काल आत्माऽऽगमो लोकः स्वभावो धर्म एव च ।
इति मां बहुधा प्राहुर्गुणव्यतिकरे सति ॥३४॥
केवळ मायामय कल्पित । संसार तो अज्ञानजनित ।
एकातें अनेक म्हणत । चित्तें दुश्चित्त होउनी ॥८४॥
कनकबीजसेवनें जैसें । शहाणें माणूस होय पिसें ।
मग त्यासी नसतेंचि आभासे । ससे मासे गो सर्प ॥८५॥
तैसें मायावशें अतिभ्रांता । नसतें अनेकत्व भासे चित्ता ।
नभीं गंधर्वनगर पाहतां । दिसे शोभिता पुरदुर्गु ॥८६॥
कां अंधारीं दोरु दिसे डोळां । म्हणे सर्प दंड कीं सुमनमाळा ।
नाना एकावळी मुक्ताफळां । कोणी अबळा विसरली ॥८७॥
तेवीं निजात्मा मी पुरुषोत्तम । त्या मज नानारूपें नानाकर्म ।
काळु आत्मा आगम । स्वभावधर्म मज म्हणती ॥८८॥
'काळु' म्हणती प्रकृतिक्षोभकु । 'आत्मा' म्हणती प्रकृतिनियामकु ।
'वेद' म्हणती कर्मबोधकु । अदृष्टद्योतकु 'धर्म' म्हणती ॥८९॥
अदृष्ट दृष्ट करूनि भोगविजे । यालागीं 'धर्म तो म्हणिजे ।
आतां 'स्वभावो' जेणें बोलिजे । तेंही सहजें परियेसीं ॥६९०॥
आत्मा भोक्ता हा 'स्वभावो' । जेणें परिणामें देवाधिदेवो ।
इत्यादिका हेतु पहा हो । मजचि 'स्वभावो' म्हणताति ॥९१॥
अदृष्टाचें फळ नाना लोक । 'लोक' म्हणावया हेतु हे देख ।
एवं मज एकांतें अनेक । मिथ्या मूर्ख मानिती ॥९२॥
नानारंगांचिया वृत्ती । चित्र लिहलें यथानिगुती ।
तेंही नानाकारें दिसे भिंतीं । सर्वव्यक्तिद्योतक ॥९३॥
तैसे नानाकार नाना धर्म । नाना नामें नाना कर्म ।
तें अवघा आत्माराम । सर्वोत्तम सर्वथा ॥९४॥
मजवेगळा रिता कांहीं । अणुभरी ठाव उरला नाहीं ।
मी सर्वात्मा सर्व देहीं । सर्वगत पाहीं सर्वदा ॥९५॥
जैसे सागरामाजीं तरंग । तैसें मजमाजीं दिसे जग ।
जग नव्हे तें मीचि चांग । सुख अव्यंग मजमाजीं ॥९६॥
मी शुद्ध-बुद्ध-मुक्तस्वभाव । त्या मज नानात्वें ठेविती नांव ।
उद्धवा ज्यासी जैसा भाव । तैसा मी देव तयासी ॥९७॥
नास्तिक्य वसे ज्याचे ठायीं । त्यासी मी सर्वथा कोठें नाहीं ।
आस्तिक्यवंतालागीं पाहीं । मी सर्वांठायीं तिष्ठतु ॥९८॥
भावार्थे जो मज जेथें पाहे । त्यासी मी तेव्हांचि तेथें आहें ।
मज पावावया उपाये । बहुत पाहें न लगती ॥९९॥
मी सर्वात्मा सर्वमत एकु । ऐसा जयाचा भाव निष्टंकु ।
तोचि पढियंता मज एकु । ज्ञानतिलकु तो माझा ॥७००॥
तो आत्मा मी त्याचें देह । मी ध्याता तो माझें ध्येय ।
मी ज्ञाता तो शुद्ध ज्ञेय । ऐसा पढिये तो आम्हां ॥१॥
उद्धवा हे एकात्मताभक्ती । सज्ञान ज्ञातें येणें भजती ।
तयां मज अभेदप्रीती । तुवांही या रीती भजावें ॥२॥
परमात्मा एक नित्य शुद्ध । त्यासी मायामय संसारबंध ।
मिथ्या जाण देहसंबंध । हा 'निजात्मबोध' पैं माझा ॥३॥
हा मिथ्यासंबंध पडे जीवासी । आत्मज्ञानें मुक्ति त्यासी ।
हें मागें बोलिलों तुजपाशीं । तेंचि मतनिरासीं दृढ केलें ॥४॥
धरोनि श्लोक चौदावा । अंतीं श्लोक चौतिसावा ।
मीमांसकमताचा आघवा । निरासु बरवा येणें केला ॥५॥
एवं निरसोनि मतांतर । अद्वैत स्थापिलें दृढतर ।
हेंचि निजज्ञान साचार । चराचरवरिष्ठ ॥६॥
अद्वैतज्ञान शुद्ध चोख । ऐकोनि उद्धवा जाहलें सुख ।
हृदयीं दाटला जी हरिख । पाहे श्रीमुख कृष्णाचें ॥७॥
चालिलें सात्त्विकाचें भरितें । चित्त विसरलें चिंतनातें ।
लोटले जी तेथें । आपआपणियातें विसरला ॥८॥
उद्धवासी नावेक । पडोनि ठेलें जी टक ।
सावध होऊनियां देख । कृष्णसंमुख तो झाला ॥९॥
अद्वैतभजनें जे भजते । ते भक्त कृष्णासी आवडते ।
तें केवीं प्राप्त होय मातें । यालागीं हरितें पुसतु ॥७१०॥