एवमेतान्मयादिष्टाननुतिष्ठन्ति मे पथः ।
क्षेमं विन्दन्ति मत्स्थानं, यद्ब्रह्म परमं विदुः ॥३७॥
इति श्रीभागवते महापुराणे एकादशस्कन्धे विंशतितमोऽध्यायः ॥२०॥
उद्धवा यापरी जाण । म्यां वेदवादें आपण ।
उपदेशिले गा जन । भक्तिज्ञानकर्मयोगें ॥२६॥
कर्मेंचि कर्में छेदिजेती । ऐशी ’कर्मयोगाची’ गती ।
स्वधर्मकर्में माझी प्राप्ती । ते म्यां तुजप्रती सांगितली ॥२७॥
नित्यानित्यविवंचन । करुनि अनित्यनिर्दळण ।
हें ’ज्ञानयोगाचें’ लक्षण । तुज म्यां संपूर्ण सांगितलें ॥२८॥
तैशीच करितां ’माझी भक्ती’ । सकळ फळें पायां लागती ।
भक्तांसी अनायासें माझी प्राप्ती । हेंही तुजप्रती सांगितलें ॥२९॥
अधिकारभेदेंसीं साङग । त्रिकांड त्रिविध वेदमार्ग ।
माझे प्राप्तीलागीं चांग । विशद विभाग म्यां केले ॥४३०॥
म्यां सांगितल्याऐसें जाण । जो वेदमार्गें करी अनुष्ठान ।
तो माझी प्राप्ती पावे संपूर्ण । सगुण निर्गुण यथारुची ॥३१॥
सगुणसाक्षात्कार जो येथ । तें पंचरात्रागम-मत ।
वैकुंठचि मुख्य म्हणत । हें मत निश्चित तयांचें ॥३२॥
सप्तावरणांबाहेरी । मायावरणाभीतरीं ।
वैकुंठ रचिलें श्रीहरीं । हें बोलिजे निर्धारीं वेदान्तीं ॥३३॥
तेथ आगमाचें मनोगत । माया ते ’भगवल्लीला’ म्हणत ।
स्वलीला वैकुंठ रची भगवंत । क्षयो तेथ असेना ॥३४॥
जेथ लीलाविग्रही मेघश्याम । स्वयें वसे पुरुषोत्तम ।
तेथ नाहीं गुण काळ कर्म । मायादि भ्रम रिघेना ॥३५॥
एवं जन्मक्षयातीत । वैकुंठ अक्षयी निज नित्य ।
तेथ पावले ते नित्यमुक्त । हें ’आगम-मत’ उद्धवा ॥३६॥
मंत्रें आराध्यदैवतें प्रसन्नें । हें वेदार्थियांचें बोलणें ।
तें म्यां तुजप्रती अनुसंधानें । बोलिलों जाणें उद्धवा ॥३७॥
भावाथभक्तीचें लक्षण । ते प्रसन्नतेची खूण ।
हें पूर्वीं केलें निरुपण । निरुतें जाण उद्धवा ॥३८॥
ये अर्थीं वेदांती म्हणत । अत्यंतप्रळयींचा जो आघात ।
तो वैकुंठकैलासादि समस्त । साकारवंत निर्दाळी ॥३९॥
ते काळींचें उर्वरित । केवळ जें गुणातीत ।
तें पूर्ण ब्रह्म सदोदित । जाण निश्चित उद्धवा ॥४४०॥
जेथ काळ ना कर्म । जेथ गुण ना धर्म ।
जेथ माया पावे उपरम । तें परब्रह्म उद्धवा ॥४१॥
माझें स्थान वैकुंठ जाण । तेथील प्राप्ति ’सायुज्य-सगुण’।
’पूर्ण-सायुज्यता’ संपूर्ण । ब्रह्म परिपूर्ण सदोदित ॥४२॥
पावावया पूर्ण परब्रह्म । साधकांसी कोणे मार्गीं क्षेम ।
वेदोक्त मद्भक्ति सुगम । उत्तमोत्तम हा मार्ग ॥४३॥
आणिके मार्गीं जातां जाण । कामलोभादि उठे विघ्न ।
