N/A
श्रीगणेशाय नमः ॥
जयजयाजी विश्वजनका ॥ उत्पत्तिस्थितिलयकारका ॥
भवसमुद्रीं मज बालका ॥ तारीं देवा ॥१॥
तूं अनंत तुझे भक्त अनंत ॥ तुज ऐसे महा समर्थ ॥
सकळां जाहलों शरणागत ॥ अनन्यभावें ॥२॥
असो आतां पूर्वानुसंधान ॥ सकळ यादव पावले निधन ॥
हेंचि ऋषिरायें केलें कथन ॥ जनमेजयासी ॥३॥
मग ह्मणे जनमेजयो ॥ त्वां कथिला यादवक्षयो ॥
परि आतां विश्वक्षयो ॥ सांगें मज ॥४॥
येवढें उद्भवेल विघ्न ॥ आणि सृष्टि कैसी जाहली निर्माण ॥
हें करावें संपूर्ण कथन ॥ मुनीश्वरा जी ॥५॥
रायासि ह्मणे ऋषीश्वर ॥ हा कोण जाणेल विचार ॥
परि मजप्रति व्यासगुरु थोर ॥ बोलिला असे ॥६॥
हें मार्कंडेय मुनीसि विदित ॥ तेणें ब्रह्मयासि केलें श्रुत ॥
मग विधीनें कथिलें समस्त ॥ श्रीव्यासातें ॥७॥
ते तुज सांगेन समूळकथा ॥ व्यास प्रसादें तत्वतां ॥
तरी ऐक गा भारता ॥ चित्त देवोनी ॥८॥
जें मानवांचें होय वर्ष ॥ तोचि देवांचा रात्रिदिवस ॥
आतां चतुर्युगप्रमाण परिस ॥ जनमेजया ॥९॥
कृत त्रेता द्वापार कली ॥ ऐसीं बोलिजे युगें चारी ॥
सत्रालक्ष अठ्ठावीससहस्त्रीं ॥ कृतयुग जाण ॥१०॥
त्रेता बारालक्ष शाण्णवसहस्त्र ॥ आठलक्ष चौसष्टसहस्त्र द्वापार ॥
कलि चारलक्ष बत्तीससहस्त्र ॥ प्रमाणवर्षें ॥११॥
चहूं युगांचा काल सकळिक ॥ तया बोलिजे देवयुग एक ॥
ऐसिया एकाहात्तरीं देख ॥ मन्वंतर होतसे ॥१२॥
चवदा जाहलिया मन्वंतरीं ॥ ब्रह्मयाचा दिन अवधारीं ॥
आणि तेवढीच असे रात्री ॥ तो ब्रह्मांडप्रळय ॥१३॥
यापरि होतां संवत्सर शत ॥ तें ब्रह्मयाचें आयुष्यगणित ॥
तोचि महाप्रळय सत्य ॥ ब्रह्मांडींचा ॥१४॥
कृतयुगीं धर्मचरण चारी ॥ त्रेतायुगीं एक अंतरीं ॥
चरण दोन द्वापारीं ॥ कलीं चरण एक ॥१५॥
कृतयुगीं चरण एक धरित्रीं ॥ त्रेतायुगीं युग्म निर्धारीं ॥
द्वापारीं त्रिचरण अवधारी ॥ कलीं चरण चार पैं ॥१६॥
जैं पूर्णपणें कलि व्यापत ॥ तैं होती पातकपर्वत ॥
मग धर्म होय निद्रिस्थ ॥ आदिमूर्ती ॥१७॥
जैसा पूर्ण जालिया घटु ॥ कीं नदी भरलिया वोहटु ॥
नातरी तंतु गुंतलिया पटु ॥ नासे जैसा ॥१८॥
अथवा जगतीं चढलिया कळसु ॥ कां पूर्णिमांतीं चंद्रकरां नाशु ॥
तैसा पूर्णपापें होय ग्रासु ॥ सकळ जीवां ॥१९॥
