अध्याय ८९ वा - श्लोक ६१ ते ६६

इत्यादिष्टौ भगवता तौ कृष्णौ परमेष्ठिना । ओमित्यानम्य भूमानमादाय द्विजदारकान् ॥६१॥

शुक म्हणे मात्स्यीमानसहंसा । हरिगुणश्रवणें दुरितध्वंसा । जो अनंतासन ईश ईशां । ऐश्वर्या अशेषा अधिष्ठान ॥९२॥
तेणें भगवंतें या प्रकारें । ते उभय कृष्ण अत्यादरें । उपदेशिले धर्मकैवारें । करुणाकरें जगदीशें ॥९३॥
तो ऐकोनि इष्टोपदेश । मग विजय आणि यादवेश । अवश्य म्हणोनि नम्रशीर्ष । नमूनि परेश ॥९४॥
सम्यक्प्रकारें आज्ञा प्राप्त । घेऊनि द्विजपुत्रांतें त्वरित । रथीं बैसले तयां सहित । संतुष्टचित्त उभयतां ॥५९५॥

न्यवर्त्ततां स्वकं धाम सम्प्रहृष्टौ यथागतम् । विप्राय ददतुः पुत्रान्यथारूपं यथावयः ॥६२॥

त्रैलोक्यमंडन अतिपावन । स्वकीयधाम जें द्वारकाभुवन । त्याप्रति जावया कृष्णार्जुन । परतले पूर्ण आनंदें ॥९६॥
जैसें आले जया पंथें । तैसेच चालिले मागुते । ध्वान्त लोकालोकगिरीतें । सप्तद्वीपांतें लंघूनी ॥९७॥
सम्यक प्रकर्षें हर्षायमाण । द्वारकेनिकट । सहस्यंदन । पावतां श्रीधरें पाञ्चजन्य । उरुरवें जाण आस्फुरिला ॥९८॥
तंव यदुगणादि द्वारकावासी । चकोर जैसे शशाङ्कलक्ष्मी । कीं मित्रोदया सापेक्ष पक्षी । तेंवि कृष्णागमनासी इच्छिती ॥९९॥
तिहीं ऐकूनि कंबुरव । हर्षें उत्सुक जाले सर्व । गोपुरीं दामोदरीं सजव । वेंघूनि माधव पाहती ॥६००॥
कोण्ही पुराबाह्य ससंभ्रम । धाविन्नले जन सप्रेम । कोण्ही पथीं ठेले दर्शनकाम । सांडूनि धाम नागरिक ॥१॥
लालस ललना हरिप्रेमळा । प्रेमा जयांचा नित्य आगळा । गवाक्षद्वारीं सत्वशीळा । तिष्ठती अबळा दामोदरीं ॥२॥
कोण्ही नागरा प्रेमादरा । पहावया सौन्दर्यसागरा । रथ्याप्रदेशीं स्नेहातुरा । तिष्ठती अपारा प्रमोदें ॥३॥
तया सकळांसी प्रोत्साहित । अपिच्यदर्शनें प्रमुदित । महाद्वारें द्वारके आंत । श्रीकृष्णनाथ प्रवेशला ॥४॥
सपार्थ द्विजसुत रथारूढ । जननयनांचें पुरवित कोड । राजमार्गें नृपसभे रूढ । आला प्रौढविन्दानी ॥६०५॥
नृपा जुहारूनि कृष्णार्जुन । सभे बैसले प्रतापवान । अद्भुत देखोनि विन्दात । विस्मयापन्न सभासद ॥६॥
मग संतुष्टमनें तत्काल । ब्राह्मणा बाहूनि उतावीळ । तयाकारणें पार्थ गोपाळ । देते जाले दश पुत्रां ॥७॥
अन्वनुवर्षाचे कनीय । एकएकाहूनि विप्रतनय । ते यथारूप यथावय । अर्पिले सोत्साह ब्राह्मणा ॥८॥
तेणें ब्राह्मणाचा हरला खेद । हृदयीं दाटला परमानंद । अर्जुना देवूनि आशीर्वाद । गेला सुतवृंदसह सदना ॥९॥
ऐसें हें भगवच्चरित । जनीं देखोनि परमाद्भुत । विस्मयें दाटले समस्त । लीला अघटित वर्णिती ॥६१०॥
अनिस्तीर्णप्रतिज्ञापर । अर्जुन सेवितां वैश्वानर । जीवविला दावूनि द्विजकुमर । करुणाकर भक्तांचा ॥११॥
एवं भगवन्महिमोत्कर्ष । जनीं अनुभविला अशेष । अनंतकोटिब्रह्माण्डाधीश । श्रीकृष्णास वोळखिलें ॥१२॥
अर्जुना मनीं अभिमान । होता स्ववीर्याचा पूर्ण । तो गेला सर्वही उडोन । कृष्णीं लीन स्वयें झाला ॥१३॥
कवण्या प्रभावें म्हणसी ऐसा । सुभद्राभर्ता जाला सहसा । तरी त्याही ऐकें अर्थविशेषा । नराधीशा परीक्षिति ॥१४॥

