|
मधु [madhu] a. a. (-धु or
-ध्वी f. f.) [मन्यत इति मधु, मन्-उ नस्य धः [Uṇ.1.18] ) Sweet, pleasant, agreeable, delightful; आपापयति गोविन्दपादपद्मासवं मधु [Bhāg.1.18.12;] त्वया सह निवत्स्यामि वनेषु मधुगन्धिषु [U.2.18.] -f. N. of a plant (जीवा, जीवन्ती). -n.
(धु) Honey; एतास्ता मधुनो धाराश्च्योतन्ति सविषास्त्वयि [U.3.34;] मधु तिष्ठति जिह्वाग्रे हृदये तु हलाहलम्.
The juice or nectar of flowers; मधु द्विरेफः कुसुमैकपात्रे पपौ प्रियां स्वामनुवर्तमानः [Ku.3.36;] देहि मुखकमलमधुपानम् [Gīt.1.]
A sweet intoxicating drink, wine, spirituous liquor; विनयन्ते स्म तद्योधा मधुभिर्विजयश्रमम् [R.4.65;] [Ṛs. 1.3.]
Water.
Sugar.
Sweetness.
Anything sweet.
Ved. Soma juice.
Milk or anything produced from milk (Ved.).
A bee-hive; केचित्- पीत्वापविध्यन्ति मधूनि मधुपिङ्गलाः [Rām.5.62.1.]
Bee-wax; [Ms.1.88.] -m.
(धुः) The spring or vernal season; मधुरया मधुबोधितमाधवी [Śi.6.2;] क्व नु ते हृदयंगमः सखा कुसुमायोजितकार्मुको मधुः [Ku.4.24,25;3.1,3.]
The month of Chaitra; भास्करस्य मधुमाधवाविव [R.11.7;] मासे मधौ मधुरकोकिलभृङ्गनादै रामा हरन्ति हृदयं प्रसभं नराणाम् [Ṛs.6.] 25.
N. N. of a demon killed by Viṣṇu.
N. N. of another demon, father of Rāvaṇa and killed by Śatrughna.
The Aśoka tree.
N. N. of king Kārtavīrya.-Comp.
-अष्ठीला a lump of honey, clotted honey.-आधारः wax.
-आपात a. a. having honey at the first taste; शक्तः परजने दाता स्वजने दुःखजीविनि । मध्वापातो विषास्वादः स धर्मप्रतिरूपकः ॥ [Ms.11.9.]
-आम्रः a kind of mango tree.
-आलु n. n.,
-आलुकम् sweet potato.
-आवासः the mango tree.
-आसवः sweet spirituous liquor (made from honey).
-आसवनिकः distiller, vintner. -आस्वादa. having the taste of honey.
-आहुतिः f. f. a sacrificial offering of sweet things.
पर्कः 'a mixture of honey', a respectful offering made to a guest or to the bridegroom on his arrival at the door of the father of the bride; (its usual ingredients are five: दधि सर्पिर्जलं क्षौद्रं सिता चैतैश्च पञ्चभिः । प्रोच्यते मधुपर्कः); समांसो मधुपर्कः [U.4;] असिस्वदद्यन्मधु- पर्कमर्पितं स तद् व्यधात्तर्कमुदर्कदर्शिनाम् । यदैष पास्यन्मधु भीमजाधरं मिषेण पुण्याहविधिं तदा कृतम् [N.16.13;] [Ms.3.119] et seq.
the ceremony of receiving a guest.
-पर्किकः one who praises at the time of मधुपर्क; पठन्ति पाणिस्वनिका मागधा मधुपर्किकाः [Mb.7.82.2.] (com. मधुपर्किकाः माङ्गल्योपस्थापकाः).-पर्क्य a. worthy of madhuparka q. v.
-पर्णिका, -पर्णी the Indigo plant.
-पाका sweet melon.
-पात्रम् a wine-jug.
-पानम् drinking wine; धनलवमधुपानभ्रान्त- सर्वेन्द्रियाणाम् [Bh.]
-पायिन् m. m. a bee.
-पालः a honeykeeper.
-पुरम्, -री an epithet of Mathurā; संप्रत्युज्झित- वासनं मधुपुरीमध्ये हरिः सेव्यते [Bv.4.44.]
