विषयः [viṣayḥ] 1 An object of sense; (these are five, corresponding to the five organs of sense; रूप, रस, गन्ध, स्पर्श and शब्द corresponding to the eye, tongue, nose, skin, and ear); श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम्
[Ś.1.1.] A worldly object or concern, an affair, a transaction.
The pleasures of sense, worldly or sensual objects (usually in pl.); यौवने विषयैषिणाम्
[R.1.8;] शब्दादीन् विषयान् भोक्तुम् 1.25; विषयव्यावृत्तकौतूहलः
[V.1.9;] निर्विष्टविषयस्नेहः 12.1;3.7;8.1;19.49; विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः
[Bg.2.59.] An object, a thing, matter; नार्यो न जग्मुर्विषयान्तराणि
[R.7.12;8.89.] An object or thing aimed at, mark, object; भूयिष्ठ- मन्यविषया न तु दृष्टिरस्याः
[Ś.1.3;] [Śi.9.4.] Scope, range, reach, compass; सौमित्रेरपि पत्रिणामविषये तत्र प्रिये क्वासि भोः
[U.3.45;] यस्मिन्नीश्वर इत्यनन्यविषयः शब्दो यथार्थाक्षरः
[V. 1.1;] सकलवचनानामविषयः
[Māl.1.3,36;] [U.5.19;] [Ku.6.] 17.
Department, sphere, province, field, element; सर्वत्रौदरिकस्याभ्यवहार्यमेव विषयः
[V.3.] A subject, subjectmatter, topic; अयि मलयज महिमायं कस्य गिरामस्तु विषयस्ते
[Bv.1.11;] so शृङ्गारविषयको ग्रन्थः 'treating of love'.
The topic or subject to be explained, general head; the first of the five members of an Adhikaraṇa q. v.
A place spot; परिसरविषयेषु लीढमुक्ताः
[Ki.5.38.] A country, realm, domain, territory, district, kingdom; 'विषयः स्यादिन्द्रियार्थे देशे जनपदेऽपि च' इति विश्वः; अप्रविष्ट- विषयस्य सक्षसाम्
[R.11.18;] [Pt.2.2.] A refuge, an asylum.
A collection of villages.
A lover, husband.
Semen virile.
A religious observance.
A symbolical expression for the number 'five'. (विषये means 'with regard or reference to', 'in respect of', 'in the case of', 'regarding', 'concerning'; या तत्रास्ते युवतिविषये सृष्टिराद्येव धातुः
[Me.84;] स्त्रीणां विषये; धनविषये &c.)-Comp.
-अज्ञानम् sleepiness, exhaustion.
-अधिकृतः the governor of a province.
-अधिपतिः the king.
अभिरतिः attachment to objects of sense or worldly pleasures; द्विषतां वधेन विषयाभिरतिम् (अभिलष्यति)
[Ki.6.] 44; so अभिलाषः
[Ki.3.13.] -आत्मक a.
consisting of worldly objects.
carnal, sensual.
-आसक्त, -निरत a. a. addicted to sensual objects, sensualist, worldly-minded.-आसक्तिः,
-उपसेवा, -निरतिः f. f.,
-प्रसंगः addiction to pleasures of sense, sensuality.
-एषिन् a. a. addicted to worldly objects; यौवने विषयैषिणाम्
[R.1.8.] -कर्मन् worldly business.
-ग्रामः the collection of the objects of sense.
-ज्ञः a specialist.
-निरतिः attachment to sensual objects.
-निह्नुतिः negation with regard to an object; शौशिर्यमभ्युपत्यैव परेष्वात्मनि कामिना । औष्ण्यंप्रकाशनात्तस्य सैषा विषयनिह्नुतिः ॥
[Kāv.2.36.] -पराङ्मुख a. a. averse from mundane affairs.-प्रवण a. attached to objects of sense; Kull. on
[Ms. 2.99.] -लोलुप a. a. eager for sensual enjoyment.
-संगः addiction to sensual objects; सोऽनुभूयासुखोदर्कान् दोषान् विषयसंगजान्
[Ms.12.18.] -सुखम् the pleasures of sense.-स्नेहः,
-स्पृहा desire for sensual objects.