तैं हें नासे चराचर ॥ परि निर्गुण अविनाश अक्षर ॥
तया दृष्टांत द्यावया येर ॥ आथीच ना ॥२०॥
अंतीं योगमायेचे संगतीं ॥ सर्वांच्या येकवटती शक्ती ॥
तो महाप्रळय गा भूपती ॥ ऐकें आतां ॥२१॥
तेथें मिळणी बारा दिनकरां ॥ आणि सागरींच्या वडवानळा ॥
तृतीय नेत्रींच्या वैश्वानरा ॥ येकवट होय ॥२२॥
त्यांची उठे प्रळयज्वाळा ॥ मग ते शोषील सर्व जळा ॥
समुद्र वनें अष्टकुळाचळां ॥ नाश पृथ्वीसी ॥२३॥
ऐसा दाहोनि भूमंडळीं ॥ मग तो अग्नि जाय पाताळीं ॥
अमृत शोषोनि नागकुळीं ॥ करील नाश ॥२४॥
तेव्हां सकळ लोकपाळ ॥ वृक्ष फळ विमानादि सकळ ॥
रक्षा होवोनि राहे केवळ ॥ चराचराची ॥२५॥
मागुता वात अद्भुत उठी ॥ तो अग्नीतें घालील पोटीं ॥
मग रक्षा करील येकवटीं ॥ पर्जन्य तो ॥२६॥
तो वर्षेल मुसळधारीं ॥ तैं स्वर्ग मृत्यु पाताळ धरित्री ॥
उदकमय गा निरंतरीं ॥ होवोनि राहे॥२७॥
मग तेथें नाहीं दुसरें ॥ निजरुप निजे योगनिद्रे ॥
तो केशव अनंत गा निर्धारें ॥ सहस्त्रशीर्ष ॥२८॥
उदकामाजी क्षीरस्थानीं ॥ तेचि तयाची राजधानी ॥
तेथें राहोनि शेषशयनीं ॥ असे गोविंद ॥२९॥
तेथें दिव्य सहस्त्र युगें ॥ निद्रिस्थ योगमायेचेनि संगें ॥
आतां जीवदेह आंगें ॥ ऐकें राया ॥३०॥
तेचि मूळीं आदिदेवता ॥ तेथें मिळणी गा भारता ॥
जैसी नदी मिळणी दृष्टांता ॥ सागेरेंसीं ॥३१॥
प्राण चक्षु आदित्य वाता ॥ जीव देही इष्टदेवता ॥
सर्व मिळती कल्पांता ॥ आदिमूर्तीसी ॥३२॥
परि शुभाशुभ आचरण ॥ तेंचि जीवीं राहे संलग्न ॥
मागुती होय आयागमन ॥ सर्वजीवांचें ॥३३॥
ऐसा सर्व जाहलिया क्षयो ॥ उदकें ओहटे ब्रह्मकटाहो ॥
परि एक राहिला मार्कंडेयो ॥ गोविंद देखे॥३४॥
जयें प्रळयाची सर्व वार्ता ॥ देखिली असे गा भारता ॥
तो सुषुप्तिअवस्थें तत्वतां ॥ राहिला असे ॥३५॥
ऐसा प्रळयो पावे अवसान ॥ तंव तो राहिला अनन्य ॥
पुन्हां मागुती होय निर्माण ॥ भूमंडळ ॥३६॥
सप्त समुद्र द्वीपवती ॥ फळें पुष्पें सर्व वसुमती ॥
परि उदासपणें गा भूपती ॥ देखे तो पैं ॥३७॥
मग मार्कंडेयो निरंतरीं ॥ तीर्थयात्रा करी उदरीं ॥
ऐसें हिंडतां मुखाभीतरीं ॥ पडिला मुनी ॥३८॥
पाहे तंव देखे अंधकार ॥ चंद्र तारा ना दिनकर ॥
उदकमय ऋषेश्वर ॥ देखे सकळ ॥३९॥