पुष्पः the Aśoka tree.
the Bakula tree.
the Dantī tree.
the Śirīṣa tree.
-प्रणयः addiction to wine.
-प्रमेहः diabetes, sacharine urine.
-प्राशनम् one of the sixteen purificatory Samskāras (which consists in putting a little honey into the mouth of a new-born male child).-प्रियः an epithet of Balarāma.
-फलः a kind of cocoanut.
-फलिका a kind of date.
-बहुला the Mādhavī creeper.
-बा(वी)जः a pomegranate tree.
-बी(वी)- जपूरः a kind of citron.
-भूमिकः an epithet of Yogin in the second order.
-मक्षः, -क्षा, -मक्षिका a bee.-मज्जनः the tree called आखोट.
-मत्त a.
drunk with wine.
excited by the spring.
-मदः the intoxication of liquor.
-मन्थः a kind of drink mixed with honey.-मल्लिः,
-ल्ली f. f. the Mālatī creeper.
-मस्तकम् a kind of sweetmeat made of honey, flour, oil, and ghee; मधुतैलघृतैर्मध्ये वेष्टिताः समिताश्च याः । मधुमस्तकमुद्दिष्टम् ..... Śabda-chandrikā.
-माक्षिकम् = मधुधातु q. v.
-माधवम्, -वौ the two spring months (चैत्र and वैशाख).
माधवी a kind of intoxicating drink; क्रीडन्त्योऽभिरताः सर्वाः पिबन्त्यो मधुमाधवीम् [Mb.1.81.3.]
any springflower.-माध्वीकम् a kind of intoxicating liquor.
-मारकः a bee.
-मांसम् honey and meat; [Ms.11.158.]
-मूलम् N. N. of an edible root (like Mar. रताळें, सुरण).
-यष्टिः, -ष्टी f. f.
sugar-cane.
liquorice.-यष्टिका,
-वल्ली liquorice.
-रस a. a. sweet-flavoured, sweet.
(सः) the wine-palm.
sugarcane.
sweetness.
(सा) a bunch of grapes.
vine.
-लग्नः N. N. of a tree.
-लिह्, -लेह्, -लेहिन् m. m.
-लोलुपः a bee; so मधुनोलेहः; मधुलिहां मधुदानविशारदा [R.9.29;] मधुलेहिगीतौ Bk.; मधुलिह इव मधुबिन्दून् विरलानपि भजत गुणलेशान् [Ve.1.5.]
वनम् N. of the forest inhabited by the demon Madhu where Śatrughna founded Mathurā.
N. N. of the forest of Sugrīva. (-नः) the cuckoo.
वल्ली liquorice.
a kind of grape
Sweet citron.
-वाच् the Indian cuckoo.
-वाराः (m. pl.) drinking often and often, tippling, carousing; जज्ञिरे बहुमताः प्रमदानामोष्ठयावक- नुदा मधुवाराः [Ki.9.59;] क्षालितं नु शमितं नु वधूनां द्रावितं नु हृदयं मधुवारैः [Śi.1.14;] sometimes in the sing, also; see: अङ्गनास्यचषकैर्मधुवारः [Ki.9.57.]
-विद्या N. N. of a mystical doctrine.
-व्रतः a bee; मार्मिकः को मरन्दानामन्तरेण मधुव्रतम् [Bv.1.117;] तस्मिन्नद्य मधुव्रते विधिवशान्माध्वीकमाकाङ्क्षति 46; मालां मधुव्रतवरूथगिरोपघुष्टाम् [bhāg.]
-शर्करा honey-sugar.-शाखः a kind of tree.
-शिष्टम्, -शेषम् wax.
-श्री beauty of spring.
-सखः, -सहायः, -सारथिः, -सुहृद् m. m. the god of love.
-संधानम् brandy.-सिक्थकः a kind of poison.
सूदनः a bee; गायन् कलं क्रीडति पद्मिनीषु मधूनि पीत्वा मधुसूदनोऽसौ Chanḍ. [M.]
an epithet of Viṣṇu; भक्तानां कर्मणां चैव सूदनान्मधुसूदनः
N. N. of a writer of works like अद्वैतसिद्धि.
-स्थानम् a bee-hive.-स्रवः a. dropping honey or sweetness.
