श्रीनाथलीलामृत - अध्याय २० वा

श्रीगणेशाय नमः ॥
नमो आदिनाथ प्रणववोंकार । जो निजशक्तीचा निजवर । जेथून प्रगटे चराचर । विश्वविस्तार तेथूनी ॥१॥
जें विश्वाद्य वेद्य आद्य । जें विष्णुविरंचीचें आराध्य । तें सनकादिकां परमवंद्य । तेंचि साध्य गुरुपुत्रा ॥२॥
वेदांती म्हण्ती निर्गुण । मीमांसक म्हणती कर्मकारण । नैयायिक म्हणती ईश्वर पूर्ण । सर्वकर्ता हाचि पैं ॥३॥
कपिलाचार्य सांख्यशास्त्री । प्रकृतिपुरुष वदती वक्त्री । भाष्यकार शब्दकुसरीं । अर्थगौरवें स्तविताती ॥४॥
पतंजली योगप्रसिध्द । योगमार्ग दाविती विशद । तो हा नाथपंथ अगाध । जगदोध्दारा प्रगटला ॥५॥
पूर्वाध्यायीं कथा निश्चितीं । कानीफनाथाची उत्पत्ति । ते निवेदिली यथामति । श्रोतयांप्रति आवडीं ॥६॥
असो सच्छिष्यांत चूडारत्न । कानीफनाथ परम सगुण । शोध करी गुरुचा अनुदिन । चतुर्दशभुवनें शोधिली ॥७॥
परि ठायीं न पडे सद्गुरुमूर्ति । जेवी विश्वरुपीं शोधिली श्रुति । तन्न तन्न नेति नेति । परि न पवती निर्गुणीं ॥८॥
गुहागव्हारें गिरिकंदरीं । कानीफ शोधी जालंधरी । वने उपवनें घोरांदरीं । मठमंदिरीं दिसेना ॥९॥
चतुर्दिशा दिगंतरीं । देवदेउळें निरखिलीं नेत्रीं । सरोवरें गंगातीरी । नदनद्याही पाहिल्या ॥१०॥
अराम रमणी तीर्थक्षेत्र । वापी कूप तडाग विचित्र । सुस्थळें शोधिली सर्वत्र । परी अणुमात्र वार्ता न लभेचि ॥११॥
यावरी कानीफ योगेश्वर । सवें सेना शाहीसंभार । पांच सहस्त्र राजेश्वर । सांप्रदायी सेवेंत ॥१२॥
गजस्कंधीं दुंदुभिघोष । हय हिंसती परमोत्कर्ष । उच्चैःश्रव्याचे गोत्रपुरुष । सालंकारी असती ॥१३॥
मदोन्मत्त दुर्मद हस्ती । विवेकांकुश आकर्षती । ज्ञानविज्ञान चवरें डोलती । द्विभागेसीं सतेज ॥१४॥
दहा सहस्त्र भद्रजाति । जेवीं जावडे ऐरावती । कनकालंकार मिरवती । घंटानादें सुशब्दीं ॥१५॥
पंचसहस्त रहंवर । दिव्य पताका ध्वज सुंदर । केतु सुप्रभ दिनकर । उदय दिसती वळीनें ॥१६॥
सुवर्ण तगटीं सूर्यपानें । आतपत्रछत्र विराजमान । कलश कविगुरु ते उणे । आणिते झाले स्वदीप्तीं ॥१७॥
रत्नपाखरा अनर्ध्यदीप्ति । पयःफेनधवल अंगकांति । मनपवनाहून गतीं । वारु उफाळती आकाशीं ॥१८॥
रत्नदंडी वेत्रधर । अनेक आयुध शस्त्रधर । लघुयंत्रादि ध्वजधर । पदाती वीर चालती ॥१९॥
पुढें गाती बंदीजन । नाथमहिमा गुणवर्णन । गायक सुस्वर गायन । राग उपराग भार्या ॥२०॥
एक स्त्रीसंगाचा करोनि त्याग । राजाऐश्वर्य सप्तभोग । सुवैभवें राजयोग । इंद्रभोग भोगीत ॥२१॥
मृगमद केशर हरिचंदन । सुगंधमाल्यांवर भूषण । मुक्ताहार विराजमान । मुकुट कुंडलें मिरवलीं ॥२२॥
शैलीशृंगी पदमेखळा । कोटिमदनांहूनि आगळा । रत्नएकावळी रुळे गळां । नक्षत्रप्राय गमती पैं ॥२३॥
सायुज्यतेचे चवर डोली । आरुढले असती तये काळीं । चंद्रवर्णी चवरे सुढाळी । ढाळिताती द्वयभागीं ॥२४॥
सेनासिंधु अतितुंबळ । फुटला भासे अतिविशाळ । जान्हवीचें देखोनि जळ । संगम होऊं पाहतसे ॥२५॥
रम्यरमणीय सुस्थळवन । निर्मळ प्रवाह गंगाजीवन । तटीं निबिड वृक्षघन । पत्री पुष्पीं डौरले ॥२६॥
चंपकवृक्ष चूत चंदन । पोफळी बकुळी रातांजन । कपित्थ अश्वत्थ द्रुमार्जुन । अशोक कांचन डोलती ॥२७॥
देवदार मांदार सुंदर आवळी । निंब दाळिंब बदरी कर्दळी । औदुंबर केतकी परिमळी । दशदिशा कोंदल्या ॥२८॥
पादपांचा उपल्पव । प्लवंगमाचा हावभाव । विहंगमाचा गौरव । तये स्थळीं होतसे ॥२९॥
पुष्पवाटिके सुगंथसुमन । भासे जसें नंदनवन । दशदिशा परिमळेंकरुन । दमदमीत भरियेल्या ॥३०॥
पाहोनि भागीरथीचा तटाक । वाडेंकोडें उतरलें कटक । धरोनि मर्यादेची अटक । सुखकारक तें स्थळ ॥३१॥
सुवर्णपटाची उभविली शिबिरें । जडितकळस वरी साजिरे । उंच मंडप एकसरें । सुवर्णस्तंभी दीर्घ पैं ॥३२॥
डोलती मुक्ताफळाचे घोष । हिरियांचे झळकती राजहंस । मुक्तें आननी सुप्रकाश । विद्युत्पताका फडकती ॥३३॥
काषाय झेंडे हटचोहाटी । नानावस्तूंच्या बैसल्या थाटी । व्यवसायाच्या परिपाठी । घेणें देणें होतसे ॥३४॥
तों अकस्मात तये संधीं । गोरक्ष पातले कैवल्यउदधि । गंगातटाकीं त्रिशुध्दी । येते झाले अनायासें ॥३५॥
द्वैत मुळीं न भेटे कोठें । यास्तव गोरक्ष विचरती एकटे । मागें पुढें घनदाट । अद्वैत निघोत असे पैं ॥३६॥
आम्रतरुची सघन छाया । गोरक्ष बैसले तया ठाया । निगुढ एकांत पाहोनियां । स्वइच्छेनें असती ॥३७॥