मग भ्याला मुनिरावो ॥ ह्मणे सत्य जाहला प्रळयो ॥
ह्मणोनि स्मरण करी मार्कंडेयो ॥ श्रीहरीचें ॥४०॥
जयजया जन्मस्थितिविनाशा ॥ जयजयाजी आदिपुरुषा ॥
जयजय हो जगन्निवासा ॥ अनंता तूं ॥४१॥
जयजयाजी जगन्नाथा ॥ स्थावर जंगमा पूर्ण भरिता ॥
सगुणनिर्गुण उभयतां ॥ तूंचि देवा ॥४२॥
तंव तेज प्रगटलें तेजःपुंज ॥ जें त्रैलोक्याचें मूळबीज ॥
मग पाहतसे चोज ॥ मार्कंडेय तो ॥४३॥
तया नमस्कारुनि शिरसा ॥ मुनि ह्मणे गा दिव्यप्रकाशा ॥
तुह्मी कोण जी महापुरुषा ॥ सांगा मज ॥४४॥
तो कृपाळु सहस्त्रशिर ॥ ह्मणे मी अभेद अजर ॥
केशवरावो पुरुषाकार ॥ तोचि मी एक ॥४५॥
आणि बीजप्रमाणास ॥ मीचि होय अविनाश ॥
चंद्र सूर्य दिशा दश॥ हे अंश माझे ॥४६॥
तये वेळीं मार्कंडेयो ॥ मनीं आनंदल निर्भयो॥
तंव अदृश्य जाहला देवो ॥ सहस्त्रशिर ॥४७॥
मग ऋषि जाहला चिंतातुर ॥ ह्मणे मी येकला काय करुं ॥
तंव मुखामाजी ऋषेश्वरु ॥ पडे मागुता ॥४८॥
तयासि जाहलें स्वप्रगत ॥ मागील विसरे समस्त ॥
तीर्थयात्रा पुनरागत ॥ करी उदरीं ॥४९॥
ऐसी तीर्थ यात्रा हिंडतां ॥ मुखामाजी पडे अवचिता ॥
उदकमयचि गा भारता ॥ देखे मागुती ॥५०॥
तेथें वट एक अकल्पित ॥ उदकावरी देखे तरत ॥
आणि बाळ एक निद्रिस्थ ॥ पत्रीं तयाचे ॥५१॥
दिसती वटा तीन डहाळिया ॥ एक मुळ सहा फांटे तया ॥
आणि अठरा पारंबिया ॥ पत्रें अनंत ॥५२॥
विस्मय जाहला ऋषेश्वरा ॥ ह्मणे मी जागा कीं निदसुरा ॥
तंव बाळ बोलिला नरेंद्रा ॥ मुनिवर्यासी ॥५३॥
ह्मणेरे मार्कंडेया बालका ॥ आतां ये न धरीं शंका ॥
तंव ऋषि कोपोनियाम तवका ॥ बोले तयासी ॥५४॥
कीं एकवीसकल्प जन्मपत्रिका ॥ मज क्रमिली अविवेका ॥
तरि मज ह्मणसी निका ॥ तूं बाळक ॥५५॥
तंव मुनीसि ह्मणे वटेश्वर ॥ तवजनकें मागितला वर ॥
कीं चिरंजीव करावा कुमर ॥ माझा तुवां ॥५६॥
ह्मणोनि एकवीस कल्प गणना ॥ तूं चिरायु झालासि वरदाना ॥
बाळक ह्मणतां साभिमाना ॥ चढलासि कां ॥५७॥
ऐसें ऐकोनियां मुनी ॥ मग धाविन्नला चरणीं ॥
सद्गदीत पुसे वदनीं ॥ बाळकासी ॥५८॥
ह्मणे तूं कोण गा प्रसिद्ध ॥ येरु ह्मणे मी बाळमुकुंद ॥
हा दावाया प्रळयविनोद ॥ राखिलें तुज ॥५९॥
तरी हें माझें प्रळयचरित्र ॥ जगीं विस्तारावें समग्र ॥