निशाम्य वैष्णवं धाम पार्थः परमविस्मितः । यत्किञ्चित्पौरुषं पुंसां मेने कृष्णानुकम्पितम् ॥६३॥

देखोनि तें विष्णूचें धाम । जें ब्रह्मादिकां अतिदुर्गम । अद्भुतैश्वर्यें अनुपम । द्युतिमंत परम विराजित ॥६१५॥
जें प्रकृतिहूनियां पर । स्वप्रकाश निरंतर । लोपती कोटि दिवाकर । सम धुन्धुर जे ठायीं ॥१६॥
जेथ अनंतासम पुष्कराक्ष । परमपुरुष त्रिजगाध्यक्ष । अष्टभुज चारु सुवेश । श्रियाद्यशेष सेविती ज्या ॥१७॥
आयुधें तिष्ठती मूर्तिमंत । ऋद्धिसिद्धि दास्यनिरत । अलक्ष विधिहरां समर्थ । तें पाहूनि पार्थ सुविस्मित ॥१८॥
वारंवार तें मनीं स्मरे । त्म्व तंव मिश्रित आश्चर्यभरें । श्रीकृष्णाचेंचि ऐश्वर्य सारें । ऐसें अंतरीं निर्द्धारी ॥१९॥
जें किंचित पुरुषाचे ठायीं सार । पौरुष केवळ उर्जितकर । विद्यावयुनबळप्रकार । यशादि समग्र शूरत्व ॥६२०॥
तें कृष्णकृपेचें सर्वहि करणें । हें मानिता झाला निश्चित मनें । वृथा नाडिती अभिमानें । प्राकृतें हीनें अविचारें ॥२१॥
कृष्ण साक्षात् परमेश्वर । सकळसिद्धीचा दातार । भक्तानुकंपी श्रेयस्कर । हा विश्वास प्रवर दृढ केला ॥२२॥
येथूनि संपला हा इतिहास । हरिचरितात्मक अशेष । शुकें येथ कथिला परीक्षितीस । प्रसंगोपात्त प्रास्ताविक ॥२३॥
परी हे भारतयुद्धापूर्वी । वर्तली भगवल्लीला गुर्वी । खूण जाणिजे श्रोतीं सर्वीं । केवळ अगर्वी सप्रेमळीं ॥२४॥

इतीदृश्यान्यनेकानि विर्याणीह प्रदर्शयन् । बुभुजे विषयान्ग्राम्यनीजे चात्यूर्ज्जितैर्मखैः ॥६४॥

ऐसिया प्रकारींचीं बहुत । इये मृत्युलोकीं अत्यद्भुत । वीर्यें अलौकिक रमाकान्त । प्रकर्षें दर्शवीत होत्साता ॥६२५॥
मानवनटनाट्यानुसार । नानाविलास कामप्रचुर । अन्नें पानें गानें अपार । वस्त्रालंकार शृंगार ॥२६॥
साष्ट शत षोडशसहस्र । दिव्याङ्गना ज्या अतिसुन्दर । तिहींसा क्रीडा बहुप्रकार । वनविहार जलकेली ॥२७॥
इत्यादिग्राम्यविषयांतें । ग्राम्मासमान परम आर्त्तें । भोगिता जाला लालसचित्तें । नरानुकारितें जगदात्मा ॥२८॥
आणि स्वयें असतां यज्ञपुरुष । यज्ञभोक्ता त्रिजगदधीश । अत्यूर्जितमखीं सम सापेक्ष । जाला विशेष संयजिता ॥२९॥
ज्योतिष्टोमादि अमोघ यज्ञ । साङ्ग सऋत्विज सदक्षिण । केले भगवंतें परिपूर्ण । आदरें जनसंग्रहार्थ ॥६३०॥

