श्रीनाथलीलामृत - अध्याय २४ वा

श्रीगणेशाय नमः ॥
जो आदिनाथ निरामय । पूर्णब्रह्म जो अद्वय । जया ध्याती देवत्रय । शिव विष्णु विरंचि ॥१॥
जया स्तविती श्रुतिस्मृति । त्याही पार जेथें न पवती । सहस्त्रशीर्षाच्या शिणल्या मति । तेथें मी किती मतिमंद ॥२॥
गतकथाध्यायींचा इतिहास । गोरक्षमारुतिसंवाद सुरस । ब्रह्मानिरुपण परमरहस्य । निवेदिलें पैं श्रोतयां ॥३॥
हनुमंताची आज्ञा वंदून । तेथून निघे मत्स्येंद्रनंदन । मल्लाळदेशातें लक्षून । स्त्रीराज्यांत पातले ॥४॥
पूर्वकथेचें अनुसंधान । अगस्तिदिशें मत्स्येंद्रगमन । अकस्मात स्वलीलेंकरुन । येते झाले सद्गुरु ॥५॥
पुष्पवाटिके उपवनीं । राहाते झाले मोक्षदानी । तेथें आरामरक्षक कामिनी । शस्त्रपाणि असती ॥६॥
तयां पुसती मत्स्येंद्रनाथ । येथें कोण नृप राज्य करीत । येरी वदती करावें श्रुत । साद्यंत वृत्त सांगतों ॥७॥
पार्वतीवरदें या देशी । पद्मिणी निपजती लावणराशी । तयां देखून स्मर मानसीं । सलज्ज होऊनि विस्मित ॥८॥
ज्या चातुर्यविशारद शारदा । विद्युल्लतेसम चपळ प्रमदा । नवयौवन नवोढ्गा मुग्धा । सुरतसुरसा योग्य पैं ॥९॥
शंकरनिगूढ निवासस्थळ । हें अंतःपुर निवास राउळ । येथें भवानी जाश्वनीळ । क्रीडा करिती अक्षयी ॥१०॥
येथें आधिपत्य नृप परिमळ । जिचा वपुसुगंध परिमळ । निर्जर होऊनि अळिकुळ । सुर सुरत इच्छिती ॥११॥
शिवशापें अद्यापिवर । तशांत मारुतीचा भुभुःकार । पुरुषगर्भ किंवा नर । कदा न राहे पैं येथें ॥१२॥
जेवीं नक्षत्रीं नक्षत्रनाथ । तेवीं परिमळ सर्व स्त्रियांत । सुवाससुगंध योजनपर्यंत । वातयोगेंकरुनी ॥१३॥
तप्तसुवर्णवर्ण शरीर । नासिक देखोनि लज्जित कीर । उड्डाण करिती एकसर । वृक्षावरी सलज्ज ॥१४॥
अधरपुटें अरुणरंगी । वरी बिंबफळ सांडणत्यागी । चंडनेत्र देखून कुरंगी । लंघिताती दशदिशां ॥१५॥
चपळाक्ष देखोनि मीन । उदकीं राहिलें लपोन । सरळ पोटरिया विराजमान । गज सलज्ज धुळी घाली ॥१६॥
अलक सलंब निरखूनि वेणी । बिळीं वारुळीं लपती फणी । सिंह कटि निरखोन झणी । परी तोही लंघी कानन ॥१७॥
जे शृंगारसरोवरमराळिका । मृदुमवाळ लावण्यलतिका । जिचे पाहून वदनशशांका । शशांक शंका भावी मनीं ॥१८॥
गमन देखून निरंतर । मराळ करिती दिगंतर । मुख न दाविती अद्यापिवर । परम सलज्ज कलियुगीं ॥१९॥
जिकडे पडे दंतपंक्ति । पाषाण पद्मराग स्वयें होती । पदमुद्रा जेथें उमटती । पद्मे प्रगटती ते स्थळी ॥२०॥
पंचम सुस्वर गायन । ऐकोनि कोकिळा धरिती मौन । चक्रवाकापरी पीन स्तन । वियोगपणें सदुःखी ॥२१॥
रंभास्तंभवत्‍ पोटरिया जाण । रंभोरु गौर नितंब सघन । कटिवेष्टित रत्नभूषण । अनर्ध्यप्रभा स्फुटकलीई ॥२२॥
वंशोद्भव मुक्तें उत्पन्न । दुजी गिरिमौळापासून । मत्तमातंगमस्त्रकांतून । शुक्तिकेची पैं चौथीं ॥२३॥
सर्पमस्तकीचें मणि । जैसे उदेले प्रभाततरणि । वैरागरीचे सतेज मणि । एकावळी सपंक्त ॥२४॥
गरुडपाचू इंद्रनीळ । आरक्त माणिकें सुढाळ । सुतेजकंकणें करयुगुळ । अत्यद्भुत डवरले ॥२५॥
मुक्तोघोष तळपती श्रवणीं । कृत्तिकापुंज शुभ्रवर्णीं । कर्णसुमनें चंद्रकिरणीं । विकासलीं सुरम्य ॥२६॥