आणि निर्माणाचें अगोदर ॥ सांगावें जगा ॥६०॥
मग मार्कंडेय करी स्तुती ॥ जयजयाजी कमळापती ॥
तंव अदृश्य जाहली मूर्ती ॥ बाळमुकुंदाची ॥६१॥
मागुता देखे अंधकार ॥ जाणों उदकमय सागर ॥
मग तो मुरडला ऋषेश्वर ॥ भ्यालेपणें ॥६२॥
ऐसा मुरडतां मार्कंडेय मुनी ॥ मागुती पडला मुखातुनी ॥
तीर्थयात्रा पुण्यपणीं ॥ करीत हिंडे ॥६३॥
तंव सृष्टीचा जाहला अवसर ॥ समयीं देवें केला हुंकार ॥
महाघोषें शब्द गंभीर ॥ त्रिभुवनीं जो ॥६४॥
काय ह्मणों महाशस्त्र ॥ तेणें प्रळयोदका पाडिलें छिद्र ॥
तया अवकाशें गा विवर ॥ आकाश झालें ॥६५॥
तें आकाश प्रसवे मारुता ॥ तेणें उदक आटलें भारता ॥
वायुउदकाचिया सुरता ॥ उपजला अग्नी ॥६६॥
मग अग्नीची उठली ज्वाळा ॥ तेणें शोषिलें प्रळयजळा ॥
तंव वायु अग्निसवें निर्मळा ॥ उपजलें जीवन ॥६७॥
तंव त्या हरीचें नाभिजळ ॥ तेथें उदेलें सहस्त्र कमळ ॥
कनककांती महा कीळ ॥ अनुपम्य जें ॥६८॥
तयाचीं पत्रें ते महाशैल ॥ केसर ते अष्टकुळाचळ ॥
मध्यें वर्तत गा वर्तुळ ॥ महामेरु ॥६९॥
त्याचे गर्भींचा आमोद ॥ तेचि सप्तसिंधु अगाध ॥
कमळकांती ते प्रसिद्ध ॥ पृथ्वी जाण ॥७०॥
ऐसा झाला कमळविकास ॥ तेथें उपजला महाहंस ॥
चहूंमुखीं महा घोष ॥ चौंवेदांचा ॥७१॥
तंव मधुकैटभ दोनी ॥ अठ्ठावीस युगांचे अवसानीं ॥
उपजले हरीच्या श्रवणीं ॥ मलस्त्रावें ॥७२॥
एक कृष्ण एक रक्तवर्ण ॥ महाबळी दीप्तिमान ॥
उदकीं धांडोळती तंव ब्राह्मण ॥ देखिला विरिंची ॥७३॥
ते ब्रह्मयासि ह्मणती दोनी ॥ तूं आह्मासि मिळें समरंगणीं ॥
ब्रह्मा ह्मणे मी नेणें स्वप्नीं ॥ युद्धकळा ॥७४॥
पैल निद्रिस्थ असे शयनी ॥ तो तुमची पुरवील अयनी ॥
ऐसें ऐकतां आले दोनी ॥ नारायणा जवळी ॥७५॥
ते जाणोनि दुराचारी ॥ योगमाया जागले श्रीहरी ॥
मग मांडली महामारी ॥ तिघांजणासी ॥७६॥
परम प्रचंड महावीर ॥ विष्णूसि भिडती सहोदर ॥
युद्ध जाहलें दिव्य सहस्त्र ॥ वर्षें वरी ॥७७॥
शेवटीं विष्णु बोले वचन ॥ मागारे तुह्मासि झालों प्रसन्न ॥
मग ते ह्मणती तूंचि कृपण ॥ माग आह्मासी ॥७८॥
हरीनें घेवोनि भाषदान ॥ ह्मणे मज द्या आपुले प्राण ॥
ते ह्मणती नसेल जीवन ॥ तेथें वधीं आह्मातें ॥७९॥