अच्युत डौरले पत्रीं फळीं । घमघमीते सुपरिमळीं । पीतारक्त परिपक्व सफळी । विशाळवर्तुळ सुरस पैं ॥३८॥
वसंतऋतु होतां प्राप्त । वनश्री होय ऋतुस्नात । सुरस फळांतें प्रसवत । परमविष्ट रसाळ पैं ॥३९॥
शुककोकिळ अनुवादती । तुच्छ आम्हां अमरावती । त्रिदशही सुवास इच्छिती । तयां प्राप्ति नव्हेचि ॥४०॥
गंगे तव दर्शनातमुक्ति । ऐसेई वदे नारदउक्ति । स्नानपानाचा महिमा किती । हरिहर होती स्वयें ते ॥४१॥
भीष्ममातेचा प्रवाह अमूप । दर्शनें जळती त्रिविधताप । पुण्य अगण्य गणनेचें माप । सहस्त्रशीर्ष नव्हेचि ॥४२॥
तंव कानीफशिष्य ते अवसरीं । येते झाले जान्हवीतीरीं । तयांनी गोरक्ष देखिला नेत्रीं । नमस्कारिती सर्वही ॥४३॥
तिही वंदोनि कानिफातें । बोलते झाले बध्दहस्तें । आम्ही देखिलें योगियातें । स्वर्धुनीतटीं पैं आतां ॥४४॥
वामदेव की बादरायण । याज्ञवल्क्य कीं वसिष्ठ जाण । शुक होय की मत्स्येंद्र । जालंधरीच भासतो ॥४५॥
ऐकोन सुवार्तेचे शब्द । कानीफ मानी परमानंद । सवें घेऊन शिष्यवृंद । येता झाला दर्शना ॥४६॥
देदीप्यमूर्ति देखिली नयनीं । जेवीं उदेला वासरमणि । भस्म मेखळा काषायवसनी । शैलीशृंगी विराजे ॥४७॥
आकर्णनेत्री मुद्रा श्रवणीं । जेवीं तळपे सौदामिनी । आदेश आदेश वदती वदनीं । परस्परेसीं ते वेळीं ॥४८॥
एक उमापति एक रमापति । एक चंद्र कीं गभस्ति । एक उशना एक वाचस्पति । तेवीं भासती उभयतां ॥४९॥
रिक्तपाणी न घ्यावें दर्शन । म्हणोन ऊर्ध्वकरीं अवलोकन । वनश्री जननी म्हणोन । भिक्षा देणें मजप्रति ॥५०॥
अमृतोपम आम्र सुरस । कानीफ म्हणे अर्पी भिक्षेस । आजि प्राप्त झाला धन्य दिवस । अतिथी भिक्षा देईं कां ॥५१॥
जननीपुत्र हो या रे आतां । ऐसें कानीफ जंव बोलता । तंव वृक्षींहून वृष्टि तत्वतां । होती झाली आपैसी ॥५२॥
असंख्य तरुंची असंख्य फळें । पडतीं झाली तत्काळ । सिंदूरवर्ण परमरसाळ । रक्तपीत सुरंगी ॥५३॥
कानीफ फळें अर्पुनी । म्हणे सफळ झाले आजिचे दिनी । कृतार्थ झाले सिध्ददर्शनीं । सुदिन दिन आजिचा ॥५४॥
फळांचा करावा स्वीकार । तेनें मी होईन श्रेयस्कर । म्हणोन करी नमस्कार । वारंवार गोरक्षा ॥५५॥
मनें वोळखून मन । जाणते झाले अंतःकरण । यासी सिध्दीचा दुरभिमान । व्यर्थ वोझें वाहतसे ॥५६॥
म्हणे सर्वांस द्यावा गुरुप्रसाद । तोषवावे शिष्यवृंद । ऐसें म्हणोन विविध । फळें वोपिती सर्वांसी ॥५७॥
आज्ञापितां ऐसें वचन । सर्वही करिते झाले ग्रहण । त्वचाबीजातें त्यागून । पान केलें सुरसचि ॥५८॥
गोरक्ष वदे कानिफातें । उच्छिष्टबीज त्यागिलें येथें । हें नेऊन जेथींचे तेथें । लावी वेगीं सुजाणा ॥५९॥
येरु म्हणे हें कैसे घडे । देठीं सुटलें केवीं जडे । गोरक्ष म्हणे याचा विघड । करणें श्लाघ्य नव्हे पैं ॥६०॥
तूं जरी गुरुपुत्र होसी । फळें लावीं जेथींचीं तैसीं । ऐसें ऐकोनि मानसीं । उपाय कांहीं सुचेना ॥६१॥
यावरी कानीफ बोले वचन । तुम्ही लावा मी पाहीन । मग करिते झाले कृपावलोकन । दीनबंधु दयाळू ॥६२॥
जननीपुत्र होई ये वेळीं । तुम्ही जावें पूर्वस्थळीं । आज्ञापितां तये काळीं । बीजत्वचा मिसळती ॥६३॥
सांचल होतां पक्षियांपरी । उड्डाण करिती ते अवसरीं । वृक्षीं झोंबती ते एकसरीं । सर्वत्र नेत्रीं पाहती ॥६४॥
कीं त्या पीयुषरसाच्या कुपिका । असंख्य लागल्या वृक्षीं देखा । सनभ झाल्या तरुशाखा । भारे देखा तयांचे ॥६५॥
कानीफ चमत्कारोनि मनीं । हा विधि विष्णु की शूळपाणि । न कळे ईश्वराची करणी । बहुरत्ना वसुंधरा ॥६६॥
गोरक्ष पुसती गुरु कवण । कवण मुद्रा कवण आसन । आणि पंथाचें कवण लक्षण । विविध करोनि सांगिजे ॥६७॥
कोण कळा कोण ध्यान । नादबिंदूचें कवण स्थान । कोण जप कोण स्मरण । हें निवेदन मज करीं ॥६८॥
कोणता ग्रास कोणतें सुख । कवण तें पान कवण तें मुख । काय जाळून केली राख । हेंही अवश्य निरोपी ॥६९॥
कवण दंड करी धारण । झोळी कोणती केली ग्रहण । कोणती कथा कोणती कौपीन । शैली शृंगी कोणती ॥७०॥
कोणती मुद्रा कोणतें पात्र । कोणती धुनी अहोरात्र । निशिदिनीं स्मरतां कोणता मंत्र । आणि स्वतंत्र कोण तो ॥७१॥
कोणता योगिया विटाळ । कोणता भास भासेल अखिळ । कोणता त्याग असे अढळ । सांगें प्रांजळकरुन ॥७२॥
यावरी कानीफनाथ वदत । सद्गुरु जालंधरी समर्थ । अलक्षमुद्रा जे विख्यात । मूळबंदी आसन जें ॥७३॥
सर्वाद्य जो नाथपंथ । साधकां दावी जो परमार्थ । त्याचे लक्षणाची मात । अनिर्वाच्य जाण पैं ॥७४॥
