तीर्थम् [tīrtham] [तॄ-थक्
[Un.2.7] ] 'तीर्थं शास्त्राध्वरक्षेत्रोपायोपाध्याय- मन्त्रिषु' इति विश्वः.
A passage, road, way, ford; सुप्र- तारां दृढा तीर्थे शीघ्रं नावमुपाहर
[Rām.2.52.6;] [Bhāg.9.19.4.] A descent into a river, the stairs of a landing-place (Mar. घाट); विषमोऽपि विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः
[Ki.2.3] (where तीर्थ means 'a remedy' or 'means' also); तीर्थं सर्वविद्यावताराणाम्
[K.44.] A place of water.
A holy place, place of pilgrimage, a shrine &c. dedicated to some holy object (especially on or near the bank of a sacred river &c.); तीर्थोदकं च वह्निश्च नान्यतः शुद्धिमर्हतः
[U.1.13;] शुचि मनो यद्यस्ति तीर्थेन किम्
[Bh.2.55;] [R.1.85.] A channel, medium means; तदनेन तीर्थेन घटेत &c.
[Māl.1.] A remedy, expedient; नाध्यगच्छद्बलिर्लोके तीर्थ- मन्यत्र वै द्विजात्
[Mb.3.26.12.] A sacred or holy personage, worthy person, an object of veneration, a fit recipient; क्व पुनस्तादृशस्य तीर्थस्य साधोः संभवः
[U.1;] [Ms.3.] 136;
[H.2.8;] [R.5.15;] वृद्धस्य तीर्थेषु प्रतिपादिनी
[Kau.A.1.] A sacred preceptor, a teacher; मया तीर्थादभिनयविद्या शिक्षिता
[M.1.] Source, origin.
A sacrifice.
A minister;
[Rām.2.1.36;] [Pt.3.68.] Advice, instruction; विषमोऽपि विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः
[Ki.2.3.] Right place or moment; प्रादात्स्वन्नं च विप्रेभ्यः प्रजातीर्थे स तीर्थवित्
[Bhāg.1.12.14.] The right or usual manner; गौतम तीर्थेनेच्छासा इत्युपैम्यहं भवन्तम्
[Bṛi. Up.6.] 2.7.
Certain parts of the hand sacred to deities, manes &c.
A school of philosophy.
Pudendum muliebre.
Menstrual courses of a woman.
A Brāhmaṇa.
(In liturgical language) The path to the altar between the चात्वाल q. v. and उत्कर q. v.
Fire.
Ascertainment of a disease.
A science (शास्त्र).
An auxiliary, a help; a person or official connected with the king and being in close attendance on him; (the number being 15 on one's
[side and 18] on the enemy's side); cf.
[Pt.3.69.] -र्थः One of the ten orders of ascetics founded by शंकराचार्य, An honorary affix added to the names of ascetics, saints &c.; e. g. आनन्दतीर्थ. -a
Sacred.
Liberator, saviour; वार्तां सखे कीर्तय तीर्थकीर्तेः
[Bhāg.3.1.45.] -Comp. उदकम् holy water; तीर्थोदकं च वह्निश्च नान्यतः शुद्धिमर्हतः
[U.1.13.] -कमण्डलु-m., -n. a pot filled with water from a holy place.
करः a Jaina Arhat, sanctified teacher or saint of the Jainas; (also तीर्थकर in this sense).
an ascetic.
the founder of a new religious or philosophical school.
N. N. of Viṣṇu.
-काकः an unsteady pupil;
[P.II.1.42] Vārt.;
-काकः, -ध्वाङ्क्षः, -वायसः 'a crow at a sacred bathing-place', i. e. a very greedy person (लोलुप).
-चर्या pilgrimage.
-देवः an epithet of Śiva.
-पाद् m. m. an epithet of Kṛiṣṇa;
[Bhāg.1.7.34.] -भूत a. sacred, holy.
-यात्रा a visit to a holy place, a pilgrimage.
-राजः N. N. of Prayāga.
-राजिः, -जी f. f. an epithet of Benaras.
-वाकः the hair of the head.-विधिः rites observed at a place of pilgrimage (such as क्षौर).
-शिला the stone-steps leading to a bathingplace.
-सेविन् a. a. a pilgrim. (-m.) a crane.