जेथें कवणा नाहीं मरण ॥ तेथें घेईं आमुचे प्राण ॥
हें आमुचें सत्यवचन ॥ साच करीं गोविंदा ॥८०॥
ऐसी जाणोनि सांकडी ॥ देवें केली ऊर्ध्व मांडी ॥
मग ते निवटिले धरोनि मुंडी ॥ दोनी असुर ॥८१॥
त्यांचिया मेदाची पडली घाणी ॥ उदक आटतां जाहली अवनी ॥
ह्मणोनि नाम जाहलें मेदिनी ॥ मेदास्तव ॥८२॥
मागुती ब्रह्मयानें समग्र ॥ रचिलें हें सर्व चराचर ॥
पूर्वकर्माची कीं गळसर ॥ बाधली तया ॥८३॥
मग त्या बंधुवां उभयतां ॥ देवें धाडिलें मुक्तिपंथा ॥
हे हरिवंशींची कथा ॥ कथिली तुज ॥८४॥
मधुकैटभ महा श्रोत्री ॥ हरिवंशीं महा क्षेत्री ॥
ते वधिता जाहला श्रीहरी ॥ हयग्रीवरुपें ॥८५॥
आणिक कोणे एके कल्पांतीं ॥ हिरण्य गर्भापासोनि उत्पत्ती ॥
हें विष्णुपुराणीं नानामतीं ॥ कथिलें असे ॥८६॥
ओंकार गर्भींचा मारुत ॥ तो प्रसवला घवघवीत ॥
बुहुद जाहला अकल्पित ॥ बहुतां काळें ॥८७॥
तो हिरन्य अंडवत ॥ माजी ब्रह्मासनीं निजदैवत ॥
मग पूर्ण झालिया अकल्पित ॥ पघळे अंड ॥८८॥
जारु मुराला ते जाहली सृष्टी ॥ आकाश बोलिजे ऊर्ध्व कवटी ॥
पाताळ बोलिजे तळवटीं ॥ खालील संपुट ॥८९॥
तो हिरण्यगर्भ गा भूपती ॥ ऐसिया कल्परचना होती ॥
लीलालाघवी आदिमूर्ती ॥ ईश्वराची ॥९०॥
मग रचिला स्वर्ग लोक ॥ हें उपनिषदाचें वाक्य ॥
तें ऐकावें गा सम्यक ॥ भारता तूं ॥९१॥
ब्रह्मलोक आणि प्रजापती ॥ गंधर्वादि शिवस्थिती ॥
नक्षत्रलोक निशापती ॥ आदित्य लोक पैं ॥९२॥
देवलोक अंतरिक्ष ॥ पितरलोक भूर्लोक ॥
भुवर्लोक पृथ्वीलोक ॥ उदक वहिलें ॥९३॥
मग प्रजा उद्भवल्या मानस ॥ ब्रह्मवंश जाहले बहुवस ॥
ते परमेष्ठीचे पुत्र दश ॥ सांगतों तुज ॥९४॥
मरीचि अत्रि नारद ॥ कश्यप अंगिरा पुलस्त्य विशद ॥
पुलह ऋतु वसिष्ठ प्रसिद्ध ॥ दक्षादि पैं ॥९५॥
कश्यपासि स्त्रिया तेरा ॥ त्या प्रसवल्या चराचरा ॥
तें ऐक आतां नरेंद्रा ॥ भारता तूं ॥९६॥
अदितीपासाव सुरवर ॥ दितीपासाव असुर ॥
विनता प्रसवे पक्षधर ॥ कटू अहिकुळ ॥९७॥
गण गंधर्व यक्ष किन्नरां ॥ अनुक्रमें प्रसवल्या सुंदरा ॥
आतां मनुरचना नरेंद्रा ॥ सांगों तुज ॥९८॥
स्वायंभुव स्वारोचिष सुगत ॥ उत्तम तामस रैवत ॥
चाक्षुष जाहला संभूत ॥ साहवा मनु ॥९९॥