योगकळा जे सत्रावी । तेचि योगिया पान करवी । हातहटवटी चोजवी । सत्रावी जे निजजनीं ॥७५॥
पश्चिममार्गी आमुची गति । अनुहतनाद अनुदिनीं होती । ऊर्ध्व दृष्टि सहजस्थिति । सोऽहं निश्चिती जपे सदा ॥७६॥
पिंडपिंडाचाही ग्रास । हा तों नाथसांप्रदायी दंश । सुख जाणा अविनाश । उन्मनीरहस्य जाण पां ॥७७॥
लंबिका अवलंबोनि सत्वर । ब्रह्मरंध्रीचा जो पाझर । करोनि नीरपान निरंतर । काकीमुखातें वोळखी ॥७८॥
अहंपणा जाळून केली राख । सर्वांगी चर्चिली सुरेख । सबाह्य वैराग्य तेणें चोख । अजपा अवश्य माळाही ॥७९॥
बोधदंड वसविला हातीं । झोळी तेचि सारी मुक्ति । पंचतत्त्वीं विराजती । तेचि मेखळा साजिरी ॥८०॥
सिध्दासनाची कौपीन । तुर्या शैली विराजमान । अर्धमात्रा शृंगी गहन । यथानुभवें कथियेली ॥८१॥
हंससोऽहं मुद्राश्रवणी । सद्बोधपात्र वसे पाणीं । सोऽहंस्मरणी आननीं । सदा ब्रह्मास्मि वर्तत ॥८२॥
ब्रह्माग्नि प्रदीप्त सर्वकाळ । तेचि धुनी प्रज्वळित अनळ । अविद्येचा आम्हां विटाळ । सदा सोवळें अनुश्रुत ॥८३॥
ब्रह्मैव सत्य हा चिदाभास । जगन्मिथ्या आभास । ओतप्रोत ब्रह्म अविनाश । सदा संचरलें सबाह्य ॥८४॥
मनोलय वासनात्याग । हेंचि योगियाचें सौभाग्य । हें नसतां दौर्भाग्य । तरी केवीं पावती स्वरुपा ॥८५॥
॥नवद्वारीं फिरोन फेरी । भ्रमरगुहा दशमद्वारीं । तेथें सद्गुरु जालंधरी । ब्रह्मरंध्री गुहा ते ॥८६॥
यावरी कानीफ पुसे सगुण । गुह्य ते प्रगट करोन ज्ञान । कोण सद्गुरु पंथखूण । निरोपण करणें उचित ॥८७॥
कवण योग मुद्रा कोणती । कवण पंथ कोठें स्थिति । कोठें कोणकोणाची गति । नाद होती पैं कोठें ॥८८॥
कोणतें ब्रह्म कवण ते ज्योति । काळ कोण विद्या कोणती । कोठें मनपवन सामावती । हें निश्चितीं सांगावें ॥८९॥
नादबिंदूंचें स्थान कवण । कोन कळा काय लक्षण । कैसें करावें कल्पसाधन । काय दमन करावें ॥९०॥
यावरी गोरक्ष देती उत्तर । जो अधऊर्ध्वाहून पर । जो रुप देखें अगोचर । तोचि मत्स्येंद्र सद्गुरु ॥९१॥
आदिनाथापासोन प्रवाहे । भवानी भगीरथ यंत्रे लाहे । तोचि सदय मज पाहे । तोचि संदर्प मजलागी ॥९२॥
जेथें जीवशिवाचा संयोग । तोचि निगमपंथ योगसांग । मुद्रा खेचरी मीन मार्ग । त्रिकुटी स्थिती आमुची ॥९३॥
मनपवनाचे संगती जाण । सहस्त्रदळीं होतसे गमन । तेथें हे अनुहतवाद्य अनुदिन । अहं ब्रह्म स्वयेंचि ॥९४॥
ज्योति पुससी परंज्योति । कळा चित्कळा मात्रा शक्ति । मनपवन ब्रह्मरंर्ध्री स्थिति । नादबिंदू स्थान तें ॥९५॥ओघ पीयूष दशमद्वारीं । लंबिकामार्गे जो पान करी । तोचि चिरंजीव कल्पवरी । ते कल्पासन बोलिजे ॥९६॥
निग्रहकरोनि इंद्रियदमन । सर्वोत्कृष्ट हे साधन । तूं तरी ऐश्वर्यसंपन्न । वैराग्य लक्षण नव्हे हें ॥९७॥
भववैभवीं वैराग्य सांग । केवीं घडे हा वज्रयोग । घृतकुंभाग्निसंयोग । कैसें घडे हें सांग पां ॥९८॥
कासया योग्या वैभवराज्य । योगिया त्रैलोक्य साम्राज्य । ऐहिक सुखा होती सज्ज । परमलाज योगिया ॥९९॥
यावरी जालंधरीचा कुमर । देता झाला प्रत्युत्तर । वृत्ति गुरुपदीं निरंतर । वैभवत्रय मग कैचें ॥१००॥
विदेह सदेह राज्य करी । परि अलिप्त राहे निजांतरीं । जेवीं शय्यागमनीं जाय नारी । अळंकारवैभवीं आरक्त ॥१॥
जळीं पद्मपत्र दिसे लिप्त । पाहूं जातां तें अलिप्त । हा नाथघरींचा मंत्र गुप्त । गुरुकृपें प्राप्त होतसे ॥२॥
जितेंद्रिय ब्रह्मचारी । तोचि अतींद्रिय निर्धारी । जो निर्लोभ निजांतरीं । तेथें सिध्दि तिष्ठती ॥३॥
दग्धपटघडी जैसी । उकलितां न ये परि जैसी । मग इंद्रियादि तैसीं । भस्मतुल्य भासतीं ॥४॥
तापसयोगिया विषयलाज । तरी मल्लाळदेशींचा मत्स्येंद्रराज । स्त्रीभोग भोगिती सहज । हें काय योग्य योगिया ॥५॥
परिमळा आणि चंद्रकळा । जेवीं शचीभोग आखंडला । तेवी भोगी सुखसोहळा । मत्स्येंद्रचंद्रा लांछन ॥६॥
स्वधर्म हा योगाचरण । परधर्म हा दुराचरण । याचि मार्गे करावें विचरण । विहिताचारें वर्तावें ॥७॥
यावरी गोरक्ष तया वदती । दोष लाविसी नाथाप्रति । जो अव्यक्त न ये व्यक्ती । निर्मळ स्फटिक ज्यापरी ॥८॥
स्फटिकास होतां उपाधिसंग । उपाधीसवें भासे तदंग । वस्तुतां होय तो निःसंग । संग रंगाविरहित ॥९॥
सर्वरसभोक्ता दिनकर । आणि सर्वभक्ष वैश्वानर । तैसेचि जाण योगेश्वर । शुभाशुभ कर्मे नातळती ॥११०॥
पावक सर्वभक्ष परि पवित्र । तैसा निर्दोष श्रीमत्स्येंद्र । दुर्वास करी निराहार । साठी खंडया भक्षोनि ॥११॥