ऐसी सर्वस्त्रियांत स्वामिणी । परमरुप सौदामिनी । जीतें देखूनि नागिणी । तिष्ठती पाताळभुवनीं अद्यापि ॥२७॥
जिची प्रियसखी चंद्रकळा । जिचें सौंदर्य पाहोन डोळां । क्षयरोग चंद्रासि लागला । हीनकळा क्षयवृध्दि ॥२८॥
सुलक्षण सर्वकाळीं जाण । चातुर्यविशारद अति प्रवीण । ते य्कुवराज्यास परमनिपुण । न्यायअन्याय जाणती ॥२९॥
यापरी सुकेशीचें उत्तर । परिसोनि संतोषले श्रीमत्स्येंद्र । अति होऊन हर्षनिर्भर । लाभचिन्ह सुचविती ॥३०॥
नमन करोनि करी गमन । वारंवार निरखी आनन । मनी म्हणी हें एकांत कानन । मनोज मनी स्फुते पैं ॥३१॥
तंव शीघ्र निघोन सुकेशी । पातली त्वरें राजसभेसी । सभे बैसली लावण्यराशी । सिंहासनीं परिमळा ॥३२॥
कामिनीवृंद आसमंत । छ्त्रचामरें विराजित । नृत्यांगनेचें होत नृत्य । शस्त्रास्त्रीं स्त्रिया तिष्ठती ॥३३॥
जेवीं पट्टासनीं मृडानी । सिध्दि तिष्ठती बध्दपाणि । तेवीं दिसे परिमळा राणी । सभागर्भी शोभली ॥३४॥
निकट बैसली चंद्रकळा । जेवीं सरस्वतीचे ते अबळा । चतुर्दश विद्या चौसष्टी कळा । विसावल्या पैं तेथें ॥३५॥
इकडे परिमळेतें सुचिन्ह । वामनेत्रबाहुस्फुरण । कंचुकीचें बिरडें जाण । मुक्त होय क्षणक्षणीं ॥३६॥
सुकेशी मुखीं लावूनि वस्त्र । सांगती झाली गुह्यमंत्र । आपुले उपवनी आकर्णनेत्र । पुरुष देदीप्य देखिला ॥३७॥
निर्जरकिन्नरपंक्ती । अमरप्रतिमा न ये व्यक्ती । धांडोळितां सर्व जगतीं । दुजी मूर्ति दिसेना ॥३८॥
इंद्र चंद्र भास्कर । ब्रह्मा विष्णु कीं शंकर । मदन कुरवंडी करावा त्वर्य । परि ऐसा नर न देखूं ॥३९॥
मग परिमळा तीतें वदत । मज पूर्वी नारदें केलें श्रुत । तुझिये सदनी अकस्मात । मत्स्येंद्र्नाथ प्रगटती ॥४०॥
त्या वचनईं धरोनि विश्वास । मार्ग लक्षी रात्रंदिवस । सर्वदा सदा निजध्यास । चातकास ज्यापरी ॥४१॥
भुभुःकाराचे भयेंकरुन । दुजा पुरुष येईल कोण । त्यांत देवऋषीचें वचन स्मरोन । मार्ग लक्षी तयाचा ॥४२॥
जेवीं सुदेवाचे आगमनीं । परम हर्ष पावे रुक्मिणी । कीं हंसनळनिरुपणीं । आनंद होय दमयंती ॥४३॥
तिचे गळां घालोन मिठी । वारंवार थापटी पृष्ठी । म्हणे आतां चला उठाउठीं । पाहीन दृष्टी तयातें ॥४४॥
सवें घेऊन सेनासंपत्ति । जाती जाहली वनाप्रति । सवें प्रियसख्या परमप्रीति । येती जाहली पैं तेथें ॥४५॥
वीरवेषें शूरचिन्ही । खड्ग्वोडणीधृतधारिणी । परशतोमरपट्टिशपाणी । अश्विनी पद्मिणी आरुढल्या ॥४६॥
गजस्कंधीं बैसल्या अंगना । अंकुशें आकर्षिती मत्तवारणा । सुशोभ्य सुलोचना । वीरगुंठी बांधिल्या ॥४७॥
गजस्कंधीं गजगामिनी । ध्वज डवरले सुवर्णवर्णी । चामरें शोभली उभयश्रवणीं । रत्नकोंद्णी पाखर ॥४८॥
दंती जडलीं अनर्ध्यरत्नें लघुकिंकिणी हेमभूषणें । घंटास्वशब्देंकरुन । मत्तमातंग डुल्लती ॥४९॥
रम्य रमणीक आराम । वृक्ष देती गगनीं क्षेम । तडाग तुडंबिला मनोरम । तटी सेना ठेविली ॥५०॥
त्यागोनियां सहपरिवार । सुकेशीचा धरोनि कर । मत्स्येद्रदर्शना पादचार । येती झाली शुभांगी ॥५१॥