प्रस्तुत सातवा असे वर्तत ॥ तो मनु बोलिजे वैवस्वत ॥
हा सांगितला वृत्तांत ॥ उपनिषदाचा ॥१००॥
पुढें आठवा सावर्णिक ॥ दक्ष ब्रह्म धर्म देख ॥
रुद्र देव इंद्र सम्यक ॥ हे सावर्णि मनु ॥१॥
ऐसे हे चतुर्दश मनु ॥ आतां वैवस्वत वर्तमानु ॥
तया आज्ञापी चतुराननु ॥ प्रजाकामें ॥२॥
मग तया वैवस्वता ॥ जाहली सृष्टीची अहंता ॥
वेद शक्ती अंगीं असतां ॥ उपदेशिलेंसे ॥३॥
कीं सृष्टी प्रकृतिमय ॥ रचावें तुवां चराचर ॥
ह्मणोनि उपदेशिले मंत्र ॥ सर्वबीजांचे ॥४॥
मग तो उत्तरेचिया सरीं ॥ मनवादि नाम क्षेत्रीं ॥
स्वर्गंगेचिया तीरीं ॥ मांडी अनुष्ठान ॥५॥
कंठप्रमाण उदकीं ॥ मंत्र साधिला श्रेष्ठ विशेषीं ॥
येकाग्रमनें द्वादशवर्षीं ॥ साधिला तेणें ॥६॥
तेंचि बीज सर्वसाधन ॥ उदकीं करी अघमर्षण ॥
एक संवत्सर केलें तर्पण ॥ श्रीअनंतासी ॥७॥
तैसाचि एक संवत्सरवरी ॥ दर्भ घेवोनि दक्षिणकरीं ॥
आहुती देतां वेदमंत्रीं ॥ प्रकाशली दीप्ती ॥८॥
ते आदिदेवता दीप्ती ॥ जळीं उपजली आदिशक्ती ॥
ते शतरुपा देवी बोलती ॥ हवनीं प्रथम ॥९॥
सवेंचि उपजला धान्यवंशु ॥ अखिल धान्यांचा सौरसु ॥
तो घेवोनि निघाला बीजरसु ॥ सर्वधान्यांचा ॥१०॥
तो सर्व धान्यांचा प्रकाश ॥ तेणें नाम पावला सुग्रास ॥
ह्मणोनि प्रसवे सुधारस ॥ मुखीं त्याच्या ॥११॥
हे अद्यापि असे प्रचीती ॥ साठी वरुषांचिया प्राप्ती ॥
धान्य प्रसवतसे राती ॥ सुधांशु तो ॥१२॥
मग तया साळी अंबुजा ॥ खेळ मांडिला असे सहजा ॥
कर्दमाच्या करोनि प्रजा ॥ खेळे शतरुपा ते ॥१३॥
मृत्तिकेची करोनि पुतळी ॥ शिवशक्ती क्रीडा मेळीं ॥
खेळ खेळे मनूचे राउळीं ॥ इच्छेस्तव ॥१४॥
द्विचरणी चतुष्पदें ॥ शतचरणी खडाष्टविधें ॥
विषमचरण नानाभेदें ॥ केली पुतळी कर्दमाची ॥१५॥
नानाभिन्न रंग मतीं ॥ स्वभाववशें भिन्नोक्ती ॥
बाळ लीला आदिशक्ती ॥ खेळे खेळ ॥१६॥
मग तें वंशनिर्मित धान्य॥ दोघीं केलें असे भक्षण ॥
तेणें विकासलें मन ॥ कामचेष्टेचें ॥१७॥
मग तया ब्रह्मसुता ॥ उठली विरहव्यथा ॥
देखोनि बाळेची स्वरुपता ॥ भ्रमला तो ॥१८॥
मनु तिचा अभिलाष धरी ॥ तंव ते बोले सुंदरी ॥
ह्मणे तूं पिता मी कुमरी ॥ सत्य जाण ॥१९॥
तयेसि मनु जाहला बोलता ॥ मी तुझा कैसेनि पिता ॥