कृष्णें भोगिल्या बहुत नारी । परि तो अलिप्त ब्रह्मचारी । तैसीच आहे हेही परी । निर्धारेंसीं जाण पां ॥१२॥
आपुलें न जाणें गृहलांछ्न । पराचे पाहे दोषगुण । नाथघरींचें पाहसी न्यून । धन्य धन्य रे गुरुपुत्रा ॥१३॥
तूं भोगिसी सर्व संपत्ति । आणि गोपेंदूनें जालंधराप्रति । अश्वमळमूत्रगर्ती । निक्षेपिलें पापिष्ठें ॥१४॥
सद्गुरु भोगी दुःखापदा । तूं भोगिसी सकळ संपदा । परि आम्हां लाविसी शब्दबाधा । हें काय योग्य तुजप्रति ॥१५॥
ऐकोनि गुरुवार्ता शब्द स्पष्ट । कानीफ दाटला सद्गदकंठ । नेत्राश्रु स्त्रवती पटपट । रोमांच उठती सर्वांगीं ॥१६॥
कानीफ बोले यावरी । अविनाश माझा जालंधरीं । यावत्पृथ्वीचंद्रार्कवरी । चिरंजीव चिरकाळ ॥१७॥
पुन्हा गोरक्ष देती उत्तर । जो अधऊर्ध्वाहून पर । जो रुपें वेषें अगोचर । तो श्रीमत्स्येंद्र जाणिजे ॥१८॥
जेवीं देवांमाजी देवेंद्र । कीं नगरामाजीं नरेंद्र । की खगांमाजी खगेंद्र । योगियांत मत्स्येंद्र जाणिजे ॥१९॥
कानीफ म्हणे असावा लोभ । मम शब्दाचा न यावा क्षोम । पुनर्दर्शनाचा लाभ । समारंभे देईजे ॥१२०॥
परस्परें हेचि खूण । मत्स्येंद्रा आणावें आपण । मीही जालंधरीलागून । नाथमेळयास आणितों ॥२१॥
कानीफें करुनी वंदन । गोरक्ष देती आलिंगन अन्योन्य असावी विभिन्न । आदेश म्हणोनि जातसे ॥२२॥
गोरक्ष दक्षिणे करिती गमन । कानीफ जातसे उत्तर लक्षून । सेबासमुदाय सवे घेऊन । प्रस्थानभेरी गाजल्या ॥२३॥  
राजे उठावले भारी । म्हणती लुटुन आणुं कांचनपुरी । गोपेंदु तये अवसरीं । धरुन आणूं गुरुआज्ञें ॥२४॥
वीर उठिले बळियाढे । सद्गुरुकृपेचें बळ गाढें । म्हणती कृतांत काय आम्हांपुढें । मशक बापुडें गोपेंदु ॥२५॥
एक वदती प्रतिज्ञोत्तरीं । पालथी घालूं कांचनपुरी । मोठा म्हणविता धनुर्धारी । त्रैलोक्यचंद्रपुत्र तो ॥२६॥
तरी आज रणरंगणीं । युध्दचातुर्य तीक्ष्णबाणीं । महायोध्दा ऐकिला श्रवणीं । तो आज लोचनीं पाहूं पैं ॥२७॥
कोणी बोलती ऐका वचन । विचारधैर्य हें बुध्दिलक्षण । सामदामदंडभेदन । हे विचक्षण राहाटली ॥२८॥
मग कानीफ क्रोधयुक्त बोले । कर्म तया फळासी आलें । गुरुहत्या केली खळें । मृत्यु सबळ आणिला ॥२९॥
समर्थासी करितां विरोध । तरी परिणाम केवीं शुध्द । महद्दोष कृतापराध । बध्द तो मुक्त कैसेनि ॥१३०॥
अनुचित आरंभिलें कर्म । स्वजनासी वैर करी परम । प्रमदा विश्वासी नेम । मृत्युद्वारें चत्वारी ॥३१॥
सर्पफणीचिये छाये । मूषक केवीं सजीव राहे । कीं व्याळपुच्छीं पडतां पाय । तरी अपाय रोकडा ॥३२॥
सिंहमुखीं घालितां हात । तो केवीं वाचे निवांत । तैसा आपलाच केला घात । विषप्रचीति पाहिली ॥३३॥
जो महाराज जालंधरी । पूर्णब्रह्म लीलावतारी । तो न बुडे न जळे न तुटे शस्त्री । निजानंदरुपी अक्षयी ॥३४॥
जेवीं भाद्रपदचतुर्थीसी । न विलोकी शशीमुखासी । तेवीं गोपेंदुवदनासी । न पाहें मी सर्वथा ॥३५॥
तो गुरुअपराधी परमपातकी । त्यांचे नाम न घ्यावें मुखीं । दृष्टी देखतां क्रोध पावे कीं । भस्म होईल क्षणांत ॥३६॥
परि विचार एक असे आणिक । मैनावतीतें होईल दुःख । स्वात्म भगिनीतें आवश्यक । तीतें वार्ता जाणवूं ॥३७॥
शिष्टाई सच्छिष्य सुबुध्दु । आधीं पाठवोनि करावा बोधु । ना तरी चातुरंग सेनासिंधु । युध्द सत्राणें होईल ॥३८॥
जयंतीनाथ अतिनेचका । शब्दकुशळ धूर्त बोलका । तया बोधून शतमूर्खा । शिक्षा लावी पैं ऐसी ॥३९॥
शिष्यपंचक प्रेरिलें तेथें । इकडे शुभचिन्ह मैनावतीतें । वामनेत्र बाहुस्फुरणातें । वारंवार होतसे ॥१४०॥
सभागर्भी अकस्मात । येते झाले जयंतीनाथ । देदीप्यमान पांचही आदित्य । उदय पावले पैं जैसे ॥४१॥
जटामंडित दंडपाणि । भस्मभूषित काषायवसनीं । शैली शृंगी मुद्रा श्रवणीं । मृगाजिनें शोभलीं ॥४२॥
उभयभागीं सभाजन । उभे तिष्ठती कर जोडून । राव करी साष्टांग नमन । परि आशीर्वाद वचन न देती ॥४३॥
नृपें आणिले कनकासन । अर्ध्यपाद्यादि पूजन । तेंही सर्वथा न करिती ग्रहण । परमद्रोही आग्रही ॥४४॥
तयाची निरखोन सक्रोध दृष्टि । सारक्तता नेत्रपुटीं परम भयाभीत झाला पोटी । विस्मित साशंक होतसे ॥४५॥
राव म्हणे कवणापराध । तोचि मजसी करावा बोध । बुध्दितर्का न लभे शोध । किमर्थ क्रोध निजदासा ॥४६॥
मग म्हणे नृपाधमा । नेणून नाथप्रतापमहिमा । भस्म होऊनि जासी धामा । वैवस्वताचे ये वेळी ॥४७॥
अरे कृतघ्ना मळिना मूर्खा । काळिमा लाविली पूर्वजमुखा । कृतापराधी दुर्जना मशका । चेष्टा केली श्रेष्ठाची ॥४८॥