देखोनियां सिंधुमार्ग । मंदाकिनीचा जाय वोघ । तैसी एकटी निःसंग । गमन करी तन्वंगी ॥५२॥
वनश्री पाहोनि निवांत । वृक्ष निबिड सघन बहुत । तळीं बैसले मत्स्येंद्रनाथ । अकस्मात देखिले ॥५३॥
जेवीं पायाळुयातें अंजन । भेटतां प्रत्यक्ष जोडे धन । तेवी हर्षनिर्भर मन । होतें झाले तियेचें ॥५४॥
नाथा करुन नमन । उभी राहिली कर जोडून । पुसती झाली वर्तमान । प्रार्थुनियां वदतसे ॥५५॥
कोठोनि येणें कोठूनि गमन । नामगोत्र करवावें श्रवण । कोण देश कोण वर्ण । सकृप होऊनि सांगिजें ॥५६॥
यावरी मत्स्येंद्र वदती शब्द । ब्रह्मापासूनि दृश्य बुद्बुद । अनामिया नाम अशब्द । प्रणव प्रसिध्द गोत्र पैं ॥५७॥
देश आमुचा निरंजन । वर्णातीत वर्णविहीन । किमर्थ आम्हां करिसी प्रश्न । कारण कांही कळेना ॥५८॥
तरी वचन ऐका नेमस्त । अनामिया नाम कूटस्थ । आभासी आकाश किमर्थ । कासया म्हणती सर्वज्ञा ॥५९॥
अनंगही अंगहीन । तरी नाम धरी तोही मदन । रुपहीन असतां पवन । मना धारणा करी कीं ॥६०॥
जयानें धरिला विग्रह । तयासीच वदती देह । तेथे नाम निःसंदेह । त्रिवाचेसी जाणिजे ॥६१॥
मी चरणसेवा इच्छीतसें । करावा नाममंत्र उपदेश । तेणें हहपरत्रास । सुख भोगीन अक्षयी ॥६२॥
अन्योन्य ऐक्य झालें मन । उभयपक्षीं समान । परि बाह्यात्कार संपादून । मत्स्येंद्र वद्ती तियेतें ॥६३॥
कैचें नाम कैचें रुप । अवघें संचलें चिद्रुप । नामरुपाचा साक्षेप । व्यर्थ जाण पैं तुझा ॥६४॥
स्वरुप सौंदर्य देखून । परिमळा झाली तल्लीन । चित्ती दृढनिश्चयेंकरुन । गळां माळ घातली ॥६५॥
पाद स्पर्शोनियां मौळ । जेवीं दमयंतीनें वरीला नळ । त्यागून निर्जर भूपाळ । निश्चय नैषधीं पैं जिचा ॥६६॥
नृपऋषीतें सांडून । जानकी वरी रघुनंदन । की याज्ञसेनी अर्जुन । नेम नेमिला विधीनें ॥६७॥
कीं हिमनगकन्या पार्वती । ती माळ घाली पशुपती । कीं रमा वरी विष्णूप्रति । परमप्रीतीकरोन ॥६८॥
जेवी पय आणि जीवन । एक हंसचि निवडूं जाण । तेवी नरनिर्जर त्यागून । एक मत्स्येंद्र अनुसरलीं ॥६९॥
समारंभें भ्रमे नगरीं । मत्स्येंद्र आणिले ते अवसरीं । गुढियातोरणें घरोघरीं । शृंगारिली पुरी ते ॥७०॥
मंगळ वाद्यें मंगळ तुरीं । प्रतिशब्द न माये अंबरीं । उभ्या ठेल्या नगरनारी । सुदीप करीं घेवोनी ॥७१॥
केशरकस्तुरीचे सडे । रंगमाळा चहुंकडे । स्त्रियांचें वृंद मागें पुढें । वाडेंकोडें चालती ॥७२॥
मत्स्येंद्र आरुढले सिंहासनीं । पुढें होतीं मंगळ गाणी । वारांगनानृत्य ते क्षणीं । परमानंद वोढवे ॥७३॥
षोडशोपचारी पूजनें । अर्पियेलीं रत्नभूषणें । कायावाचातनमनधनें । अर्पण करी नाथातें ॥७४॥
केशर मृगनाभ स्त्रक्‍ चंदन । आपुले हस्तीं करी लेपन । हेमतडित्प्राय तगटवसन । परिधान करी स्वहस्तें ॥७५॥
राज्य समग्र समर्पिलें । स्वयें दास्यात्व अवलंबिलें । क्रीडाविलास सुखसोहळें । अष्टभोग भोगीत ॥७६॥
शक्रापरी दिव्यभोग । रतिसुखादि अंगसंग । जेवीं रतीसवें अनंग । परमअनुराग अन्योन्य ॥७७॥      
न टळे कदा भविष्यभोग । विषय किंवा वैराग्य । जे जे काळी जो प्रसंग । भोगिल्यावीण चुकेना ॥७८॥