तंव ते ह्मणे गा ताता ॥ अवधारिजे ॥१२०॥
तवमंत्रें शक्तिबीज ॥ उदकीं प्रसवलें तेज ॥
तेजगर्भीं उत्पत्ति मज ॥ झाली तेथें ॥२१॥
ह्मणोनीच गा वैवस्वता ॥ तूं होसी माझा पिता ॥
परि तो तया शब्दार्था ॥ नेदी उत्तर ॥२२॥
मग तेणें वैवस्वतें ॥ अविद्या धरिली स्वहस्तें ॥
अवलोकिलें भोंवतें ॥ साभिलाषें ॥२३॥
तया भेणें ते सुंदरी ॥ निघाली पुतळीच्या उदरीं ॥
ऐसीच सर्वांच्या अंतरीं ॥ प्रवेशली ते ॥२४॥
ते रिघाली गाईच्या उदरीं ॥ मनु प्रवेशे वृषभशरीरीं ॥
ऐसी च्यारीखाणी सुंदरी ॥ प्रकाशली सकळ ॥२५॥
मग निघाली अजेच्या उदरीं ॥ तयेच्या पदा भीतरीं ॥
रीघ करीतसे सुंदरी ॥ निर्धारें पैं ॥२६॥
हस्ती रासभांचे उदरीं ॥ ते लपतसे गा सुंदरी ॥
वर्तुळाकार चरण चारी ॥ प्रकाशलें सकळ ॥२७॥
मग निघाली हंस उदरीं ॥ पक्षिजाती नानापरी ॥
ते चारी खाणी सुंदरी ॥ प्रकाशलीसे ॥२८॥
मग रचिला ब्रह्मांडगोळ ॥ तो साजला सर्वकाळ ॥
हा परस्परें जाहला खेळ ॥ अविद्येचा ॥२९॥
ऐसी प्रकाशली सुंदरी ॥ तेचि बोलिजे मन्वंतरी ॥
वैवस्वताचे चरित्रीं ॥ ऐसिये परी ॥१३०॥
हें उभारलें दिसे सर्वत्र ॥ परि मृत्तिका मूळक्षेत्र ॥
शतरुपा केलें चरित्र ॥ बाळलीला पैं ॥३१॥
तोचि जाहला गा विस्तार ॥ मग व्यासमुनीनें केला आचार ॥
वर्णावर्ण धर्म पवित्र ॥ केला तिहीं ॥३२॥
ऐसें न सरे सांगतां ॥ हे उपनिषदाची कथा ॥
तरी हा उत्पत्तिप्रळयो गा भारता ॥ नाशिवंत ॥३३॥
आतां पूर्ण जाहली कथा ॥ फळश्रुती ऐकावी श्रोतां ॥
कथामात्रें महा दुरितां ॥ होइजे वेगळें ॥३४॥
हा असे कथाकल्पतरु ॥ सर्वपुण्यांचा सागरु ॥
अपत्य व्हावया निर्धारु ॥ श्रवणमात्रें ॥३५॥
यज्ञकर्माचें सुकृत ॥ गोविंदनामें लाभे सत्य ॥
आणि निर्धनाचे मनोरथ ॥ होतील पूर्ण ॥३६॥
भावें शुद्ध ऐकिजे कथा ॥ तैं सौभाग्य होय पतिव्रतां ॥
रोगांचिया दुःखव्यथा ॥ नासती सत्य ॥३७॥
अमरावतीचा कल्पतरु ॥ तो छाये निववी वीरु ॥
आणि दे भोजन आहारु ॥ उदरप्रमाण ॥३८॥
तैसा नव्हे कथाकल्पतरु ॥ हा त्रिविधताप परिहारु ॥
जयाचे प्रतिपदीं हरिहरु ॥ असे ब्रह्मा ॥३९॥
याचें जाहलिया श्रवण ॥ भवताप होती हरण ॥
आणि हरिचरणीं भजन ॥ घडे मनुष्यां ॥१४०॥
आतां ह्मणतसे कविता ॥ सावधान व्हावें श्रोता ॥