असंख्य घेऊन दळभार । पातला जालंधरीचा कुमर । कृतांतही न ये समोर । ब्रह्मांड जाळील पैं ऐसें ॥४९॥
कोपी तरी जमदग्नि । शापी तरी दुर्वासमुनि । तपी विश्वामित्रचि मानी । अग्निसम तेजस्वी ॥१५०॥
केलें कर्म फळासी आलें । दुष्कर्म पुढें उभें ठाकलें । काळें बोलावणें पाठविलें । तें कैसें फिरेल माघारा ॥५१॥
जेवीं शमीकऋषीचे शिष्य । सांगूं पातले मृत्युभविष्य । परीक्षितीनें परमाआयास । यत्नें जीव संरक्षी ॥५२॥
सप्तमदिवसाचा नेमिला नेम । तेवी वोढवलें तुझें कर्म । सकळ नरांत तूं अधम । दुष्ट राहाटी राहाटसी ॥५३॥
आज जरी येत क्षमेचें कारण । तरी तूं मैनावतीचा पुत्र म्हणून । नाही तरी तात्काळ मरण । तुज येतें निश्चयें ॥५४॥
सरला आयुष्याचा संशय । केलासी महत्पातक समुदाय । कृतापराधें झाला अपाय । विचारें पाहें मानसी ॥५५॥
राजमदें उन्मत्तपणें । दुष्ट आचरलास दुष्टाचरणें । आतां घेई याचें उसणे । सर्वथा अन्य नव्हे हें ॥५६॥
जेणें केलें विषप्राशन । तेचि मृत्युचें आमंत्रान । तो तंव तत्काळ पावे मरण । येथें संशय कासया ॥५७॥
महत्‍ अपराध्द कैसा वाचे । येथें न चले देवत्रयाचें । करीं सार्थक देहाचें । तेणें सुख परत्रीं ॥५८॥
खटांग आणि पुरंजन । इही साधिलें जें साधन । तेंचि आचरे तूं आचरण । सार्थक करी देहाचें ॥५९॥
शुकमुखें सप्ताहा परीक्षिति । परिसून परत्र पावला भूपति । सत्संग साधून ऐसे रीती । अंतकाळ सत्काळ घालवी ॥१६०॥
कानीफ वडवाग्नीचिये पुढे । नवनीत राव तूं बापुडें । पडिलास काळरुद्राचिये दाढे । येथून कैसें वाचसी ॥६१॥
परशधरें मातृकैवार । निःक्षत्री केली मही निर्वैर । कीं जन्मेजय सर्पवैर । सूड घेत पितयाचा ॥६२॥
राक्षससत्र पाराशर । करिता जाला ऋषीश्वर । तैसाचि दिसे हाही प्रकार । महाअनर्थ होईल ॥६३॥
कंठ झाला सद्गद । नेत्राश्रु परमखेद । मौनमुद्रें थोकला स्तब्ध । गात्री स्वेद दाटला ॥६४॥
राव भयाभीत मानसीं । रोमांचस्फुरण सर्वांगासी । कृतापराध स्मरण मानसी । अधोवदन विलोकी ॥६५॥
इकडे कानीफ येऊनि उपवनी । शिष्य प्रेषिता झाला दोनी । तिहीं येऊनि राजसदनीं । राजजननी वंदिली ॥६६॥
आदेश करोनि अन्योन्य । मैनावती सद्भावें अनन्य । म्हणे आजिचा दिवस परम धन्य । दुःख दैन्य विघडलें ॥६७॥
जेवीं जानकीशुध्दी मारुति । तेवीं पातल्या नाथमूर्ति । निशी क्रमतां गभस्ति । उदया येतसे ज्यापरी ॥६८॥
स्वागत क्षेम पुसोनि तया । म्हणे कानीफ असती कवणे ठाया । कैं देखेन तयाचे पायां । तो स्थानापन्न गुरुच्या ॥६९॥
जो भवरोगातें धन्वंतरी । पंचभूतांचा पंचाक्षरी । ऐसा सद्गुरु जालंधरी । कैं दृष्टी देखेन मी ॥१७०॥
प्रपंचसमुद्रीं सद्गुरुनौका । पार करिती हेचि लोका । परि आज तिमिर झाले लोकां । सद्गुरुकारणें नेणती ॥७१॥
भववैभवापासोनि झडकरी । सोडवी ऐसा जालंधरी । हा निश्चय दृढ अंतरीं । सदा निर्धारी असे पैं ॥७२॥
स्मरारिनाथ म्हणे माते । वदसी तितुकें होय सत्य तें । परि तव पुत्रें जालंधरीतें । कूपी टाकिलें नेणसी ॥७३॥
ऐकोनि पडिली निचेष्टित । उभयपक्षी झालें विपरीत । तंव वदे स्मरारिनाथ । विचार करी जननिये ॥७४॥८॥
तो महाराज सर्वज्ञ । जाणी भूत भविष्य वर्तमान । तयासी कैचें जरामरण । तो सनातन अक्षयी ॥७५॥
परि तव पुत्राचें होईल कैसें । येणें उद्विग्न मी मानसीं असें । उभयपक्षीं घेई यश । ऐसें करी सुजाणें ॥७६॥
कानीफनाथांतें जाऊन शरण । पुत्राचें चुकवी जन्ममरण । येणें इहपरत्र म्हणती धन्य । कीर्ति जघन्य अक्षयी ॥७७॥
सभा विसर्जोनि राय । भयाभीत होवोनि विनय । मातृदर्शना शीघ्र जाय । सद्गद होय कंठ पैं ॥७८॥
मनीं म्हणे ही महासती । शापूनि भस्म करील मजप्रति । असो कुपुत्र मी निश्चितीं । कुमाता ते नव्हेचि ॥७९॥
मातेसी दंडप्राय दंडवत । करिता झाला नृपनाथ । मग वंदोनि कामारिनाथ । बध्दहस्तें ठाकला ॥१८०॥
यावरी वदे नाथकामारी । कूपीं निक्षेपिलें जालंधरी । भला रे भला ये अवसरीं । परम पुरुषार्थ देखिला ॥८१॥
अघटित केलें दुराचरण । आतां तूं होसी म्लानवदन । भूचरीमुद्रा अवलंबोन । मौनव्रत धरियेलें ॥८२॥
राज्यमदें मदोन्मत्त । मदांध होवोनि झालासी भ्रांत । कर्म केलें अनुचित । याचें आतां फळ भोगी ॥८३॥
जेवीं द्वारी आणिला तस्कर । अधोवदनी चिंतातुर । तैसा गोपेंदु नृपवर । स्वापराधें लज्जित ॥८४॥
मग उठोनियां तत्काळ । मैनावती जाय उतावेळ । नेत्रें वोहोनियां सजल । शिबिकायानी बैसली ॥८५॥