कां बुडवी ज्ञानाभिमान । ये नागवण प्रत्यवायाची ॥४४॥
तैसें नाहीं भक्तिपंथीं । सवें नवविध सांगाती ।
चढता पाउलीं अतिविश्रांती । भजनयुक्ती मद्भावें ॥४५॥
येथील मुख्यत्वें साधन । गेलियाही जीवप्राण ।
कदा न देखावे दोषगुण । तैं ब्रह्म परिपूर्ण पाविजे ॥४६॥
जेथ नाहीं भयभ्रांती । जेथ नाहीं दिवसराती ।
जेथ नाहीं शिवशिवस्थिती । तें ब्रह्म पावती मद्भक्त ॥४७॥
जेथ नाहीं रुपनाम । जेथ नाहीं काळकर्म ।
जेथ नाहीं मरणजन्म । तें परब्रह्म पावती ॥४८॥
जेथ नाहीं ध्येयध्यान । जेथ नाहीं ज्ञेयज्ञान ।
जेथ नाहीं मीतूंपण । तें ब्रह्म परिपूर्ण पावती ॥४९॥
ज्यासी नाहीं मातापिता । जें नव्हे देवोदेवता ।
जें बहु ना एकुलता । तें ब्रह्म तत्त्वतां पावती ॥४५०॥
जेथ नाहीं वर्णाश्रम । जेथ नाहीं क्रियाकर्म ।
जेथ नाहीं मायाभ्रम । तें परब्रह्म पावती ॥५१॥
जें गुणागुणीं अतीत । जें लक्ष्यलक्षणारहित ।
जें स्वानंदें सदोदित । ते ब्रह्म प्राप्त मद्भक्तां ॥५२॥
पूर्णकृपेचा हेलावा । न संठेचि देवाधिदेवा ।
तो हा एकाद्शींचा विसावा । तुज म्यां उद्धवा दीधला ॥५३॥
जेथ ठावो नाहीं देहभावा । जेथ सामरस्य जीवशिवां ।
तो हा एकादशींचा विसावा । तुज म्यां उद्धवा दीधला ॥५४॥
जेथ उगाणा होय अहंभावा । जेथ शून्य पडे मायेच्या नांवा ।
तो हा एकदशींचा विसावा । तुज म्यां उद्धवा दीधला ॥५५॥
जेथ देवभक्तांचा कालोवा । एकत्र होय आघवा ।
तो हा एकादशीं विसावा । तुज म्यां उद्धवा दीधला ॥५६॥
कष्टीं स्वानंद स्वयें जोडावा । त्या स्वानंदाचा आइता ठेवा ।
तो हा एकादशीं विसावा । तुज म्यां उद्धवा दीधला ॥५७॥
करोनि भेदाचा नागोवा । होय अभेदाचा रिगावा ।
तो हा एकादशींचा विसावा । तुज म्यां उद्धवा दीधला ॥५८॥
काढोनि भावार्थाचा भावो । सोलीव सोलिवांचा सोलावो ।
गाळुनी गाळिवांचा भक्तिभावो । उद्धवासी देवो देतसे ॥५९॥
यापरी श्रीकृष्णनाथ । होऊनियां स्वानंदभरित ।
विसाव्या अध्यायींची मात । हरिखें सांगत उद्धवा ॥४६०॥
आतां विसाव्याचा विसावा । स्वानंदसुखाचा हेलावा ।
तो मी सांगेन एकविसावा । ऐक उद्धवा सादर ॥६१॥
वेदीं शुद्धाशुद्धलक्षण । हें पुढिले अध्यायीं निरुपण ।
एका विनवी जनार्दन । श्रोतां अवधान मज द्यावें ॥६२॥
इति श्रीभागवते महापुराणे एकादशस्कंधे भगवदुद्धवसंवादे
एकाकार-टीकायां वेदत्रयीविभागयोगो नाम विंशतितमोऽध्यायः ॥२०॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥
(अध्याय ॥२०॥श्लोक॥३७॥ओंव्या॥४६२॥एकूण ग्रंथ ४९९)
विसावा अध्याय समाप्त