मत्स्येंद्राऐसा परमयोगी । पाहा कैसा विषय भोगी । मोहिनिये एकांतप्रसंगी । श्रीशंकर मोहिला ॥७९॥
मत्स्येंद्र भोगिती राज्यभोग । परि ते लीलाब्धीचे तरंग । न कळे वर्म कोण मार्ग । अगाध कृति जयाची ॥८०॥
जें जें होणार भविष्यगतीं । तें तें कदा न चुके कल्पांती । ईश्वरसूत्र विचित्रगति । कदा अन्यथा नव्हेचि ॥८१॥
कौसल्यादशरथ विघडलीं । ब्रह्मसूत्रें गांठी पडली । यशहानिमृत्यु जे जे काळी । ते ते काळीं जाणिजे ॥८२॥
मत्स्येंद्राऐसा विरक्त । परि परिमळेसि झाला सक्त । पाहतां दिसे अनुचित । त्याचें सामर्थ्य अगाध ॥८३॥
कृष्णें केलें परद्वार । तयासी काय म्हणावें जार । पराशराचा व्याभिचार । कैसा म्हणावा सांग पां ॥८४॥
जो महाराज बादरायण । अंबालिकें भोगदान । पंडु धृतराष्ट्र उत्पन्न । परमश्रेष्ठ विदुरादि ॥८५॥
द्रौपदीचे पंच भ्रतार । तरी तो काय अनाचार । ईश्वरईच्छें विचार । सदाचार तोचि की ॥८६॥
न देवचरितं चरेत्‍ । तरी धन्य त्याचें सामर्थ्य । तया दोष ठेविजे पतित । तरी अधःपात होय त्या ॥८७॥
आतां असो हा विस्तार । परिमळा भोगी नाथमत्स्येंद्र । सुरतानंदाचा समुद्र । उचंबळला अगाध ॥८८॥
परिमळा प्रार्थी कर जोडून । म्हणे मी शरण अनन्य । विनंती विनवी करा मान्य । भाष्यदान मज द्यावें ॥८९॥
माझा वियोग नसावा सहसा । हा मज द्यावा दृढ भरंवसा । आजि जोडलें सुकृतयशा । ते फळाशा प्राप्त पैं ॥९०॥
यावरी मत्स्येंद्र वदती वचन । माझें इच्छी ऐसेंचि मन । येथें गोरक्ष करितां गमन । तो मज नेईल निश्चयें ॥९१॥
तयाचा मज संशय । गोरक्षाचें महद्भय । यापुढें न चले उपाय । शिवविष्णुविरंचीचा ॥९२॥
परिमळ म्हणे प्राणनाथा । याची तरी कायसी चिंता । मल्लाळ देशीं माझी सत्ता । शिक्षा कृतांता लावीन मी ॥९३॥
मग चारयोजनपर्यंत । रक्षक ठेविले असती दूत । कोणी पुरुष येतां येथ । शिक्षा त्यासी लावीन ॥९४॥
पशुपक्षीं किंवा नर । पुरुषवाचक कोणी इतर । आलिया येथें हाचि निर्धार । शिरच्छेद करीन मी ॥९५॥
या प्रतिज्ञेचें कारण । येथें गोरक्ष येईल म्हणोन । मत्स्येंद्रा नेईल जाणून । करी रक्षण या हेतू ॥९६॥
देशावर फिरत फिरत । वारंगना पातल्या तेथ । तंव गोरक्षही अकस्मात । तेचि स्थळीं पातले ॥९७॥
तुडुंब तोयसरोव्र । तटीं निबिड तरुवर । छाये बैसले नारीनर । विश्रांति घेती यास्तव ॥९८॥
त्या वृक्षच्छाये कळापात्रें । रुदन करिती दीर्घस्वरें । कळवळोनि अंतर । गोरक्ष पातले जवळिके ॥९९॥
त्यापुढें उभे ठाकून । पुसते झाले वर्तमान । कां रे करीतसां रुदन । मज निवेदन करावें ॥१००॥
येरू म्हणती परिहारावीण । उभयपक्षी लाजिरवाणें । काय व्यर्थ दुःख सांगून । परिहार सर्वथा नव्हेचि ॥१॥
गोरक्ष वदती तदुपरी । तुम्हां दुःखातें मी निवारी । विश्वास ठेवून अंतरीं । निर्ध्दारेसीं सांगिजे ॥२॥
तंव ते वदती तये वेळां । आमुचा मृदंगी मृत्यु पावला । तेणें बहुत नाश जाहला । उदरनिर्वाह मग कैचा ॥३॥
आम्हां गुणिजनां सुसंगीत । असतां तेणेचि लाभ प्राप्त । व्यंग असतां कोण पुसत । लाभ कैचा मग आम्हां ॥४॥