कानीफ असतां उपवनीं । तेथें पातली नृपाळजननी । चरणीं ठेवूनि सदृढ मूर्ध्नि । आदेश आदेश वदतसे ॥८६॥
म्हणे अद्य मे सफलं जन्म । अद्य मे सफलं कर्म । अद्य मे सफलं धर्म । अद्य मे सफलं तप ॥८७॥
वरचेवरी मौळ धरोन । सप्रेम देतसे आलिंगन । प्रार्थीतसे मधुर वचन । नगरासन्निध चलावें ॥८८॥
अवश्य म्हणोनि तदोत्तर । सुरस देखिलें नदीतीर । वेगळीं असतीं सरोवरें । तुंबळ भरिलीं जळानें ॥८९॥
माजीं रातोत्पळें श्वेतोत्पळें । पीतोत्पळें सहस्त्रदळें । वरी फिरती अळिकुळें । गुंजारव सुशब्दें ॥१९०॥
तटीं कर्पूर कर्दळी आवळी आम्र । पत्री सफळित झाली नम्र । जेवीं कुळीना भाग्य येतां समग्र । विनय असती ज्यापरी ॥९१॥
न्यग्रोध पारिजात बकुळी । निंबें नारिंगें बदरी पोफळी । खिरिणिया डवरिल्या पत्री फळीं । जेवीं सफळित श्रीविद्या ॥९२॥
तटीं पुष्पवाटीकेची थाटी । नाना सुगंध सुमनें गोमटीं । घमघमीत सुवास चोहटी । अष्टही दिशा कोंदल्या ॥९३॥
मालती मोगरे मांदार । जपाकुसुम शेवंती शतपत्र । चंपक केतकी कल्हार । अनेक सुमनी वाटिका ॥९४॥
किंक शुक चक्रवाक । काक बदक जवादि बिडाळक । कस्तुरीमृग सुगंधादिक । नंदनवनचि तें केवळ ॥९५॥
कोकिळा स्वर आलापिती । मयूर स्वानंदे नृत्य करिती । साळया सुशब्दें संवाद्ती । वृक्षी किजबिजिती पिंगळे ॥९६॥
जेवीं सामान्य नरा ऐश्वर्य संपत्ति । येतां तया विकार होती । तेवीं मर्कटें वांकुल्या दाविती । मार्गस्थातें विनोदें ॥९७॥
असो दुजें मानससरोवर । तया तटी उभविलें शिबिर । विद्युत्प्राय ध्वजफडत्कार । दुरितापदा धिक्कारिती ॥९८॥
असो महंत उतरले नृपाळ । नगर वेष्टूनियां सकळ । सेनासमुद्र कल्पांत काळ । महाप्रळय ज्यापरी ॥९९॥
प्रजा प्रधान भयाभीत । म्हणे वोढवला प्रळय कल्पांत । ईश्वरें योजिला हा अनर्थ । कैसें होईल कळेना ॥२००॥
परचक्र हें चक्रापरी । वेढिली असे कांचनपुरी । नेणवे काळचक्रापरी । कृतांतवक्त्रीं पडियेलों ॥१॥
प्रारब्धें रचिला अपाय । तेथें न चले बुध्दीचा उपाय । ईश्वर करील तरणोपाय । तरीच रक्षण पैं आतां ॥२॥
राव परम घाबरला । म्हणें कल्पांत आज वोढवला । आतां शरण जावें सद्गुरुला । मग हो तरी भलतैसें ॥३॥
होणार न राहे अन्यथा । सर्वही असे मृत्युपंथा । मृत्यु न चुके सर्वथा । आजि अथवा शतवर्षा ॥४॥
विगतअभिमान होऊन । नृप कानीफातें जाय शरण । पादचारी विनयसंपन्न । जाता जाला ते समयीं ॥५॥
निकट एकटा टाकूण कटक । पुढें चमके नरनायक । पृथ्वीतटी ठेवी मस्तक । कनकदंड पैं जसा ॥६॥
कीं विषमकाळ येतां कठिण । टाकून पळती आश्रितजन । तैसें कानीफभयेंकरुन । गोपेंदु येत एकटा ॥७॥
कानीफ म्हणे तुझें नाम । कोणें ठेविलें मूर्ख परम । आणि केले निद्य कर्म । व्यर्थ शिणविली जननीं त्वां ॥८॥
अपर त्रैलोक्य चंद्रभूप । त्याचए उदरीं तूं पापरुप । तव मुखावलोकनें होय संताप । आतां घेई शाप पैं माझा ॥९॥
परमभय पावूनि चित्ती । अभय वोपी म्हणे मैनावती । वारंवार मस्तक क्षिती । ठेविती झाली तेधवां ॥२१०॥
यावरी मैनावती वदे वचन । कृतापराधी आलिया शरण । यासी स्वहस्तें करावें दंडण । परी मृत्यु हस्तीं न द्यावा ॥११॥
तंव कृपेचे सफ्ळ वृक्षी । कृतांत कायेतें भक्षी । तरी स्वहस्तें तयासि शिक्षी । ब्रीद नुपेक्षी आपुलें ॥१२॥
नाथकेसरीचें बाळ । कैसें मारील जंबुककाळ । मग तुम्हातें दीनदयाळ । कोन म्हणेल त्रिलोकीं ॥१३॥
अनन्यभावें पातल्या शरण । न धरितां तयाचा अभिमान । मग तुम्ही कैसेन पतितोध्दारण । अपकीर्ति त्रिलोकी ॥१४॥
मैनावतीची देखोन ग्लांति । ह्रदयीं द्रवले करुणामूर्ति । मग योजिते झाले तदा युक्ति । नृपसंरक्षणार्थ ते वेळीं ॥१५॥
म्हणे निद्रिस्त कीं समाधिस्थ । योगी समर्थादि दैवत । पिशाच आणि नृपनाथ । क्षोभती जागृत करितांही ॥१६॥
तरी जननीच्या प्रतिमा । धातुमूर्ति अपार प्रतिमा । लोह ताम्र रजत हेमा । आणवी अप्रतिमाकरोनी ॥१७॥
पारडीं घालुनी पालटा । तव तनयाचा भागवाटा । तया लावूण हव्यवाटा । तव पुत्रवपूतें रक्षितों ॥१८॥
नंतर करविले चाअ पुतळे । पुत्रवपुतुल्य सुढाळे । कांहीं न्य़ून नसे तिळतुल्य । सुरेख सायुध समसाम्य ॥१९॥
साळंकार माल्यांबरभूषण । मृगमद सुगंध स्त्रकचंदन । मुक्तावतंसा विराजमान । दुजा नृपनंदन भासला ॥२२०॥
श्रीगोरक्ष संकेत संकेतीं । मैनावतीतें धरुनि हातीं । गुरुचे स्थळीं ते स्थळाप्रति । कानीफ नेती तेथ पैं ॥२१॥
अश्वमळमूत्र अद्रिसमान । खनन करोनि पृथ्वीसमान । धरादेवीस देऊनि सन्मान । मान देऊनि पूजिली ॥२२॥