प्रववर्षाखिलान्कामान्प्रजासु ब्राह्मणादिषु । यथाकालं यथैवेन्द्रो भगवान्श्रैष्ठ्यमास्थितः ॥६५॥

जेंवि आपण सर्व कामें पूर्ण । सर्वदा विचरला सुखसंपन्न । तेंवि अखिल ब्राह्मण प्रजाजन । संपदायतन स्वयें केले ॥३१॥
जाया तनय गृह धन धान्य । अन्नें वसनें पदार्थ मान्य । यथेष्ट संतति संपत्ति पूर्ण । सुखकारण वैषयिक ॥३२॥
इत्यादि जे जे अपेक्षित । स्वार्थपूरक काम समस्त । तयां सर्व कामांतें रमानाथ । ऐश्वर्यवंत श्रीकृष्ण ॥३३॥
ब्राह्मण आणि प्रजांचे ठायीं । प्रकर्षें वर्षला सर्वदा ही । निजसुख दिधलें त्यां अक्षयीं । हळहळ कोणा ही असेना ॥३४॥
जये काळीं जैसा काम । तयांसि होय हृदयंगम । तो तो पुरवी मेघश्याम । ऐश्वर्यधाम परमात्मा ॥६३५॥
यथाकाळीं जैसा इन्द्र । वर्षोनिया विपुल नीर । सस्यें तृणें लता तरुवर । सुखनिर्भर संतर्पी ॥३६॥
तेंविच कृष्णें विप्रादि प्रजा । कृपेनें संतर्पिल्या ओजा । ऐसा दृष्टान्त ऋषींचा राजा । बोलिला पैजा श्रीव्यास ॥३७॥
एवं धार्मिक धर्मरक्षक । सुखसंपन्न सुखदायक । शिष्टाचारप्रचारक । ऐश्वर्यें सम्यक विराजित ॥३८॥
सदाचारणें सद्रक्षणें । धर्मपोषणें ऐश्वर्यगुणें । उद्दामवीर्यप्रकटीकरणें । राहिला शिष्टपणें श्रेष्ठत्वीं ॥३९॥
तो चि श्रेष्ठपणें चक्रपाणी । परिवारित साधकगणीं । कैसा वर्तला सर्वजनीं । साधक श्रवणीं तें ऐका ॥६४०॥

हत्वा नृपानधर्मिष्ठान्घातयित्वार्जुनादिभिः । अञ्जसा वर्तयामास धर्म धर्मसुतादिभिः ॥६६॥