याचक तृणाहूनि क्षुल्लक । त्यांतव्यंग तरी सर्व विलग । मग कैसेनि द्रव्यप्रसंग । आम्हां अनाथां कारणें ॥५॥
पूर्वपातकाचा संचय । यास्तव भिक्षुकाचा प्राप्त देह । प्राक्तनें जाहला अपाय । यासी उपाय असेना ॥६॥
ऐसा समय आम्हां प्राप्त । मृदंगी न मिळे अरण्यांत । परिमळेचा धरुन आर्त । तोही स्वार्थ दिसेना ॥७॥
उदरभरणाची धरोनि आशा । आम्ही पातलों या विदेशा । आतां आमुची नैराशा । दुर्दशा प्राप्त जाहली ॥८॥
गोरक्ष म्हणे परिसा रहस्य । तेथें कुळदैवत माझें उपास्य । त्याचेम दर्शनाचा उद्देश । जाणें अवश्य मज तेथें ॥९॥
तरी तुम्हांसवें मी येईन । मज न्यावें सांभाळून । प्रसंगे मृदंगशी वाजवीन । पडेन उपयोगी तुमच्या ॥११०॥
गुरुकार्याकारणें । नीचाचेंही दास्यत्व करणें । सद्गुरुसेवेचें महिमान जाणें । स्वयें गोरक्षनाथ ॥११॥
मी करीन तुमचे सेवन । पोटापुरतें द्यावें अन्न । वस्त्रें जीं असतीं जीर्ण । द्यावी कौपिनीपुरतीं ॥१२॥
तंव ते वदती पुरुषवेष । तेथें कैसा होईल प्रवेश । संतोषसंयम मानस । कैसें होईल नेणवें ॥१३॥
गोरक्ष म्हणे मी विदेही । मज सर्वथा देहचि नाही । नरनपुंसकस्त्रीव्यक्तीही । व्यक्तित्रयावेगळा ॥१४॥
श्रीगोरक्षमहिमान । काय जाणती अज्ञानजन । कीं मूर्खाहस्तीं अनर्ध्यरत्न । काय परिक्षा तयासी ॥१५॥
कीं प्लवंगमा सुमनशय्या । कीं क्लीबातें लावण्यभार्या । कीं शवाचे हातीं वायां । रत्नमणी दिधला ॥१६॥
तेवीं वारांगना नाथा नेणती । असो गोरक्ष तयांसवें असती । सत्वर पातले नगराप्रति । परिमळेचे तेधवां ॥१७॥
नगरद्वारी येती सम्यक । तों द्वारप्रदेशी द्वाररक्षक । तयां पुसती राजसेवक । कोठोनि आलां सांगिजे ॥१८॥
तंव ते वदती आम्हीं गुणिजन । स्वयें करितों नृत्यगायन । आम्हां व्हावें राजदर्शन । इच्छा धरोनि पातलों ॥१९॥
सवेंचि गेले सभेसी दूत । मत्स्येंद्ररायासी केलें श्रुत । तया परिमळा आज्ञापित । शीघ्र आणावें तयांसी ॥१२०॥
भद्रासनीं नाथमत्स्येंद्र । जेवीं सुरगणीं वेष्टिला इंद्र । की तारामंडळीं पूर्णचंद्र । सभे नरेंद्र तेवीं तो ॥२१॥
लेखक परिचारक कामिनी । कनकदंडी वेत्रपाणि । एवं सर्वही नितंबिनी । सेवक सहचर सर्व त्या ॥२२॥
सिंहलद्वीप लावण्यखाणी । तेथें निजपती दिव्य पद्मिणी । सुस्वरुप सर्व नितंबिनी । पाहोनि नागिनी लज्जित ॥२३॥
त्यांत लावण्यसीग परिमळा । दुजी तैसीच शीतळा । जिचें सौंदर्य देखोन डोळां । चंद्रासि लागे क्षयरोग ॥२४॥
जेवीं प्रदोषकाळीं कर्पूरगौर । नृत्य करिती शीशंकर । मृदंग घेतसे इंदिरावर । टाळ वाजवी विधाता ॥२५॥
वीणा घेऊन सरस्वती । सुस्वर गायन करी प्रीती । ताल धरी श्रीगणपति । निर्जर तिष्ठती सेवेंत ॥२६॥
मुळींचाच आहे अभ्यास । गोरक्ष अवतार ह्र्षीकेश । तोषवीतसे व्योमकेश । तो मत्स्येंद्र शिव जाणोनी ॥२७॥
गायनाचा रंग वोढवला । तंव मृदंगांतूनि शब्द निघाला । चलो मत्स्येंद्रा गोरक्ष आला । दर्शनाला तुमच्या ॥२८॥
वारंवार निघे ध्वनि । नाथ ऐकती आपुले श्रवणी । दशदिशां विलोकिती नयनी । दृष्टी न पडे पाहतां ॥२९॥