गोमय लिंपोनि पवित्र । कुंकुम सडेही पवित्र । रंगमाळा चित्रविचित्र । शोभायमान रेखिल्या ॥२३॥
सलंब रोविले कर्दळीस्तंभ । मंडप उभविले चुंबित नभ । प्रकाशमय अतिसुप्रभ । दिव्य पताका डोलती ॥२४॥
लोहपुतळा कूपापुढें । करोनि नृप पाठीं दंडे । कानीफ म्हणे वाडेंकोडें । आदेश करी गुरुतें ॥२५॥
आदेश उच्चारोनि प्रथम । कूपांतूनि पुसती कोण नाम । गोपेंदु नामें मी अधम । भस्म होसी म्हणतसे ॥२६॥
धुम्र उठोन निघती ज्वाळा । धडधडां जळे तो पुतळा । जन आश्चर्य पाहती डोळां । अद्भुत महिमा नाथाचा ॥२७॥
जेवीं लोहाचा करोनि भीम । वृकोदरा रक्षी स्वस्तिक्षेम । लोहप्रतिमा करुनि भस्म । गोपेंदु तेवीं रक्षिला ॥२८॥
कीं अर्क आच्छादूनी सुदर्शन । संरक्षिला जेवीं तो अर्जुन । कीं गोकुळीं गोवर्धन उचलोन । व्रजौकसांतें संरक्षी ॥२९॥
रुद्रें केला मदन दहन । कीं मुचकुंदविवरीं काळयवन । तेवीं लोहपुतळा दुग्ध होऊन । भस्म झाला क्षणार्धे ॥२३०॥
ताम्रपुतळा तयापाठीं । ठेविते झाले कूपानिकटीं । पाहून राजा भयाभीत पोटीं । परि मुखीं आदेश उच्चारी ॥३१॥
गुरु कोण ऐसें पुसिलें । येरें गोपेंदु नाम जाणविलें । भस्म होईल इही बोले । तो प्रळयाग्नि धडकला ॥३२॥
रजत राजमुद्रा ठेविली सांग । राजा उभा तयामागें । आदेश उच्चार करी मग । कूपांतूनि कोण पुसतसे ॥३३॥
येरु म्हणे त्रैलोक्यचंद्रतनय । ऐकोन म्हणती भस्म होय । तत्काळ कर्पूरन्याय । जन विस्मित होतसे ॥३४॥
नंतर सुवर्नाची राजमूर्ति । उभी केली यथानिगुती । पृष्ठी तिष्ठता झाला नृपति । आदेशोक्ति वदतसे ॥३५॥
पुसते झाले आहेस कोण । म्हणे मी गोपेंदु या अभिधान । गुरु देती प्रतिवचन । दग्ध होईं अविलंबें ॥३६॥
बध्द पाणि तो नरेश । सद्गुरुतें करी आदेश । पुसती तया कोण आहेस । म्हणे दासानुदास गोपेंदु ॥३७॥
ऐकोनि वदती जालंधरी । कैसा वांचलासि अद्यापिवरी । चिरंजीव चंद्रार्कवरी । चिरयुष्य होऊं दे तुझें ॥३८॥
मग एकचि झाला जयजयकार । अलक्ष आणि आदेशोच्चार । नमस्कार करोनि वारंवार । प्रदक्षिणाही घालिती ॥३९॥
जेवीं जलधिबुंथी त्यागून मित्र । कीं कोशांतूनि देदीप्य शस्त्र । कीं गवसणीं काढितां पाशुपतास्त्र । प्रकाशमय दिसे पैं
॥२४०॥
कीं उदयाद्रीहूनि अंबरमणि । देदीप्योदय सहस्त्र किरणीं । तैसा जालंधरी कूपांतूनी । निघतां प्रभा कोंदली ॥४१॥
अंबरी अमरादिकांच्या थाटी । विमानयानी देवकोटी । करिते झाले सुमनवृष्टि । आनंदोदधि उचंबळे ॥४२॥
होती उल्हाटयंत्राचें शब्द । दुंदुभीनें ब्रह्मांड कोंदे । तुरे वाजतीं मंगळवाद्यें । सुस्वर गाती गायक ॥४३॥
नृत्यांगनांचें नृत्य होत । बंदीजन ते कीर्ति वर्णित । ऋषि आशीर्वाद देत । देकर देती अतिथीतें ॥४४॥
स्तुतिस्तोत्रीं स्तवन करिती । गज रथीं शर्करा वांटिती । सुवासिनी अक्षय्यवाणें करिताती । म्हणती नृपति वांचला ॥४५॥
राज्यालयीं आणिले नाथ । दिव्य सिंहासन रत्नखचित । वरी आरुढविले गुरुनाथ । पूजासाहित्य आणविलें ॥४६॥
षोडशोपचारें पूजन । करिता जाला नृपनंदन । अनर्ध्यरत्नी अभिषेकून । स्त्रकचंदनें करोनी ॥४७॥
मैनावतीचे करांजुळीं । रत्नें अर्पी पुष्पांजळी । मस्तक ठेवी चरणकमळीं । प्रेमाश्रु जळीं सिंचित ॥४८॥
वेदघोष करिती विप्र । मंगळ मंजुळ तुरें सुस्वर । सभा गर्जती जयजयकार । नादें अंबर कोंदलें ॥४९॥
कृतार्थ होऊनि अंतःकरण । राजा प्रार्थी कर जोडून । काया वाचा आणि मन । समर्पण केलें स्वामीतें ॥५०॥
विगत झाला देहाभिमान । वैराग्योद्भव बळसंपन्न । पश्चात्तापसंभव मन । सद्गद कंठ दाटला ॥५१॥
पाहतां हा नैश्वर्य देह । चिरकाळ मानी हे विषय । अकाळकाळ काळभय । मृत्युअपाय ते नेणती ॥५२॥
प्रपंचतरुचीं फळें गोमटीं । होती दुःखप्रद अतिशेवटी । स्वल्पसुख परि ती ओखटी । तुटी पाडिती स्वसुखातें ॥५३॥
सघन अभ्राची शीतळ छाया । क्षणिक भासे जातसे विलया । तैसी गृहधनसुतजाया । मोहमाया लटकी ही ॥५४॥
कैचा राजा कैचा रंक । जगदाभास मिथ्या माय्क । प्रपंची मानुनी सुखकौतुक । व्यर्थ गुंतलो भवपाशी ॥५५॥
त्राहे त्राहे सद्गुरु समर्था । मां पाहे पाहे कृपावंता । पुरे पुरे ही प्रपंचव्यथा सोडवीं आतां येथुनी ॥५६॥
ऐसें प्रार्थितां नृपाळ । यावरी वदती दीनदयाळ । या वैराग्यांत काय फळ । श्रम केवळ पावसी ॥५७॥
अनंत्त तपाचिये अंतीं । तैं नरदेही झालासे नृपति । याचें फळ सुखसंपत्ति । वैराग्यविपत्ति बहुसाळ ॥५८॥