उच्छिष्टम्, उत्थभ्, उत्थितभ् bees'-wax; शस्त्रासवमधूच्छिष्टं मधु लाक्षा च बर्हिषः [Y.3.37;] मधूच्छिष्टेन केचिच्च जध्नुरन्योन्यमुत्कटाः [Rām.5.62.11.]
the casting of an image in wax; Mānasāra; the name of 68th chapter.
-उत्सवः the spring or vernal festival celebrated on the full-moon day of Chaitra.
-उदकम् 'honey-water', water mixed with honey, hydromel.-उद्यानम् a spring-garden.
-उपघ्नम् 'the abode of Madhu', an epithet of Mathurā; स च प्राप मधूपघ्नं कुम्भीन- स्याश्च कुक्षिजः [R.15.15.]
-कण्ठः the cuckoo.
(वा) liquorice.
N. N. of the third day in the bright half of Śrāvaṇa.
a destroyer or collector of honey; सर्वथा संहतैरेव दुर्बलैर्बलवानपि । अमित्रः शक्यते हन्तुं मधुहा भ्रमरैरिव ॥ [Mb.3.33.7;] [Bhāg.11.7.34.]
a kind of bird of prey.
a sooth-sayer.
an epithet of Viṣṇu.
करः a large black bee; कुटजे खलु तेनेहा तेने हा मधुकरेण कथम् [Bv.1.1;] [R.9.3;] [Me.37,49;] सर्वतः सारमादत्ते यथा मधुकरो बुधः [bhāg.]
a lover, libertine.
sweet lime. (-री) a female bee; न च मधुकरीवदन्नरस- भोजिन्यो देवता इति प्रमाणमस्ति ŚB. on [MS.9.1.9.] ˚गणः, ˚श्रेणिः f. a swarm of bees.
कर्कटी sweet lime, a kind of citron.
A kind of date.
-काननम्, -वनम् the forest of the demon Madhu.
-कुक्कुटिका, -कुक्कुटी a sort of citron tree.-कुल्या a stream of honey.
-कृत् m. m. a bee; [Bhāg. 11.7.33.]
कोशः, षः a bee-hive.
a honey comb.
क्रमः a bee-hive.
a honey comb. (pl.) drinking-bout, carousals.
-क्षीरः, -क्षीरकः a Kharjūra tree.
-गन्धि, -गन्धिकa. scented with honey, sweet-smelling; वनेषु मधुगन्धिषु [U.2.18.]
-गुञ्जनः the drum-stick plant (Mar. शेवगा).
-ग्रहः a libation of honey.-घोषः the cuckoo.
dropping or distilling honey; ददतु तरवः पुष्पैरर्घ्यं फलैश्च मधुश्च्युतः [U.3.24.]
mellifluous, overflowing with sweets.-जम् bees'-wax.
जा sugar-candy.
the earth.-जम्बीरः a kind of citron.
-जित्, -द्विष्, -निषूदन, -निहन्तृ m. m.,
-मथः, -मथनः, -रिपुः, -शत्रुः, -सूदनः epithets or Viṣṇu; इति मधुरिपुणा सखी नियुक्ता [Gīt.5;] [R.9.48;] [Śi.15.1.]
-जीवनः N. N. of plant (Mar. बेहडा).-तृणः,
-णम् sugar cane.
-त्रयम् the three sweet things;i. e. sugar, honey, and clarified butter.
-दीपः the god of love.
-दोहः the extracting of sweetness or honey.
द्रः a bee.
a libertine.
-द्रवः N. N. of a tree having red blossoms (Mar. तांबडा शेवगा).
-धातुः a kind of yellow pyrites (सुवर्णमाक्षिक).
-धारा a stream of honey. -धूलिःf. molasses.
-धेनुः honey offered to Brāhmaṇas in the form of a cow.
-नाडी a cell in a honey-comb.-नारिकेलः,
-नारिकेरकः a kind of cocoanut (Mar. मोहाचा नारळ).
-नेतृ m. m. bee.
-पः a bee or a drunkard; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैः सह [Bv.1.126;1.63] (where both meanings are intended).
-पटलम् a bee-hive.
-पतिः an epithet of Kṛiṣṇa.
|