मर्मज्ञ जाणती वर्म । येरा वाउगाचि व्यर्थ भ्रम । गुरुपुत्र सर्वज्ञ निःसीम । तयावीण कळेना ॥१३०॥
जयासी नादानुसंधानी मन । तयासीच होय उन्मन । टकमकां पाहती इतर जन । गुरुपुत्र खूण जाणती ॥३१॥
कळवळोनि कृपासमुद्र । अभय वदती नाथ मत्स्येंद्र । आतां प्रगटोन करी भद्र । भेटे सत्वर मद्वत्सा ॥३२॥
तुझियें वियोगाची रजनी । आतां न साहे अर्धक्षणीं । प्रगट होई प्रकाश तरणि । उदयअभ्युदय करी कां ॥३३॥
जेवीं जळदबुंथी सांडूनी । चिद्धननभीं प्रगटे वासरमणि । यापरी परिसोनि वरदवाणी । गोरक्षनाथ प्रगटले ॥३४॥
अकस्मात तेज फांकलें । कीं उष्ण चांदणें एकवटलें । दशदिशां कोंदाटलें । भरुनि उरलें सबाह्य ॥३५॥
तेज न साहे म्हणोन । सर्व स्त्रियांनीं झाकिले नयन । स्वरुप सौंदर्य सगुण । मत्स्येंद्रचरण धरीतसे ॥३६॥
कीं सीताशुध्दी करोन मारुति । येऊन नमस्कारी रघुपती । कीं संजीवनी साध्य कचाप्रति । बृहस्पतीतें वंदिलें ॥३७॥
कीं द्वादश वर्ष तीर्थाटण । करोनि पातला अर्जुन । युधिष्ठिरा करी नमन । पदी मूर्ध्नि ठेवित ॥३८॥
जेवी एकुलता नंदन । विदेशी गेला बहुत दिन । तो  मातेसि भेटला क्षेमकल्याण । अन्योन्य हर्ष ज्यापरी ॥३९॥
कीं धेनुवत्स बिघडलें । तें तत्काळ तीतें भेटलें । की हरणीचें पाडस दुरावलें । येऊन मिळालें पैं जैसें ॥१४०॥
असो गोरक्षे वंदिलें चरणारविंद । ब्रह्मानंद जय जय शब्द । सुमनें वोपिती विबुधवृंद । तो ब्रह्मानंद न वर्णवे ॥४१॥
अनुहतवाद्याचें सुस्वर । वाजूं लागले एकसर ।  भेटों पातला मत्स्येंद्र कुमर । जो कां अवतार विष्णुचा ॥४२॥
हर्ष वोसंडोनि पोटी । चरणी घाली सदृढ मिठी । सद्गुरु म्हणती उठाउठी । वदन दृष्टी पाहू दे ॥४३॥
ह्र्दयी धरिलें दृढ कवळोन । कुरवाळिलें गोरक्ष आनन । जीवशिवासी आलिंगन । जेवी षडानन महेशा ॥४४॥
जीवशिवा पडली गांठी । मग केवीं तयां पडेल तुटी । तेवीं सारांशाच्या गोष्टी । जेवीं संगम सरितेचा ॥४५॥
हस्ती धरोन अंतः पुरांत । नेते झाले गुरु समर्थ । रत्नचौरंगीं गोरक्षनाथ । बैसविले आवडीं ॥४६॥
सुगंधतैलें मंगल स्नान । करविलें पीतांबरपरिधान । दिधलीं जडितरत्न भूषणें । सुरस पक्वान्ने वाढिलीं ॥४७॥
लघुचीरें घेऊन करीं । उभ्या तिष्ठती लावण्यनारी । जो पदार्थ जे अवसरीं । सिध्दिपरि पुरविती ॥४८॥
गोरक्षाचें पाहोनि आनन । म्हणती धन्य प्रसवली जननी रत्न । चित्ती स्त्रिया करिती नमन । दुजा मदन दिसतो ॥४९॥
कुमारदशा रुपसंपन्न । पाहूनि स्त्री अतितल्लीन । कोन कोठील काय म्हणोन । कैसा एकटा पातला ॥१५०॥
एकाएकीम अहा अकस्मात । आला न कळे ईश्वरई चरित । मार्गी रक्षक असती बहुत । तरी केवीं येथें प्रगटला ॥५१॥
अगाध ईश्वराची सत्ता । नेणों कैसा कोठें होता । भेटों आला मत्स्येंद्रनाथा । हे आश्चर्य दिसतें ॥५२॥
यावरी वदती तदोत्तरा । बहुरत्ना हे वसुंधरा । कोन कैसा ये विचारा । अनुमान सहसा नव्हेचि ॥५३॥
जेवीं गोकुळीं अक्रूर आला । संशय झाला गोपिकांला । तैसाचि प्रकार हाही झाला । गोरक्ष आला म्हणोनी ॥५४॥
जयाचे भय होते मनीं । तोचि देखिला आजि नयनीं । ईश्वरमायेची अगाध करणी । ब्रह्मादिकां कळेना ॥५५॥
