अध्याय ५४ वा - श्लोक ४६ ते ५०

देह आद्यंतवानेष द्रव्यप्राणगुणात्मकः ।
आत्मन्यविद्यया क्लृप्तः संसारयति देहिनम् ॥४६॥

येथ देहासीच जन्मनाश । आत्मा तो नित्य अविनाश । घटभंगें घटाकाश । सहजस्थिति जेंवि उरे ॥३३॥
देहाचें जें जन्ममरण । महाभूतें गुणप्रमाण । अविद्येनें केलें जाण । जन्ममरण यालागीं ॥३४॥
अविद्येनें नवल केलें । मिथ्या देह सत्यत्वें दाविलें । तेंचि अभिमानें घेतलें । प्रेमें बाधलें देहबुद्धि ॥५३५॥
ज्यासि देहीं स्वाभिमान थोर । त्यासि कल्पना अनिवार । तेणेंचि दुःखमूळ संसार । वेरझार न खुंटे ॥३६॥

नात्मनोऽन्येन संयोगो वियोगाश्चासतः सति ।
तद्भेतुत्वात्तत्प्रसिद्धेर्दृग्रूपाभ्यां यथा रवेः ॥४७॥

आतां ऐक हो सुंदरी । परमात्मा अलिप्त चराचरीं । संयोगवियोगाचे परी । न धरीं संसारीं सर्वथा ॥३७॥
आत्मसंयोगेंविण सहसा । स्वयें संसार चाले कैसा । विकल्प न धरीं हो ऐसा । तेहि दशा सांगेन ॥३८॥
जैसा अलिप्त रवि आकाशीं । दृष्टि रूपातें प्रकाशी । तैसा परमात्मा हृषीकेशी । संसारासी द्योतक ॥३९॥
नातरी जैसा खांबसूत्रीं । अचेतन पुतळ्या नाचवी यंत्रीं । एका जैत एका हारी । दोहीं परी अलिप्त ॥५४०॥
पुतळ्यांचेनि झालेपणें । नाहें सूत्रधारिया जन्मणें । तयाचेनि निमालेपणें । नाहें मरण सर्वथा ॥४१॥
ऐसा अलिप्त कृष्ण प्रसिद्धु । तयासि दंडमुंडनापराधु । लावितेसि तूं नववधू । नव्हे शुद्ध भाव तुझा ॥४२॥
कृष्ण चाळक वेगळेपणीं । तरी व्यापकत्वा आली हानि । ऐसें न मनावें हो रुक्मिणी । तीही कहाणी ऐकें पां ॥४३॥
जैसें गगन आपणावरी । शीतोष्णपर्जन्यधारी । परी अलिप्त तिहीं विकारीं । तैसा श्रीहरि कर्मासी ॥४४॥
गगन सर्वत्र तत्त्वता । त्यासि चिखल लावों जातां । चिखलें न माखे जी लावितां । गगन सर्वथा अलिप्त ॥५४५॥
तैसेंचि जाण कृष्णनाथा । भोग भोगूनि अभोक्ता । कर्में करूनि अकर्ता । अलिप्तता निजबोधें ॥४६॥
कृष्णाआंगीं लाविती कर्म । तोचि त्यांसि होय अधर्म । हेंचि कोण्हा न कळे वर्म । कृष्ण निष्कर्म सर्वदा ॥४७॥
यालागीं तूं वो ऐसें जाण । देहासीच जन्ममरण । आत्मा अविनाश परिपूर्ण । जीवीं हे खूण राखावी ॥४८॥

जन्मादयस्तु देहस्य विक्रिया नाऽत्मनः क्कचित् ।
कलानामिव नैर्वेदोर्मृतिर्ह्यस्य कुहूरिव ॥४८॥

लोकप्रवाद बरळा । नाश मानिती केवळा । चंद्रीं तुटलिया कळा । म्हणती नाशला अवंसेसीं ॥४९॥
चंद्रीं चंद्र यथास्थिति । कळाच तुटती वाढती । तैसा आत्मा सहजस्थिति । नाश उत्पत्ति देहासी ॥५५०॥

यथा शयान आत्मानं विषयान्फलमेव च ।
अनुभुंक्तेऽप्यसत्यर्थे तथाऽऽप्नोत्यबुधो भवम् ॥४९॥

जैसी वांझेची संतति । तैसी संसारउत्पत्ती । भ्रांत सत्यत्वें मानिती । मिथ्याप्रतीति प्रबुद्धा ॥५१॥
स्वप्नीं देखे आत्ममरण । चितेसि घालूनि देहदहन । जाग्रत्युदयीं मिथ्या स्वप्न । जन्ममरण तेंवि नाहीं ॥५२॥

तस्मादज्ञानजं शोकमात्मशोषविमोहनम् ।
तत्वज्ञान निर्हृत्य स्वस्था भव शुचिस्मिते ॥५०॥

ऐसाचि जाण संसारक्रम । यालागीं भीमकिये सांडीं भ्रम । कृष्ण पावलीस पुरुषोत्तम । मिथ्याभ्रम धरूं नको ॥५३॥
स्व्पनीं सोयरिया झालें दुःख । सत्य मानिती ते तव मूर्ख । बंधुवैरूप्याचें असुख । सांडीं निःशेष वेह्लाळे ॥५४॥
कृष्ण न पवतांचि आधीं । शोक मोह जीवासि बाधी । कृष्णा पावलिया आधि व्याधि । जाती त्रिशुद्धि सर्वथा ॥५५५॥
कृष्ण पावलियापाठीं । मोह ममता तुझ्या पोटीं । कृष्ण नोळखिसी गोरटी । आत्मदृष्टि तुज नाहीं ॥५६॥
तये आत्मदृष्टीचें लक्षण । दृश्य द्रष्टा आणि दर्शन । तेंही होऊनि अकारण । परिपूर्ण श्रीकृष्ण ॥५७॥
तेथें कैंचें धरिसी ध्यान । ध्याता ध्येय झाले शून्य । तुटला बोल खुंटलें मन । चैतन्यघन श्रीकृष्ण ॥५८॥
उरलें चिन्मात्रस्फुरण । तेंही मायिक तूं जाण । हेतुमातु नाहीं लक्षण । ऐसा श्रीकृष्ण जाणावा ॥५९॥