Dictionaries | References

मनुष्य

   { manuṣya (man), manuṣya }
Script: Devanagari

मनुष्य     

Puranic Encyclopaedia  | English  English
MANUṢYA (MAN)   The Purāṇas have not given a definite explanation regarding the origin of Man, the most important of all living beings. Many stories regarding the origin of Man were current among the ancient people. According to Hindu Purāṇas Man was born of Svāyambhuva Manu who in turn was born of Brahmā. According to Vālmīki Rāmāyaṇa [Sarga 14, Araṇya Kāṇḍa] all the living beings including man were born to Kaśyapaprajāpati of his eight wives, Aditi, Diti, Danu, Kālikā, Tāmrā, Krodhavaśā, Manu and Analā. From Aditi were born the devas; from Diti, the daityas; from Danu, the dānavas; from Kālī, the asuras Kālaka and Naraka; from Tāmrā, the birdflock Krauñcī, Bhāsī, Śyenī, Dhṛtarāṣṭrī and Sukī; from Krodhavaśā the animal flock, Mṛgī, Mṛgamandā, Harī, Bhadramadā, Mātaṅgī, Śārdūlī, Svetā and Surabhi; from Manu, mankind and from Analā, the flora. There is basis to believe that the Greeks and the people of Bhārata accepted with slight modifications the theory of evolution. The Daśāvatāras of Viṣṇu almost represents the progressive changes in the form of a living thing from a fish into man. The theory of Darwin that life was first formed in water was current among the sages of ancient Bhārata, even from very early times. Apa eva sasarjādau Tāsu vīryamapāsṛjat // (He created water first and cast virility therein). In the Daśāvatāras (ten incarnations of Viṣṇu) the first avatāra is Matsya (Fish). The next one is Kūrma or Tortoise which is a progress in the form of fish. The third is Varāha or boar which is another step forward in evolution. The fourth is Narasiṁha (Man cum lion) which is the first step towards the formation of Man. That avatāra has got the traits of both man and animal. The next one is Vāmana or a small man. Then Śrī Rāma and Śrī Kṛṣṇa, both fully grown men but with different kinds of culture.

मनुष्य     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
See : व्यक्ति, मानव, मानवजाति

मनुष्य     

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English
Man or mankind; a man, a person, a human being. 2 Used, as our own word Man, for one of manly qualities or eminent qualifications. Ex. राज्यांत कोण्ही म0 नव्हता म्हणून राज्य बुडालें. मनुष्यांतून उठणें To depart from the common ways of men; to lead a devious, eccentric life. 2 To be reduced to the lowest depths of human wretchedness. 3 To be given over; to be considered as at the point of death.

मनुष्य     

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English
  A man; mankind.
मनुष्यांतून उठणें   general. Lead a devious, eccentric life. Be given over.