विषयविलासी तव वासना । विकारमन्मथाच्या वेदना । व्यर्थ त्यागिसी विव्यांगना । चंद्रानना स्त्रियांतें ॥५९॥
त्यागोनियां राजवैभवें । आणि चिरकाळ दुःख भोगावें । या वैराग्याचें काय घ्यावें । सुखी असावें प्रपंची ॥२६०॥  
यावरी वदे नृपनाथ । त्रिविधतापें मी संतप्त । मज कासया हें विषयघृत । नवज्वरिता वावडें ॥६१॥
मज न गमे राज्य सौभाग्य । मनें इच्छिलें वैराग्य भाग्य । सर्वस्वाचा करोनि त्याग । योगानुराग मज असे ॥६२॥
देवोनि विषयभातुक । ठकवी माता जेवीं अर्भक । तेवीं झकवितसां मज कौतुक । परि निःशक शरण मी ॥६३॥
विषयत्रासें वश्य अवश्य । शरण पातलों निरालस्य । अहर्निशीं करीन दास्य । सेव्य सेवा स्वामीची ॥६४॥
होणार न चुके बलोत्तर । पुर्वसुकृताचा संस्कार । दुर्बुध्दि होतसे तदनुसार । सत्ता स्वतंत्र तुमची ॥६५॥
यावरी म्हणती सद्गुरुनाथ । तूं तरी अससी विषयासक्त । कैसेनि घडे परमार्थ । अनर्थ कारक इंद्रियें ॥६६॥
मनातें विषयांचा सहवास । तोचि इंद्रियांतें अवश्य । तेणे होतसे बुध्दिभ्रंश । नाशकर्त्री वैराग्याचा ॥६७॥
विषय आवडी तुझिया मना । तावत्पूर्वी ते वासना । विरहस्मृति दुःखवेदना । नाश करिती वैराग्या ॥६८॥
इंद्रियांचा विकार शांत । तें वैराग्य निभ्रांत । वृत्ति शांत तया विश्रांत । शांत होती निश्चय ॥६९॥
योग तेथें नसे भोग । भोग तेथें वसे रोग ।  रोग तेथें दुःख सांग । कैचें वैराग्य मग तेथें ॥२७०॥
मैनावती म्हणे गुरुवर्या । पदीं कुर्वाळीन माझी काया । दीक्षानुग्रह करोन तनया । या भवभयातें हरावें ॥७१॥
जयासी देहाभिमान सुटला । तोचि प्रपंची विटला । सदा निजबोधें दाटला । कोंदाटला निजसुखें ॥७२॥
धन्य धन्य तेचि जननी । पुत्राच्या सोडवी जन्मश्रेणी । चिरंजीव करावें ये मेदिनीं । ऐसी जननी दुर्लभ ॥७३॥
मातृआज्ञा होतां सवेग । सर्वस्व करी त्याचा त्याग । तत्काळ घेऊन वैराग्य । वस्त्रें भूषणें टाकिलीं ॥७४॥
मुकुट कुंडले टाकिली सैरावैरा । झुगारिला मोतियांचा तुरा । त्यागून दिव्य पीतांबरा । भस्म शरीरा चर्चिलें ॥७५॥
निश्चय देखून उभयांचा । हेलावला सिंधु दयेचा । पुसते झाले गुरु त्रिवाचा । त्याग सर्वाचा म्हणोनी ॥७६॥
काया वाचा मनाची आर्त । स्वामी संतापलों शरणागत । उपदेश देऊन परमार्थ । नाथपंथ दाखवावा ॥७७॥
शुध्द देखूनि अंतःकरण । करिते झाले पीठ स्थापन । आच्छादोनि उन्मनी वसन । दिव्यमंत्र दिधला ॥७८॥
नेत्रीं सूदलें मुद्रांजन । तव पाहे निधान निरंजन । तेथें आमनाचे रंजन । योगीजन जाणती ॥७९॥
जेथें अनुहताचे दशविध शब्द । सुस्वर मंजुळ सोलीव नाद । सुप्रभ शशिसूर्य अनेकवृंद । अशब्द सुख तेथिचें ॥२८०॥
नाथदीक्षा शैली शृंगी । मुद्रा भस्म भव्य अंगी । गोपेंदु राजा होऊनि योगी । योगमार्गी निघाला ॥८१॥
सर्वस्वाचा करोनि त्याग । तिरस्कारोनि विषयभोग । गोपेंदुनें घेतला जोग । वैराग्य अंगी बाणलें ॥८२॥
राज्याधिकार धिक्कारोन । स्वअंगें योग स्वीकारुन । ऐश्वर्य नैश्वर्य जाणून । देह गेह मिथ्याही ॥८३॥
परमरमणीक नाथदीक्षा । झोळी घेऊन मागे भिक्षा । कर्मा अकर्मा लावोनि शिक्षा । योगपक्षा अनुसरला ॥८४॥
झाला एकचि जयजयकार । अलक्ष शब्द वारंवार । आदेश आदिपुरुष उच्चार । स्वयें नृपवर करीतसे ॥८५॥
आधींच लावण्याची सीग । त्यावरी घेतला जोग । स्वरुप पाहून विटे अनंग । जाळी अंग आपुलें ॥८६॥
हा अध्याय करितां श्रवण मनन । तुटे जन्ममृत्यूचें बंधन । एकाग्र देतां अवधान । बोधसंपन्न होतसे ॥८७॥
कथारहस्य सुखदायक । पंचमहादोषांसी दाहक । सदा परिसती पुण्यश्लोक । परमादरें करुनी ॥८८॥
कथा श्रियेचा शृंगार । इतिहासरुपें अळंकार । श्रवणद्वाराचे करोनि नेत्र । उलट मुद्रें पाहावें ॥८९॥
केवळ कथा गंगारुप । श्रवणें जळती त्रिविधताप । वैराग्ययुक्त पश्चात्ताप । होय मुमुक्षु क्षणार्धे ॥२९०॥
हा अध्याय होय विसावा । श्रांत विश्रांत हा विसावा । पठणमात्रें बोधवैभवा । स्वसुख राणिवा पावती ॥९१॥
पुढें कथा परम गहन । सर्व सुखाचे आयतन । ह्र्न्मांदुसीं करा जतन । निजधन ठेवणें ठेविजे ॥९२॥
सुरस नाथलीलाग्रंथसागर । गोपेंदुआख्यान परम नागर । जें कैवल्य सुखाचें सुखागार । कीं वैराग्यनगर बोधाचें ॥९३॥
श्रीमत्‍ आदिनाथलीलाग्रंथ । गोपेंदुआख्यान जगविख्यात । भैरवपदीं आदिनाथ । विंशति अध्यायीं वंदिला ॥९४॥
इति श्रीमन्नाथलीलामृत ग्रंथ । संमत सिध्दसिध्दांत । श्रवण करोन साधुसंत । विंशति अध्याय गोड हा ॥२९५॥