असो परिमळेचे उदरीं कुमर । परमलावण्य सकुमार । मत्स्येंद्रवीर्य अतिसुंदर । दुजा रतिवर प्रगटला ॥५६॥
मेनीनाथ नामाभिधान । अतिडोळस कमनीय सगुण । बाळलेणीं रत्नभूषणें । एकुलतें लडिवाळ ॥५७॥
जेवीं शिवगौरीपुढें गजवदन । कौतुकें करी बाळभाषण । तेवीं मेनी मत्स्येंद्रनंदन । चुंबन देत जननीतें ॥५८॥
यावरी मत्स्येंद्र योजिती मनीं । गोरक्षातें एक कामिनी । देऊन लावूं विषयव्यसनीं । येणेंचि सुख उभयांसी ॥५९॥
म्हणे गोरक्षा अवधारी । या नरदेहीं सुख निर्धारी । दिव्यान्न आणि दिव्य नारी । निरंतरीं सुख भोगी ॥१६०॥
सुवर्णसदनीं सुवर्णरमणी । सुवर्णवसनीं सुवर्णभूषणीं । सुवर्णमंचकी सुवर्णासनी । सुगंधसुमनीं परिमळ ॥६१॥
रत्नालयीं रत्नडोल्हारीं । रत्नचांदवें रत्नझालरी । रत्नदीप सुरत्ननारी । सुरतानंदें क्रीडे कां ॥६२॥
सुरतानंदादि नवरस । शृंगारविलास परमसुरस । ललनाललामी लावण्यरुप । हास्यगीतविलास पैं ॥६३॥
कमनीयकामिनी-आलिंगन । चुंबनमैथुनीं निमग्न । महत्पुण्यसुखसंपन्न । तो प्राप्त दिन आज पैं ॥६४॥
शीतोष्ण आणि पर्जन्य । ऋतुपरत्वें सुख भोगणें । जन्मांतरीचें अप्राप्त पुण्य । तें आजि उदेलें पैं ॥६५॥
काय करिसी योगवैराग्य । भस्मभोपळा अतिदौर्भाग्य । भिक्षा भववें परम अयोग्य । अश्लाघ्य जाण भोगणें ॥६६॥
तंव भस्त्मगोमयसंभूत । मत्स्येंद्रातें करी प्रणिपात । उभय जोडून हस्त । प्रार्थीतसे विनयें पैं ॥६७॥
मज आज्ञापिलें जें गोरक्ष । आणि नाम ठेविलें गोरक्ष । आतां विषयाचा धरोनि पक्ष । तरी स्त्रीसुखातें बोधित ॥६८॥
हें काय समर्थायोग्य होय । निर्विकारासी सांगतां विषय । येणें पावती महद्भय । इंद्रचंद्रासारिखें ॥६९॥
पाहा स्त्रीरुपें ही व्याघ्रिणी । द्रव्य वेचूनि तीतें पर्णी । सालंकारी वस्त्राभरणी । म्हणे कामिनी प्रिया हे ॥१७०॥
धन धान्य कनक वसन । पिष्ट करी विनादशन । एवं सर्वस्व करी भक्षण । शोषण करी शरीराचें ॥७१॥
हे महाव्याघ्रिणी दुर्धर । सर्व भक्षून करी टोकर । रक्तमांस शोषी करी पंजर । भयंकर परम हे ॥७२॥
नारीपरिस बरी नागिणी । स्पर्श करितां दंशे दशनीं । तत्काळ जाय मृत्युभुवनीं । प्रत्यक्ष नयनीं पाहती ॥७३॥
कामिनी पाहून सुंदर । हरिद्राकुंकुम कज्जलनेत्र । कांचनरत्नादि अळंकार । नेत्रकटाक्षें मोहित ॥७४॥
हस्तिणी पद्मिणी चित्रिणी । नवरसयुक्त चतुर भामिनी । इहीं व्यापिलें त्रिभुवनीं । निर्जर नर असुर पैं ॥७५॥
जिच्र नेत्रकटाक्षेंकरुन । पतन पावती तपोधन । शिव विष्णु चतुरानन । नाडिले जाण श्रेष्ठही ॥७६॥
हें प्रपंचाची झाली बिडी । गळां बांधोन घेती सगडी । रात्रंदिवस धगधग धडाडी । केली वेडी बापुडीं ॥७७॥
चिंतादूती कालवी पोटीं । तेणें परमार्था पडली तुटी । सदा वसे हव्यास पोटी । हाव धरी प्रपंचाची ॥७८॥
चिंता चिंता हे समान । चिता भस्म करी न लगतां क्षण । चिंता जाळी रात्रंदिन । तळमळ वाटे सर्वदा ॥७९॥
आत्मसुखापुढें विषय तुच्छ । इतर सुखें करिती गच्छ । कीं स्वात्माब्धीचा मच्छ । थिल्लरोदकीं न जाय ॥१८०॥