मनुष्य     

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi
See : व्यक्ती, मानव

मनुष्य     

पुन .
मानव जातीचा इसम ; माणूस ; मानव .
कर्तृत्ववान , पराक्रमी , समर्थ माणूस , पुरुष . राज्यांत कोणी मनुष्य नव्हता म्हणून राज्य बुडालें . [ सं . ] मनुष्यांतून उठणें -
लोकरीति , शिष्टाचार इ० सोडून वागणें ; स्वैरवर्तन करणें .
सर्वस्व गेल्यामुळें अत्यंत हीन , दीन विपन्न दशेप्रत येणें .
मरणोन्मुख होणें ; मरावयास टेकणें ; रोगामुळें व्यवहारांत निरुपयोगी होणें . ( याच्या उलट ) मनुष्यांत येणें - जम बसणें धंदा , व्यवहार यांची स्थिरस्थावर होणें . एखाद्या मनुष्यास हातीं धरणें , मनुष्यास हातीं धरणें -
एखाद्याला मदत करणें .
त्याला मदतनीस घेणें . सामाशब्द -
०ऋण  न. ( मनुष्याला असलेलें कर्ज ) मनुष्यानें करावयाचीं कर्तव्यें ( समुच्चयानें , यामध्यें देवऋण , ऋषिऋण व पितृऋण अशा तर्‍हेंची ऋणें फेडावयाचीं असतात ).
०कला   ळा - स्त्री .
मनुष्याचें कौशल्य , चातुर्य .
मनुष्याची लुच्चेगिरी . विशेषतः आपल्याला ईश्वरी साक्षात्कार झाला आहे , आपण ईश्वराचे अंश आहों असें पसरविलेलें थोतांड .
( चेहर्‍यावर दिसणारें ) तेज ; कांति ; मनुष्यलक्षणस्वरुप . याचे तोंडावर मनुष्यकळा नाहीं .
०की  स्त्री. मनुष्यपण पहा .
०गण  पु. 
नक्षत्रांवरुन पडलेल्या तीन वर्गांपैकीं एक ; पूर्वात्रय , उत्तरात्रय , रोहिणी , भरणी आणि आर्द्रा ह्या नऊ नक्षत्रांवर जन्मलेल्या मनुष्यांचा वर्ग . बाकीचे दोन देवगण आणि राक्षसगण .
मानवजाति .
०तीर्थ  न. तीर्थ पहा .
०देव  पु. राजा . साची , असा असावा निश्चयचि तुझा मनुष्यदेवाचा । - मोकर्ण २० . २३ .
०पण   पणा - नपु .
मनुष्यानें मनुष्याशीं किंवा समाजांत योग्य प्रकारें वागण्याचा स्वभाव ; माणुसकी ; सभ्यपणें , शिष्टाचारास धरुन वागण्याची पद्धत .
भलेपणा ; दयाळूपणा ; विनय इ० गुण .
०बल  न. संख्याबल ; संघबल ; अनेक माणसांची मदत . ( इं . ) मॅनपावर . हें काम एकट्याचें नव्हे मनुष्यबल पाहिजे
मनुष्यामुळें प्राप्त होणारें सामर्थ्य ( सैन्य , नोकर चाकर ). याच्या उलट विद्याबल ; द्रव्यबल इ
००यज्ञ  पु. 
पंचमहायज्ञांपैकीं एक ; अथितिसंतर्पण .
नरमेध .
०लोक  पु. इहलोक ; पृथ्वी .
०वाणी  स्त्री. मनुष्याचा आवाज ; बोलणें .
०हानि   नी - स्त्री . मनुष्याचा नाश . मनुष्यहानीसारखी हानी नाहीं . मनुष्यागम्य - वि मनुष्याला साध्य न होणारें ; मानवी शक्तीच्या बाहेरचें .

मनुष्य     

नेपाली (Nepali) WN | Nepali  Nepali
See : मान्छे, मानिस

मनुष्य     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
मनुष्य  mfn. amf()n. human, manly, useful or, friendly to man, [RV.] ; [AV.] ; [ŚBr.]
मनुष्य  m. m. a man, human being, [RV.] &c. &c.
a man (as opp. to woman), [Mn.] ; [MārkP.]
a husband, [VarBṛS.]
a class of deceased ancestors (those who receive the पिण्ड offering), [TBr.]
मनुष्य   b &c. See p. 784, col. 3.

मनुष्य     

मनुष्य [manuṣya] a.  a. [मनोरपत्यं यत् सुक् च] Friendly or useful to man.
ष्यः A man, human being, mortal.
A mate.
Ved. A class of manes. -Comp.
-इन्द्रः, -ईश्वरः   a king, sovereign; मार्गं मनुष्येश्वरधर्मपत्नी श्रुतेरिवार्थं स्मृतिरन्वगच्छत् [R.2.2.]
-कारः   human exertion or effort; cf. पुरुषकार.
-गन्धर्व  m. m. (pl.) the human गन्धर्वs (as distinguished from देवगन्धर्वs).
-जन्मन् a.  a. begotten by a man.-जातम्,
-जातिः  f. f. mankind, human race.
देवः a king; निशम्य देवानुचरस्य वाचं मनुष्यदेवः पुनरप्युवाच [R.2.52.]
a god among men, a Brāhmaṇa.
धर्मः the duty of man.
the character of man, human character.-धर्मन् m. an epithet of Kubera.
-पोतः   a little boy.-मात्र a. only a man.
-मारणम्   homicide; मनुष्यमारणे क्षिप्रं चौरवत् किल्बिषं भवेत् [Ms.8.296.]
-यज्ञः   hospitality, hospitable reception of guests, one of the five daily acts of a house-holder; see नृयज्ञ.
-यानम्   a litter, palanquin-लोकः the world of mortals, the earth.
-विश्, -विशा  f. f.,-विशम् human race, mankind.
-शृङ्गम्   impossibility.-शोणितम् human blood; (पपौ) कुतूहलेनेव मनुष्यशोणितम् [R.3.54.]
सभा an assembly of men.
a crowd, multitude.
a place of meeting, assembly.