शाल्ब पौण्ड्रक विदूरथ । काशीपति वक्रदंत । कालयवन अधर्मरत । निन्दक दुर्दान्त शिशुपाळ ॥४१॥
इत्यादि अनेक अधर्मिष्ठ । जे दुराचारी केवळ नष्ट । तयां नृपांतें कंबुकंठ । वधूनि प्रकट स्वहस्तें ॥४२॥
आणि अर्जुनादि स्वपाल्यमान । तेथें स्वसामर्थ्य प्रकटून । कितिएकांतें तयां करून । स्वयें वधवून कौशल्यें ॥४३॥
राजसूययज्ञप्रसंगीं । तैसेंच भारतयुद्धरंगीम । कीं पाण्डवाश्वमेधयागीं । दुष्टांलागीं निवटून ॥४४॥
मग कृषीवळ जैसा तृणादिकां । काढून सस्यामाजिल निका । राहे निवान्त लक्षूनि पिका । तद्रक्षकां स्थापूनी ॥६४५॥
तेंवि धर्मसुत तो युधिष्ठिर । आदि करूनि पाण्डवनिकर । तिहींसीं यदुगणासह श्रीधर । धर्मानुसार विचरला ॥४६॥
बरव्या प्रकारें अतिसादर । प्रजा करूनि सुखनिर्भर । वर्तता जाला श्रीयदुवीर । होऊनि तत्पर धर्मा प्रति ॥४७॥
दुःकदैन्यादि पाप ताप । भूतळीं सर्वही पावले लोप । अमोघ श्रीकृष्णप्रताप । धर्म अमूप वाढला ॥४८॥
ऐसें अपूर्व हें कथानक । परीक्षितीकारणें श्रीशुक । कथिता जाला प्रेमोत्सुक । चरित सम्यक प्रभूचें ॥४९॥
इतुकेन हा अध्याय बरवा । समाप्ति पावला नित्य नवा । श्रोतीं परिसोनि स्वविसावा । साधिजे अवघा सुश्रवणें ॥६५०॥
नित्य नेमें जे ऐकती पठती । तयांचे सर्वही काम पुरती । जीवत्संताना नारी होती । अखिल संपत्ति नर लाहती ॥५१॥
भगवत्कृपा होय वाड । मुमुक्षूचेंही पुरे कोड । तत्वज्ञान उमजे उघड । सेवितां गोड हरिकथा ॥५२॥
यावरी चरमाध्यायीं कथा । श्रीकृष्णलीला विलासयुक्ता । सहसमस्तमहिषीकृता । समासें तत्वता पुन्हा कथिली ॥५३॥
आणि यदुवंशसंभव यादव । तद्विस्ताराचें अनंतत्व । सकारण वदला मुनिपुङ्गव । देखोनि राव आस्थावी ॥५४॥
तये कथेचें महिमान । कथितां शारदा धरी मौन । परमपावना पावन । साधनांहून अवघियां ॥६५५॥
तेथ श्रोतीं होऊनि सादर । श्रवणवदनें सुधाकार । श्रीकृष्णलीला परम सार । सेविजे अपार सुखकारी ॥५६॥
वेडे बागडे महाराष्ट्र बोल । ठसेठोंबसे आरुष केवळ । परि हरिलीलामृतें रसाळ । उद्गार केवळ गुरुवरदें ॥५७॥
म्हणोनि श्रोतयां हरिगुणरसिकां । गुरुपदकुवलयनिषेवकाम । रुचतील हा भरंवसा निका । मज कृतार्थ रंका करितील ॥५८॥
येर्‍हवीं मी केवळ हीन । मूढमति अप्रवीण । सरतें केलें कृपादान । करूनि पूर्ण गुरुवरें ॥५९॥
आदिनाथ श्रीनारायण । तत्कृपाविभव संपूर्ण । पावला स्वयें कमलासन । देवर्षि संपन्न तद्योगें ॥६६०॥
तेथ दत्तात्रेय दिगंबर । जाला केवळ निर्विकार । तत्कृपापीयूषसार । संप्राप्त प्रवर जनार्दन ॥६१॥
मग तें क्रमलब्ध कृपाबीज । एकनाथीं विरूढलें सहज । विशाळ वाढला शाखापुज्ज । वृक्षराज सकळित ॥६२॥
सुरस तत्फळ सेवूनि शुद्ध । संतृप्त जाला चिदानंद । तत्परिपाटीं श्रीस्वानंद । आणि गोविन्द यथान्वयें ॥६३॥
तेंचि श्रीकृष्णदयार्नवें । ग्रंथभूमीवरी आघवें । प्रेरिलेंसे मुमुक्षुकणवे । करूणाप्रभावें विस्तारें ॥६४॥
तत्कार्याचिये पैं अवधी । स्वकृपायतन मामकी बुद्धि । प्रेरूनि वदला स्वयंसिद्धि । ओवीप्रबंधीं अध्याय हा ॥६६५॥
जेंवि कपोळीं स्पर्शोनि कंबु । ध्रुवा वदनीं वेदकदंबु । मुकुन्दें प्रकटिला स्वयंभु । निरसूनि भाव मौढ्याची ॥६६॥
तेंवि शेषग्रथनकार्यीं मज । मंदमतीतें अर्ह सहज । केलें हें गुरुकृपेचें भोज । प्रतापपुज्ज नाचतसें ॥६७॥
म्हणोनि विवेकवंत नरीं । भजिजे सद्गुरु अत्यादरीं । तत्कृपा संपादिजे पुरी । कल्याणकारी सर्वस्वें ॥६८॥
श्रीमद्भागवत दशम स्कंध । टीका हरिवरद अगाध । दयार्णवकृत परम विशुद्ध । अध्याय प्रसिद्द नव्यायशीवा ॥६६९॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां पारमहंस्यां संहितायां दशमस्कन्धे श्रीशुकपरीक्षित्संवादे हरिवरदाटीकायां दयार्णवानुचरविरचितायां देवत्रयपरीक्षणं द्विजपुत्रानयनं नामो नवतितमोऽध्यायः ॥८९॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्लोक ॥६६॥ टिका ओव्या ॥६६९॥ एवं संख्या ॥७३५॥ ( एकोणनव्वदावा अध्याय मिळून ओवी संख्या ४१४०१ )
 
एकोणनव्वदावा अध्याय समाप्त.