विस्तार करावया समस्ता ॥ कल्पतरु हा ॥४१॥
तुह्मीं ज्ञाते वेदमूर्ती ॥ तेथें मी कैसा मंदमती ॥
बोबडया बोलाची भारती ॥ निरोपिली तुह्मां ॥४२॥
हा कथारत्‍नसुढाळ ॥ येकवटला परम सुशीळ ॥
तरी श्रवणीं घालावें मुक्ताफळ ॥ श्रोते जनीं ॥४३॥
पंच अमृतां माजी उंच ॥ जीची उपमा तुह्मां साच ॥
ह्मणोनि वाक्यइक्षूचा रस ॥ तुह्मां योग्य ॥४४॥
सहस्त्रनाम बोलिजे श्रोतीं ॥ सर्व पातकां पळ होय पुढती ॥
हे कथा ऐकावी महंतीं ॥ प्रथम स्तबकाची ॥४५॥
आतां द्वितीय स्तबक ॥ तो ऐकिजे पुण्यश्लोक ॥
कल्पतरु नामें घोष ॥ हरिनामाचा ॥४६॥
नानापुराणींचें सार ॥ जैसी इक्षुगर्भी रसधार ॥
तें श्रोतयां वाढीन क्षीर ॥ कृष्णकृपेचें ॥४७॥
हें करावया कारण ॥ जे उद्धरावे सर्व जन ॥
ह्मणोनि रचिलें रत्‍न ॥ कल्पतरु हा ॥४८॥
जैसें तुंबिनीचें फळ ॥ लोकां हित करी केवळ ॥
आपण तरे काय नवल ॥ महापूरातें ॥४९॥
कवीचा असे भाव ऐसा ॥ जे वृद्धी करावी वेदविलासा ॥
परद्रव्याच्या द्रव्यांशा ॥ न करी तुटी ॥१५०॥
जें असे ऋषिप्रणित ॥ तेंचि बोलिजे सत्य ॥
ऐसें जाणावें यथार्थ ॥ श्रोतेजनीं ॥५१॥
प्रथम स्तबक कल्पतरु ॥ पूर्ण जाहला मनोहरु ॥
आतां द्वितीयस्तबकाचा विस्तारु ॥ दाखवा मज ॥५२॥
कौंडण्य गोत्र वसिष्ठ मैत्रावरुण ॥ प्रविण त्रिगुणयोग सांख्यधारण ॥
महाधर्मपरायण ॥ अंबऋषीचें ॥५३॥
त्या अंबऋषीची कांता ॥ कमळजा नामें पतिव्रता ॥
ते प्रसवली विष्णुभक्ता ॥ कृष्णकवीसी ॥५४॥
ते माझी धन्य पैं माता ॥ काय वर्णावी तयेसि आतां ॥
कर्पूरा सौरभ्य तरी देतां ॥ गौरव जैसा ॥५५॥
गोदेच्या दक्षिणतीरीं ॥ पद्मपुरी बोलिजे द्वापारीं ॥
ग्रंथ जाहला पुण्यक्षेत्रीं ॥ नाशिकस्थानीं ॥५६॥
अरुणा वरुणा गोदावरी ॥ कपालेश्वर साक्ष सुंदरी ॥
कल्पतरु पुण्यपवित्रीं ॥ वाहिला गोविंदचरणीं ॥५७॥
हे कल्पतरुची कथा ॥ प्रीतिपावो अनंता ॥
समस्तां जाहला विनविता ॥ कृष्णयाज्ञवल्की ॥५८॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ प्रथम स्तबक मनोहरु ॥
प्रळयउत्पत्तिविस्तारु ॥ पंचदशोऽध्यायः संपूर्ण हा ॥१५९॥
श्रीगोपालकृष्णार्पणमस्तु ॥स्तबकओव्यासंख्या ॥२६२५॥शिवं भवतु ॥
॥ इति प्रथमस्तबकः समाप्तः ॥