मनुष्य     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
मनुष्य  m.  (-ष्यः) Man, a man, mankind.
E. मनु the progenitor of man- kind, यत् aff. of descent, and युक् augment.
ROOTS:
मनु यत् युक्

Related Words

मनुष्य गण   मनुष्यगण   उद्योगी मनुष्य भागे, गाढ मूढ निद्रा लागे   अल्प मनुष्य कोपे, लहान भांडें लौकर तापे   मनुष्य   ಮನುಷ್ಯ ಗಣ   धात पडे, मनुष्य तडफडे   मनुष्य जाऊ लाभ होऊ   मानुषगणः   आधुनिक मनुष्य   एके वेळी वाईट बरी, मनुष्य परीक्षा न करी   मनुष्य ओळखावे संबंधीं, घोडा जेरबंदी   पक्षी पायानें शिरकताति, मनुष्य जिभेनें   दिवाणी कोर्टांत जाणारा मनुष्य दिवाणा होतो   स्वतःचा हेतु साधण्याकरितां दुर्जन मनुष्य शास्त्रांतील आधार घेतो   वेडा मनुष्य नग्न आहे कीं नेसला आहे हें दुसर्‍यानें पहावें   human   बुटका मनुष्य   लक्षाचा मनुष्य   भूताविष्ट मनुष्य   मनुष्य बल   मनुष्य राशि   मनुष्य-विवर   dwarf   man   मतलबाशिवाय मनुष्य नाहीं   धनुष्य बाणबिगर, मनुष्य धनबिगर, व्यर्थ   मनुष्य घटना कीं दैव घटना   मनुष्य घटना कीं दैवी घटना   मनुष्य हा संवादित्वाचा भुकेलेला असतो   human beings   humankind   human race   humans   mankind   virgo   homo   human being   दिसतें तसें नसतें, म्हणून मनुष्य फसतें   दुष्ट मनुष्य कारभारी, लोका उपद्रव भारी   लाज मेली म्हणजेच मनुष्य धीट होतो   भित्रा मनुष्य मरणापूर्वीच कितीदां तरी मरतो   मणेरची सावली पडली म्हणजे मनुष्य मरतें   मण्यारची सावली पडली म्हणजे मनुष्य मरतें   मण्यारीची सावली पडली म्हणजे मनुष्य मरतें   मनुष्य आपले कामावरी, राहे हुषार सिंहापरी   मनुष्य ओळखावा बोलानें, वृक्ष ओळखावा फुलानें   मनुष्य चिंतितें एक आणि होतें भलतेंच   मनुष्य जातीचें मोल कृतीच आहे ऐसें बोल   मनुष्य (मुत्सद्दी) ज्या दौलतींत तेंच राज्य   virgo the virgin   humanity   विधि चुकल्याविण नियम करी, मनुष्य हा चुकांची शिदोरी   व्यवहार ज्ञान हें मनुष्य जीविताचें मुख्य अंगा आहे   मोठा मनुष्य मान हालवे, मूर्खं तेणें हर्ष पावे   मनुष्य पाहून शब्द टाकावा व झाड पाहून घाव टाकावा   nanus   virgin   midget   modern   राखण न करणारा कुत्रा, निकामी बैल व भारभूत झालेला मनुष्य हे नेहमीं कुटुंबाचे शत्रु आहेत   individual   somebody   someone   soul   person   mortal   world   family man   man-minute   sane man   mischief monger   अळमोजी   नांगरे दादा   man-process chart   man work unit   आदमी का सैतान आदमी है   अप्रेंटिस   गिरंदार   गिरंबार   काजळाचा डोंगर   हातचो चणो म्हार खायना   बळीचा बकरा   लोडमदान   भर्गोदेव   रांडेहून रांड   भाग्याच भोपळा   भुडत्या   माणसाचा कांदा   माणसाचा लेक   माणूस पाहून बोल, झाड पाहून घाव   मिटमिटया   मिटमिटा   मुलगा देखणा, मात्र अक्कल उणा   पक्षी प्राणी   वेडा झाला व कामांतून गेला   सांबाचा अवतार   शेंबूडवाटया   superman   कागदी जवान   
Folder  Page  Word/Phrase  Person

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP