तीर्थम्

{ tīrtham }

The Practical Sanskrit-English Dictionary

तीर्थम् [tīrtham]   [तॄ-थक् [Un.2.7] ] 'तीर्थं शास्त्राध्वरक्षेत्रोपायोपाध्याय- मन्त्रिषु' इति विश्वः.
   A passage, road, way, ford; सुप्र- तारां दृढा तीर्थे शीघ्रं नावमुपाहर [Rām.2.52.6;] [Bhāg.9.19.4.]
   A descent into a river, the stairs of a landing-place (Mar. घाट); विषमोऽपि विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः [Ki.2.3] (where तीर्थ means 'a remedy' or 'means' also); तीर्थं सर्वविद्यावताराणाम् [K.44.]
   A place of water.
   A holy place, place of pilgrimage, a shrine &c. dedicated to some holy object (especially on or near the bank of a sacred river &c.); तीर्थोदकं च वह्निश्च नान्यतः शुद्धिमर्हतः [U.1.13;] शुचि मनो यद्यस्ति तीर्थेन किम् [Bh.2.55;] [R.1.85.]
   A channel, medium means; तदनेन तीर्थेन घटेत &c. [Māl.1.]
   A remedy, expedient; नाध्यगच्छद्बलिर्लोके तीर्थ- मन्यत्र वै द्विजात् [Mb.3.26.12.]
   A sacred or holy personage, worthy person, an object of veneration, a fit recipient; क्व पुनस्तादृशस्य तीर्थस्य साधोः संभवः [U.1;] [Ms.3.] 136; [H.2.8;] [R.5.15;] वृद्धस्य तीर्थेषु प्रतिपादिनी [Kau.A.1.]
   A sacred preceptor, a teacher; मया तीर्थादभिनयविद्या शिक्षिता [M.1.]
   Source, origin.
   A sacrifice.
   A minister; [Rām.2.1.36;] [Pt.3.68.]
   Advice, instruction; विषमोऽपि विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः [Ki.2.3.]
   Right place or moment; प्रादात्स्वन्नं च विप्रेभ्यः प्रजातीर्थे स तीर्थवित् [Bhāg.1.12.14.]
   The right or usual manner; गौतम तीर्थेनेच्छासा इत्युपैम्यहं भवन्तम् [Bṛi. Up.6.] 2.7.
   Certain parts of the hand sacred to deities, manes &c.
   A school of philosophy.
   Pudendum muliebre.
   Menstrual courses of a woman.
   A Brāhmaṇa.
   (In liturgical language) The path to the altar between the चात्वाल q. v. and उत्कर q. v.
   Fire.
   Ascertainment of a disease.
   A science (शास्त्र).
   An auxiliary, a help; a person or official connected with the king and being in close attendance on him; (the number being 15 on one's [side and 18] on the enemy's side); cf. [Pt.3.69.]
-र्थः   One of the ten orders of ascetics founded by शंकराचार्य, An honorary affix added to the names of ascetics, saints &c.; e. g. आनन्दतीर्थ. -a
   Sacred.
   Liberator, saviour; वार्तां सखे कीर्तय तीर्थकीर्तेः [Bhāg.3.1.45.] -Comp. उदकम् holy water; तीर्थोदकं च वह्निश्च नान्यतः शुद्धिमर्हतः [U.1.13.] -कमण्डलु-m., -n. a pot filled with water from a holy place.
   करः a Jaina Arhat, sanctified teacher or saint of the Jainas; (also तीर्थकर in this sense).
   an ascetic.
   the founder of a new religious or philosophical school.
  N. N. of Viṣṇu.
-काकः   an unsteady pupil; [P.II.1.42] Vārt.;
-काकः, -ध्वाङ्क्षः, -वायसः   'a crow at a sacred bathing-place', i. e. a very greedy person (लोलुप).
-चर्या   pilgrimage.
-देवः   an epithet of Śiva.
-पाद्  m. m. an epithet of Kṛiṣṇa; [Bhāg.1.7.34.] -भूत a. sacred, holy.
-यात्रा   a visit to a holy place, a pilgrimage.
-राजः  N. N. of Prayāga.
-राजिः, -जी  f. f. an epithet of Benaras.
-वाकः   the hair of the head.-विधिः rites observed at a place of pilgrimage (such as क्षौर).
-शिला   the stone-steps leading to a bathingplace.
-सेविन् a.  a. a pilgrim. (-m.) a crane.

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

 noun  पुण्यं क्षेत्रम्।   Ex. वैद्यनाथस्वामिनः दर्शनाय भक्ताः वैद्यनाथनामकं तीर्थं गच्छन्ति।

ONTOLOGY:

भौतिक स्थान (Physical Place) ➜ स्थान (Place) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

तीर्थक्षेत्रम्

Wordnet:

asm ধাম

bd थानसालि

guj ધામ

kan ಧಾಮ

kas آسطان

kok तीर्थ

mar पुण्यस्थळ

ori କ୍ଷେତ୍ର

tam வழிப்பாட்டிடம்

tel దేవస్థానం

urd مقدس جگہ

   See : गुरुः, घट्टः