायंकाल होने के बाद, संध्यालोप न हो, इसलिये उसने पति को जागृत किया । तब ‘मैं सोया हूँ । सूर्य की क्या मजाल है कि, वह अस्तायमान हो । ऐसा क्रोध में कह कर यह पुनः तप करने के लिये चला गया [म.आ.४३.३९] । इस समय जरत्कारु गर्भवती थी । उसे आस्तीक नामक पुत्र हुआ । जरत्कारु की पत्नी कश्यपकन्या मनसा से, आस्तीक का जन्म हुआ [दे.भा.९.४७-४९] ; मनसा देखिये ।
जर III. n.  जरत्कारु की पत्नी (जरत्कारु२. देखिये) ।

कोंकणी (Konkani) WN

 adverb  अशें जायत जाल्यार   Ex. तुवें तुजें काम बेगीन केलें जाल्यार हांव तुकां भोंवपाक घेवन वतलें

MODIFIES VERB:

काम करप

ONTOLOGY:

कारणसूचक (Reason) ➜ क्रिया विशेषण (Adverb)

SYNONYM:

जाल्यार

Wordnet:

asm যদি

bd जुदि

guj જો

hin यदि

kas ییٚلہِ

mal എങ്കില്‍

mni ꯑꯗꯨ꯭ꯑꯣꯏꯔꯕꯗꯤ

nep भने

ori ଯଦି

pan ਜੇਕਰ

san यदि

tel ఒకవేళ

urd اگر , جب , جو , بالفرض , مبادا ,

 noun  बोटभर सुतांचो पुंजुलो लावन केल्ली देग   Ex. सीता लग्नाक जरीची साडी न्हेशिल्लें

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben জরি

guj જરી

hin ज़री

kan ಜರಿ ಸೀರೆ

kas کٮ۪مخاب , تاسہٕ

ori ଜରୀ

pan ਜ਼ਰੀ

tam ஜரிகை

tel జరీ

urd زری , تاش , زربفت , بادلہ

 noun  भांगराचो वा रुप्याचो लांब धागो   Ex. ती रस्मी लुगटाचेर जरीचें शिवणकाम करता

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

bd सनानि गुना

kas تِلہٕ

mal സ്വര്‍ണ്ണനൂല്‍

mni ꯁꯅꯥ ꯂꯨꯄꯥꯒꯤ꯭ꯃꯔꯤ

nep कन्दला

ori ସୁନାରୁପା ତାର

tam கந்தலா

 noun  एके तरेची सोनेरी वा रुपेरी चपटी आनी चकचकीत तार   Ex. जर लायिल्ले कपडे म्हारग आसतात

HYPONYMY:

जरीकाठ

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben সলমা

guj કસબ

hin बादला

kan ಜರತಾರಿ ಕಿನಕಾಬು

kas سَلمہٕ سِتار

ori ଧାତୁଜରି

pan ਬਾਦਲਾ

tam தங்ககம்பி

tel జలతారు

urd بادلا , کندلا , سلما , بادلہ

 noun  भांगर, चांदीची पातळ सरी वा भांगर वा चांदीचें उदक जिचेर चडयल्ली आसता अशी सरी   Ex. जरीच्या कपड्यांचेर जर लायिल्ली आसता

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben জরি তার

guj ઝરતાર

hin जरतार

kas تِلہ , زٔریٕ

ori ଜରି

pan ਜਰਤਾਰ

urd زرتار

   See : कलाबूत

A dictionary, Marathi and English

   A fever.
   Brocade.
   jara conj If. It assumes frequently one or other of the following adjuncts, का, कां, करितां, काय; as जरका तो आला तर मी देईन.

Aryabhushan School Dictionary

  m  A fever.
  m f  Brocade.
 conj   If.

मराठी (Marathi) WN

 adverb  अमुक गोष्ट घडली तर   Ex. जर तू चांगला अभ्यास केलास तर परीक्षेत नक्कीच पहिला येशील

MODIFIES VERB:

काम करणे

ONTOLOGY:

कारणसूचक (Reason) ➜ क्रिया विशेषण (Adverb)

Wordnet:

asm যদি

bd जुदि

guj જો

hin यदि

kas ییٚلہِ

kok जर

mal എങ്കില്‍

mni ꯑꯗꯨ꯭ꯑꯣꯏꯔꯕꯗꯤ

nep भने

ori ଯଦି

pan ਜੇਕਰ

san यदि

tel ఒకవేళ

urd اگر , جب , جو , بالفرض , مبادا ,

 noun  कलाबतूचे वस्त्र   Ex. अब्दुलने जरीची टोपी घातली होती.
 noun  सोन्यारुप्याची तार   Ex. तिच्या पदरावर जरीचा नाजूक कशिदा होता.
 noun  सोने किंवा चांदीची लांब तार   Ex. तो रेशमी कपड्यावर जरीने भरतकाम करत आहे.

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

bd सनानि गुना

kas تِلہٕ

mal സ്വര്‍ണ്ണനൂല്‍

mni ꯁꯅꯥ ꯂꯨꯄꯥꯒꯤ꯭ꯃꯔꯤ

nep कन्दला

ori ସୁନାରୁପା ତାର

tam கந்தலா

 noun  कपडे इत्यादींमध्ये विणकाम केलेली सोन्याची तार   Ex. ह्या साडीत जरीचे प्रमाण जास्त आहे.