जें जें होणार भविष्यगतीं । तें तें कदा न चुके कल्पांतीं । ईश्वर सूत्र विचित्रगति । कदा अन्यथा नव्हेचि ॥८१॥
जया कुबेर सुप्रसन्न । तोचि होय धनसंपन्न । तो न मागेचि कोरान्न । सर्वांसि मान होय तो ॥८२॥
कामक्रोध षडविकार । पदी अक्षयीं तोडर । तेथें विषयांचा उपचार । हा अविचार स्वधर्मी ॥८३॥
जें परात्पर निरंजनभुवन । शिणले निगम करितां स्तवन । तें कूटस्थ स्थान मज दिल्हें ॥८४॥
चहूं पुरुषार्थाचा चोफाळा । चारी वाणी त्या सांखळया । मुक्तमंडपयुक्त जाळया । परम शोभल्या चिन्नभीं ॥८५॥
मग जीवशिव हे दोन्ही । सदा निरंतर भोगी उन्मनी । सोऽहंहंस अखंडध्वनि । अद्वय होवोनि राहिले ॥८६॥
तेथें ऐक्याचे सेजेवरी । सवें उन्मनी संगनारी । उभ्या अवस्थात्रय कामारी । तुर्यासुखीं निमग्न ॥८७॥
चहूं देहांचीं कपाटें । धारणें लाविली नेटें । अनंत सूर्याची पाहाट फुटे । चित्प्रकाश दाटला ॥८८॥
चतुर्दळादि सहस्त्रदळ । त्याचा ब्रह्मांडभरी परिमळ । तेथें होवोनि अलिकुळ । अद्वयपणें वर्तत ॥८९॥
पंचतत्त्वाचें प्रावरण । त्यांत उभययुग्में निमग्न । अनुपम्य उपमा अवाच्य रसनें । त्रिपुटी अस्त जे स्थळीं ॥१९०॥
स्वात्मसाम्राज्य आलें हातां । मग ऐहिक्यसुखा मारू लाता । याहुनि कोण लाभ परता । सांग मजसी सद्गुरु ॥९१॥
अनुहत तुरे लागली घाय । तेथें गजवाजी तुच्छ शेषप्राय । तें माहात्म्य वदूम काय । उपमा न साहे द्वैताची ॥९२॥
स्वामी तुमचे कृपेंकरुन । हें त्रैलोक्य मानी ठेंगणें । शक्रादिक राज्यासन । मी देईन तव कृपें ॥९३॥
कायसी सामान्य सुखाची कथा । मज झकवितां गुरुसमर्था । भोगरोगभवव्यवस्था । मज सर्वथा नको ही ॥९४॥
ऋध्दि सिध्दि निधि । नको ह्या आधि व्याधि उपाधि । मत्स्येंद्रपदीं स्वानंदउदधि । सुखसमृध्दि अक्षयी ॥९५॥
श्वेतरक्तपीतश्यामसुनीळ । अमौल्य रत्नभूषित तेजाळ । या ब्रह्मांडभुवनीं सोज्वळ । अनर्ध्य कीळ फाकली ॥९६॥
अध ऊर्ध्व सार्ध साध्य । कल्पना साधनाधिक अगाध । तव कृपें पावलों परमपद । भेदाभेदरहित जें ॥९७॥
सद्गुरुसत्स्वरुप सुखडोहीं । बुडी दिधली मत्स्येंद्रपायीं । जेथें रात्रदिवस कदा नाही । सोऽहं पाहे ब्रह्मास्मि ॥९८॥
तेथें नसे भेदाभास । ठाव कैचा मीतूंपणास । अवघाच झाला खग्रास । स्वप्रकाश कोंदला ॥९९॥
हा मत्स्येंद्र गोरक्षसंवाद । श्रवनपठणें होय सद्बोध । कैवल्यज्ञान त्या अगाध । प्राप्त होय अवलीळें ॥२००॥
येथें आर्ताचे आर्त पुरती । सकामाचे काम पुरती । निष्कामातें कैवल्यप्राप्ति । गोरक्षउक्ति हे असे ॥१॥
हा अध्याय परमपावन । गुरुपुत्र लाभती अपरोक्षज्ञान । याचें न वर्णवे महिमान । अनुभवें खूण जाणती ॥२॥
श्रवणमनन करितां अध्याय । आयुरारोग्य प्राप्त ऐश्वर्य । राजद्वारीं सदा विजय । अभ्युदय सदा पावती ॥३॥
हा श्रवण करावा अध्या । याचा अनुभव पाहा सध्या । पुत्रपौत्र लाभती वंध्या । सौभाग्य साध्य स्त्रियांसी ॥४॥
हा चोविसावा अध्याय सुंदर । हा चोविसावा अवतार । हाच प्रत्यक्ष रुक्मिणीवर । द्वारकाधीश श्रीकृष्ण ॥५॥
श्रीमत् आदिनाथलीलाग्रंथ । हाचि भैरवगुरु समर्थ । तत्प्रसादें आदिनाथ । चोविसाव्यास वंदिलें ॥२०६॥