MERO STUFF OBJECT:

सोने

ONTOLOGY:

मानवकृति (Artifact) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

जरतार कलाबतू कलाबतु

Wordnet:

kas سۄنہٕ تار , جٔری

kok जरी

urd زری

   See : कलाबतू

महाराष्ट्र शब्दकोश

   पुस्त्री . १ कलाबतूचें वस्त्र ; सोन्यारुप्याची तार ; कलाबतु . २ ( व . ) सोनें ; पैसा . जर पदरी जर नसला तर तो नर संसारी येऊन बैल । - पला . [ फा . झर = सोनें ] सामाशब्द -
   उघ . संकेतबोधक अव्यय ; अमुक गोष्ट घडली तर अशा अर्थी पूर्वीची अट , निर्बंध , वस्तुस्थिति दाखविणारें अव्यय . हा शब्द पुढील शब्दांशीं जोडूनहि वापरतात - का , करितां , काय , करून , होऊन जसें - जर का तो आला तर मी देईन . [ सं . यत - यदि - यहिं ]
  पु. १ ताप २ तापाच्या पुटकुळया , पुरळ . तापानें त्याच्या तोंडावर जर उमटला आहे . [ सं . ज्वर ; प्रा . जर ] ( वाप्र . )
०करितां   उद्गा . जरी ( एखादे वेळीं ); जरी ( एखाद्या रीतीनें ); जरी ( यद्यपि , अथापि ).
०कडी  स्त्री. ( कलाबतु काम ) धाग्यांना पीळ देण्यासाठी जिच्यामधून चातीवरून दोरे घेतात ती कडी .
०उतणें   ( ताप गेल्यानंतर ) अंगावर . तोंडावर पुरळ उठणें .
०कमर  पु. सुवर्णकटिबंध ; कटिसूत्र . - राव्यको २ . १६ .
०जाणें   दुखणें येणें ; रोग उत्पन्न होणें . शिवीशाप देताना योजतात . तुझे हातावरून जर जावो .
०तर   ( जर आणि तर ) अट ; कार्यकारणभावी बोलणें . मला जरतर नको , काय असेल तें स्पष्ट सांग .
०खाना  पु. सुवर्णशाळा . - राव्यको २ . २१ .
०बांधणें   ताप नाहींसा होण्यासाठीं मंतरलेला दोरा , गंडा , ताईत हातांत , मनगटांत बांधणें .
०जरियान  न. सोनें आणि सोन्याच्या वस्तू ; द्रव्य आणि अलंकार ; कलाबतु आणि कलाबतूचें काम , कशिदा ( समुदायार्थी प्रयोग ). [ फा . झर + झरीन ]
०भरणें   होणें - १ अंगांत ताप भरणें . २ ( ल . ) अशक्त , नालायक , अयोग्य होणें ( प्राणि आणि वस्तु यासंबंधानें नकारार्थी अथवा प्रश्नार्थी योजितात ). धोतरजोडयाला वर्षभर टिकायाला काय जर झाला आहे ? तुला चाकरी करायला काय जर भरला आहे ? सामाशब्द -
०करी वि.  तापकरी माणूस .
०तार   स्त्रीन . १ कलाबतु . २ हलक्या धातूवर सोनें , रुपें , चांदी चढवून तार काढून केलेल्या जरतारीस खोटी जरतार म्हणतात व चांदीवर सोनें चढवून काढलेल्या तारेच्या जरतारीस खरी जर म्हणतात .
०डा  पु. जर ; ज्वर ; जरडा , जरंडा भरणें = ताप भरणें . उन्हाळीं जरंडा पावसाळीं विजालवती । - वसा २० .
०तारी वि.  कलावतूचें ; जरतार असलेलें ( पीतांबर , पागोटें इ० ).
०दोज  पु. कलाबतूचें काम करणारा . [ फा . झरदोज ]
०बंद  पु. ताप बंद करावयाचा मंत्र .
०ल पेट  स्त्री. तापाची साथ .
०दोजी  स्त्री. कलाबतूचें काम . - वि . भरजरी ; जरीचा . खाशा स्वारीकरतां भरगच्ची लोड गाशा किंवा जरदोजी गादीलोड लाविणें . - ऐरा २७ .
०बाब   बाफ्त - वि . जरतारी ; भरजरी . जरदोजी पहा . [ फा . ]
०यान  न. सोनें , रुपें , इ० द्रव्य ; चांदी - सोन्याचे दागिने . जर जरियान पहा .
०मिना  पु. भरजरी मौल्यवान वस्तु ; जर्मीना . जरमिना जरबाब ... आदिकरून अशेष वस्तुजात यांचा उदीम चालवावा - मराआ पृ . २१ . जरीटोपी - स्त्री . एक शिरोभूषण . जरीटोपीस पिंपळपान । - मध्व २५ .

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

   जर उतणें
   ताप गेल्‍यावर तोंडावर वगैरे पुरळ उठणें
   तापामध्ये तोंड सुकून ओठावरची त्‍वचा सुकते ती बरी होण्यास थोडा वेळ लागतो त्‍यास म्‍हणतात. यास ताप मुतणें असेहि म्‍हणतात.
   जर कष्‍ट साही, तर सुख पाही
   कष्‍ट सहन केल्‍याशिवाय सुख मिळत नाही.

A Sanskrit English Dictionary

जर  mfn.  mfn. (√ 1. जॄ), ‘becoming old’ See अ-ज॑र, अहर्-जरम्
गो-जर    cf.

ROOTS:

गो जर

जर  m.  m. the act of wearing out, wasting, [RV. i, 164, 11; 11, 34, 10]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

जर [jara] a.  a. [जॄ-अप्]
   Becoming old or worn out, old, aged.
   Wearing out,
   Causing old age, producing decay, consuming.
   रः Wearing out, wasting.
   Destruction.